Gdańsk

Gdańsk (polonieraz: Gdańsk; kaxubieraz: Gduńsk; alemanez: Danzig) Baltikoko itsasaldean kokatutako Poloniako hiria eta, 1999tik Pomeraniako voivoderriko hiriburua. Vistula (Wisła) eta Motława ibaien alboan dago. 456.967 biztanle ditu (2010) eta Sopot eta Gdyniarekin batera, 750.000 biztanle inguruko metropoli eremua osatzen du.

Gdańsk Gdańsk Gduńsk Danzig
hiri handia
Goian: Gdańskeko erdialdea. Erdian: Motlawa ibaia eta Hiri Zaharra gauez, Leihoko emakumea eta Neptuno iturria. Behean: Długi Targ plaza eta Hirugarren milurteko Joan Paulo II.a zubia. Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Polonia
Voivoderria	Pomerania
Konderria	Gdańsk
Alkatea	Paweł Adamowicz
Izen ofiziala	Gdańskⓘ
Jatorrizko izena	Gdańsk Gduńsk
Posta kodea	80-008–80-958
Geografia
Koordenatuak	54°20′54″N 18°39′14″E
Azalera	262 km²
Altuera	-1,5 - 180,1
Mugakideak	Sopot (mul) , Gdynia, Kartuzy barrutia, Gdańsk barrutia, Nowy Dwór Gdański barrutia, Gdańskeko golkoa, Żukowo udalerria, Kolbudy udalerria, Pruszcz Gdański landa-udalerria, Pruszcz Gdański, Cedry Wielkie udalerria eta Stegna udalerria
Demografia
Biztanleria	486.022 (2021eko martxoaren 31) 0 (2021)
255.861 (%52,6)   (%47,4) 230.161
Dentsitatea	1.827 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	X. mendea
Telefono aurrizkia	58
Ordu eremua	UTC+01:00 eta Europa Erdialdeko Ordua
Hiri senidetuak	Vilnius, Astana, Bremen, Bytów (en) , Cleveland, Kaliningrad, Marseilla, Niza, Odesa, Rotterdam, Sefton (en) , San Petersburgo, Turku, Bartzelona, Helsingør, Rouen, Newcastle upon Tyne, Shanghai, Palermo, Omsk, Gante, Kalmar udalerria, Novopolotsk (en) eta Rijeka
Matrikula	GD
http://www.gdansk.pl

Monumentu ugari ditu, besteak beste, udaletxea, XIV-XV. mendeetakoa, armategi handia, XVII. mendekoa eta Andre Mariaren eliza, XIV-XV. mendeetakoa. Bigarren Mundu Gerraren ondoren eraberritu egin dira gehienak, hiria suntsiturik geratu baitzen. Kultura, jakintza, merkataritza eta industria hiri garrantzitsua da.

Geografia eta klima

Datu klimatikoak (Gdansk 1971-2000)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	1.4	2.1	5.5	10.1	15.6	19.0	21.0	21.3	16.9	12.0	6.0	2.9	11.2
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-3.4	-3.0	-0.5	2.7	7.4	11.0	13.3	13.1	9.7	5.8	1.5	-1.6	4.7
Pilatutako prezipitazioa (mm)	24.6	17.9	22.4	29.5	48.9	63.5	66.7	55.8	54.9	47.4	42.0	33.7	507.3
Iturria:

Historia

Ekialdeko Pomerania edo Pomereliako dukerriko hiri nagusia izan zen X. mendetik aurrera. Poloniako koroaren esku geratu zen 1295ean, eta 1309. urtean Ordena Teutonikoak hartu zuen bere mendean. 1350ean Hansako hiri bihurtu zen, eta 1454an, germaniarrak egotzi ondoren, Poloniako erregearen agintepeko estatu libre bilakatu zen (1466, Torungo Bakea). Handik aurrera, Baltikoko portu nagusietakoa izan zen. Erreformaren aldera jarri eta gero (1523), Poloniako errege katolikoaren aurka jazarri zen, baina Eztebe Báthory erregeak zapaldu zuen matxinada.

Poloniaren bigarren banaketaren ondoren (Grodnoko hitzarmena, 1793), Danzig Prusiako koroaren eskuetara igaro zen. Frantsesen mendean egon zen 1807-1814 bitartean eta, 1878an, Mendebaldeko Prusiako hiriburu izendatu zuten. Versaillesko hitzarmenaren ondoren (1919), Danzig hiri aske bihurtu zen, Poloniak aduanetako abantaila batzuk mantendu zituen arren. Danzigeko igarobidea deitu zuten lurralde hura (Danzig itsasoarekin lotzen zuena, alegia) Alemania eta Poloniaren arteko liskar ugariren sorburu bihurtu zen.

1933. urtean, Hitlerren aldeko naziak nagusitu ziren Danzigeko dietan eta arazoak areagotu ziren. 1939ko irailean, alemaniar armada Danzigen sartu eta Polonian barneratu zen: Bigarren Mundu Gerraren hasiera izan zen. Aire bonbardaketek (1941-1945) erabat suntsitu zuten ia eta sobietarren osteek hartu zuten 1945ean. Poloniako errepublikako hiria da 1946tik aurrera, Gdańsk izenaz.

1970. urtean, Gdańsken, Sopoten eta Gdynian langileak matxinatu ziren eta errepublikako lehendakari Gomulka kargutik kentzea lortu zuten. 1980an hasitako greben ondorioz, langileek aginte komunista eraistea lortu zuten. Lech Walesa nabarmendu zen borroka horietan langileen buruzagitzan.

Demografia

1000 - 1.000 1235 - 2.000 1308 - 10.000 1600 - 40.000 1650 - 70.000 1700 - 50.000

1750 - 46.000 1793 - 36.000 1800 - 48.000 1825 - 61.900 1840 - 65.000 1874 - 90.500

1880 - 103.701 1900 - 140.600 1925 - 210.300 1939 - 250.000 1946 - 118.000 1960 - 286.900

1970 - 365.600 1980 - 456.700 1990 - 464.600 2000 - 456.600 2004 - 459.072 2010 - 456.967

Hizkuntzak

Gdansken kaxubierazko hiztunak bizi dira.

Herritar ezagunak

• Gabriel Fahrenheit (1686-1736) fisikaria.
• Mathias Goeritz (1915-1990), eskultorea.
• Günter Grass (1927-), alemanezko idazlea.
• Johannes Hevelius (1611–1687), astronomoa.
• Klaus Kinski (1926-1991), aktorea.
• Dariusz Michalczewski (1968-), boxeolaria.
• Arthur Schopenhauer (1788-1860), filosofoa.

Hiri senidetuak

Gdańsk ondorengo hiriekin senidetuta dago:

Astana (Kazakhstan) Bartzelona (Espainia) Bremen (hiria) (Alemania) Cleveland (AEB) Rouen (Frantzia) Helsingør (Danimarka) Kaliningrad (Errusia) Kalmar (Suedia) Marseilla (Frantzia)

Niza (Frantzia) Odesa (Ukraina) Palermo (Italia) Rotterdam (Herbehereak) San Petersburgo (Errusia) Shanghai (Txina) Sefton (Erresuma Batua) Turku (Finlandia) Šilutė (Lituania)

Iruditegia

• 
  Udaletxea
• 
  Motława ibaia
• 
  Unibertsitatea
• 
  Gdańsk 1900 aldean
• 
  Erdi Aroko kaia
• 
  Errege kapera (1678–1681)
• 
  Andre Maria eliza (Bazylika Mariacka)
• 
  Mariacka kalea
• 
  Ergo Arena

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2012/7/7 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• Datuak: Q1792
• Multimedia: Gdańsk / Q1792