Kelte
.jpg)
Uitstalling oor die Kelte, Universiteit van Tübingen, Duitsland
Die Kelte het – volgens tradisionele 19de eeuse hipoteses – sowat 3 000 jaar gelede tot 'n hoogs ontwikkelde beskawing in die hartland van Europa ontwikkel en in die volgende eeue die noorde van die vasteland oorheers. Hulle was veral 'n volk van krygers en ambagsmanne wat eersterangse kunswerke en wapentuig geskep en 'n gevreesde strydmag ontwikkel het. Meer onlangse navorsing, wat genetiese en taalkundige studies insluit en onder meer deur die argeoloog Barry Cunliffe gedoen is, dui egter daarop dat die Keltiese taal sy oorsprong in die uiterste weste van Europa het, en langs die Atlantiese seeroete vanuit die Iberiese Skiereiland noordwaarts versprei het.[1] Die Kelte het dus nie noodsaaklik 'n homogene etniese groep gevorm nie, maar het bestaan uit 'n verskeidenheid stamme vir wie die Keltiese taal en kultuur om verskillende redes aantreklik genoeg was om dit te oorneem.
Die Kelte is onder meer as die "Veroweraars van Europa" en die "Barbare van Europa" beskryf, maar hulle was in elk geval die eerste groot beskawing wat in Sentraal-Europa ontstaan het.[2] In die 2de eeu v.C. het hierdie beskawing sy hoogtepunt bereik en 'n gebied oorheers wat van Klein-Asië (die huidige Turkye) tot by Ierland en van die Iberiese Skiereiland tot by die huidige Duitsland gestrek het. Keltiese nedersettings het selfs in afgeleë gebiede soos Oekraïne ontstaan.
Die Kelte het handel met hulle buurvolke in die Mediterreense gebiede gedryf, en in Keltiese grafte is selfs voorwerpe ontdek wat uit die Midde-Ooste ingevoer is. Maar alhoewel groot dele van Europa noord van die Alpe deur Keltiese stamme oorheers is, het hierdie beskawing nooit 'n gemeenskaplike ryk gestig nie – hulle was eerder 'n soort konfederasie van verskillende stamme wat dieselfde taalgroep, godsdiens en kultuur gedeel het. Die Kelte het ook min historiese dokumente agtergelaat. Ons kennis oor hierdie beskawing berus dus oorwegend op argeologiese opgrawings en die beskrywings van antieke Griekse en Romeinse outeurs.
Die Kelte was gevreesde krygers en die beduidendste teenstanders van Rome. Nogtans het hulle verdeeldheid daartoe gelei dat hulle magsgebied geleidelik by die Romeinse Ryk ingelyf is. Binne 'n enkele dekade het Gaius Julius Caesar se aanval op Gallië 'n einde aan die Keltiese beskawing gemaak. Net in die westelike randgebiede van Europa het Keltiese volke daarin geslaag om hul onafhanklikheid te bewaar.
Die kulturele erfenis van die Keltedom sluit buitengewone religieuse en ander kunswerke asook mites en legendes in wat deur latere Keltiese skrywers versamel en neergeskryf is. Nogtans bly die Kelte in baie opsigte 'n raaiselagtige beskawing.
Antieke oorlewerings
[wysig | wysig bron]Die Kelte is die eerste beskawing of etniese groep noord van die Alpe waarvan antieke outeurs 'n naam oorlewer het.[3] Die Griekse handelaars, wat in die 6de eeu v.C. met Kelte in aanraking gekom het, het hulle Keltoi of Galatai genoem.[4]
Kelte het reeds vroeg kulturele en handelsbande met die Grieke en Etruskers aangeknoop en hul eie kultuur met Mediterreense invloede verryk. Hulle druïdes en sieners het ander antieke volke met hulle vaardighede beïndruk, maar nogtans geweier om hul leerstellings en godsdienstige beginsels neer te skryf sodat ons vandag min oor hulle rituele weet.
Vir die Romeine was die Kelte angswekkende barbare en wilde krygers met afskuwelike rituele wat ook menseoffers ingesluit het. Dit is egter duidelik dat die meeste Romeinse skrywers die Kelte eerder in 'n negatiewe lig beskou het as om betroubare beskrywings van hulle leefwyse, godsdiens en ander aspekte op te lewer. Alhoewel die Kelte danksy die Mediterreense invloede al besig was om tot 'n hoogs ontwikkelde, stedelike beskawing te ontwikkel, het hulle as gevolg van die Romeinse en later Germaanse magsuitbreiding hul belangrike rol in die Europese geskiedenis weer kwytgeraak en nooit 'n selfstandige ryk gestig nie. Die Keltiese tale en kultuur het slegs in die westelike randgebiede van Europa bewaar gebly.
Argeologiese en taalkundige definisie
[wysig | wysig bron]
Okergeel: Die gebied van die Hallstatt-beskawing (omtrent 750 v.C.–500/450 v.C.)
Groen: Die uitbreiding van die La-Tène-beskawing
Oranje: Die uitbreiding van Keltiese tale (3de eeu v.C.)
Die term Kelte (afgelei van Latyns Celtae en Galli, en Grieks Keltoi en Galatai, letterlik "die Dapperes" of "Edeles") verwys na enige van 'n aantal antieke volke van die Europese Ystertydperk, wat deur materieel-kulturele ooreenkomste en/of nou verwante tale gekenmerk is.
Oorspronklik is historiese teorieë ontwikkel wat beweer het dat albei faktore 'n gemeenskaplike oorsprong aandui, maar nuwer teorieë, wat deur genetiese getuienis ondersteun word, bevestig die hipotese dat die Keltiese kultuur na verskillende inheemse volke versprei het wat moontlik nie almal Keltiese tale gepraat het nie. Suiwer etniese definisies word derhalwe in die moderne navorsing nie meer gebruik nie, aangesien dit nou duidelik is dat die Kelte nooit 'n gemeenskaplike etnie of volk gevorm het nie.
Die moderne argeologie en taalkunde gebruik twee uiteenlopende definisies om die term "Kelte" te omskryf:
- Die argeologiese definisie neem die argeologiese getuienis van gemeenskaplike kulturele kenmerke as sy vertrekpunt en beskryf die Kelte as setlaargemeenskappe met 'n gemeenskaplike kultuur en leefwyse, terwyl
- die taalkundige definisie die Kelte veral as 'n Middel- en Wes-Europese taalgemeenskap van die Ystertydperk beskou. In die praktyk is dit egter dikwels moeilik om hierdie twee sienswyses suiwer van mekaar te skei.
Die argeologiese definisie steun veral op die kulturele ooreenkomste waardeur die Keltiese stamme in Middel-Europa (in 'n gebied wat van Noord-Spanje tot by Boheme in die huidige Tsjeggië gestrek het) tydens die Jong-Ystertydperk omtrent 500 v.C. gekenmerk was. Die tydperk van die "klassieke Kelte" kom volgens die argeologiese navorsing met die sogenaamde La-Tène-beskawing ooreen wat tussen die 5de en 1ste eeu v.C. groot dele van Middel-Europa oorheers het. La Tène is 'n stad naby die Meer van Neuchâtel in Wes-Switserland waar teen die middel van die 19de eeu ryk argeologiese vondste opgegrawe is. Die La-Tène-beskawing het egter net in 'n gedeelte van die Keltiese taalgebied uitgebrei.
Die verowering van die Kelte deur die Romeinse Ryk het daartoe gelei dat die Keltiese taal (byna) verdring is. Die Keltiese inheemse godsdiens is volledig verdring deur die Romeinse Christendom. In Ierland en Brittanje sou in die laat Middeleeuse 'n herlewing ontstaan van Keltiese kuns. Oudheidkundige belangstelling vanaf die 17de eeu het daartoe gelei dat die term Kelt uitgebrei is, terwyl stygende nasionalisme vanaf die 19de eeu Keltiese herlewings in gebiede veroorsaak het waar die gebruik van Keltiese tale bewaar gebly het.
Die Keltiese taalfamilie is 'n tak van die Indo-Europese tale wat vroeër in groot dele van Sentraal- en Wes-Europa gepraat is, terwyl die antieke Keltiese kuns en argitektuur sterk Mediterreense invloede toon. Die Kelte het egter nooit in 'n gemeenskaplike ryk verenig nie en het ook hul religieuse en ander tradisies met opset nie neergeskryf nie.
Vandag word die term "Kelties" baie keer gebruik om die tale en kulture van Ierland, Skotland, Wallis, Cornwall, die eiland Man en die Franse gebied Bretagne, maar stem streng gesproke ooreen met die Keltiese taalfamilie – waarvan Iers-Gaelies, Skots-Gaelies, en Manx as Gaeliese tale, en Wallies, Bretons en Cornies as Eiland-Keltiese tale in die westelike randgebiede van Europa bewaar gebly het. As nasate van 'n vroeë Keltiese beskawing in die noorde en weste van die Iberiese Skiereiland beskou ook Romaanse volke en taalgroepe soos die Galiciërs in Spanje hulself as deel van die Keltiese wêreld.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Protokelte
[wysig | wysig bron]
Die urneveldbeskawing het omstreeks 850 v.C. ontstaan en toon reeds baie ooreenkomste met die Keltiese beskawing wat sowat twee eeue later begin ontwikkel het. Plekname verwys na 'n taalkundige verwantskap tussen hierdie twee beskawings, terwyl hulle ook dieselfde politieke, sosiale en militêre strukture ontwikkel het.[5]
Die benaming urneveldbeskawing is afgelei van hulle begrafnisrituele wat duidelik van dié van hul voorloper, die koepelgrafbeskawing, verskil. Hulle het hul oorledenes veras en die urne op 'n afgebakende begraafplaas ter aarde bestel. Die opvallende grafheuwels van die vroeëre beskawing ontbreek in hierdie periode. Argeoloë en geskiedkundiges het onder meer vermoed dat die Protokelte onder die invloed van volke uit die ooste gekom het, maar die nuwe begrafnisrituele kan moontlik ook aan nuwe religieuse waardes en norme toegeskryf word.[6]
Die belangrikste kemerk van die urneveldbeskawing was egter hul militêre verowerings wat deur 'n nuwe wapen moontlik gemaak is: Hul lang, swaar swaarde wat reguit gesmee is en sowel as slag- asook steekwapen gebruik kon word. Wapenrustings, helme en ander oorlogstoerusting, wat deur argeoloë opgegrawe is, dui daarop dat oorlogsvoering 'n groter rol in hierdie tydperk gespeel het. Die nedersettings is in 'n toenemende mate versterk en daar was ook al enkele dorpe wat op heuwels opgerig en met grafte, palisades en mure van hout en stene teen aanvallers beskerm is.
Die toenemde oorlogsaktiwiteite het uit die verbeterde tegnieke van bronsverwerking voortgespruit, terwyl ook mynbou en metallurgiese doeltreffendhede gevorder het. Deskundiges is tans in staat om die verskille tussen die vroeë nywerheidssentra te bepaal en neem aan dat die vervaardigers al begin het om hulle in wapens, kunswerke of huisraad te spesialiseer.[5]
Naas die militêre sfeer het ook die landbou voordeel getrek uit die nuwe tegniese vaardighede, en nuwe gereedskappe soos sekels en ploeë dui daarop dat landboumetodes verbeter is. Danksy veeteelt en die toepassing van 'n rotasiestelsel het mense 'n hoër lewenstandaard geniet, en die bevolking het vinniger begin groei.
Omstreeks 700 v.C. begin die oorgang van die urneveld- tot die sogenaamde Hallstattbeskawing wat na die dorp Hallstatt, 'n belangrike argeologiese vindplaas in Oostenryk, vernoem is en deur die invoering van die ystervervaardiging gemarkeer word. Die Hallstattbeskawing was die eerste suiwer Keltiese beskawing in Europa en het saam met sy opvolger, die La-Tène-beskawing, oor die hele Keltiese tydperk gestrek wat rofweg met die Europese Ystertydperk ooreenstem.
Die volke van die Brons- en Ystertydperk was oor dieselfde gebiede in Europa versprei en toon ooreenkomste ten opsigte van hulle sosiale, politieke en kulturele strukture. Die enigste verskil is die gebruik van yster vir wapens, werktuie, huisraad en toerustings. Aangesien yster baie harder was as brons, het die vervaardigers van yster voordeel uit hulle militêre oppermag en tegnologiese vooruitgang getrek.
Die Hallstatt-beskawing
[wysig | wysig bron]
Die eerste Keltiese beskawing in Europa is vernoem na 'n afgeleë dorp in die Oostenrykse Salzkammergut-streek. Argeoloë het hier in 1824 'n aantal Vroeg-Keltiese grafte ontdek. Die sowat 2 000 grafte en urne dateer uit die tydperk tussen die 8ste en 6de eeu v.C.[7]
Die Oostenrykse Alpe het destyds vanweë hul maklik ontginbare soutbronne tot een van die vroegste Europese sentra van die soutmynbou ontwikkel. Insouting was die belangrikste metode om kos vir die wintermaande te preserveer, en sout het sodoende tot 'n gewilde handelsware ontwikkel wat deur die plaaslike Keltiese gemeenskappe uitgevoer is.
Die Hallstatt-beskawing het in die tydperk tussen 700 en 500 v.C. ontwikkel en word onder meer deur die gevorderde vervaardiging van yster gekenmerk. Navorsers neem aan dat die Kimmeriërs, 'n volk uit die steppes van Oos-Europa, as gevolg van die Skithiese magsuitbreiding weswaarts getrek en met Sentraal-Europese volke vermeng het. Die kulturele veranderings waardeur die Hallstatt-beskawing gekenmerk word – soos die bou van grafkamers in plaas van urnevelde en die gebruik van waens waarop die oorledenes ter ruste gelê is – word aan die invloed van Oos-Europese ruitervolke toegeskryf.[7]
Die Keltiese samelewing van hierdie periode was deur 'n hoogs ontwikkelde maatskaplike struktuur en hiërargie gekenmerk; net soos die grafte van krygers het ook dié van werkers en ambagsmanne 'n groot hoeveelheid waardevolle gegewens vir die argeoloë opgelewer.
Terwyl die Hallstatt-beskawing in geografiese opsig vanuit die huidige Slowenië en Kroasië, Oostenryk en die noordweste van Hongarye tot by Slowakye en Tsjeggië in die noordooste en Sentraal- en Suid-Duitsland, Switserland en Frankryk in die noorde en weste gestrek het, word die gebied in kulturele opsig in 'n westelike en 'n oostelike sone verdeel. Die oostelike Hallstatt-beskawing behels Noord-Oostenryk, Suid-Morawië, Suidwes-Slowakye, Wes-Hongarye, Kroasië en Slowenië; die westelike beskawing het vanuit Oos-Frankryk en Switserland tot by Sentraal- en Suid-Duitsland en Sentraal-Oostenryk gestrek.
Die twee gebiede het veral ten opsigte van hul begrafnisrituele en die karakter van hul nedersettings duidelik van mekaar verskil. Die westelike beskawing was gekenmerk deur sentrale nedersettings met versterkings, wat kleiner dorpies in hul omgewing oorheers het, terwyl in die ooste kleiner adellike howe ontstaan het. Hooggeplaaste lede van die westerse beskawing is saam hul swaarde of dolke ter ruste gelê, terwyl in die oostelike beskawing se grafte meestal strydbyle gevind is. Die westelike grafte het 'n strydwa en ryk grafgifte behels, terwyl die oostelike krygers met hul volledige wapenrusting ter aarde bestel is.
Die opvallendste kenmerk van begrafnisrituele van die laat Hallstatt-periode was die sogenaamde "vorstegrafte" wat ongelukkig meestal reeds in die antieke tydperk deur grafrowers geplunder is. Welgestelde Kelte is in hierdie periode nie meer veras nie, maar in ryk grafte ter ruste gelê. Grafgifte het dikwels ingevoerde gereedskappe uit die Grieks-Etruskiese wêreld ingesluit soos byvoorbeeld bronsketels en drinkbekers wat vir drinkpartye benodig is of ligstoele.[8]
Die grafheuwels van adellikes het nou dikwels 'n deursnee van tot by vyftig of meer meter gehad en naas die sentrale grafkamer (wat met stene bedek is) ook kleiner grafte met minder grafgifte behels. Die grafheuwel Magdalenenberg naby die Duitse stad Villingen (Baden-Württemberg) met 'n deursnee van sowat honderd meter en 126 grafte met 136 oorledenes is een van die bekendste voorbeelde van hierdie soort Keltiese grafheuwels.
Die nedersettings wat tydens 19de eeuse opgrawings naby die grafheuwels ontdek is het meestal op heuwels ontstaan; vanweë die vondse wat dikwels Mediterreense gereedskappe ingesluit het word in die argeologiese vaktaal na hulle meestal as "vorstedorpe" verwys, alhoewel hulle nie noodsaaklik die setels van plaaslike heersers was nie. Hulle is nogtans deur welgesteldes van die heersende klas bewoon.
Een van die grootste bekende nedersettings is die sogenaamde Heuneburg naby Hundersingen (Duitsland). Sy opvallende versterking – 'n baksteenmuur met talle torings aan die noordelike kant – het in die 4de en 3de eeu v.C. ontstaan en dui daarop dat die boumeester uit die suide van Europa gekom het of ten minste daar opgelei is.[9] Hierdie Grieks-Mediterreense boustyl was 'n uitsondering in die gebiede noord van die Alpe; dit bestaan uit 'n Akropolis-agtige sentrum wat deur 'n dorp omring word. Griekse keramiek, amfore en snawelkanne asook Etruskiese, Griekse en Fenisiese kosbaarhede lewer net soos die argitektuur bewys van die kulturele invloede uit die Mediterreense gebied.
Die La-Tène-beskawing
[wysig | wysig bron]
Die 5de eeu v.C. was 'n periode van betekenisvolle veranderinge op sosiale, kulturele en politieke gebied. Met die sogenaamde La-Tène-beskawing, wat na 'n dorp in Wes-Switserland vernoem is, het die Keltiese kuns, kultuur, ekonomie, krygskuns en magsuitbreiding sy hoogtepunt bereik. In die 1ste eeu v.C. het die Romeine die meeste Keltiese gebiede in Europa verower, en met hul geleidelike romanisering is 'n einde aan die Keltiese beskawing gemaak.
La Tène, 'n dorp aan oewer van die Switserse Meer van Neuchâtel, was 'n beduidende religieuse sentrum van die Keltiese wêreld: In teenstelling met Hallstatt en sy grafte het argeoloë op die grond die meer, wat tydens die 19de eeu gedeeltelik drooggelê is, duisende votiefgawes (offergifte) ontdek wat hier ter ere van die Keltiese gode versink is.
Die kunswerke van die La-Tène-periode, wat orals in Europa tussen die Britse Eilande en die huidige Turkye opgegrawe is, getuig van die gesofistikeerde styl en kulturele rykdom van die destydse ambagsmanne. Die Keltiese beskawing het nou steeds meer met die Mediterreense wêreld in aanraking gekom, en in plaas van Massilia (die huidige Marseille) en die Rhône-vallei het die handelspaaie oor die Alpe na Noord-Italië en Etrurië 'n beslissende rol gespeel.
Terwyl die praalgrafte en adellike nedersettings in die westelike Hallstattgebied binne enkele generasies verdwyn het, het die Middelryngebied met die berglandskappe van Hunsrück en Eifel net soos Boheme en Champagne tot die nuwe sentrums van die Keltiese kultuur ontwikkel.[10] Navorsers neem aan dat die Etruskers ná 'n aantal militêre neerlae teen die Grieke in Suid-Italië begin het om hulle op die handel met Europa noord van die Alpe te konsentreer. Die Veneters het as kulturele en ekonomiese middelmanne vir die kontak met die Oos-Hallstattgebied van die Keltiese wêreld gedien.[11]
Handelsbande
[wysig | wysig bron]Reeds om en by 1000 v.C. het Keltiese stamme handel gedryf met tafelsout, die mees gebruiklike voedselpreserveermiddel in antieke tye. In die laat Bronstydperk was tin en koper belangrike handelsgoedere – twee metale wat vir die vervaardiging van brons benodig is. Tin is veral van die Britse Eilande ingevoer en oor die Alpebergpasse tot Bo-Italië vervoer, terwyl myne in die Pireneë- en Cevenne-bergreekse goud opgelewer het. Kunsvoorwerpe, wat van barnsteen gemaak is soos ringe en halskettings, getuig van handelsbetrekkinge wat noordwaarts tot na Skandinawië gestrek het. In die 8ste eeu v.C. het tegnologiese vordering in metaalvervaardiging die produksie van en handel met yster moontlik gemaak.[12]
Keltiese stamme in Europa
[wysig | wysig bron]Herkoms en uitbreiding
[wysig | wysig bron]
Kerngebied van die Hallstatt-beskawing (6de eeu v.C.)
Grootste Keltiese magsuitbreiding in die 3de eeu v.C.
Lusitaanse gebied van Iberië waar die presiese Keltiese invloed nie duidelik is nie
"Ses Keltiese nasies" wat ook tans nog met 'n beduidende aantal sprekers van Keltiese tale spog
Huidige Keltiese taalgebied
Omstreeks 3 000 v.C. het krygslustige Protokeltiese stamme skielik in Sentraal-Europa opgedaag en 'n ernstige bedreiging vir die plaaslike beskawings van boere en jagters gevorm. Oor 'n tydperk van sowat 1 000 jaar het die aggressiewe Keltiese krygers die oorspronklike bevolkings oorheers en geleidelik ook met hulle begin vermeng. Omtrent 1 800 v.C. het die eerste Keltiese stamgroepe hulle in Wes-Europa gevestig en binne twee eeue groot dele van die huidige Duitsland, Frankryk en Spanje oorheers.
Met die begin van die Ystertydperk omtrent 800 v.C. het Keltiese stamme na Suid-Frankryk en Spanje uitgebrei. Hierdie migrasie het tot in die vroeë 5de eeu v.C. voortgeduur, en die hele Iberiese skiereiland het in die volgende eeu onder Keltiese invloed gestaan. Eers daarna het die magsuitbreiding van Iberiese stamme in Oos-Spanje hierdie Keltiese gebiede in Suidwes-Europa van hul stamgenote in Sentraal-Europa afgesny.
Saam met die tweede belangrike Keltiese beskawing, die Hallstattkultuur, het Keltiese stamme vanuit hul Oostenrykse stamland na die weste uitgebrei en die eerste periode in die Keltiese oorheersing van Europa ingelui wat volgens argeoloë en geskiedkundiges tussen die 7de en vroeë 5de eeu v.C. gedateer word. Omstreeks 500 v.C. is Engeland en later ook Skotland, Wallis en Ierland by die Keltiese magsgebied ingelyf. Ook in die ooste van Europa het Keltiese stamme langs die Donaurivier getrek en in die 5de eeu v.C. tot by die Swart See uitgebrei.
Die Galliese La Tène-beskawing word as die hoogtepunt van die Keltiese kultuur en uitbreiding in Europa beskou, en Keltiese stamme het in die volgende eeue verskeie kere ook gebiede in Noord-Griekeland en Italië aangeval. In staatkundige opsig het die Keltiese wêreld net 'n konfederasie van stamme gevorm. Toe die Romeinse Ryk met die veldtogte van Gaius Julius Caesar in die 1ste eeu v.C. in Europa uitgebrei het, was dit al te laat om 'n gemeenskaplike militêre teengewig te vorm. Binne enkele dekades het die Keltiese kultuur geswig voor die druk van romanisering en net in randgebiede van Europa bewaar gebly. Nogtans het in Wes-Europa en die suidooste van Sentraal-Europa 'n nuwe beduidende Kelties-Romeinse mengkultuur ontstaan.
Galliërs
[wysig | wysig bron]
Keltiese stamme het in die laat Hallstatt-tydperk begin om die Ryn te oorsteek en hulle in Gallië (die huidige Frankryk) te vestig. Hul migrasie was nie altyd vrywillig nie; die uitbreiding van Kimbers ('n Proto-Keltiese stam) en Teutone vanuit die noorde en ooste na Sentraal-Europa het druk op die Keltiese bewoners van hierdie gebied uitgeoefen, terwyl ook Germaanse stamme uit Oos-Europa begin het om weswaarts te trek.
Kimbers en Teutone het hulle verenig om die Keltiese bewoners van die Ryn- en Donauvallei te verdryf en later ook Gallië en Italië binnegeval. Hulle is uiteindelik deur die Romeine verslaan, tog het die Ryn voortaan die grenslyn tussen Keltiese stamme in die weste en Germane in die ooste gevorm.
Die Kelte, wat hulle in Gallië kom vestig het, was eerder vreedsame setlaars as krygers en het aanvanklik slegs Noord- en Sentraal-Gallië bewoon. Eers geleidelik het hulle ook na die suide uitgebrei, terwyl Armorika (die huidige Bretagne) tot by die Romeinse verowering sy Voor-Keltiese karakter kon handhaaf.
Riviervalleie met hul weilande vir veeteelt en bosse vir houtontginning was die gewildste landskapsvorm vir die stigting van nedersettings. Die riviere het nie net as kerngebiede van die verskillende stamme gedien nie, maar het ook 'n belangrike rol by die kommunikasie tussen Keltiese groepe gespeel. Alhoewel die relatief klein stamgebiede vanaf die 3de eeu v.C. as gevolg van huwelike, verowerings, anneksasies of ooreenkomste tot groter eenhede gegroei het wat vanuit die riviere ook na die omliggende geweste uitgebrei het, was daar geen sprake van politieke eenheid nie.
Gedurende die La Tène-periode was Gallië in sestien stamgebiede verdeel, wat deur Romeinse geskiedskrywers as nationes of civitates ("state") beskryf is. Hierdie eenhede is verder verdeel in sogenaamde pagi of oorspronklike tuislande van kleiner stamgroepe wat later tot stamverbonde saamgesluit het. Gewoonlik het groot stamgebiede uit 'n aantal kleiner pagi bestaan, wat deur onderhoofde geregeer is. Die onderhoofde was ondergeskik aan 'n opperhoof. Groter stamverbonde of nationes het meestal oor 'n hoofstad beskik wat uit 'n kleiner nedersetting in een van die pagi ontwikkel het. Sommige van hierdie sentra het selfs tot beduidende metropole gegroei wat nog steeds bestaan – soos Parys (die hoofstad van die Parisiërs) en Trier (die hoofstad van die Treverers).
Die hoofstede was die setel van Galliese konings of stamhoofde en het daarnaas as handelsplekke en ekonomiese sentra vir ambagsmanne en smede gefungeer. Plaaslike heersers het soms alliansies met ander groot stamme gesmee, maar juis in die 1ste eeu v.C., toe die Romeine Gallië binnegeval het, was die politieke verbond tussen die belangrikste Galliese stamme, die Haeduers, Sequaners en Arverners, al verbrokkel. Die Galliërs het 'n laaste poging onderneem om onder die bevel van die Arverner Vercingetorix gemeenskaplik teen die Romeine te veg, maar het in 52 v.C. in Alesia 'n verpletterende neerlaag teen Gaius Juius Caesar gely. Gallië het as 'n Romeinse provinsie vyf eeue lank onder vreemde heerskappy gestaan, tog het die Galliërs vinnig by die nuwe situasie aangepas en tot 'n relatief welvarende gemeenskap in die Romeinse Ryk ontwikkel.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Alice Roberts: The Celts. Search for a Civilization. (Based on the BBC series The Celts: Blood, Iron and Sacrifice). London: Heron Books 2016, bl. 234
- ↑ Konstam, Angus: Die Kelten. Von der Hallstatt-Kultur bis zur Gegenwart. Wene: tosa/Carl Ueberreuther 2007, bl. 6
- ↑ Ade, Dorothee en Andreas Willmy: Die Kelten. Stuttgart: Konrad Theiss Verlag 2007
- ↑ Konstam (2007), bl.6
- ↑ 5,0 5,1 Konstam (2007), bl. 15
- ↑ Konstam (2007), bl. 14
- ↑ 7,0 7,1 Konstam (2007), bl. 16
- ↑ Ade/Willmy (2007), bl. 27
- ↑ Von Freeden, Uta en Siegmar von Schnurbein (reds.): Germanica. Unsere Vorfahren von der Steinzeit bis zum Mittelalter. Uitgegee vir die Römisch-Germanische Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts. Augsburg: Weltbild 2007, bl. 217
- ↑ Ade/Willmy (2007), bl. 32–33
- ↑ Ade/Willmy (2007), bl. 33
- ↑ Die Herren des Salzes – Der Handel der Kelten. In: Karfunkel – Codex 2. Hersiene uitgawe 2008. Osterburken: Karfunkel-Verlag 2008, bl. 61
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kelte.- (en) "Celt". Encyclopædia Britannica. Besoek op 2 April 2018.
