Nedersakse
| Landsvlag | Landswapen |
|---|---|
|
|
| (Besonderhede) | (Besonderhede) |
| Basiese gegewens | |
| Ampstaal: | Duits, Nederduits en Saterfries[1] |
| Hoofstad: | Hannover |
| Stigting: | 1 November 1946[2] |
| Oppervlakte: | 47 709,82 km² (2de)[3] |
| Bevolking: | 8 027 031[4] (4de) (31 Desember 2021) |
| Bevolkingsdigtheid: | 169 inwoners / km² (12de) |
| BBP - Totaal - Aandeel aan Duitse BIP |
2021 315,8 miljard €[5] 8,7% |
| Volkslied (Landeshymne): | Das Lied der Niedersachsen |
| Skuldlas per inwoner: | 8 241 € (30 Junie 2022) |
| Totale skuldlas: | 66,154 miljard €[6] (30 Junie 2022) |
| Werkloosheidsyfer: | 5,4%[7] (Oktober 2022) |
| ISO 3166-2: | DE-NI |
| Amptelike webwerf: | www.niedersachsen.de |
| Politiek | |
| Eerste minister: | Stephan Weil (SPD) (sedert 19 Februarie 2013) |
| Regerende partye: | SPD en Grüne |
| Setels in die parlement (Landtag) (146 setels) (2017: 137 setels): |
SPD 57 (2017: 55) CDU 47 (50) B90/Grüne 24 (12) AfD 18 (9) |
| Laaste verkiesing: | 9 Oktober 2022 |
| Volgende verkiesing: | 2027 |
| Parlementêre verteenwoordiging | |
| Stemme in die Federale Raad (Bundesrat): | 6 (van 69) |
| Kaart | |
| |
Nedersakse (Duits: Niedersachsen, [ˈniːdɐzaksn̩], ; Nederduits: Neddersassen; Saterfries: Läichsaksen), amptelik die Deelstaat Nedersakse (Duits: Land Niedersachsen; Nederduits: Land Neddersassen; Saterfries: Lound Läichsaksen), is 'n deelstaat in die noorde van Duitsland. Volgens sy oppervlakte van 47 709,82 vierkante kilometer en sy bevolking van 8,0 miljoen is Nedersakse die grootste deelstaat van Noord-Duitsland en die tweede grootste in Duitsland ná Beiere.
Alhoewel die moderne deelstaat Nedersakse eers so onlangs soos November 1946 met die samesluiting van Hannover, Oldenburg, Brunswyk en Schaumburg-Lippe geskep is, het die naam Nedersakse 'n lang historiese tradisie wat tot in die tyd van die groot volksverhuisings tussen die 3de en 7de eeu terugdateer – 'n periode toe die Sakse, 'n Germaanse stam, hulle hier gevestig het.
Hannover is met sowat 500 000 inwoners die hoofstad en grootste stad van Nedersakse. Die twee grootste stede van Noord-Wes-Duitsland, Hamburg en Bremen, speel eweneens 'n baie belangrike rol vir Nedersakse, aangesien hulle metropolitaanse gebiede ook na Nedersakse uitgebrei het.
Etimologie
[wysig | wysig bron]
Die Duitse naam Sachsen is soos die ander Duitse streeksname Schwaben, Franken, Bayern, Hessen (asook verskeie landsnaame soos Ungarn, Polen, Schweden) afgelei van die datiewe meervoudsvorm van die inwoners se naam of die gelyknamige Germaanse stam, die Saksers (Sachsen, enkelvoud Sachse). Tradisioneel word gesê dat die Sakse se naam afgelei is van 'n soort mes uit die tydperk, genoem seax in Ou Engels en sachs in Oud-Hoogduits.[8]
Gedurende die eerste eeue van sy gebruik is die term Sakser verbind met stropers en nie met enige duidelik gedefinieerde tuisland geassosieer nie, afgesien van Saksiese nedersettings in die huidige Engeland en Normandië. Eers heelwat later het Middeleeuse bronne van die Frankiese Ryk begin verwys na 'n groot binnelandse volk in die huidige Noord-Duitsland. Alhoewel dit daarna gerieflik geword het om na die Engelse Saksers as óf Engelse óf as Angel-Saksers te verwys, is die term Sakser nog vir 'n geruime tyd gebruik om na hulle te verwys, en dit kan moontlike verwarring skep by die interpretasie van kontemporêre rekords.
Voor die laat Middeleeue was daar 'n enkele Hertogdom Sakse. Die term "Nedersakse" is gebruik ná die ontbinding van die stamhertogdom in die laat 13de eeu om dit aan die een kant van die deur die Welfe regeerde voormalige hertogdom van die Keurvorstedom Sakse en aan die anderkant van die Hertogdom Westfale te onderskei.
Geografie
[wysig | wysig bron]Ligging
[wysig | wysig bron]
Nedersakse grens in die noordweste aan die Noordsee, in die noorde aan Sleeswyk-Holstein en Hamburg, in die noordooste aan Mecklenburg-Voorpommere en Brandenburg, in die ooste aan Sakse-Anhalt, in die suide aan Thüringen en Noordryn-Wesfale, en in die weste aan Nederland.
Die Noordsee vorm net soos die Elberivier se benede- en middelloop die natuurlike noordelike grens van die deelstaat Nedersakse, met die uitsondering van die Amt Neuhaus wat noordoos van die Elbe lê (en tot by die Duitse hereniging in 1990 by die Duitse Demokratiese Republiek ingesluit was) en sommige stadswyke van Hamburg wat suid van die Elbe geleë is. Die stadstaat Vrye Hansestad Bremen lê met die stede Bremen en Bremerhaven as 'n enklawe in Nedersakse.
In die suidooste loop Nedersakse se landsgrens deur die Harzgebergte. Die noordooste en weste van die deelstaat – sowat driekwart van die totale oppervlakte – maak deel uit van die Noord-Duitse Vlakte, terwyl die suide die Nedersaksiese Bergland met die streke Weserbergland, Leinebergland, Schaumburger Land, Untereichsfeld, Elm en Lappwald vorm. Die noordooste van Nedersakse word deur die heideveld van die Lüneburger Heide met sy minder vrugbare Geest-sandgronde oorheers. Die sentraal-oostelike en suidoostelike deel word deur vrugbare loes- of waaigrond gekenmerk.
In die weste van Nedersakse lê die Graafskap Bentheim, die Osnabrücker Land, die Eemsland, die Oldenburger Land, die Oldenburger Münsterland en Oos-Friesland.
Die riviere Eems, Weser, Aller en Elbe, wat vanuit die suide en suidooste in noordelike en noordwestelike rigting vloei, vorm 'n belangrike deel van die Nedersaksiese landskap. Die hoogste bergpiek is die Wurmberg (971 meter) in die Harzgebergte. Die hoogste berg in die Harzbergreeks, die Brocken, is digby die landsgrens met die deelstaat Sakse-Anhalt geleë. Die meeste Nedersaksiese heuwels en bergspitse is in die suidooste van die deelstaat te vinde, terwyl die laagste punt op sowat 2,5 meter benede seevlak in 'n laagte naby Freepsum in Oos-Friesland lê.
Die bevolking, ekonomie en infrastruktuur van Nedersakse is in die stede Stadthagen, Hannover, Celle, Brunswyk, Wolfsburg, Hildesheim en Salzgitter gekonsentreer.
Eilande
[wysig | wysig bron]
Daar is sewe bewoonde eilande in die Nedersaksiese Waddesee – Wangerooge, Spiekeroog, Langeoog, Baltrum, Norderney, Juist en Borkum, asook twee onbewoondes – Memmert en Lütje Hörn. Die "Sewe Oos-Friese", soos die bewoonde eilande ook genoem word, lê soos 'n string pêrels tussen agt en tien kilometer van die kuslyn af en in goeie weer kan hul duine, huise en torings vanuit die vastelandse dyke raakgesien word.
Die eilande word almal deur vier tipiese landsones gekenmerk – wit duine teen die noordelike rand, waaraan groen heuwels en 'n strepie heideveld aansluit, en die soutagtige weilande (of polders) van die Waddesee in die suide wat tydens vloed oorstroom word.
Eeue lank was die eilande yl bevolkte, geïsoleerde plekke wat oorgelewer was aan die natuurgeweld van die Noordsee. Spiekeroog is die enigste eiland met bosgebiede en staan derhalwe ook as die "Groen Eiland" bekend. Danksy die toerisme is die bewoners in die 19de eeu van hulle armoede verlos.
Klimaat
[wysig | wysig bron]
Nedersakse maak deel uit van die gematigde klimaatsone van Sentraal-Europa. Die deelstaat is in 'n oorgangsgebied tussen die Wes-Europese seeklimaat en die kontinentale klimaat van Oos-Europa geleë, soos uit die verskille tussen die noordelike en suidelike landsdele blyk: Die noordweste van Nedersakse het danksy sy ligging aan die Noordsee 'n Atlantiese tot sub-Atlantiese klimaat met kleiner temperatuurskommelings en baie reënval, terwyl die klimaat in die suidooste reeds kontinentale trekke toon met groter temperatuurverskille tussen die winter- en somermaande asook laer gemiddelde reënval. Veral streke soos Wendland, die Weserbergland tussen Hameln en Göttingen en die omgewing van Helmstedt word deur kontinentale klimaatinvloede gekenmerk.
Die hoogste jaarlikse reënval word in die Harz-bergreeks aangeteken. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur in Nedersakse is 8 °C.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Geskiedenis voor die stigting van die deelstaat
[wysig | wysig bron]Saksers
[wysig | wysig bron]
Die oudste historiese dokumente wat na die gebied van die huidige Nedersakse verwys dateer uit die Romeinse tydperk; die Romeine het vroeg in die 1ste eeu n.C. 'n vergeefse poging onderneem om hul magsgebied oor die Ryn tot by die benedeloop van die Elbe en die Noordseekus uit te brei. Romeinse geskiedskrywers het in hul werke wat tydens die veldtogte ontstaan het na Germaanse stamme soos die Chauke aan die Noordseekus, die Langobarde aan die Elbe en die Cheruskers langs die Weser verwys.[9]
Veral die Cheruskers het bekend gestaan vir die felle weerstand wat hulle teen die Romeinse leër onder die bevel van Varus gebied het. Met die Cheruskiese oorwinning oor die Romeine aan die noordelike rand van die Wiehengebergte in die Osnabrücker Land het die Romeine hul troepe vir goed uit die gebied onttrek. Die Germaanse stamme het hul vryheid egter nie gebruik om hulle tot 'n gemeenskaplike ryk te verenig nie en die yl bevolkte land as kleiner selfstandige gemeenskappe bewoon. Argeologiese vondse wat in 2008 en 2009 naby Kalefeld aan die rand van die Harz-gebergte opgegrawe en as oorblyfsels van Romeins-Germaanse veldslagte geïdentifiseer is, het die bewys gelewer dat die Romeine nog tot in die 3de eeu grootskaalse militêre ekspedisies na Noord-Germanië onderneem het sodat die huidige geskiedenisboeke in hierdie opsig herskryf moet word.[10]
Die naam "Nedersakse" is al baie oud en die naam en wapen van die huidige Duitse deelstaat verwys na die Germaanse stam van die Saksers. Hierdie volk het tydens die Volksverhuising vanaf die 3de eeu vanuit sy tuisland in Holstein oor die Elberivier in suidelike rigting uitgebrei en die huidige noordweste van Duitsland begin oorheers. Vanaf die 7de eeu was die gebied van die huidige Nedersakse en 'n aantal aangrensende gebiede soos Altmark en Wesfale deur Saksers bewoon. Die Saksiese stamgebied was in sowat 60 Gaue (geweste) verdeel. Die Friese, 'n Germaanse volk in die noordweste van Nedersakse, het eeue lank hul selfstandigheid bewaar – die nat gebiede van Friesland was minder aantreklik vir die Saksers.
Die Saksers het in teenstelling met ander Germaanse stamme geen monargiese stelsel ontwikkel nie en outonome nedersettings bewoon. Gemeenskaplike aangeleenthede is deur middel van 'n stamvergadering van Saksiese hoofde in Marklo gereël en slegs in oorlogstye het die hoofde 'n gemeenskaplike hertog as militêre leier verkies.
Stryd teen die Franke
[wysig | wysig bron]Vanaf die 6de eeu het die Saksers verskeie kere oorlog teen die Franke gevoer. Aanvanklik het die konflik uit die Saksers se pogings om hul magsgebied in rigting van die Ryn uit te brei voortgespruit, maar onder die heerskappy van Karel die Grote het die Franke hul eie offensief begin. Sedert 775 was Karel se beleid daarop gemik om die Saksiese gebied by sy ryk in te lyf. Alhoewel die Saksers felle weerstand teen die Frankiese ekspansionisme gebied het, was hulle vanweë hul politieke verdeeldheid nie in staat om gemeenskaplik teen die Frankiese heerser op te tree. Volgens oorlewerings het die sogenaamde Bloedbad van Verden, waartydens 4 500 Saksers deur die Franke vermoor is, die hoogtepunt van die konflik gevorm. Met die Saksers se onderwerping aan die Franke en die Christelike doop van die Saksiese leier Widukind het die Saksiese opstande tot 'n einde gekom. Toe Karel tydens die Kersfees van die jaar 800 as keiser bekroon is, was die Saksiese gebied 'n vreedsame deel van die Frankiese Ryk.
Politieke invloed
[wysig | wysig bron]
Alhoewel die Saksers deur Frankiese troepe verslaan is, het hulle in die loop van die volgende eeu die leidende volk in die Heilige Romeinse Ryk geword. Die Saksiese Liudolfingers-dinastie het met Hendrik I en die Ottoniese dinastie, wat na Hendrik se seun Otto vernoem is, vanaf 919 meer as honderd jaar lank as die eerste Duitse keisers en konings geregeer.
Ook die kerk het tot 'n magsinstelling ontwikkel. Die kerstening van Noord-Duitsland was onder meer aan Angel-Saksiese sendelinge te danke wat hier al in die 7de eeu werksaam was. Karel en sy opvolgers het die Christelike sendingwerk voortgesit en 'n aantal bisdomme dwarsoor die Saksiese gebied gestig, waaronder Bremen, Verden, Minden, Osnabrück, Münster, Paderborn, Halberstadt en Hildesheim. Die klooster Corvey aan die Weser was die belangrikste sentrum van die sendingwerk.
Kloosters en klein state
[wysig | wysig bron]
Die nuwe magstrukture het vir baie wêreldlike en geestelike heersers 'n geleentheid gebied om hul eie plaaslike gesag uit te bou en 'n groot aantal selfstandige klein state het ontstaan. Aanvanklik het veral die biskoppe begin om ook die wêreldlike gesag oor hul bisdomme uit te oefen.
'n Ander belangrike aspek van die groot invloed van die kerk was die stigting van kloosters. Die eerste monastiese instellings is deur Benediktynse monnike gestig, terwyl vanaf die 12de eeu ook Cisterciënsers en Augustyne, en later die Franciskaanse en Dominikaanse bedelordes hul kloosters in die gebied begin oprig. Teen die einde van die Middeleeue was daar altesaam 250 kloosters wat die geestelike en ekonomiese ontwikkeling van die gebied bevorder het.[11]
Naas die geestelike heersers het ook baie grawe en ander adellikes voordeel uit die nuwe bedeling getrek, soos byvoorbeeld die grawe van Oldenburg wat in die grensgebied tussen die Saksers en Friese hul eie klein graafskap aan die oewer van die Hunterivier gevestig het. Ander adellike families het dikwels piepklein besittings in die heideveldlandskappe bewoon wat hulle tot selfregerende gebiede ontwikkel het. Die suidwestelike gebied van Nedersakse aan die Nederlandse grens dra nog steeds die naam Graafskap Bentheim. Dit is vernoem na 'n kasteel in die uitlopers van die Teutoburgerwoud en vanaf die 12de eeu deur die grawe van Holland geregeer. Hulle is later deur 'n Nederrynse dinastie opgevolg.
Die Vrye Ryksstede se besondere status dateer terug na die Karolingiese tydperk en Bremen het sy ontstaan aan die Frankiese magsuitbreiding onder Karel die Grote te danke. Sy troepe het veldtogte teen die Saksiese stamme onderneem en gebiede tot by die Weserrivier verower. Om die kerstening van die plaaslike bevolking te bevorder is biskoppe benoem. Bremen was een van die eerste biskopsetels in die gebied en die stad het vanweë sy strategiese ligging aan die Weser vanaf die laat 9de eeu vinnig tot 'n Fries-Saksiese handelstad gegroei. Keiser Otto I het in 960 die markreg met doeanereg, muntreg en 'n markreg aan Bremen toegeken.
Alhoewel die kerk steeds voortgegaan het om aanspraak op hierdie vrye stede te maak as deel van hul biskoplike gebiede, het die groeiende handel en die ontstaan van ambagte die burgers se politieke selfbewussyn bevorder. In 1159 het die Breemse burgers vir die eerste keer as 'n publieke regspersoon teenoor die aartsbiskop opgetree.
Behalwe vir die kusstreke was die boerestand uitgesluit van enige politieke magsdeelname en is steeds deur adellikes grondbesitters verteenwoordig. Die boere was vryes, maar volgens die erflike pagreg belastingpligtig aan die grondbesitters.
As gevolg van die politieke splitsing in talle klein state het die gebied van die huidige Nedersakse min invloed op die gebeure in die Duitse Ryk uitgeoefen.
Vroeë moderne tydperk
[wysig | wysig bron]-de.png)
Gedurende die Reformasie het sowel die landelike boere- asook die stedelike burgerbevolking die reformatoriese belydenis van Martin Luther gewillig aanvaar. Ondanks die felle weerstand van Rooms-Katolieke biskoppe en kloosters was die grootste deel van Noord-Duitsland, met uitsondering van 'n aantal eksklawes, omtrent 1580 'n Protestantse gebied. Terwyl die Lutherse geloof oorheers het, het Bremen saam met sy landelike gebiede in die omgewing van Bederkesa en Oos-Friesland onder Nederlandse invloed die Calvinistiese geloof aanvaar.
Tydens die Dertigjarige Oorlog het die landelike bevolking slegter gevaar as die meeste stadsbewoners; troepe wat deur die plattelandse gebiede getrek het, het veral streke soos Oos-Friesland en die Weservallei verwoes. Die stad Bremen het hom tot 'n neutrale gebied verklaar en in 1646 teen betaling van 100 000 gulden 'n keiserlike diploma verkry waarvolgens die stad voortaan slegs onder die onmiddellike gesag van die keiser gestaan het.
Danksy 'n wysiging van die erfreg ontwikkel die Huis van Hannover in die loop van die laat 17de en 18de eeu tot 'n magtige dinastie en die hertogdom Hannover het die status van 'n keurvorstedom verkry. As gevolg van die bloedband met die Engelse heersershuis en dinastiese erfreg het 'n tydperk begin waartydens heersers van die Huis van Hannover 123 jaar lank danksy 'n personele unie ook as Engelse konings geregeer het.
Napoleontiese tydperk
[wysig | wysig bron]
Die onluste wat in die nasleep van die Franse Rewolusie in Duitsland uitgebreek het, het die noordweste van die land nouliks geraak. Nogtans is talle kleiner selfstandige gebiede as gevolg van die sogenaamde Reichsdeputationshauptschluss van die jaar 1803 tot groter politieke eenhede saamgesmelt. Nadat die oorlog teen Engeland weer opgevlam het, is die keurvorstedom Hannover nog in dieselfde jaar deur Franse troepe beset en twee jaar later aan Pruise afgestaan.[12]
Ná sy oorlogsverklaring teen Pruise het Frankryk Hannover in 1806 opnuut beset en in 1810 is die Noord-Duitse kusgebiede saam met Oldenburg by Frankryk ingelyf. Die Franse kon sodoende ook in Duitsland oor die handelsverbod en blokkade teen Engeland waak.
Die oorwinning oor Napoleon Bonaparte het die politieke kaart in Noord-Duitsland nog eens verander. George III, koning van Groot-Brittanje en keurvors van Hannover, het in 1814 ook die nuwe titel van "koning van Hannover" aanvaar, en in die volgende jaar is sy koninkryk net soos Oldenburg danksy die politieke besluite van die Kongres van Wene aansienlik vergroot. Die koninkryke Pruise en Hannover, die vorstedom Oldenburg en die stadstaat Bremen was nou die enigste lande in Noordwes-Duitsland.
In teenstelling met die aspirasies van die selfbewuste burgery was die beleid van die Restourasie-tydperk daarop gemik om die bedelings wat voor die Napoleontiese periode bestaan het grotendeels te bewaar. Ná die ontbinding van die Heilige Romeinse Ryk in 1806 het die Noordwes-Duitse state by die Duitse Bond aangesluit. Hannover, die vierde grootste staat in hierdie bond, het tot die magtigste moondheid in die gebied tussen Harz-gebergte en Noordsee ontwikkel.[13]
Nadat slyk die deurvaart deur die Weserrivier na die Breemse seehawe toenemend belemmer het, het Bremen in Januarie 1827 'n klein kusgebied van die Koninkryk Hannover gekoop om hier sy nuwe hawestad Bremerhaven te stig. In 1851 het Bremerhaven stadstatus gekry.
In die tweede helfte van die 19de eeu het Pruise sy invloed geleidelik vergroot. Om politieke spannings met Pruise te voorkom, het Oldenburg in 1854 land aan die Jadebusen-baai vir die bou van die nuwe vlootbasis Wilhelmshaven aan Pruise afgestaan. Hannover het gepoog om sy soewereiniteit te bewaar, maar tydens die krisis van die Duitse Bond in 1866 het Pruise die neutraliteit van Hannover in die stryd teen die Habsburg-dinastie 'n voorwendsel aan die Pruisiese regering verskaf om die koninkryk te beset en te annekseer. Hannover is vervolgens in 'n Pruisiese provinsie omgeskep.
Die kleiner Nedersaksiese state het in 1868 by die Noord-Duitse Bond en in 1871 by die Duitse Keiserryk aangesluit. Hulle soewereiniteit is deur Pruise steeds meer ingeperk; die militêre gesag het byvoorbeeld al by Pruise berus. Daarnaas is ook die wetgewing en administrasie deur die Pruisiese voorbeeld en reëlings van die Duitse Ryk beïnvloed.
Duitse Ryk
[wysig | wysig bron]
Veral die gebiede tussen die riviere Eems, Weser en Elbe word nouliks deur die vinnige ontwikkeling van Duitsland tot 'n moderne nywerheidsland geraak: terwyl die bevolking in gevorderde gebiede soos die Rynland en Wesfale in die tydperk tussen 1875 en 1910 verdubbel het, is die agrariese noordweste in hierdie periode deur stagnasie gekenmerk. Uiteindelik het egter alle bevolkingsgroepe in meerdere of mindere mate voordeel uit die groeifase tussen 1895 en 1913 getrek – ten spyte van stygende voedselpryse was hongersnode nou selfs in die armste streke iets van die verlede en steeds meer mense het toegang gekry tot mediese versorging, water, elektrisiteit, gas, sanitasie-fasiliteite en riolering.
Net soos in ander Duitse gebiede het rewolusionêre arbeiders- en soldaterade ná die einde van die Eerste Wêreldoorlog en die Duitse keiser se bedanking in 1918 as provisionele regerings opgetree. Die Groothertogdom Oldenburg is in die Vrystaat Oldenburg omgeskep.
Die ekonomiese en politieke instabiliteit het bygedra tot die Nasionaal-Sosialistiese Party se gewildheid in landelike gebiede van Noordwes-Duitsland en die burgerlike middestand – die NSDAP het in die provinsie Hannover meer stemme op hom verenig as die gemiddelde in die Duitse Ryk beloop het. In Maart 1933 het die NSDAP in die kiesafdeling Oos-Hannover selfs 50,6 persent van die uitgebragte stemme op hom verenig.
Ná Adolf Hitler se magsoorname het in die noordwestelike heidelandskap talle konsentrasiekampe ontstaan. Meer as 80 000 mense is hier gevange gehou en tydens die Tweede Wêreldoorlog is tussen 100 000 en 180 000 krygsgevangenes konsentrasiekampe toe gestuur. Meer as 30 000 mense, waaronder talle Sowjet-krygsgevangenes, het in die heidekampe hul lewens verloor.[14]
Die Joodse bevolking is deur middel van terreur soos die November-pogrom in 1938 gedwing om Noordwes-Duitsland te verlaat; baie mense het hulle in groot stede soos Bremen, Hamburg en Berlyn gevestig of geëmigreer. Ou mense wat in sogenaamde "Jodehuise" of Joodse ouetehuise toevlug gevind het, is vanaf die najaar van 1941 na die ghetto's en verdelgingskampe van Oos-Europa gestuur.
Die siviele bevolking het tydens die oorlog 'n bitter duur prys betaal vir die bewind wat hulle gesteun, geduld of net verduur het. In die eerste week van Augustus 1944 is twee derdes van die Oos-Friese hawestad Emden deur 181 Lancaster- en Halifax-bomwerpers in puin gelê. Geboue soos die Raadsaal, wat in 1576 deur die Antwerpse stadsboumeester Laurenz Steenwinkel opgerig is, is in 'n vuurstorm vernietig. Bremen is op 19 Augustus 1944 deur die 132ste en hewigste bomaanval getref toe 69 myn-, 10 800 fosfor- en 108 000 staafbrandbomme binne 34 minute oor die stad afgewerp is.[15]
Noordwes-Duitsland is in Maart en April 1945 deur Britse, Kanadese en Amerikaanse troepe verower. Op 4 Mei het die Duitse Weermag naby Lüneburg voor veldmaarskalk Montgomery gekapituleer. Met die uitsondering van Bremen en Bremerhaven, wat deur Amerikaanse troepe beset is, het Noordwes-Duitsland deel van die Britse besettingsone geword.
Deelstaat Nedersakse
[wysig | wysig bron]
Die woningsnood is ná die oorlog vererger deur miljoene vlugtelinge wat uit die Russies- en Pools-besette gebiede van Oos-Duitsland na die weste gestroom het. Die bevolking in die huidige deelstaat het van sowat 4,5 miljoen voor die oorlog gestyg tot byna 7 miljoen in 1950. In 1949 was daar reeds 1,8 miljoen vlugtelinge uit die Oos-Duitse gebiede in Nedersakse. Tot by die monetêre hervorming in 1948 het die werkloosheidsyfer in die gebied 22 persent beloop.[16]
Die Britse militêre administrasie het voorlopig die vroeëre deelstate Oldenburg, Braunschweig en Schaumburg-Lippe herstig, terwyl die voormalige Pruisiese provinsie Hannover omgeskep is tot die deelstaat Hannover met Hinrich Wilhelm Kopf as eerste minister. In Maart 1946 het die presidente van die verskillende deelstate hulle ten gunste van die skepping van groter deelstate uitgespreek, maar nogtans geen kompromis oor die presiese vorm en grense bereik nie. Die Britse owerhede het dus 'n komitee byeengeroep wat in Julie 1946 oor die administratiewe verdeling van die Britse Sone beraadslaag het. Die eerste ministers van Bremen en Oldenburg het vir die selfregering van hul deelstate gepleit, terwyl Hannover se eerste minister Kopf die skepping van 'n nuwe deelstaat Nedersakse voorgestel het.
Van die komitee se vyf voorstelle is dié van Kopf op 20 September 1946 met 'n tweederdemeerderheid goedgekeur. Met die Britse Militêre Regering in Duitsland se Verordening Nommer 55 van 8 November 1946 is die deelstate Braunschweig, Hannover, Oldenburg en Schaumburg-Lippe verenig tot die nuwe deelstaat Nedersakse.
Die eerste verkiesing is op 20 April 1947 gehou en die Sosiaal-Demokratiese Party (SPD) van die eerste minister Hinrich Wilhelm Kopf het 43,4 persent van die uitgebragte stemme op hom verenig. Op 1 Mei 1951 het die Landtag, die parlement van Nedersakse, die nuwe grondwet van die deelstaat afgekondig.
As opvolger van die Welfeparty het die nuutgestigte Duitse Party (DP) enkele jare lank 'n beduidende rol in die politieke lewe van Nedersakse gespeel en een van sy lede, Heinrich Hellwege, het tussen 1955 en 1959 selfs die amp van eerste minister beklee. Nogtans is die deelstaat tot in die jaar 1976 deur die SPD geregeer. Die Christelik-Demokratiese Unie (CDU) het die verkiesing van 2003 danksy 'n groot stemverskuiwing gewen. Die huidige eerste minister is Stephan Weil (SPD).
Taal
[wysig | wysig bron]Die oorspronklike taal van die inheemse bevolking was Nedersaksies, 'n variant van Nederduits. Die voorsetsel "Neder-" dateer reeds uit die vroeë moderne tydperk en is gebruik om die oorspronklike Saksiese gebied van die gelyknamige Middelduitse vorstedomme Vrystaat Sakse en Sakse-Anhalt te onderskei wat om dinastiese redes ook die naam "Sakse" gedra het.
Ekonomie
[wysig | wysig bron]Die gebied tussen Eems, Weser en Elbe was eeue lank 'n landboustreek (sien ook Altes Land) wat ver af van belangrike handelsroetes geleë was en oor min natuurlike hulpbronne beskik het. Die seehawens aan die Noordseekus het hier 'n uitsondering gevorm en reeds in die Middeleeue 'n beduidende ekonomiese rol as Hansestede gespeel. Later is handelsbetrekkinge aangeknoop wat tot in die Nuwe Wêreld gestrek het. Stede soos Bremerhaven en Wilhelmshaven is eers in die 19de eeu as voorposte van die oorsese handel en die militêre uitbreiding van die Duitse Ryk gestig.
Die groeiende handel was dan ook die dryfveer agter die ontwikkeling van die plaaslike skeepsboubedryf, terwyl die invoer van eksotiese ware soos tee en koffie in nuutgestigte fabrieke verwerk en veredel is. Bier, wat volgens die Duitse Reinheitsgebot gebrou is, is via die hawens van Noordwes-Duitsland in alle wêrelddele uitgevoer. Nyweraars uit die maritieme bedrywe het begin om hele nuwe nywerheidssektore in die gebied te vestig, waaronder motor- en vliegtuigvervaardiging, swaar nywerhede en die verwerking van ruolie.
Hawens
[wysig | wysig bron]
Die seehawe van Eemden het ná die bou van die Dortmund-Eems-kanaal dinamies gegroei en was ná die Tweede Wêreldoorlog die leidende Duitse invoerhawe vir ertse en steenkool. Later het die Rynhawens van Noordryn-Wesfale Eemden in hierdie opsig verbygesteek en vandag beskik die stad oor 'n universele seehawe wat onder meer motors hanteer.
Die vinnige groei van nywerhede in die laat-19de eeuse Wilhelmynse tydperk is in die stigting van nuwe stede soos Cuxhaven weerspieël wat in 1872 deur die samesmelting van twee dorpe ontstaan het. Hier is tussen 1892 en 1895 die Nuwe Hawe (Duits: Neuer Hafen) met in- en uitvoergeriewe van die Hamburgse redery Hapag gebou, waar in die tyd tot met die Eerste Wêreldoorlog onder meer die grootste Duitse passasierskepe Imperator en Vaterland aangedoen het wat vir lynvaarte tussen Cuxhaven en New York ingespan is.
Die nuwe seehawe van Wilhelmshaven, wat in 1869 deur koning Wilhelm I van Pruise ingewy is, is vinnig tot die Duitse Ryk se grootste vlootbasis uitgebou. Die rampsalige bewapeningswedloop tussen die Duitse Ryk en die Verenigde Koninkryk het hier sy aanvang geneem. Die diepseehawe is gedurende die Tweede Wêreldoorlog verwoes, maar het met Duitsland se grootskaalse ekonomiese opswaai in die 1950's en 1960's tot die belangrikste invoerhawe vir ruolie ontwikkel.
Skeepswerwe
[wysig | wysig bron]Die ontstaan van maritieme nywerhede soos skeepswerwe is nou verbonde aan die ekonomiese geskiedenis van die seehawens. Net soos in Bremen en Bremerhaven het ook in die gebied van die huidige Nedersakse beduidende skeepswerwe soos die SSW-skeepswerf aan die benedeloop van die Weserrivier, die Lürssen-skeepswerf in Lemwerder, die Meyer-skeepswerf in Papenburg (sedert 1795) en die Nordseewerke in Eemden ontstaan.
Skeepswerwe se sleutelrol in uitvoergerigte ekonomieë en globalisering het tot sterk internasionale mededinging gelei en Nedersaksiese skeepswerwe het veral nismarkte in hul visier gestel. Die SSW-skeepswerf spits hom tans op kanaalveerbote en houerskepe toe, Lürssen vervaardig luukse jagte en vlootbote, Meyer in Papenburg plesierbote en die Nordseewerke is een van die voorste vervaardigers van duikbote op die wêreldmark en daarnaas ook 'n beduidende verskaffer van gastenkskepe en ysbrekers.[17]
Ander nywerhede
[wysig | wysig bron]_1.jpg){kind=spacer}
In teenstelling met die Ruhrgebied en sy steenkoolvoorrade of die Saksiese nywerheidsgebied het die noordwestelike streke van Nedersakse oorspronklik nie oor 'n noemenswaardige sekondêre sektor of natuurlike hulpbronne beskik nie, behalwe vir turf. Die nywerhede wat wél ontstaan het, was nou verbonde aan die seehawens en die rederybedryf. Die veredeling van invoergoedere soos koffie en metaalverwerking het tot beduidende bedrywe in Bremen ontwikkel, waaruit ook motorvervaardiging voortgespruit het. Naas Daimler in Bremen is Volkswagen in die Nedersaksiese Eemden die tweede grootste vervaardiger van dié bedryf in Noordwes-Duitsland. Die hoofaanleg van Volkswagen is egter in Wolfsburg gesetel.
In Bremen en die Nedersaksiese stede Varel, Nordenham, Stade en Buxtehude vervaardig Airbus-aanlegte komponente vir die Europese makrostralerprojek Airbus A380, terwyl die stad Osnabrück tot 'n beduidende nywerheidsentrum in die suidweste van die Eems-Weser-Elbe-streek ontwikkel het, met metaalverwerking, papiervervaardiging, masjienbou, chemiese nywerhede, plastiekvervaardiging en tekstiele as die vernaamste nywerheidsektore.[18] Die stede Peine en Salzgitter vorm die sentra van die Nedersaksiese staalbedryf.
Die administratiewe streek Hannover rondom die gelyknamige hoofstad van Nedersakse behels met sy 1,2 miljoen inwoners (vyftien persent van die totale bevolking van Nedersakse) 18 persent van alle werkgeleenthede en lewer 20 persent van die bruto binnelandse produk op. Hannover fungeer as 'n belangrike vervoer-, administratiewe en finansiële sentrum. Die stad tree ook as die gasheer van beduidende handelskoue soos die wêreldtentoonstelling EXPO 2000, wat in die jaar 2000 gehou is, en gereelde handelskoue en tentoonstellings soos die Hannover-Messe en CeBIT op. Sommige van hierdie skoue is die belangrikstes van hul soort ter wêreld.[19]
Administrasie
[wysig | wysig bron]Nedersakse word in administratiewe opsig in 164 stede, 54 Flecken (kleiner nedersettings met stedelike kenmerke soos markreg) en 804 dorpe (waarvan 735 Samtgemeinden of groepe van dorpe met 'n gemeenskaplike administrasie) en 25 gebiede sonder stede of dorpe verdeel. Hierdie stede, dorpe en gebiede vorm altesaam 38 landelike distrikte en 8 selfregerende stede.
Distrikte en geweste
[wysig | wysig bron]
Nedersakse behels tans die volgende distrikte en een streek:
Selfregerende stede
[wysig | wysig bron]Eerste ministers
[wysig | wysig bron].jpg)
- 1946–1955: Hinrich Wilhelm Kopf (SPD)
- 1955–1959: Heinrich Hellwege (DP)
- 1959–1961: Hinrich Wilhelm Kopf (SPD)
- 1961–1970: Georg Diederrichs (SPD)
- 1970–1976: Alfred Kubel (SPD)
- 1976–1990: Ernst Albrecht (CDU)
- 1990–1998: Gerhard Schröder (SPD)
- 1998–1999: Gerhard Glogowski (SPD)
- 1999–2003: Sigmar Gabriel (SPD)
- 2003–2010: Christian Wulff (CDU)
- 2010–2013: David McAllister (CDU)
- 2013-hede: Stephan Weil (SPD)
Susterstreke
[wysig | wysig bron]| Susterstreke van Nedersakse[20] | ||||
|---|---|---|---|---|
.svg){kind=small} |
Anhui |  Volksrepubliek China |
1984 | |
 |
Normandië |  Frankryk |
1985 | |
 |
Tjoemen |  Rusland |
1992 (opgeskort) | |
 |
Perm | Rusland |
1993 (opgeskort) | |
 |
Groot-Pole |  Pole |
1993 | |
 |
Neder-Silesië | Pole |
1993 | |
 |
Oos-Kaap |  Suid-Afrika |
1995 | |
 |
Tokushima |  Japan |
2007 | |
.svg){kind=small} |
Shandong | Volksrepubliek China |
2010 | |
 Tanzanië |
2010 | |||
 Nederland |
2019 | |||
 |
Mikolajif |  Oekraïne |
2024 | |
Kultuur
[wysig | wysig bron]Kookkuns
[wysig | wysig bron]
Nedersakse se kookkuns is so veelvuldig soos sy verskillende landsdele.[21] Oos-Friesland in die noorde staan bekend vir sy teetradisie – dié drank word verskeie kere per dag gedrink en gewoonlik met klontjiesuiker en room bedien. Updrögt Bohnen, 'n soort bredie wat van aartappels, spek, worsies en gedroogde groen boontjies ("spekbone") berei word, is Oos-Friesland se nasionale gereg. Die boontjies word na die oes gedroog en voor gebruik in water geweek. Daarnaas speel vis en ander seekosse 'n belangrike rol in die Oos-Friese kookkuns.
Die Oldenburger Land word met Nedersakse se belangrikste groentesoort, groen- of boerekool (wat plaaslik ook Braunkohl of bruinkool genoem word) vereenselwig. Sogenaamde groenkoolstaptoere na plattelandse restourante, waar hierdie groente tydens die wintermaande bedien word, is baie gewild. Groenkool word in Noord-Duitsland meestal saam met aartappels, vleis en worsies geniet.
Die landskap Lüneburger Heide met sy uitgestrekte heidevelde staan vir sy skaapvleisgeregte soos Heidschnuckenbraten bekend wat saam met bloubessies en heideveld-aartappels bedien word. Die plaaslike naam vir skape – Heidschnucke of Schnucke – is afgelei van die Nederduitse schnökern (letterlik "proe") en verwys na die feit dat die inheemse skaapras ten opsigte van sy dieet van afwisseling hou – heidekruid, gras en wilde kruide dra by tot die kenmerkende smaak van Lüneburger skaapvleis wat aan wildsvleis herinner. Die laasgenoemde word eweneens in die gebied geniet. Aspersies, wat in die lentetyd geoes word, is net so gewild soos boekweitkoek en Welfenspeise, 'n soet nagereg wat uit poeding en 'n witwyn-eiergeelsous bestaan.
Die landskap Altes Land langs die Elbe-rivier tussen Buxtehude en Stade is met sowat 10 000 hektaar die grootste vrugtestreek in Duitsland waar veral appels verbou word. Die Altländer Diekpedder is 'n gewilde drank wat van appel- en perebrandwyn en appelsap berei en warm of koud geniet word.
Die kookkuns van die Schaumburger Land word deur geregte soos Boddermelksanballerße gekenmerk – 'n bredie wat van verdikte karringmelk, gerookte spek, uie en aartappels berei word.
Wildsvleis is 'n belangrike bestanddeel van tipiese geregte uit die Harz-bergreeks. Die gebied staan daarnaas bekend vir sy suurmelkkaas of Harzer Käse wat met vars botterbroodjies geniet word.
Die lang tradisie van bierbrou maak van bier een van die gewildste dranke in Nedersakse. Maaltye word graag met 'n glasie brandewyn of bessielikeur afgesluit.
Sport
[wysig | wysig bron]
Die bekendste en belangrikste Nedersaksiese sportklubs is die vir hul sokkerafdelings bekende VfL Wolfsburg en Hannover 96 wat onderskeidelik aan die Bundesliga en 2. Bundesliga deelneem. Van die ander vername sokkerklubs sluit in BSV Ölper 2000, Eintracht Brunswyk, FT Brunswyk, SVG Göttingen 07, SV Arminia Hannover, VfB Oldenburg, VfL Oldenburg en USI Lupo-Martini Wolfsburg. Hannover was ook een van die Duitse gasheerstede tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1974, FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2005 en FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006.
Die Nedersaksiese hoofstad Hannover is een van die groot rugbyvestings in Duitsland, saam met Hesse en Heidelberg. TSV Victoria Linden, DRC Hannover en DSV 78 Hannover het saam meer Rugby-Bundesligatitels gewen as enige ander spanne. Hannover is saam met Heidelberg ook een van twee belangrike gasherstede van Duitsland se tuiswedstryde. Die stad is ook die setel van die Duitse Rugbybond (Deutscher Rugby-Verband, DRV).
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (de) "Verwaltungsbehörden und öffentliche Dienstleistungsbetriebe". Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 September 2018. Besoek op 22 September 2018.
- ↑ (de) "Verordnung Nr. 55, Bildung des Landes Niedersachsen". Landesamt für Statistik Niedersachsen. 1 November 1946. Besoek op 12 November 2022.
- ↑ (de) "Gebietsfläche in qkm – Stichtag 31.12. – regionale Tiefe: Kreise und krfr. Städte". Internetseite Bundesamt für Statistik. 31 Desember 2016. Besoek op 29 Julie 2019.
- ↑ (de) "LSN-Online Regionaldatenbank, Tabelle A100001G: Fortschreibung des Bevölkerungsstandes". Landesamt für Statistik Niedersachsen. 31 Desember 2021. Besoek op 12 November 2022.
- ↑ (de) "Bruttoinlandsprodukt in Niedersachsen stieg 2021 um 1,7%". Landesamt für Statistik Niedersachsen. 30 Maart 2022. Besoek op 12 November 2022.
- ↑ (de) "Vorläufiger Schuldenstand der Länder". Statistisches Bundesamt. 30 Junie 2022. Besoek op 12 November 2022.
- ↑ (de) "Arbeitslosenquoten im Juli 2022 – Länder und Kreise". Statistik der Bundesagentur für Arbeit. Oktober 2022. Besoek op 12 November 2022.
- ↑ (en) "Saxon | Definition of Saxon in English by Oxford Dictionaries". Oxford Dictionaries | English. Besoek op 10 Maart 2019. [dooie skakel]
- ↑ (de) DreiStromLand. Ems – Weser – Elbe. Boekdeel 3. Hamburg: edition nordwest im Europa Verlag 2005, bl. 6
- ↑ (en) CNN Video: Battlefield Germania. Besoek op 30 Maart 2009
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), bl. 7
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), bl. 10
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), bl. 10
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), bl. 13–14
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), bl. 15
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), bl. 15
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), boekdeel 2, bl. 8
- ↑ (de) DreiStromLand (2005), boekdeel 2, bl. 11
- ↑ (de) www.wirtschaft-hannover.de: Standortinformationen Region Hannover
- ↑ (de) "Internationale Zusammenarbeit und Beziehungen". Niedersächsische Staatskanzlei. Besoek op 21 November 2024.
- ↑ (de) www.chefkoch.de: Die Küche Niedersachsens
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Nedersakse.- (en) Toerisme-inligting oor Nedersakse op Wikivoyage
- Amptelike webwerwe
- Geografie
|
Noordsee | Noordsee •  Sleeswyk-Holstein •  Hamburg
|
.svg){kind=small} Mecklenburg-Voorpommere •  Brandenburg
|
|
| Nederland
|
|
.svg){kind=small} Sakse-Anhalt
| ||
 Nedersakse 
| ||||
| ||||
 Noordryn-Wesfale
|
 Hesse
|
 Thüringen
|
| Deelstate van Duitsland | 
|
|---|---|
|
| |
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
