Yr Almaen

yr Almaen

Bundesrepublik Deutschland
Arwyddair	Einigkeit und Recht und Freiheit
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad
Enwyd ar ôl	Germania, Alemanni, Sacsoniaid, Prwsia, theodisk, estron, muteness
Prifddinas	Berlin
Poblogaeth	84,358,845
Sefydlwyd	23 Mai 1949 (Gorllewin yr Almaen)
Anthem	Anthem Genedlaethol yr Almaen
Pennaeth llywodraeth	Olaf Scholz
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Nawddsant	Mihangel
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Almaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Ewrop, Canolbarth Ewrop
Arwynebedd	357,587.77 km²
Gerllaw	Y Môr Baltig, Môr y Gogledd
Yn ffinio gyda	Denmarc, Gwlad Pwyl, Y Swistir, Ffrainc, Lwcsembwrg, Gwlad Belg, Yr Iseldiroedd, Awstria, Tsiecia
Cyfesurynnau	51°N 10°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Yr Almaen Ffederal, Cabinet Gweriniaeth Ffederal yr Almaen
Corff deddfwriaethol	Bundesrat, Bundestag yr Almaen
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd yr Almaen
Pennaeth y wladwriaeth	Frank-Walter Steinmeier
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Canghellor Ffederal
Pennaeth y Llywodraeth	Olaf Scholz
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	4,121,200 million €
Arian	Ewro
Canran y diwaith	6.1 canran
Cyfartaledd plant	1.39
Mynegai Datblygiad Dynol	0.942
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Gweriniaeth Ffederal yr Almaen neu'r Almaen (Almaeneg: Bundesrepublik Deutschland  ynganiad Almaeneg ). Gweriniaeth ffederal yng nghanol Ewrop yw'r Almaen. Mae'n ffinio â Môr y Gogledd, Denmarc, a'r Môr Baltig (Almaeneg: Ostsee, sef Môr y Dwyrain) yn y gogledd, Gweriniaeth Tsiec a Gwlad Pwyl yn y dwyrain, y Swistir ac Awstria yn y de, a Ffrainc, Lwcsembwrg, Gwlad Belg a'r Iseldiroedd yn y gorllewin. Berlin yw'r brifddinas.

Ni chafwyd chwyldro Almaenig ond y mae’r modd yr ymatebodd y tiroedd Almaenig i her chwyldroadol y Chwyldro Ffrengig, gan addasu syniadau 1789, wedi llunio datblygiad gwleidyddol a chymdeithasol yr Almaen hyd at yr 20g.

Hanes

Prif: Hanes yr Almaen

Y cofnod cyntaf a geir o hanes yr Almaen yw am nifer o lwythau Almaenig a oedd yn byw yn y diriogaeth sy'n awr yn wladwriaeth yr Almaen. Gorchfygwyd rhai o'r rhain gan y Rhufeiniaid, a daeth y rhannau i'r gorllewin o Afon Rhein yn rhan o'r Ymerodraeth Rufeinig. Bu'r Rhufeiniaid yn ymgyrchu tu hwnt i afon Rhein hefyd, ond ni lwyddasant i'w gwneud yn rhan o'r ymerodraeth. Yn 9 OC. gorchfygwyd byddin Rufeinig dan Publius Quinctilius Varus gan gynghrair o lwythau Almaenig dan Arminius ym Mrwydr Fforest Teutoburg. Dinistriwyd tair lleng Rufeinig yn llwyr. Dilynwyd y frwydr gan saith mlynedd o ymladd, cyn i'r ffin gael ei sefydlogi ar hyd afon Rhein.

Sefydlwyd yr Ymerodraeth Lân Rufeinig yn y 9g, a pharhaodd hyd 1806. Yr Almaen oedd cnewyllyn yr ymerodraeth, er ei bod ar adegau yn cynnwys Awstria, Slofenia, Gweriniaeth Tsiec, gorllewin Gwlad Pwyl, yr Iseldiroedd, dwyrain Ffrainc, y Swistir a rhan o ogledd yr Eidal. Collwyd llawer o'r tiriogaethau hyn erbyn canol y 16g, a daeth i'w galw yn "Ymerodraeth Lân Rufeinig y Genedl Almaenig".

Rhwng 1618 a 1648, effeithiwyd yn fawr ar yr Almaen gan frwydrau'r Rhyfel Deng Mlynedd ar Hugain. Dechreuodd y rhyfel fel anghydfod crefyddol rhwng y Protestaniaid a'r Catholigion o fewn yr Ymerodraeth Lân Rufeinig. Yn raddol, tynnwyd y rhan fwyaf o wledydd Ewrop i mewn i'r ymladd, llawer ohonynt am resymau nad oedd yn gysylltiedig â chrefydd. Ymladdwyd y rhan fwyaf o'r brwydrau yng nghanolbarth Ewrop, yn enwedig yr Almaen. Gwneid llawer o ddefnydd o fyddinoedd o hurfilwyr, ac anrheithiwyd tiriogaethau eang ganddynt. Credir i boblogaeth y gwladwriaethau Almaenig ostwng o tua 30% yn ystod y rhyfel; yn Brandenburg roedd y colledion tua hanner y boblogaeth. Diweddodd y rhyfel gydag arwyddo Cytundeb Münster, rhan o Heddwch Westphalia.

Ffurfiwyd y Conffederasiwn Almaenig yn 1815, yna ffurfiwyd Ymerodraeth yr Almaen yn 1871, gydag Otto von Bismarck yn ffigwr allweddol. Daeth yr ymerodraeth i ben ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf, a ffodd yr ymerawdwr Wilhelm II i'r Iseldiroedd.

Sefydlwyd Gweriniaeth Weimar yn 1919, ond dilynwyd y rhyfel gan gyni mawr, a wnaed yn waeth gan y teimlad gan ran o'r boblogaeth o ddarostyngiad cenedlaethol oherwydd Cytundeb Versailles. Yn 1933 daeth Adolf Hitler yn Ganghellor. Daeth diwedd ar Weriniaeth Weimar a dechreuodd y Drydedd Reich. Arweiniodd hyn at yr Ail Ryfel Byd 1939–1945. Wedi i'r Almaen gael ei gorchfygu, rhannwyd y wlad yn ddwy, Gorllewin yr Almaen a Dwyrain yr Almaen. Parhaodd hyn hyd 1990, pan adunwyd y wlad.

Daearyddiaeth

Prif: Daearyddiaeth yr Almaen

Gwastadedd yw rhan helaeth o ogledd yr Almaen, rhan o Wastadedd Canolbarth Ewrop. Mae'r de yn llawer mwy mynyddig, yn enwedig yn yr Alpau, lle mae'r copa uchaf, y Zugspitze, yn cyrraedd 2,962 medr o uchder.

Ac eithrio Afon Donaw yn y de, mae afonydd yr Almaen yn llifo tua'r Môr Tawch a'r Môr Baltig, gan gynnwys Afon Rhein, Afon Elbe, Afon Weser ac Afon Ems, sy'n llifo tua'r gogledd. Y llyn mwyaf yw'r Bodensee, er nad ydyw yn ei gyfanrwydd yn gyfan gwbl o fewn ffiniau'r Almaen.

Gwleidyddiaeth

Prif: Gwleidyddiaeth yr Almaen a Cysylltiadau tramor yr Almaen

Economi

Prif: Economi'r Almaen

Demograffeg

Prif: Demograffeg yr Almaen

Pyramid poblogaeth yr Almaen yng Nghyfrifiad 2000.

Poblogaeth yr Almaen 1961–2003 (Cyn 1990, poblogaeth Gorllewin a Dwyrain yr Almaen wedi eu cyfuno).

Amcangyfrif o nifer y mewnfudwyr i'r Almaen o wledydd eraill yn 2006. Yr Almaen oedd y 3ydd gwlad a gymerodd y mwyaf o drigolion o'r tu allan, gyda 12% o'r boblogaeth yn dal pasport gwlad arall.

Gyda phoblogaeth o tua 81,198,000 (Rhagfyr 2014), yr Almaen yw'r wlad fwyaf o ran poblogaeth sy'n gyfan gwbl o fewn Ewrop, a'r 14eg fwyaf poblog yn y byd. O'r rhain, mae tua 16 miliwn heb fod o dras Almaenig, gyda phobl o dras Dyrcaidd y mwyaf niferus o'r rhain, 1,713,551 yn 2007. Nid yw'r boblogaeth yn cynyddu ar hyn o bryd.

Gelwir pedwar grŵp o bobl yn "lleiafrifoedd cenedlaethol", y Daniaid, Frisiaid, Roma a Sinti, a'r Sorbiaid. Wedi'r Ail Ryfel Byd, symudodd tua 14 miliwn o Almaenwyr ethnig i'r Almaen o Ddwyrain Ewrop, ac ers y 1960au bu mewnfudo Almaenwyr ethnig o Casachstan, Rwsia a'r Wcrain. Er i'r rhan fwyaf o Iddewon yr Almaen gael eu llofruddio yn yr Holocost, mae'r niferoedd wedi cynyddu yn ddiweddar, gyda thros 200,000 wedi ymfudo i'r Almaen o Ddwyrain Ewrop ers 1991.

Dinasoedd mwyaf yr Almaen, gyda ffigyrau poblogaeth ar gyfer Rhagfyr 2005, yw:

• Berlin – 3.4 miliwn,
• Hamburg – 1.75 miliwn,
• München – 1.3 miliwn,
• Cwlen (Köln) – 0.98 miliwn,
• Frankfurt am Main – 0.65 miliwn.

Crefydd

Y prif enwadau a chrefyddau yw:

• Eglwys Gatholig – 31.4%,
• Eglwys Efengylaidd yr Almaen – 30.8%,
• Dim crefydd – 29.6%,
• Islam – 4%,
• Eglwys Uniongred – 2%.

Ceir y rhan fwyaf o Gatholigion yn y de-ddwyrain, yn ne Bafaria, ac yn ardal Cwlen, tra bo Protestaniaid yn fwyaf niferus yn y gogledd.

Taleithiau

Mae'r Almaen yn weriniaeth ffederal sy'n cynnwys 16 o daleithiau ffederal a elwir yn Länder (unigol: Land):

Baner Talaith Prifddinas Arwynebedd (km²) Poblogaeth Dwysder poblogaeth (EW/km²) Baden-Württemberg Stuttgart 35,752 10,736,000 300 Bafaria München 70,552 12,469,000 177 Berlin 892 3,395,000 3,806 Brandenburg Potsdam 29,479 2,559,000 87 Bremen  Bremen 404 663,000 1,641 Hamburg  755 1,744,000 2.309 Hessen Wiesbaden 21,115 6,092,000 289 Mecklenburg-Vorpommern Schwerin 23,180 1,707,000 74 Niedersachsen Hannover 47,624 7,994,000 168 Nordrhein-Westfalen Düsseldorf 34,085 18,058,000 530 Rheinland-Pfalz Mainz 19,853 4,059,000 204 Saarland Saarbrücken 2,569 1,050,000 409 Sachsen Dresden 18,416 4,274,000 232 Sachsen-Anhalt Magdeburg 20,446 2,470,000 121 Schleswig-Holstein Kiel 15,799 2,833,000 179 Thüringen Erfurt 16.172 2,335,000 144 Cyfanswm 357,114 82,438,000 231

Cyfeiriadau

Chwiliwch am Yr Almaen
yn Wiciadur.