Jazor

Bodenjazor

Jazor (teke jazoro) słuša ku kategoriji stojecych wódow, kótarež mógu pśi- abo wóttok běžeceje wódy měś a su dopołnje z krajoweju płoninu wobdane. Wón wóznamjeni se w dalokej měrje pśez zamknjony ekosystem.

Definicija

Jazor jo nutśikokrajne wódy, w kótarychž se (wětša) kopica wódy we wužłobjenju zemje nagromaźiś móžo. W pśeśiwje k nutśikokrajnem mórju (kaž na pśikład Srjejźne mórjo) njama jazor direktny zwisk k oceanam na wusokosći głaźiny mórja, ze comž se teke žeden pśi- abo wóttok pśez mórske tšuženje njepokazujo. Kopica pśi- a wóttoka jo w pśirownanju ze cełkowneju kopicu wódy w jazorje skerjej małe. W rozdźělu k běžecej wóźe jo jazor płony a njepokazujo žeden spad.

Z wida limnologiskeje definicije jo jazor pópšawem zasadnje dłymšy ako gat abo łuža, tak až móžo se pśez dny abo mjasece stabilne temperaturne warstowanje wutwóriś. Z frekwency pśeměšanja, kótaraž ma daloko segajuce ekologiske slědy, góźe se jazory kategorizěrowaś. W toś tom zmysle někotare niske jazory, kaž na pśikład Balaton, scełego ako „wopšawdne“ jazory njepłaśe.

Pśi wšym jo wótgranicowanje mjaz jazorami, gatami a łužami atd. njedokradne a pśecej subjektiwne. Togodla mjenjuju někotare limnologi kuždu z wódu napołnjonu wužłobinu ako jazor. Za kategorizěrowanje by pótom bźez wuznama było, lěc jo jazor stawnje, periodiski abo epizodiski z wódu połnjony a lěc stawne warstowanje wutwóri.

Jazor wopśimjejo zwětšego słodku wódu, eksistěruju pak teke wjelike słone jazory, kaž na pśikład Kaspiske mórjo, Aralski jazor a Marłe mórjo. Někotare jazory su teke bogate na sodu, kaž jazory wokoło wjelikego groblowego pśełama we pódzajtšnej Africe.

Druga móžnosć definicije góźi se pśez wjelikosć zawjasć, pó kótarejž musy jazor nejmjeńša jaden hektar wjeliki byś.

Teke w astronomiji powěda se wó jazorach, jolic drugu žydku maśiznu wobpśimjeju – kaž metanowe jazory na Titanje, mjasecu Saturna.

Nejwětše jazory swěta

jazor	pśestrěń	dłymokosć	połoženje	kakosć wódy
Kaspiske mórjo	393.898 km²	0995 m	Rusojska, Kazachstan, Azerbajdžan, Iran, Turkmeńska	słona wóda
Górny jazor	082.414 km²	0405 m	Zjadnośone staty Ameriki, Kanada	słodka wóda
Viktoriaski jazor	068.870 km²	81 / 85 m	Tansanija, Kenija, Uganda	słodka wóda
Huronski jazor	059.596 km²	0229 m	Zjadnośone staty Ameriki, Kanada	słodka wóda
Michiganski jazor	058.016 km²	0281 m	Zjadnośone staty Ameriki	słodka wóda
Tanganjikaski jazor	032.893 km²	1470 m	Demokratiska republika Kongo, Tansanija, Sambija, Burundi	słodka wóda
Wjeliki mjadwjeźicy jazor	031.792 km²	0446 m	Kanada	słodka wóda
Bajkalski jazor	031.492 km²	1642 m	Rusojska	słodka wóda
Malawiski jazor	029.600 km²	0706 m	Malawi, Tansanija, Mosambik	słodka wóda
Wjeliki njewólniski jazor	028.438 km²	0614 m	Kanada	słodka wóda
Erieski jazor	025.745 km²	0064 m	Zjadnośone staty Ameriki, Kanada	słodka wóda
Winnipegski jazor	024.341 km²	0018 m	Kanada	słodka wóda
Ontarioski jazor	019.259 km²	0244 m	Zjadnośone staty Ameriki, Kanada	słodka wóda
Balchaš	018.428 km²	0026 m	Kazachstan	słabje słona wóda
Ladogaski jazor	017.703 km²	0255 m	Rusojska	słodka wóda

Nejwětše łužyske jazory namakaju se w (kumštnej) Łužyskej jazorinje a su nastali z něgajšnych brunicowych jamow. Nejwětšy z nich jo Sedlišćowy jazor, kótaryž lažy na dłujkem zajtšu Złego Komorowa a ma pśestrěń wót 13,3 kwadratnych kilometrow. Pśisamem samsku wjelikosć ma nejwětšy pśirodny jazor Łužycy (a cełeje Bramborskeje), Gójacki jazor na pódpołnoc Błotow.

Wótkaz

 Commons: Jazory – Zběrka wobrazow, widejow a audio-datajow