Εποχή του Χαλκού

Ευρήματα της εποχής του χαλκού. αριστερά: όπλα, 1600 - 1200 π.Χ. στην κεντρική Ευρώπη δεξιά: κοσμήματα (Ντιζόν)

Το «Εποχή του Χαλκού» ανακατευθύνει εδώ. Για τη μεταβατική περίοδο, που κάποτε αναφέρεται με το ίδιο όνομα, μεταξύ Νεολιθικής περιόδου και Εποχής του Χαλκου, δείτε: Χαλκολιθική περίοδος.

Ως Εποχή του Χαλκού (Bronze Age) εννοείται εκείνη η περίοδος ανάπτυξης ενός πολιτισμού κατά την οποία έχουν αναπτυχθεί μεταλλουργικές τεχνικές εξόρυξης του χαλκού από φυσικά κοιτάσματα και αναμείξεώς του κυρίως με κασσίτερο (τυπικά σε αναλογία Cu: Sn = 8:1 έως 9:1) για τη δημιουργία κράματος (bronze, κρατέρωμα) ισχυρότερου του καθαρού χαλκού. Η Εποχή του Χαλκού είναι τμήμα του Συστήματος τριών εποχών, μιας μεθόδου χρονολόγησης των προϊστορικών κοινωνιών και ακολουθεί τη Νεολιθική σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη. Σε ορισμένες περιοχές μεταξύ της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού υπήρξε και μια ενδιάμεση Χαλκολιθική περίοδος, μια μεταβατική περίοδος. Στα περισσότερα τμήματα της υποσαχάρειας Αφρικής τη Νεολιθική διαδέχθηκε αμέσως η Εποχή του Σιδήρου. Τα περισσότερα ορειχάλκινα ευρήματα είναι εργαλεία ή όπλα και σπανιότερα τελετουργικά τέχνεργα. Ο χρόνος έναρξης της εποχής του Χαλκού διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό.

Εγγύς Ανατολή

Η αρχή της εποχής του χαλκού στην Εγγύς Ανατολή υπολογίζεται γύρω στο 3.300 π.Χ. με την αυξανόμενη χρήση του χαλκού και την ανάπτυξη σύνθετων αστικών πολιτισμών στα κύρια πολιτισμικά κέντρα της περιοχής, Αίγυπτο και Μεσοποταμία.

Κύπρος

Στην Κύπρο η εποχή του χαλκού που ακολουθεί τη χαλκολιθική περίοδο, αρχίζει το 2600 π.Χ. περίπου, φέρνοντας σημαντικές πολιτικές εξελίξεις στο νησί. Αρχαιολογικά ευρήματα έχουμε ιδίως στο νότιο μέρος του νησιού, τα οποία δείχνουν ότι προφανώς το νησί δέχτηκε εισβολή από τη Μικρά Ασία. Στα μέσα της χάλκινης εποχής (1990 - 1650 π.Χ.) βρίσκουμε πολεμικές συγκρούσεις με διάφορους άλλους πολιτισμούς της Μεσογείου της εποχής εκείνης. Στα κείμενα σε σφηνοειδή γραφή της εποχής εκείνης η Κύπρος ονομάζεται Αλασγία.

Στο τέλος της περιόδου οι συγκρούσεις αυξάνονται σε ένταση και συχνότητες, όπως δείχνουν τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα, ενώ οι οικισμοί οχυρώνονται, και στην άλλη όχθη, στη Συρία και τη Μέση Ανατολή, σημειώνονται πολεμικές αναταραχές. Την ίδια εποχή ανθίζει το εμπόριο με την Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. Η Κύπρος γίνεται εξαγωγέας χαλκού, αλλά και άλλων εμπορευμάτων, όπως φιαλιδίων που περιείχαν πολυτελή αρώματα και καλλυντικές αλοιφές. Στο τέλος της εποχής του χαλκού (1650 - 1050 π.Χ.) σχηματίζονται οι πρώτες πόλεις και διαμορφώνεται η γραφή, εισάγοντας το νησί και τον πολιτισμό της Κύπρου στη σύγχρονη ιστορία.

Αιγαίο

Εύρημα από τη χάλκινη εποχή στην Κρήτη.

Στο Αιγαίο η χάλκινη εποχή αρχίζει περίπου το 3000 π.Χ. με την εξέλιξη των εμπορικών δραστηριοτήτων των αρχαίων πολιτισμών. Χάρη στις εμπορικές αυτές επαφές έγινε εισαγωγή κασσίτερου και ξυλάνθρακα στην Κύπρο, όπου γινότανε εξόρυξη και κατεργασία χαλκού καθώς και παραγωγή χάλκινων αντικειμένων. Με τα μπρούντζινα προϊόντα της μεταλλουργίας χαλκού άνθισε η εξαγωγή και το εμπόριο.

Στην Κρήτη αναπτύσσονται πολυάριθμοι οικισμοί και αναπτύσσονται ως κύριοι βιομηχανικοί και εμπορικοί κόμβοι. Ο Μινωικός πολιτισμός είναι ο πρώτος εξελιγμένος πολιτισμός της Ευρώπης. Η άρχουσα τάξη που κυριαρχούσε στο εμπόριο εγκαθίδρυσε και πολιτικά τη μοναρχία, αναπτύσσοντας παράλληλα και την αρχιτεκτονική των Μινωικών παλατιών που διαδόθηκε και στον Ελλαδικό χώρο.

Στον Ελλαδικό χώρο η εποχή του χαλκού ξεκινάει με τον Ελλαδικό Πολιτισμό στα κυκλαδίτικα νησιά του νότιου Αιγαίου και με τον Κυκλαδικό πολιτισμό. Η επιρροή του Μινωικού πολιτισμού οδήγησε στην ανάπτυξη και άλλων κέντρων ιδίως στις Μυκήνες με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, που κυριάρχησε στο τέλος της εποχής του χαλκού στην Ελλάδα.

Κεντρική Ευρώπη

Ο δίσκος της Νέμπρα

Ένα από τα εκπληκτικότερα ευρήματα της εποχής του χαλκού είναι ο δίσκος της Νέμπρα, ένας χάρτης του ουρανού κατασκευασμένος στην Κεντρική Ευρώπη. Είναι ένας χάλκινος δίσκος με διάμετρο περίπου 30 εκατοστών, μπλε-πράσινη πατίνα και ένθετα χρυσά σύμβολα. Τα σύμβολα αυτά ερμηνεύονται γενικά σαν απεικόνιση του ήλιου ή της πανσέληνου, ενός μισοφέγγαρου και άστρων (των Πλειάδων μεταξύ άλλων). Δυο χρυσά τόξα στο χείλος του δίσκου, που αντιπροσωπεύουν τη γωνιακή απόσταση μεταξύ των ηλιοστασίων προστέθηκαν αργότερα, όπως και ένα τρίτο τόξο που περιστοιχίζεται από μικρές χαρακιές. Η σημασία του τελευταίου αυτού συμβόλου δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως, και πιστεύεται ότι πρόκειται για μια αναφορά στο πλοίο του Ήλιου, ή μια αναπαράσταση του Γαλαξία ή του ουράνιου τόξου.