Hawaii

Hawaii
Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
Hawaiʻi Ponoʻī (en)
Administrazioa
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2	US-HI
Hiriburua	Honolulu
Hawaiiko Gobernadorea	Josh Green
Zatiketa	ikusi Hawaii konderria, Honolulu konderria, Kalawao konderria, Kauai konderria eta Maui konderria
Geografia
Koordenatuak	21°30′N 158°00′W
Azalera	28.311 km²
Punturik altuena	Mauna Kea
Demografia
Biztanleria	1.455.271 (2020ko apirilaren 1a) 39.399 (2019)
Dentsitatea	51,4 bizt/km²
Etxebizitzak	467.932
Hizkuntza ofiziala	ingeles eta hawaiiera
Ordu eremua	Hawaii–Aleutian Time Zone (en) eta Pazifikoa/Honolulu
portal.ehawaii.gov

Hawaii (ingelesez Hawaii eta hawaiieraz Hawai‘i) Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da, AEBko 50 estatuetan berriena. Polinesiako uhartedi bat da, Ozeano Bareko ipar-erdialdean kokatua, Kantzer tropikotik hegoaldera. Sandwich uharteak izena izan zuen garai batean.

Honolulu da hiriburua.

Populazioa

Gaur egun, jatorrizko biztanle polinesiarrak biztanle guztien % 1,5 eta mestizoak % 13,5 besterik ez dira, eta kanpotik etorritako talde jendetsuenak, berriz, japoniarrak (% 30), kaukasoarrak (% 30) eta filipinarrak (% 11) dira. Honolulun biltzen da biztanleen % 82.

Orografia

Koralezko hogei uhartetik gora daude uhartedian, ipar-mendebaletik hego-ekialdera lerrokaturik. Zortzi hauek dira aipagarrienak: Niihau, Kauai, Oahu, Molokai, Lanai, Kahoolawe, Maui eta Hawaii. Guztiek jatorri bolkanikoa dute; Mauiko Haleakala sumendiak munduko krater itzalirik zabalena du. Hawaii uhartean, garaiera handiena duen sumendia itzalita dago: Mauna Kea (4.208 m). Kilauea sumendiak du uharteko kraterrik handiena. Mauna Loa (4.170 m), berriz, laba-alderik zabalena (5.120 km² inguru). Erupziorik sonatuenak: Mauna Loa (1832tik aurrera hiru urte eta erdian behin; 1914, 1935, 1950, 1975, 1984), Kilauea (1924, 1954, 1960).

Klima

Tropikala: euri-jasa handiak tarteka, eta eguzkitsua oro har. Ipar-ekialdeko alisioak eta uharteen garaierak latitudeari legokiokeena baino klima hotzagoa eragiten dute, eta tenperatura-gorabeherak berdintzen.

Ekonomia

Nekazaritza eta turismoa dira ekonomiaren oinarriak. Honolulu inguruan munduko turismogunerik handienetako bat dago (2,8 milioi bisitari urteko). Ekoizpen nagusiak azukre-kanabera eta anana dira. Eskulangintza, guztiz teknifikatua, enpresa handi gutxi batzuen eskuetan dago. Abere-hazkuntza, kafea, lore-ekoizpena eta arrantza garrantzi gutxiagokoak dira, baina hango premiak asetzeko adinakoak.

Historia

James Cookek uhartedia aurkitu zuenean (1788), lau erreinutan zatitua zen. Handik gutxira, Kamehameha I.a (1782–1819 bitartean errege) ia lurralde osoaz jabetu zen, eta administrazio bakarra ezarri zuen. Erregetzak 1893 arte iraun zuen. Bitartean, potentzia kolonialen arteko gatazkak bizi izan ziren Hawaiin, AEBko, Frantziako eta Britainia Handiko misiolariek, merkatariek, diplomazialariek eta abarrek esku hartzen baitzuten bertako arazoetan.

1893an, atzerritarrek osaturiko batzorde batek Liliuokalani erregina egotzi, eta 1898an AEBen mendeko lurralde bihurtu zen. 1922tik aurrera, berebiziko garrantzia izan zuen uhartediak, AEBko armadaren Ozeano Bareko ardatz bihurtu baitzen Pearl Harbour basea. 1941eko abenduaren 7an, Japoniako armadak Pearl Harbourko gerra-portua bonbardatu zuen. Galera gogorrak eragin zizkieten estatubatuarrei, eta, horren ondorioz, AEB zuzenean gerran sartu zen. 1959an, Hawaii AEBko estatu bihurtu zen; 50.a, hain zuzen.

Uharteak

Uhartedia ekialdetik mendebaldera honako uharteek osatzen dute:

Uhartea	Biztanleria (2000)	Àzalera (km²)	Dentsitatea	Koordenatuak
Hawaii	148.677	10.432´52	14´3	19°30′N 155°30′W
Maui	117.644	1.883´5	62´5	20°48′N 156°20′W
Kahoolawe		115´5		20°33′N 156°36′W
Lanai	3.193	363´97	8´8	20°50′N 156°55′W
Molokai	7.404	673´44	11´0	21°8′N 157°0′W
Oahu	876.156	1.545´3	567´0	21°26′N 157°58′W
Kaua'i	58.303	1.430´43	40´8	22°3′N 159°30′W
Niihau	160	179´9	0´9	21°54′N 160°8′W
Kaula		0´64		21°39′N 160°32′W
Nihoa		0´70		23°3′N 161°55′W
Necker		0,18		23°34′N 164°42′W
French Frigate Shoals		0´25		23°45′N 166°10′W
Gardner Pinnacles		0´02		25°1′N 167°59′W
Maro uharria		0		25°25′N 170°35′W
Laysan		4´11		25°50′N 171°50′W
Lisianski		1´56		26°2′N 174°0′W
Pearl eta Hermes		0´36		27°48′N 175°51′W
Midway		6´2		28°13′N 177°22′W
Kure		0´86		28°25′N 178°20′W
GUZTIRA	1 211 537	16.639´44	72´8

Hawaiiar ospetsuak

• Barack Obama (1961-), politikaria, Ameriketako Estatu Batuetako lehendakaria 2009tik 2017raino.
• Frank Ching (1943-), arkitektoa, irakaslea eta idazlea.

Ikus, gainera

• Hawaiiko konderrien zerrenda

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Hawaiiko web gune ofiziala
• (Ingelesez) Hawaiik estatu independentea behar lukeela aldarrikatzeko webgunea

• Datuak: Q782
• Multimedia: Hawaii / Q782