María Rostworowski

María Rostworowski Tovar de Diez Canseco (Lima, Peru, 1915eko abuztuaren 8a - Lima, Peru, 2016ko martxoaren 6a) poloniar jatorriko Peruko historialari eta gizarte-ikertzailea izan zen. Peruko eta Inken Inperioko kultura prehispanikoei buruzko ikerketa zabal eta zehatzak egin izan ditu.

María Rostworowski
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Lima, 1915eko abuztuaren 8a
Herrialdea	Peru
Heriotza	Lima, 2016ko martxoaren 6a (100 urte)
Familia
Familia	ikusi Agustín Tovar Aguilar (en) (amaldeko aitona)
Leinua	Rostworowski family (en)
Hezkuntza
Heziketa	National University of San Marcos (en)
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	historialaria, etnologoa eta zientzialaria
Jasotako sariak	ikusi Commander of the Order of the Sun of Peru‎ Commander with Star of the Order of Merit of the Republic of Poland Order of Merit for Women  (2004) Palmas Magisteriales  (1990) [[]]  (2001) Order of the Quina Tree  (2015) John Simon Guggenheim Memorial Foundation beka
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa	Herri Ekintza

Biografia

María Rostworowski.

María Rostworowski Limako Barranco barrutian jaio zen 1915eko abuztuaren 8an. Jan Jacek Rostworowski aristokrata poloniarraren eta Rita Ana Tovar Del Valle puneñoaren alaba izan zen. Bere aitona Agustín Tovar Aguilar izan zen, senataria eta Estatu ministroa, eta osaba, Karol Hubert Rostworowski, antzerki-idazlea zen. Gero, familiarekin Europara joan zen bizitzera, eta han Europako hainbat barnetegitan ikasi zuen, lehenik Poloniako eta Frantziako ikastetxe pribatu batean. Ondoren, Bruselako (Belgika) Lintout-eko Sacré-Cœur-en eta Ingalaterrako Roedean School-en. Eskola horietan frantsesa, ingelesa eta poloniera ikasi zituen. Ondoren, Perura itzuli zen, eta Acción Popular Peruko alderdi politikoaren gaztedian parte hartu zuen.

Bere lehengusu urrunarekin ezkondu zen, Zygmunt Broel-Plater kondearekin, Edward Cezar Marian Broel-Plater kondearen eta Janina Tyszkiewicz kondesaren semearekin, eta harekin alaba bat izan zuen, Krystyna Broel-Plater Rostworowski. Dibortziatu zenean, Alejandro Diez-Canseco Coronel-Zegarra enpresariarekin ezkondu zen, Manuel Diez-Canseco eta Romañaren semea, Alastayako kondeen ahaidea. Diez-Canseco, Acción Popular saileko idazkari nagusia izango zena, eragin handia izan zuen bere historialari bokazioan. 1961eko martxoan senarra bat-batean hil ondoren, Maxime Kuczynski alemaniarrak zuzendutako San Pauloko Leprosoriora (Loreto) joan zen misiolari gisa lan egitera, egun batez Amazonas ibaian nabigatu ondoren.

Ondoren, Fernando Belaúnde Terryren lehen gobernuan, agregatu kultural izendatu zuten Peruk Espainian zuen enbaxadan (1964-1968).

Rostworowski San Markosko Unibertsitate Nazional Nagusiko ikasle askea izan zen, eta sanmarkinatzat zuen bere burua. San Markosen, bere bi maisu nagusiak Raúl Porras Barrenechea, zeinak prozedura historiografikoetan eta iturri historikoen azterketan (bereziki, kroniketan) sartu zuen, eta John Murra antropologo iparramerikarra izan ziren, zeinari esker Rostworowski etnohistoriaren azterketan murgildu zen. Unibertsitatean beste maisu batzuekin ere izan zuen harremana: Julio C. Tello, Luis Valcárcel eta Luis Jaime Cisneros.

1964an sortu zen Peruko Gizarte eta Errealitate Ikerketarako Institutuaren sortzaileetako bat izan zen, eta bertan ikertzaile nagusi gisa ere jardun zuen.

Sortu zenetik Peruko Ikasketa Institutuari estuki lotuta, María Rostworowskik hainbat lan argitaratu zituen bere babespean, horien artean Historia del Tahuantinsuyo, Peruko historian gehien saldu den gizarte-zientzien liburua.

Rostworowskik bere ikerketen bidez historiografiarako eta Peruko historiarako egindako ekarpen anitzak egin ditu. Bere lehen liburuan, Pachacútec Inca Yupanqui (1953) izenekoan, agintari inkak Tahuantinsuyo ibaiaren eraikuntzan zuen garrantzia berreskuratzen du. Era berean, garrantzitsuak dira Peruko kostaldeko kolonaurreko gizarteei eskainitako ikasketak, ordura arte gutxi ikertutako eremua (Kurakak eta oinordetzak: ipar kostaldea, 1961). Beste lan batzuk hainbat eremutara bideratuta egongo dira, hala nola, genero ikasketetara (Emakumea garai prehispanikoan, 1986) edo kolonaurreko kultuen iraunkortasun eta kristautasunera (Pachacamac y el Señor de los Milagros: una trayectoria milenaria, 1992).

Beraz, bere ekarpenak, nagusiki eremu historikoan egiten duen lana ez ezik, aztertutako eremu gutxitan egiten duen lana ere badakar, hala nola emakumeak Andeetako munduan duen rola, Francisco Pizarro konkistatzailearen alaba den Francisca Pizarroren istorioa eta Peruko historiari buruzko beste gai batzuk.

1979an Peruko Historiaren Akademia Nazionaleko kide izendatu zuten, eta lehendakariorde ere izan zen. Era berean, Historiaren Errege Akademiako (Espainia) eta Historiaren Akademia Nazionaleko (Argentinako Errepublika) kide urgazlea izan zen. Raul Porras Barrenechea Institutuko (Lima) eta Andean Studies Institutuko (Berkeley, Kalifornia) kide izan zen. Limako Elkarte Geografikoak ohorezko kide gisa sartu zuen. Peruko Etnohistoria Elkarteko buru izan zen, Liman 1979an sortua, Fernando Silva Santistebanen ekimenez. Ikerketa-proiektuak aurrera eramateko, Wenner-Gren, Ford, Guggenheim, Volkswagen, Fomciencias eta Concytec fundazioen laguntza jaso zuen.

Historiako Museo Nazionalaren zuzendaria ere izan zen (1975-1980). 1969an, Roberto Ramírez del Villarrek zuzentzen zuen Correo egunkarian lan egin zuen. 1973tik 1974ra ikertzaile plaza bat izan zuen Peruko Kulturaren Museoan. 1983an bere "obra nagusitzat" jotzen zuena argitaratu zuen: Estructuras andinas del poder: ideología religiosa y política.

Autodidakta izan zen eremu historikoan, eta Raúl Porras Barrenechearen babespean, gai interesgarriak eman zizkion, Peruko historiari beste begirada bat emanez; horregatik, Peruko historialarietako bat da.

Heriotza

María Rostworowski 2016ko martxoaren 6an hil zen, igandea, arratsaldeko 15:00etatik 15:38ra. Luringo Jardines de la Paz hilerrian lurperatu zuten.

Argitalpenak

Liburuak

• Pachacútec Inca Yupanqui (1953)
• Curacas y sucesiones: costa norte (1961)
• Los ascendientes de Pumacahua (1963)
• Etnia y sociedad: costa peruana prehispánica (1977 y 1989)
• Señoríos indígenas de Lima y Canta (1978)
• Recursos naturales renovables y pesca: siglos XVI y XVII (1981)
• Estructuras andinas del poder: ideología religiosa y política' (1983)
• La mujer en la época prehispánica (1986)
• Entre el mito y la historia: psicoanálisis y pasado andino, Max Hernández, Moisés Lemlij, Luis Millones eta Alberto Péndola-rekin, (1987)
• Conflicts over Coca Fields in XVI century Perú (1988)
• Historia del Tahuantinsuyo (1. argitalpena: 1988); (2. argitalpena: 2001); (3. argitalpena 2015)
• Doña Francisca Pizarro: una ilustre mestiza (1534-1598) (1989)
• Pachacámac y el Señor de los Milagros: una trayectoria milenaria (1992)
• Las visitas a Cajamarca. 1571-72/1578. Documentos (1992, 2 liburuki, Pilar Remy-rekin)
• Ensayos de historia andina (1993 y 1998)
• La mujer en el Perú prehispánico (1995)
• Kon, el dios volador y el pequeño Naycashca, Claudine Gaime-ren ilustrazioekin, (1995)
• La muerte del sol y otros cuentos del Antiguo Perú (1996)
• El origen de los hombres y otros cuentos del Antiguo Perú (1996)
• María Fernanda Alvarado Ágreda(1996)
• Pachacútec y la leyenda de los chancas (1997)
• El señorío de Pachacámac (1999).
• Historia de los Incas (Lima: Editorial PROLIBRO, Editorial Bruño, 1999)
• Los Incas (Lima: Fundación Telefónica, 2000) (CD-ROM)
• Incas Enciclopedia temática del Perú. El Comercio argitalpena, Lima (2004) ISBN 9972-752-00-3 de la Colección; ISBN 9972-752-01-1 del Libro; 120 mil ejemplares
• Obras completas (2005)

Aldizkari espezializatuetako artikuluak

• Allpanchis Phuturinqa ("Las macroetnías en el ámbito andino")
• Boletín de Lima ("Mitos andinos relacionados con el origen de las subsistencias")
• Boletín del Seminario de Arqueología IRA-PUCP ("Breve ensayo sobre el señorío de Ychma o Ychima" eta " Urpay Huáchac y el ‘símbolo del mar’ ")
• Boletín de la Sociedad Geográfica de Lima ("El enfrentamiento entre Huáscar y Atahualpa")
• Bulletin de l’Institut Français d’Études Andines ("El señorío de Changuco - costa norte")
• Cahiers du Monde Hispanique et Luso-Brésilien ("Visitas de indios en el siglo XVI")
• Fanal ("El apogeo del Imperio")
• Journal de la Société des Américanistes ("Orden religioso de los dibujos y rayas de Nazca")
• Journal of the Steward Anthropological Society ("Analysis of Historical Information in the Royal Commentaries")
• Latin American Indian Literatures Journal ("El dios Con y el misterio de la pampa de Nazca")
• Revista del Archivo Nacional ("Nuevos aportes para el estudio de la medición de tierras en el Virreinato e Incario")
• Revista del Museo Nacional ("Nuevos datos sobre tenencia de tierras reales en el Incario" eta "Etnohistoria de un valle costeño durante el Tahuantinsuyu")
• Southwestern Journal of Anthropology ("Succession, Cooption to Kingship and Royal Incest among the Inca")

Sariak eta aintzatespenak

• Orden El Sol del Peru kondekorazioa, komendadore mailan (2001)
• Orden de las Palmas Magisterialezen kondekorazioa, Amauta graduan (1990)
• Inca Garcilaso Historiako Sari Nazionala (1953) [onartua, baina ez entregatua; beste pertsona bati eman zioten, arrazoi politikoengatik]
• Howard F. Cline saria Amerikako Historiarako/Ohorezko Aipamena (1981)
• 'Juan Mejía Baca al autor' saria(1993)
• Lima hiriko domina eta diploma (1994)
• Etnohistoriako Nazioarteko Zentroaren 'Sigillo D'Oro' saria (Palermo-Italia, 1996)
• Peruko Unibertsitate Katolikoak Southern-Peru saria (2001) eta José de la Riva-Agüero y Osma domina eman zizkion giza sormenari, Peruko Ikerketa Institutuak eta Peruko Telefonica Fundazioak proposatuta.
• Honoris causa doktorea:
  • Peruko Unibertsitate Katolikoa (1996)
  • Arequipako San Agustineko Unibertsitate Nazionala (1991)
  • Jesusen Bihotzeko Emakumeen Unibertsitatea (1996)
  • Trujilloko Unibertsitate Nazionala (1997)
  • San Markosko Unibertsitate Nazional Nagusia (2008)
  • Varsoviako Unibertsitatea (2010)
• Santa Mariako Unibertsitate Katolikoko ohorezko irakaslea, Arequipa (1996)
• Peruko Liburutegi Nazionalak bere erretratua jarri zuen Intelektualen Galerian (1997)
• Emakumearen Merezimenduaren Agindua (2004)
• Kinako Arbolaren Agindua, kontserbazioaren kudeatzailearen graduan (2015)