Zefalea edo buruko mina buruko intentsitate aldakorreko sentipen mingarri gisa definitzen da. Garunak ez du minik ematen, eta, beraz, sentipen mingarria zainetako sinu handiek, meningeek, duramadreko arteriek eta inguruko gainerako egiturek eragiten dute.[1]
Zefaleak nerbio sistemako nahasmendu ohikoenetariko bat dira. Munduko prebalentziari dagokionez, %50 ingurukoa da helduen artean (18-65). Helduen erdiek eta hiru laurdenek zefalea bat jasan dute azken urtean, eta talde horren %30ek edo gehiagok migraina izan du.[2]
Eskualdeen aldaketak gorabehera, zefalea adin, arraza, diru-sarrera maila eta eremu geografiko guztietako pertsonei eragiten dien mundu mailako arazoa da.[2]
Oro har, bi zefalea talde bereizten dira: primarioak eta sekundarioak.
Primarioa: Zefalea primarioa sintomatologia azaltzen duen kausa estruktural edo metabolikorik ez duena da.[3] Buruko minen % 95ak dira eta ohikoa da goragalea edo oka egitea buruko minarein batera. 4 eta 72 ordu arteko iraupena izaten dute. Primarioen artean hauek dira naguienak: migraina, zefalea tentsionala eta zefalea mordoetan. [4]
Migrana. Zefalea primarioa da eta nagusiki pubertaroan agertu ohi da, eta batez ere, 35 eta 45 urteko helduei eragiten dio. Emakuemeetan ohikoagoa da. Mekanismo entzefaliko baten aktobazioaren ondorioz gertztzen da; aktibazio horrek substantzia inflamatorioen eta mingarrien askapena eragiten du buruko nerbio eta hodol-hodien inguruan. Buruko minak errepikakorrak izaten dira eta bizitza guztia irauten dute. [2]
Zefalea tentsionala. Lehen mailako zefalerik ohikoena da. Zefalea tentsional episodikoa, hilean 15 egun baino gutxiagokoa, zenbait biztanleria-talderen %70ean baino gehiagotan ikusten da. Nerabezaroan hasten da askotan eta gehiago eragiten die emakumeei gizonei baino. Ordu gutxi batzuk irauten dute, hala ere, egun batzuk iraun dezakete. Pazienteak askotan deskribatzen du buruko presio edo zapalkuntza banda bat bezala, batzuetan lepora edo lepotik irradiatzen dena.[2]
Zefalea mordoetan edo Cluster. Nahiko arraroa da; 1.000 heldutik bati baino gutxiagori eragiten die; ohikoagoa da gizonen artean emakumeen artean baino, 6:1eko erlazioarekin. Normalean hogeitabost urtetik aurrera agertzen da. Gertakari errepikakorrak eta ohikoak izaten ditu (egunean hainbat aldiz), laburrak, baina oso mingarriak, zefalea, eta normalean begi baten inguruan kontzentratzen dira, gorritasuna eta malko-jarioarekin batera. Errinorrea edo ukitutako aldeko sudur-hobiaren buxadura izaten da aldi berean eta betazala erorita egon daiteke. Episodikoa edo kronikoa izan daiteke.[2]
Sekundarioa: Zefalea sekundarioa azpiko beste patologia baten sintoma besterik ez da. [3][5]
Burezurreko edo zerbikaletako traumatismoari egotzitako zefalea
Garezur barneko nahasmendu ez-baskularrari egotzitako zefalea
Substantzia bat eman edo ezabatzeari egotzitako zefalea
Infekzioari egotzitako zefalea
Homeostasiaren nahasmenduari egotzitako zefalea
Buruko, lepoko, begietako, belarrietako, sudurretako, sinu paranasaletako, hortzetako, ahoko edo aurpegiko edo garezurreko beste egitura batzuetako nahasmenduagatik eragindako zefalea edo aurpegiko mina.
Zefalearen kasuan, historia klinikoak bideratzen du diagnostikoa kasu gehienetan. Lehenik eta behin, minaren denbora-profila argitu behar da, batez ere hasteko modua eta, zehazki, ezarpena bat-batekoa izan den ala ez.
Denbora-profilaren barruan, krisiek zenbat irauten duten jakin behar da, batez ere zefalea primario desberdinak bereizteko: migraina-krisiek 4 ordu baino gehiago irauten dute tratamendurik gabe, eta zefalea mordoetan 180 minutu baino gutxiago. Hala ere, iraupenak berak ezin du bigarren mailako etiologiarik baztertu.
Bestalde, garezur barruko presioa handitzearen ondoriozko zefaleek (tumoreak, adibidez) ibilbide kronikoa eta progresiboa dute.
Funtsezko beste gai bat pazientearen adina da. 50 urte bete ondoren hasten den zefaleak aldi baterako arteritisa edo bigarren mailako beste etiologiak izateko aukera kontuan hartzea eragiten du.
Halaber, krisialdien kokapena, intentsitatea eta sintoma edo zeinu lagungarriak jaso behar dira, hala nola goragalea, gorakoak, argiaren eta zarataren hipersentikortasuna, jarduera fisikoarekiko okertzea edo zefale-mota bakoitza behar bezala sailkatzea ahalbidetuko duten sintomak.
Azkenik, funtsezkoa da jakitea zein izan den azkenean pazientea medikuarengana joateko arrazoia, batez ere minak ikastaro kronikoa duenean.
Miaketa fisikoak konstanteak, hau da, tentsio arteriala eta tenperatura, neurtu behar ditu; oinarrizko miaketa orokorra eta neurologiko osoa egin behar da.
Kontuan hartu beharrekoak zefaleak sailkatzeko:
Sukarrak edo larruazaleko rash bat egoteak meningitis baten diagnostikora eraman dezake.
Begiaren hondoa espezifikoki baloratu beharko da papila-edema bat dagoen ikusteko, tumore edo zain-tronbosi baten ondorioz sortu daitekena. Horner sindromea agertzea (ptosia eta miosia, minaren ipsilateralak) zefalearen ezaugarria da mordoetan, baina baita disekzio karotideoarena ere.
50 urtetik gorako pazienteetan aldi baterako arteriak haztatzea (aldi baterako arteritisaren susmoaren aurrean).
Sinu paranasaletan mina izatea sinusitis bat izan daiteke.
Garondoko zurruntasuna infekzio-prozesuei ez ezik, hemorragia subaraknoidearen, kartzinomatosi meningeoaren edo meningitis aseptikoaren aurkikuntza tipikoa ere bada.
Zefalea Larrialdi Zerbitzuko kontsulta guztien arrazoi ohikoenetariko bat da (% 1-4). Larrialdi-zerbitzu batean zefaleen etiologia aztertzen denean, zefalea primarioak %64-98ak dira. Hala ere, larrialdietan zefalea duen paziente bati aurre egin behar dion osasun-profesionalaren helburu nagusia pazientearen bizitza arriskuan jar dezaketen bigarren mailako zefaleak identifikatzea da. Horretarako, anamnesiak eta explorazio fisikoak ahalbidetutako alarma-zeinuak identifikatzea oso garrantzitsua da.[3]
Alde bakarreko kokapen hertsia (mahats-mordoetan zefalea, hemikranea paroxistikoa, neuralgia okzipitala, trigeminoaren neuralgia, hemikraneo jarraitua eta aldebakarreko beste zefalea primario batzuk izan ezik)
Zefalea, besre sintoma batzuekin batera:
Jokabide- edo portaera-nahasmenduak
Krisi epileptikoak
Alterazio neurologiko fokala
Papiledema
Sukarra
Goragaleak eta gorakoak, lehen mailako zefalea batek (migraina) eta gaixotasun sistemiko batek azaldu ezin dituztenak
Zeinu meningeoak egotea
Ahalegin fisiko batek, eztulak edo jarrera-aldaketak arinegi eragindako zefalea
Ezaugarri atipikoak dituen zefalea
Zefalea erregogorra, teorikoki zuzena den tratamendu batean
Buruko mina bizitzako muturreko adinetan
Batez ere gauez aurkezten den zefalea
Zefalea paziente onkologiko edo immunokonprometituetan
Larrialdi-zerbitzuetan hurrengo algoritmoa jarrai daiteke (1. Algoritmoa).
Edozein zefale-mota tratatu aurretik, disgnostiko egokia egin behar da eta faktore eragileak identifikatu behar dira. Tratamendua indibidualizatua izan behar da.
Jokabide-aldaketak: janarien eta loaren ordutegi erregularra eta ariketa fisiko erregularra.
Saihestu txokolatea, alkohola eta tiramina edo glutamato monosodikoa duten elikagaiak.
Kafeinaren kontsumoa mugatzea.
Emozioak jokabidez maneiatzea.
Neurri fisikoak: Min-krisian geldirik egotea, etzanda, burua altxatuta, gela ilun batean, zaratarik gabe, kopetan oihal hotz bat duela, eta lo egiten saiatzea.
Tratamendu farmakologikoa: Zefaleak tratatzeko erabiltzen diren substantziak honela sailkatzen dira: terapia espezifikoa eta terapia zehaztugabea. Espezifikoaren barruan deribatu ergotikoak eta triptanteak daude. Zehaztugabeen artean, aldiz, analgesikoak, AIEE, antiemetikoak, antsiolitikoak eta hipnotikoak daude.
Analgesikoak: Lehen aukeratzat hartzen dira intentsitate ertaineko koadroetan: azido azetilsalizilikoa eta parazetamola. Koadro biziagoetan, adibidez, ibuprofenoa, naproxenoa eta ketoprofenoa erabil daitezke, edo parazetamol-asoziazioak kodeinarekin.
Ergotaminikoak: Aspaldi arte medikaziorik erabiliena izan da. Eragin luzea dute. Hala ere, krisiaren hasieran baino ez dira eraginkorrak, eta hainbat ondorio kaltegarri dituzte.
Triptanteak: Garezur barruko hodietan dauden 5HT motako hartzaile serotoninergikoak estimulatzen dituzte, migraina-erasoetan dilatatuak baitaudenak. Migrainentzako tratamendurik onena dira. Hala ere, nahiko garestiak dira eta hainbat albo-ondorio dituzte, batez ere kardiobaskularrak; beraz, aurreko tratamenduekin hobera egiten ez duten pazienteetan erabili behar dira.
Antiemetikoak: Farmako antiemetikoak goragaleak eta gorakoak tratatzeko erabiltzen dira.[7]
Intentsitate gutxikoa izaten da, eta analgesiko txikiagoarekin, erlaxazioarekin eta lo eginez amore ematen du. Nahasmendu hau beningnoa da, eta pazienteari hura kontrolatzen irakatsi behar zaio.
Ez da sindrome oso arrunta, baina intentsitate handikoa eta alde bakarrekoa da. Migrainan ez bezala, pazienteak nahiago du nora ezean ibili. Kasu akutuetarako tratamendua honako hau da: oxigenoa, triptanteak (sumatriptan), analgesia (dihidroergotamina) eta anestesia lokala. Prebentzio-metodo gisa, kortikoideen edo ergotaminikoen bidezko tratamenduak erabil daitezke.
↑ abcdeToledo, J. B.; Riverol, M.; Martínez-Vila, E.; Irimia, P.. (00/2008). «Cefalea en urgencias»Anales del Sistema Sanitario de Navarra 31: 75–85. ISSN1137-6627. (Noiz kontsultatua: 2023-03-05).
_RMG_PW3879.jpg)
, doxylamine (en) 
