52002AE1031

Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την "Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη δυνατότητα κατοχύρωσης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας των εφευρέσεων που εφαρμόζονται σε υπολογιστή"

(COM(2002) 92 τελικό - 2002/0047 (COD))

(2003/C 61/25)

Στις 4 Μαρτίου 2002, σύμφωνα με το άρθρο 95 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την ανωτέρω πρόταση.

Το τμήμα "Κοινή Αγορά, παραγωγή και κατανάλωση", που ανέλαβε την προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, εκπόνησε τη γνωμοδότηση του στις 11 Σεπτεμβρίου 2002 (εισηγητής: κ. Retureau).

Κατά την 393η σύνοδο ολομέλειας της 19ης Σεπτεμβρίου 2002, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 43 ψήφους υπέρ, 18 κατά και 9 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή στα καθεστώτα πνευματικής ιδιοκτησίας

1.1. Τα βιομηχανικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας δημιουργούν μονοπώλιο προσωρινής εκμετάλλευσης της εφεύρεσης, προς όφελος και μέσα στα όρια των διεκδικήσεων του καταθέτη. Οι γενικώς αποδεκτές προδιαγραφές για την κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στην Ευρώπη ισχύουν για εφευρέσεις τεχνικής φύσεως, οι οποίες δεν είναι αυτονόητες για έναν ειδικό του τομέα και, κατά συνέπεια, αποτελούν νέα "συμβολή στη στάθμη της τεχνικής". Η εφεύρεση θα πρέπει, επιπλέον, "να είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί σε βιομηχανικές εφαρμογές". Μπορεί να είναι ένα αντικείμενο τεχνικού χαρακτήρα ή μία διαδικασία (παραγωγής) που αφορά τον κόσμο της ύλης, σε αντίθεση με τον κόσμο των θεωριών, των ιδεών, δηλαδή τον άυλο κόσμο.

1.2. Η απόκτηση ενός διπλώματος ευρεσιτεχνίας προϋποθέτει ότι αποδεδειγμένα θα έχει σημειωθεί πρόοδος σε σχέση με την ισχύουσα κατάσταση στον αντίστοιχο τεχνικό τομέα. Τα μεγάλα γραφεία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας διαθέτουν βάσεις δεδομένων σχετικές με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που έχουν χορηγηθεί, οι οποίες περιλαμβάνουν απαραιτήτως μία περιγραφή της προστατευόμενης εφεύρεσης, καθώς και τις επεξηγήσεις που επιτρέπουν την αναπαραγωγή της. Ένα ουσιαστικό στοιχείο της έννοιας του διπλώματος ευρεσιτεχνίας είναι πράγματι ότι το προσωρινό μονοπώλιο που παραχωρείται στον καταθέτη της εφεύρεσης αντισταθμίζεται με την κοινοποίηση των τεχνογνωσιών και των νέων γνώσεων που προσφέρει η εφεύρεση, η οποία με τον τρόπο αυτό συμβάλλει άμεσα στην μεταφορά τεχνολογίας και τη διάδοση των γνώσεων.

1.2.1. Η ποιότητα ενός διπλώματος ευρεσιτεχνίας εξαρτάται, εκτός από τη σημασία της καινοτομίας, από την ποιότητα των πολλαπλών ικανοτήτων και της τεχνογνωσίας που επενδύονται στο έργο, αρχικά αυτές του εφευρέτη και, στη συνέχεια, των εμπειρογνωμόνων και των συμβούλων του τομέα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, καθώς και των εξεταστών των γραφείων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (εμπεριστατωμένη γνώση της κατάστασης του σχετικού τομέα τεχνικής, αναζήτηση του ιστορικού με τη βοήθεια ποιοτικών βάσεων δεδομένων που ενημερώνονται τακτικά). Λόγω της εξάρτησης του ουσιαστικού δικαίου από τον εδαφικό παράγοντα, η κατάθεση της αίτησης πρέπει να πραγματοποιείται στις διάφορες χώρες στις οποίες ζητείται η προστασία, διαδικασίες οι οποίες είναι επαχθείς και δαπανηρές και οι οποίες έχουν μόνον εν μέρει απλοποιηθεί από τη Σύμβαση του Μονάχου του 1973 για το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας (ΣΕΔΕ) για τις χώρες μέλη της στην Ευρώπη και, σε διεθνή κλίμακα, από τη Συνθήκη Συνεργασίας για τα Διπλώματα Ευρεσιτεχνίας (ΣΣΔΕ) η οποία επιτρέπει την επέκταση της προστασίας στα κράτη μέλη των αντίστοιχων συμβάσεων και συνθηκών της Παγκόσμιας Οργάνωσης Προστασίας της Ιδιοκτησίας επί των Έργων της Διανοίας (ΠΟΠΙΕΔ). Το ΕΓΔΕ είναι αρμόδιο για την εξέταση των αιτήσεων κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κατατίθενται στο πλαίσιο της ΣΣΔΕ.

1.2.2. Η ΕΟΚΕ δράττεται της ευκαιρίας να υπογραμμίσει εκ νέου την καθοριστική σημασία που έχει η αποτελεσματική προστασία της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας για την ενίσχυση των επενδύσεων, της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας και, κατ' επέκταση, για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης ειδικευμένου προσωπικού στην Κοινότητα. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επιμείνει επί του θέματος και διατυπώνει εκ νέου το αίτημά της προς το Συμβούλιο να μετριαστεί το κόστος που συνεπάγονται η κατάθεση των αιτήσεων και τα περιοδικά τέλη, ούτως ώστε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας να είναι ευκολότερο να αποκτηθεί, ιδιαίτερα δε από τις ΜΜΕ και τις ΜΜΒ. Αντίθετα όμως, το κόστος αυτό αυξάνεται σε συνάρτηση με τον αριθμό των χωρών κατάθεσης και των μεταφράσεων, πράγμα που καταδεικνύει τη σημασία ενός κοινοτικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας που να είναι πραγματικά εύκολο να αποκτηθεί.

1.3. Κατά τρόπο σαφή και παγκοσμίως αποδεκτό, οι πνευματικές δημιουργίες, οι ανακαλύψεις και οι θεμελιώδεις επιστημονικές θεωρίες για τις ιδιότητες της ύλης, όπως και τα μαθηματικά (εξισώσεις, αλγόριθμοι, θεωρία των συνόλων, υπολογισμός των πιθανοτήτων ή πράξεις πινάκων, ασαφής λογική, κ.λπ.) που εφαρμόζονται άμεσα στην πληροφορική και τον προγραμματισμό των λογισμικών, δεν επιδέχονται κατοχύρωση με διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Οι θεωρίες της σχετικότητας ή η κβαντική μηχανική, η ανακάλυψη της ραδιενέργειας ή της πυρηνικής σχάσης, δεν επιδέχονται νομική προστασία, διότι πρόκειται για αφηρημένες έννοιες, για θεμελιώδεις επιστημονικές ανακαλύψεις, ακόμα και εάν η ραδιενέργεια και η πυρηνική σχάση, για παράδειγμα, μπορούν να χρησιμεύσουν ως θεωρητική βάση για βιομηχανικές εφαρμογές σημαντικής οικονομικής και κοινωνικής αξίας (ενέργεια, ιατρική).

1.4. Ορισμένες πνευματικές δημιουργίες, όπως τα λογοτεχνικά έργα, τα έργα ζωγραφικής, φωτογραφίας, γλυπτικής, κινηματογράφου, τα έργα των μουσικών και των στιχουργών, κ.λπ., τα οποία μπορούν να τεθούν στο εμπόριο με διαφορετικές υλικές μορφές (δημοσιεύσεις με διαφορετικά μέσα) ή να παρουσιαστούν στο κοινό, προστατεύονται από το καθεστώς των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια τουλάχιστον, τα λογισμικά προγράμματα διέπονταν, τόσο σε διεθνή (ΠΟΠΙΕΔ, έπειτα ΠΟΕ), όσο και σε ευρωπαϊκή κλίμακα (εθνικά δικαιώματα ή εξαίρεση από την ΣΕΔΕ), από το καθεστώς των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ορισμένες χώρες ωστόσο (π.χ. Ηνωμένες Πολιτείες, Ιαπωνία) τροποποίησαν το σχετικό δίκαιο και αποδέχονται τελευταία τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για λογισμικά, δηλαδή για διανοητικές μεθόδους. Η "καινοτομία" και η "χρησιμότητα" αποτελούν για τις εν λόγω χώρες επαρκή κριτήρια, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα πολλά διπλώματα ευρεσιτεχνίας να εκδίδονται για "εφευρέσεις" που, στην Ευρώπη, θα υπάγοντο στο καθεστώς προστασίας των εφευρέσεων με υπόδειγμα χρησιμότητας (βλέπε, π.χ., επιβεβαίωση αγοράς στο Διαδίκτυο με κλικ του ποντικιού, αλλά και δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, από τον ΕΓΔΕ, για ηλεκτρονικό πρόγραμμα επιλογής της μουσικής που μεταδίδεται στα πολυκαταστήματα).

1.5. Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας έχουν, εκ πρώτης όψεως, μια εμβέλεια πιο άμεσα διεθνή, αφού δεν απαιτούν την πληρωμή δικαιωμάτων και τελών, παρά το γεγονός ότι το ουσιαστικό δίκαιο απορρέει, όπως και το δίκαιο που διέπει τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, από το εθνικό δίκαιο κάθε χώρας. Χορηγούνται επομένως εύκολα, μερικές φορές υπό την προϋπόθεση ότι η σχετική εφεύρεση/διαδικασία θα έχει πρώτα καταχωρηθεί (σε ορισμένες χώρες, π.χ. της Λατινικής Αμερικής) ή θα έχει πρώτα δημοσιευθεί (σε άλλες χώρες, βλέπε, π.χ., το "copyright" του αγγλοσαξονικού δικαίου), ή ότι θα έχουν υποβληθεί αποδείξεις που να αποδεικνύουν την προγενέστερη ύπαρξη του έργου και την ταυτότητα του δημιουργού. Κατ' αυτόν τον τρόπο, σε σχέση με το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, το οποίο σε γενικές γραμμές είναι δαπανηρό (50000 έως 150000 ευρώ για ένα ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας), τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύονται, στην πράξη, δωρεάν και σε παγκόσμιο επίπεδο.

1.6. Ωστόσο, ο ολοένα σημαντικότερος ρόλος της βασικής έρευνας που εφαρμόζεται στη βιομηχανία, η ολοένα μεγαλύτερη θέση που καταλαμβάνουν η γνώση και τα "άυλα" συστατικά στις νέες τεχνολογίες (ένθετα λογισμικά προγράμματα, προγραμματισμένα ηλεκτρονικά στοιχεία, "έξυπνες" ή "εικονικές" μηχανές, κ.λπ.) έχουν ως αποτέλεσμα να φαίνεται ορισμένες φορές δυσκολότερο, σήμερα, να χαραχθούν όρια μεταξύ των δύο κύριων νομικών καθεστώτων στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας, δίχως παράλληλα να αμφισβητούνται οι κύριες βάσεις τους. Μετά από προσαρμογές και με μία μεγαλύτερη ευελιξία σε ορισμένους τομείς, το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας προβλέπεται ότι θα εξακολουθήσει να εφαρμόζεται στις διαδικασίες και εφευρέσεις που έχουν υλικά αποτελέσματα, στον υλικό κόσμο, ακόμη και εάν αυτές ενσωματώνουν λογισμικά γι' αυτήν αποκλειστικά τη χρήση (σύστημα φρένων ΑBS, μηχανές με αριθμητικό έλεγχο, όργανα καθοδήγησης, κ.λπ.) και έχουν κατασκευαστεί με τη βοήθεια συνόλων ηλεκτρονικών εξαρτημάτων και επεκτάσεων εισόδου-εξόδου (η σύνδεση των οποίων είναι παρόμοια με αυτή του υπολογιστή). Από την πλευρά του, το καθεστώς των πνευματικών δικαιωμάτων πρέπει να εξακολουθήσει να εφαρμόζεται στα πνευματικά έργα και τις δημοσιεύσεις στους τομείς του πολιτισμού, της λογοτεχνίας, της επιστήμης και των λογισμικών της πληροφορικής, ακόμη και εάν η υλική μορφή των εν λόγω έργων είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές σε ορισμένους τομείς (πολυμέσα, ηλεκτρονικά δίκτυα, τηλεόραση), ενώ από την άλλη η αντιγραφή τους και ορισμένες παράνομες χρήσεις τους έχουν αποβεί σχετικά εύκολες. Εάν, ωστόσο, αυτό επηρεάζει τις μεθόδους και τα μέσα προστασίας των δικαιωμάτων - τα οποία έχουν, εξάλλου, ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια - το νομικό καθεστώς της πνευματικής ιδιοκτησίας παραμένει, με την επιφύλαξη πιθανών προσαρμογών, σε γενικές γραμμές επαρκές.

1.6.1. Παρ' όλα αυτά, το ζήτημα είναι να προσδιορισθούν καλύτερα οι καταλληλότερες προσαρμογές που θα πρέπει να γίνουν στα κλασσικά συστήματα προστασίας ή να καθοριστούν ιδιότυπα συστήματα προστασίας προκειμένου να διασφαλιστούν, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας τα οποία άπτονται των νέων τεχνολογιών και της κοινωνίας των πληροφοριών και της επικοινωνίας, δίχως ταυτόχρονα να τίθενται εμπόδια στη διάδοση των γνώσεων και των τεχνολογιών. Ο προβληματισμός έκλινε, ανάλογα με την περίσταση, είτε προς ιδιότυπα καθεστώτα (τοπογραφίες ημιαγωγών, παραγωγή φυτικών ποικιλιών), είτε προς σχετικά ριζικές διευθετήσεις των παραδοσιακών νομικών καθεστώτων, ούτως ώστε να αποβούν αυτά πιο ευέλικτα και καλύτερα προσαρμοσμένα στη φύση των τεχνολογιών και στα γενικά συμφέροντα της κοινωνίας (βλέπε, π.χ., την επιβολή "εθνικών αδειών" ή υποχρεωτικών αδειών σε καλή τιμή, στον τομέα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για φάρμακα, με στόχο την καταπολέμηση επιδημιών· τη θέση ορίων στο πεδίο εφαρμογής της προστασίας στον τομέα των βιοτεχνολογιών, κ.λπ.). Το ζητούμενο είναι η αναζήτηση - εξάλλου, πρόκειται για ένα κλασσικό πρόβλημα νομικής φύσεως και δεοντολογίας - μίας ισορροπίας μεταξύ της άσκησης νομίμων δικαιωμάτων (δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, το οποίο αναγνωρίζεται ως δικαίωμα του ανθρώπου) και των δικαιωμάτων και νόμιμων συμφερόντων των άλλων προσώπων, καθώς και αυτών της κοινωνίας, για την εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος.

1.7. Τη στιγμή αυτή αναπτύσσεται, εξάλλου, αν και σε εμβρυακό στάδιο, ένα είδος κοινοτικού δικαίου πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας (οδηγίες, λογισμικά, βιοτεχνολογίες, συστήματα ηλεκτρονικών κυκλωμάτων, κοινοτικό σήμα, γεωγραφικές ενδείξεις και ονομασίες προελεύσεως, κ.λπ.). Πρέπει, εντούτοις, να σημειωθεί ότι είναι λυπηρό το γεγονός ότι δεν υφίσταται κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, η δημιουργία του οποίου απέτυχε στις αρχές της δεκαετίας του 70, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα την πλήρωση του νομικού κενού με το πιο αυστηρό μέσο, δηλαδή την προσφυγή στη διακυβερνητικότητα: τη Σύμβαση του Μονάχου για το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας το 1973 (ΣΕΔΕ) και τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (ΕΓΔΕ). Η θέσπιση του κοινοτικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας καθυστερεί επιπλέον, στο Συμβούλιο, εξαιτίας σοβαρών πολιτικών και νομικών δυσκολιών - ιδιαίτερα για λόγους γλωσσικούς (πρόσχημα;) και επειδή υφίστανται αντιρρήσεις σε ό,τι αφορά τη θέσπιση εξειδικευμένης ευρωπαϊκής νομοθεσίας(1) - δυσκολίες που η ΕΟΚΕ επιθυμεί να ξεπερασθούν στους κόλπους του Συμβουλίου.

1.8. Με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας (NTIC) - ειδικά του παγκοσμίου ανοικτού και διαλειτουργικού δικτύου που απαρτίζει το Διαδίκτυο - την συνεχή δημιουργία λογισμικών για τη λειτουργία του υλικού εξοπλισμού που συνθέτει το εν λόγω δίκτυο - χώρο ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας και φορέας μίας οικονομίας δικτύου - τη δημιουργία εφαρμογών για την επικοινωνία, το εμπόριο, την κυκλοφορία κεφαλαίων, την εκπαίδευση ή τη διοίκηση, θα ήταν σκόπιμο να τεθεί το ερώτημα κατά πόσον το σύστημα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μπορεί να καλύψει τις εν λόγω νέες τεχνολογίες. Μολονότι παραχωρήθηκαν πνευματικά δικαιώματα στα προγράμματα πληροφορικής (προγράμματα μεταγλωττισμού, γλώσσες, λειτουργικά συστήματα και εφαρμογές), το Διαδίκτυο δεν είναι κατοχυρωμένο: τα ρυθμιστικά του όργανα θεσπίζουν κανόνες και προστατεύουν τον καθολικό χαρακτήρα και τη διαλειτουργικότητα του παγκόσμιου δικτύου, το οποίο αποτελεί αδιαμφισβήτητα ουσιαστικό στοιχείο της ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών της κοινωνίας της γνώσης και της ανάπτυξης πολλών βιομηχανικών τομέων και υπηρεσιών.

1.9. Ωστόσο, ο καθολικός χαρακτήρας και η διαλειτουργικότητα, καθώς και το χαμηλό κόστος της πρόσβασης στο Διαδίκτυο - στοιχεία ουσιαστικά τόσο για τη δημοκρατία, όσο και για την οικονομία - απειλούνται ορισμένες φορές από την κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που επηρεάζουν τα πρότυπα του Διαδικτύου και τα καθοριστικά για τη λειτουργία του λογισμικά, τα οποία πρέπει να παραμείνουν όσο το δυνατόν ανοικτά και να παρέχονται, ούτως ή άλλως, δωρεάν. Εξάλλου, πρόκειται για ένα θεμελιώδες θέμα και η Ευρώπη οφείλει να διαδραματίσει ενεργότερο ρόλο ώστε να προστατεύσει ως δημόσιο μη εκχωρητέο αγαθό, ένα εργαλείο καθολικής αξίας, τόσο για τις επιχειρήσεις, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα που ασκούν ουσιαστικό ρόλο στην ανάπτυξή του και στον εκσυγχρονισμό των λογισμικών, όσο και για τη δημόσια διοίκηση ή τους ιδιώτες.

1.10. Τα λογισμικά είναι απαραίτητα, τόσο για την ανάπτυξη των συγκεκριμένων τεχνολογιών δικτύου, όσο και για την τελειοποίηση των πληροφορικών εργαλείων ή των διαφόρων αυτόματων συστημάτων στη βιομηχανία, και διεισδύουν σε ολοένα περισσότερες υπηρεσίες ή καινοτόμα τεχνολογικά αντικείμενα, ορισμένα από τα οποία επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινή ζωή, τον πολιτισμό ή τις κοινωνικές σχέσεις.

2. Η πρόταση της Επιτροπής

2.1. Η οδηγία ζητεί από τα κράτη μέλη να εισαγάγουν στο εθνικό τους δίκαιο, με τη θέσπιση νόμου ή με νομολογία, "τη δυνατότητα κατοχύρωσης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων που εφαρμόζονται σε υπολογιστή" (άρθρο 1, Πεδίο εφαρμογής), και κατά συνέπεια να υποχρεώσουν τα γραφεία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας όλων των κρατών μελών να εκδίδουν διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τις εν λόγω εφευρέσεις, ακολουθώντας το παράδειγμα του ΕΓΔΕ (παρά το γεγονός ότι με βάση την ΣΕΔΕ εξαιρούνται), με σκοπό την "ενοποίηση" της νομολογίας των εθνικών δικαστηρίων.

2.2. Οι ορισμοί που περιλαμβάνονται στο άρθρο 2 υποδεικνύουν με ποιό τρόπο το σχέδιο οδηγίας αντιλαμβάνεται τις εν λόγω εφευρέσεις και τα χαρακτηριστικά τους.

2.3. Η εκτέλεση μιας τέτοιας εφεύρεσης συνεπάγεται τη χρήση υπολογιστή ή πληροφορικού δικτύου ή άλλης προγραμματιζόμενης συσκευής (2.α).

2.4. Ο ορισμός που δίδεται στην "τεχνική συμβολή" - "συμβολή στη στάθμη της τεχνικής σε έναν τεχνικό τομέα η οποία δεν είναι αυτονόητη για κάποιον ειδικευμένο επαγγελματία του τομέα (άρθρο 2.β)" - είναι κλασσικός, αλλά η εν λόγω τεχνική συμβολή διαθέτει "εκ πρώτης όψεως νεωτεριστικά χαρακτηριστικά τα οποία εφαρμόζονται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει με τη βοήθεια ενός ή περισσότερων προγραμμάτων υπολογιστή".

2.5. Καθώς είναι γνωστό ότι ένα πρόγραμμα αποτελεί μια σειρά οδηγιών σκοπός των οποίων είναι η επεξεργασία ψηφιακών ή αναλογικών δεδομένων, η τεχνική συμβολή δεν μπορεί να διαχωριστεί και εξαρτάται κατά πολύ, εάν όχι εντελώς, από τη λειτουργία ενός ή περισσότερων λογισμικών σε προγραμματιζόμενο ηλεκτρονικό υπολογιστή ή σε παρόμοια συσκευή.

2.6. Αλλά κάθε εφεύρεση "που εφαρμόζεται σε υπολογιστή θεωρείται ότι ανήκει σε τομέα της τεχνολογίας" (άρθρο 3). Κατ' αυτόν τον τρόπο, το ή τα λογισμικά, (δεδομένου ότι η εφεύρεση υλοποιείται με τη βοήθεια λογισμικού, δηλαδή αποτελείται στην πράξη από ένα λογισμικό και τη μέθοδο ή το αποτέλεσμα της επεξεργασίας δεδομένων και ενδεχομένως περιλαμβάνει βάσεις δεδομένων), υπάγονται αυτοδίκαια σε τομέα τεχνολογίας και, συνεπώς, θεωρείται ότι εκ των πραγμάτων πληρούν ορισμένες θεμελιώδεις προδιαγραφές κατοχυρωσιμότητας (εφεύρεση τεχνικού χαρακτήρα, συμβολή στη στάθμη της τεχνικής).

2.6.1. Το άρθρο 4 (Όροι κατοχυρωσιμότητας) απαιτεί για τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας, εκτός από τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν, να περιλαμβάνεται και ο κλασσικός συμπληρωματικός όρος σύμφωνα με τον οποίο η εφεύρεση πρέπει να "μπορεί να εφαρμοστεί βιομηχανικά".

2.7. Το άρθρο 5 (Μορφή διεκδίκησης) απαιτεί η εφεύρεση να διεκδικείται ως "προϊόν", "δηλαδή ως προγραμματισμένος υπολογιστής, ως προγραμματισμένο δίκτυο υπολογιστών" ή ως "διαδικασία που επιτελείται (...) μέσω της εκτέλεσης λογισμικού".

2.8. Όμως το άρθρο 6 διατηρεί τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την εφαρμογή της προστασίας των λογισμικών σύμφωνα με το καθεστώς δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ευρώπη, οι οποίες περιλαμβάνονται στην οδηγία 91/250/ΕΚ και επιτρέπουν το reverse engineering (τον αντίστροφο τεχνικό σχεδιασμό) ή την αντίστροφη μεταγλώττιση, με σκοπό τη διαλειτουργικότητα ή τη δημιουργία προσωπικού αντίγραφου ασφαλείας των λογισμικών. Διατηρούνται επίσης οι διατάξεις σχετικά με την τοπογραφία προϊόντων ημιαγωγών και των εμπορικών σημάτων.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1. Η οδηγία επιτρέπει την κατοχύρωση με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ενός προγραμματισμένου υπολογιστή ή προγραμματισμένου δικτύου υπολογιστών, ή μίας "διαδικασία[ς] που επιτελείται (...) μέσω της εκτέλεσης λογισμικού". Κάθε καινοτομία που πραγματοποιείται με τον τρόπο αυτό θεωρείται αυτοδίκαια ότι "ανήκει σε τομέα της τεχνολογίας", ακόμη κι αν το αποτέλεσμα προκύπτει, στο σύνολό του, από τη λειτουργία ενός λογισμικού. Φαίνεται πως ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για την κατοχύρωση με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας του λογισμικού, αφού κανένας προγραμματιζόμενος ηλεκτρονικός εξοπλισμός δεν λειτουργεί χωρίς λογισμικό και η διάκριση μεταξύ λογισμικού "αυτού καθ' εαυτό" και "λογισμικού που παράγει τεχνικά αποτελέσματα" - που οφείλεται στη λεπτολογία των νομικών - δεν μπορεί να ισχύσει στην πράξη αφού κάθε λογισμικό προορίζεται για χρήση σε υπολογιστή ή σε ηλεκτρονικό εξοπλισμό, είτε ως λειτουργικό σύστημα, είτε ως εφαρμογή, και η επέκταση αυτή του πεδίου εφαρμογής της κατοχυρωσιμότητας θα μπορούσε, μετέπειτα, να συνεχιστεί απεριόριστα και να συμπεριλάβει τα λογισμικά και τις διανοητικές μεθόδους, σε όλο το φάσμα των διαδοχικών "νομολογιών" των τεχνικών επιμελητηρίων του ΕΓΔΕ, με σκοπό να αγνοηθεί η εξαίρεση που προβλέπει το άρθρο 52 της ΣΕΔΕ.

3.1.1. Ακόμη και εάν το πεδίο εφαρμογής της πρότασης οδηγίας της Επιτροπής αφορά προς το παρόν τις εφευρέσεις "που εφαρμόζονται σε υπολογιστή", για τις οποίες ισχύουν τα κλασσικά σωρευτικά κριτήρια που καθορίζουν το πεδίο εφαρμογής της κατοχυρωσιμότητας - πράγμα που δεν θα ικανοποιήσει τους υπέρμαχους της απλής κατάργησης κάθε ορίου στον τομέα εφαρμογής του δικαίου για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας - το παρόν κείμενο δεν παύει ωστόσο να αποτελεί, στην πράξη, μία εκ των υστέρων αποδοχή και δικαιολόγηση της παρεκτροπής της νομολογίας του ΕΓΔΕ. Η εν λόγω οδηγία, ενώ εκ πρώτης όψεως παρουσιάζει μία θέση λιγότερο ακραία από μία απλή κατάργηση του άρθρου 52.2 της ΣΕΔΕ - πράγμα που επιθυμούν η διεύθυνση του ΕΓΔΕ και ορισμένα μέλη του Συμβουλίου - δεν παύει ωστόσο να ανοίγει την πόρτα στην μελλοντική κατοχυρωσιμότητα του συνόλου του τομέα των λογισμικών, αφού κυρίως αποδέχεται ότι το "τεχνικό αποτέλεσμα" ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά του λογισμικού σε κοινό υπολογιστή.

3.1.2. Το ενδεχόμενο κατοχύρωσης του διπλώματος ευρεσιτεχνίας για τις επιχειρηματικές μεθόδους έχει, εξάλλου, ήδη εξεταστεί από τη διοίκηση του ΕΓΔΕ, με βάση το πρότυπο εσωτερικής ερμηνείας που εφαρμόζεται στα λογισμικά (το παράρτημα 6 στον εσωτερικό κανονισμό που προορίζεται για τους εξεταστές και τιτλοφορείται "Επιχειρηματικές μέθοδοι" δεν περιλαμβάνει κανένα διφορούμενο σημείο ως προς το θέμα αυτό). Αντίστοιχα, θα μπορούσαν, στη συνέχεια, να υπαχθούν σταδιακά στο πεδίο κατοχυρωσιμότητας άλλοι εξαιρούμενοι τομείς, όπως οι παιδαγωγικές μέθοδοι, οι οποίες θα ετίθεντο με τον τρόπο αυτό σε εφαρμογή, πια οι επιχειρηματικές μέθοδοι, με τη βοήθεια λογισμικών πληροφορικής και τη χρήση ηλεκτρονικών δικτύων, κυρίως δε του Διαδικτύου.

3.2. Ωστόσο, ένας ολοένα μεγαλύτερος αριθμός υπολογιστών έχει ενσωματωμένα ηλεκτρονικά εξαρτήματα και προγράμματα πληροφορικής: οι ψηφιακές μηχανές λήψης και οι βιντεοκάμερες, τα αεροπλάνα και οι δορυφόροι, τα αυτοκίνητα, τα όργανα ανάλυσης στη βιομηχανία, τα αυτόματα συστήματα επιτήρησης και συναγερμού, τα βιομηχανικά ρομπότ, οι προγραμματιζόμενες μηχανές-εργαλεία, κ.λπ. Ο πλήρης κατάλογος θα ήταν μακροσκελής και θα έπρεπε διαρκώς να συμπληρώνεται. Έχει συνεπώς ουσιαστική σημασία να θεωρείται ότι ο όρος "τεχνικό αποτέλεσμα" αφορά αποκλειστικά μία δημιουργία ή αποτελέσματα υλικής φύσεως, δηλαδή παρεμβάσεις στον τομέα της φυσικής.

3.3. Σε αντίθετη περίπτωση, το γεγονός ότι κάθε εφεύρεση που εφαρμόζεται σε υπολογιστή [δηλαδή με τη βοήθεια, στο σύνολο της ή εν μέρει, λογισμικών] θεωρείται, από το σχέδιο οδηγίας, ότι εκ των πραγμάτων αποτελεί τμήμα ενός τεχνικού τομέα, ενέχει τον κίνδυνο όλα τα λογισμικά που χρησιμοποιούνται να εκλαμβάνονται ως εφευρέσεις τεχνικού χαρακτήρα οι οποίες εντάσσονται στο πεδίο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας και, κατά συνέπεια, να δημιουργείται σύγχυση σε ό,τι αφορά τα όρια των νομικών καθεστώτων που εφαρμόζονται στα λογισμικά, ανάλογα με το εάν αυτά θεωρούνται "λογισμικά καθεαυτά" ή "λογισμικά που θέτουν σε λειτουργία εν μέρει ή συνολικά μία εφεύρεση τεχνικού χαρακτήρα".

3.4. Η σύγχυση αυτή γίνεται μεγαλύτερη με το άρθρο 6, το οποίο φαίνεται μεν να διατηρεί το νομικό καθεστώς των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τα προγράμματα που θέτουν σε λειτουργία τις εφευρέσεις που παράγουν νέο "τεχνικό αποτέλεσμα", ταυτόχρονα όμως τα εντάσσει στο νομικό καθεστώς που ισχύει για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Ωστόσο, πράξεις όπως η αντίστροφη μεταγλώττιση, η ανάπτυξη διαλειτουργικών εφαρμογών και η αντιγραφή για προσωπική χρήση, οι οποίες επιτρέπονται από την οδηγία "λογισμικά" και γενικότερα από το νομικό καθεστώς που ισχύει για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, θα εθεωρούντο, με βάση το νομικό καθεστώς που ισχύει για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, παράνομες αφού οδηγούν σε παραποιημένα προϊόντα ή παράνομα αντίγραφα.

3.5. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί για την πραγματική σκοπιμότητα μιας τέτοιας οδηγίας, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη η αιτιολογική έκθεση, η οποία αρχίζει με εκτιμήσεις σχετικές με την ανάγκη προστασίας της βιομηχανίας λογισμικών έναντι της πειρατείας και αναφέρεται σχεδόν αποκλειστικά - στα παραρτήματα της οδηγίας - στα λογισμικά και στη "βιομηχανία λογισμικών", το βάρος των οποίων, στην πρόταση, φαίνεται εξάλλου υπερβολικό αν και εντελώς άσχετο με το θέμα, εάν το πεδίο εφαρμογής είναι τόσο περιορισμένο όσο υποστηρίζει η Επιτροπή.

3.6. Τα λογισμικά είναι αποτέλεσμα δομοστοιχειωτών διαδικασιών οι οποίες επαναχρησιμοποιούν συχνά ολόκληρα τμήματα κωδίκων, και ταυτόχρονα διαδικασιών εξελικτικών, οι οποίες βασίζονται στις υπάρχουσες λειτουργικές δυνατότητες. Εξάλλου, η διαλειτουργικότητα απαιτεί την ύπαρξη συμβατότητας προς τα άνω, αρκετής ώστε οι υπολογιστές και τα προϋπάρχοντα εξαρτήματα, καθώς και οι προϋπάρχουσες εφαρμογές, να μη χρειάζεται να αντικαθίστανται κάθε φορά που κυκλοφορεί νέα έκδοση του λειτουργικού συστήματος ή των επεξεργαστών.

3.7. Ο σημερινός πολύπλοκος χαρακτήρας των λογισμικών αποτελεί φυσική συνέπεια μίας διαδικασίας συσσώρευσης και διεύρυνσης των γνώσεων, διαδικασία που είναι συνήθης στις πνευματικές και επιστημονικές δραστηριότητες, οι οποίες βασίζονται στις γνώσεις που έχουν συσσωρευτεί στο παρελθόν (ή στην κριτική που ασκήθηκε σ' αυτές). Οι επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις που ενσωματώνονται σε αντικείμενα τεχνικού χαρακτήρα δεν έχουν την ίδια υπόσταση με τα υλικά στοιχεία τους. Οι γνώσεις μπορούν έτσι να μοιραστούν, να διαδοθούν, να προσφερθούν, δίχως να χάσουν την αξία τους. Σε ό,τι αφορά τα λογισμικά, οι διαδικασίες συνεργασίας μέσα από τις οποίες δημιουργούνται τα λογισμικά στον πανεπιστημιακό χώρο ή στα δημόσια ερευνητικά κέντρα, για παράδειγμα, συμμετέχουν στη διάδοση των γνώσεων που είναι απαραίτητες στην κοινωνία της γνώσης. Το σύστημα κατοχύρωσης των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας θα μπορούσε ενδεχομένως να θέσει εμπόδια στις συνεργασίες αυτές, καθώς και στην ελεύθερη διάδοση δωρεάν ή ανοικτών λογισμικών.

3.8. Λόγω της φύσεως των λογισμικών, καθώς και επειδή δεν προβλέπεται διεξοδική εξέταση, ούτε υπάρχει η απαίτηση να κατατίθεται και ο πηγαίος κώδικας στις χώρες που αποδέχονται το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για λογισμικά, ανοίγει ο δρόμος στην Ευρώπη, όπως ήδη συμβαίνει στις χώρες της, για νομικές διαδικασίες εχθρικές στην παραποίηση, η οποία δεν μπορεί να διαπιστωθεί εάν δεν δημοσιοποιηθεί ο κώδικας, αλλά ακόμη και στην περίπτωση αυτή, σημαντικές ενότητες κώδικα θα είναι αναγκαστικά ίδιες (κοινές εντολές επεξεργασίας δεδομένων μέσα στα προγράμματα, αλγόριθμοι διαλογής, συμπίεσης εικόνας ή κειμένου, μορφότυπα αρχείων δεδομένων, κ.λπ.). Ένας πολλαπλασιασμός των δικαστικών διαδικασιών, οι οποίες απαιτούν δαπανηρές και μακρόχρονες γνωματεύσεις τεχνικού και νομικού χαρακτήρα (πράγμα που συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες), δεν θα ωφελούσε τις ΜΜΕ, δεδομένου ότι θα κινδύνευαν έτσι να εξαφανιστούν - ακόμη κι αν κέρδιζαν την δίκη που θα είχε κινήσει εναντίον τους ένας ανταγωνιστής με ικανή οικονομική επιφάνεια - ή να απορροφηθούν ή θα αναγκάζονταν να χορηγήσουν διασταυρούμενες άδειες και να μοιραστούν την καινοτομία με μία δεσπόζουσα εταιρία δίχως αυτή να υποχρεούται να καλύψει την αρχική επένδυση σε έρευνα. Οι διαδικασίες αυτές ενισχύουν τις συγκεντρώσεις και τις πρακτικές που θέτουν εμπόδια στον ανταγωνισμό.

3.9. Εξάλλου, η Επιτροπή δεν δίνει καμία εξήγηση ως προς το τρόπο με τον οποίο το καθεστώς που ισχύει για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας θα παρείχε καλύτερη προστασία έναντι της αντιγραφής των λογισμικών αποκλειστικής εκμετάλλευσης (proprietary software), από ό,τι το καθεστώς που ισχύει για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Καμία οικονομική ανάλυση δε καταδεικνύει τον επιβεβαιωμένο θετικό αντίκτυπο που τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για "εφευρέσεις που εφαρμόζονται σε υπολογιστή" έχουν στις ΜΜΕ-ΜΜΒ. Οι γνώμες που προέρχονται από τον τομέα των λογισμικών ελεύθερης/ανοιχτής πηγής, ορισμένες από τις οποίες υποστηρίζουν την καθιέρωση ενός ιδιότυπου καθεστώτος, παραμερίστηκαν με τη δικαιολογία ότι μόνον το λογισμικό αποκλειστικής εκμετάλλευσης μπορεί να αποδώσει κέρδη και να δημιουργήσει θέσεις απασχόλησης, ενώ η οικονομική ανάπτυξη του τομέα επιτεύχθηκε, μέχρι σήμερα, στην Ευρώπη, με βάση το καθεστώς των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, καθεστώς το οποίο δεν αποτέλεσε εμπόδιο στις επενδύσεις. Αυτή είναι η γνώμη δώδεκα περίπου μεγάλων εταιριών λογισμικών, κατά βάση μη ευρωπαϊκών, οι οποίες τάχθηκαν υπέρ των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και η γνώμη τους υποστηρίχθηκε στο σύνολό της. Εξάλλου, η αντίθετη γνώμη άλλων σημαντικών εταιριών αγνοήθηκε, όπως και ορισμένες αντιπροτάσεις υπέρ της καθιέρωσης ενός ιδιότυπου συστήματος ή ενός προσαρμοσμένου προτύπου χρησιμότητας.

3.10. Η έννοια του δικτύου δεν διευκρινίζεται επίσης στο σχέδιο, δηλαδή θα μπορούσε να πρόκειται για το Διαδίκτυο. Συνεπώς, στο πλαίσιο του σχεδίου οδηγίας εξετάζεται η δυνατότητα καθιέρωσης ενός διπλώματος ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις που εφαρμόζονται στο Διαδίκτυο, το οποίο αποτελεί δημόσιο χώρο και όπου, προφανώς, δεν μπορεί παρά να πρόκειται αποκλειστικά για λογισμικό. Διακυβεύεται η ελευθερία του Διαδικτύου, δηλαδή ενός ουσιαστικού στηρίγματος της κοινωνίας της επικοινωνίας, της πληροφορίας και της γνώσης.

3.11. Η πρόταση της Επιτροπής έρχεται να προστεθεί σε μία συζήτηση και σε μία αγορά όπου οι επιλογές των καταναλωτών και ο δημοκρατικός διάλογος είναι ακόμη ανοικτά. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας θα προσανατολιστούν προς μία ενδυνάμωση των μονοπωλιακών θέσεων. Θα μπορούσαν να απειλήσουν την ίδια την ύπαρξη του ελεύθερου/ανοιχτού προτύπου και τις κοινοτικές και ανιδιοτελείς μορφές ανάπτυξης, που προσφέρουν καινοτόμα αποτελέσματα και μία ανταγωνιστική εναλλακτική λύση, που παρέχουν ανεκτίμητες υπηρεσίες στην κοινωνία και την οικονομία.

3.12. Είναι σωστό σήμερα να επεκτείνουμε τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, εργαλεία της βιομηχανικής εποχής, ώστε να συμπεριλάβουν πνευματικές δημιουργίες, άυλες, όπως τα λογισμικά καθώς και τα αποτελέσματα της εφαρμογής τους σε υπολογιστή; Η απάντηση είναι απόλυτα σαφής και μεροληπτική, όπως καταδεικνύει η παρουσίαση της πρότασης οδηγίας και το "δελτίο αξιολόγησης αντίκτυπου". Το στενό οπτικό πεδίο που έχει υιοθετηθεί, το οποίο οφείλεται αποκλειστικά στο νομικό καθεστώς των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας - όπου δεν λαμβάνονται επαρκώς υπόψη οι οικονομικοί παράγοντες, οι επιπτώσεις στην έρευνα και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις - και το οποίο, κατ' επέκταση, δεν παρέχει μία συνολική εικόνα, δεν είναι συνεπές προς τη καθοριστική σημασία των θεμάτων που διακυβεύονται σε επίπεδο κοινωνίας, ανάπτυξης και ακόμη και δημοκρατίας (ηλεκτρονική διοίκηση, εκπαίδευση, ενημέρωση των πολιτών) και τα οποία μακροπρόθεσμα τίθενται υπό αμφισβήτηση.

3.13. Το να δοθεί η εντύπωση ότι, σε ό,τι αφορά τα τρία χρόνια μετά την παρέλευση των οποίων θα πραγματοποιηθεί αξιολόγηση, πρόκειται απλώς για ένα είδος αντιστρέψιμου πειραματισμού, ενώ ταυτόχρονα θα αποκτώντο δικαιώματα, δεν θα ήταν καθόλου πιστευτό και θα δημιουργούσε κατά πάσα πιθανότητα ανασφάλεια και πιθανόν ακόμη και νομικό χάος. Στην πραγματικότητα, με τον τρόπο αυτό θα εκινείτο μία μη αντιστρέψιμη διαδικασία με επιπτώσεις κατά πολύ άγνωστες για τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας. Ωστόσο, ορισμένες από τις τάσεις τους αφήνουν ήδη να διαφανούν μερικά από τα στοιχεία τους: εμπόδια στην καινοτομία και τη διαλειτουργικότητα, κίνδυνος κατάτμησης του Διαδικτύου και αύξησης του κόστους πρόσβασης, άσκηση πιέσεων σε ό,τι αφορά την επιλογή των λογισμικών που θα είναι ανοικτά στους καταναλωτές και σε ό,τι αφορά το πρότυπο αποδοτικότητας τους για τους δημιουργούς και τους φορείς παροχής υπηρεσιών Διαδικτύου, καθώς και υπηρεσιών δικτύου και προσαρμοσμένων εφαρμογών που κάνουν χρήση αυτών των λογισμικών.

3.14. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή φρονεί ότι, ελλείψει ανεξάρτητων, σοβαρών και εμπεριστατωμένων οικονομικών μελετών και αξιολογήσεων του αντίκτυπου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις ΜΜΕ και τις ΜΜΒ, την απασχόληση και τις μακροπρόθεσμες κοινωνικές επιπτώσεις, θα ήταν επικίνδυνο να θεσπιστεί εσπευσμένα νομοθεσία με στόχο την επέκταση του πεδίου εφαρμογής του καθεστώτος που ισχύει για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας σε απεριόριστο αριθμό λογισμικών τα οποία θεωρείται ότι παράγουν "τεχνικό αποτέλεσμα", και ότι θα ήταν σκοπιμότερο να εναρμονιστεί το σχετικό δίκαιο και, κατ' αντανάκλαση, η νομοθεσία των κρατών μελών. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω μίας επιβεβαίωσης, όπως ήδη συμβαίνει στα περισσότερα κράτη μέλη, του δικαιώματος κατοχύρωσης των εφευρέσεων τεχνικού χαρακτήρα που περιλαμβάνουν ενσωματωμένο ειδικό εξειδικευμένο κώδικα ο οποίος είναι απαραίτητος για τη λειτουργία τους (όχι όμως των εφευρέσεων που θα αποτελούντο μόνον ή κυρίως από λογισμικό, ή θα χρησιμοποιούσαν σχεδόν αποκλειστικά τυποποιημένα λογισμικά).

3.15. Στη σημερινή της μορφή, η πρόταση ενέχει τον κίνδυνο να διαταραχθεί το νομικό καθεστώς που ισχύει για τα λογισμικά και άλλες πνευματικές δημιουργίες και, κατ' επέκταση να προσβληθούν οι διεθνείς συμβάσεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Πνευματικής Ιδιοκτησίας (OMPI) και οι συμφωνίες του ΠΟΕ για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου. Το καθεστώς των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, που σε ορισμένες χώρες εφαρμόζεται εκτενώς στις νέες τεχνολογίες, οδήγησε στην κατάργηση ή στην απομόνωση σε περιθωριακούς χώρους πολλών δημιουργικών παραγόντων, ιδιαίτερα των ΜΜΕ, σε βασικές αγορές για την ανάπτυξη και την πραγματοποίηση της κοινωνίας της πληροφορίας και της γνώσης και οδήγησε στην ένταξη, στο καθεστώς των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, άλλων μορφών πνευματικής δημιουργίας, όπως οι επιχειρηματικές μέθοδοι (business methods), οι μέθοδοι διδασκαλίας ή οι αλγόριθμοι (κρυπτογράφηση, συμπίεση).

3.16. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή εκτιμά ότι η πρόταση ενέχει επίσης το σοβαρό κίνδυνο να τονιστούν οι υπάρχουσες διαφορές σε ό,τι αφορά τις πρακτικές των εθνικών γραφείων και των νομολογιών, εάν η κοινή νομοθεσία καταστεί πιο διφορούμενη στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς. Φαίνεται εντούτοις ότι οι εθνικές νομολογίες αποκτούν σήμερα όλο και μεγαλύτερη ομοιογένεια. Θα πρέπει, στο μέλλον, να μελετηθεί και να ευνοηθεί με κατάλληλο τρόπο αυτή η εναρμόνιση - κυρίως μόλις καταστεί δυνατό να καθιερωθεί ένα σαφές κοινοτικό πλαίσιο στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας - με τη βοήθεια, για παράδειγμα, μίας ανοικτής μεθόδου συντονισμού.

3.17. Μία σημαντική μορφή προστασίας των καινοτομιών στον τομέα των λογισμικών, η οποία δεν αναφέρεται, είναι η ίδια η αγορά. Μία καινοτόμος δημιουργία μπορεί να κατακτήσει μία αγορά και να διατηρηθεί όσο διάστημα χρειάζεται για να αποσβεστούν οι δαπάνες της που συνδέονται με την έρευνα και τη διάδοση, πριν άλλοι ανταγωνιστές προτείνουν ανταγωνιστικές λύσεις. Λόγω της φύσεως της αγοράς λογισμικών, η κατάσταση αυτή παρατηρείται αρκετά συχνά. Αντίθετα, εάν ο ανταγωνισμός είναι πιο καινοτόμος ή παρουσιάζει καλύτερη σχέση ποιότητας-τιμής, μπορεί, μετά από κάποιο διάστημα, να κερδίσει τμήματα της αγοράς, πράγμα που διευρύνει τις επιλογές των καταναλωτών και περιορίζει, λόγω του ανταγωνισμού, την τιμή των αδειών εκμετάλλευσης.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1. Ορισμένες δυσκολίες ή ιδιαιτερότητες που συνδέονται με τη φύση των λογισμικών αποτελούν εμπόδιο στην κατοχύρωση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας σύμφωνα με το πρότυπο των τεχνολογικών εφευρέσεων.

4.1.1. Πρόκειται, κατ' αρχάς, για δυσκολίες που συνδέονται με τη γνώση της "στάθμης της τεχνικής". Ενώ υπάρχουν βάσεις δεδομένων για τις τεχνολογικές εφευρέσεις, όπως αυτή του ΕΓΔΕ ή του ΓΔΕΗΠ (Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας των Ηνωμένων Πολιτειών, USPO), στις οποίες υπάρχει πρόσβαση μέσω του Διαδικτύου ή με CD-ROM, δεν υφίσταται βάση δεδομένων που να αφορά τα λογισμικά. Μία έννοια όπως αυτή της "στάθμης της τεχνικής" δεν είναι δυνατόν, στην πράξη, να οριστεί για τα λογισμικά.

4.1.2. Οι ΜΜΕ-ΜΜΒ δεν διαθέτουν, σε γενικές γραμμές, τεχνικούς, νομικούς και οικονομικούς πόρους, όχι μόνον για την κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, αλλά κυρίως για την αντιμετώπιση των δικαστικών προσφυγών κατά της παραποίησης, οι οποίες είναι ιδιαίτερα εύκολο να κινηθούν στον τομέα των λογισμικών. Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα ευρωπαϊκό ταμείο ή εθνικά ταμεία για το σκοπό αυτό, έως τότε όμως η καθιέρωση μίας δυνατότητας κατοχύρωσης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας των λογισμικών θα άφηνε τις εταιρίες αυτές πολύ εκτεθειμένες, ίσως μάλιστα σε κρίσιμο βαθμό, απέναντι στις εχθρικές αυτές ενέργειες.

4.1.3. Τα λογισμικά συνίστανται από ένα σύνολο εντολών (κώδικας πηγής) οι οποίες είναι ολοένα πιο ανεξάρτητες από την τεχνική πλατφόρμα ή το σύστημα (εγκάρσια συμβατότητα), με σκοπό τη φορητότητα και τη διαλειτουργικότητα, κυρίως στο Διαδίκτυο. Υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στα προγράμματα που έχουν συνταχθεί ανεξάρτητα στην ίδια γλώσσα προγραμματισμού - λόγω των περιορισμών που χαρακτηρίζουν κάθε γλώσσα προγραμματισμού και της αλγοριθμικής τους φύσης (πολλές γλώσσες απορρέουν από προηγούμενες γλώσσες ή συνδυασμό γλωσσών) - και στα προγράμματα που έχουν προκύψει με τη βοήθεια εργαλείων ανάπτυξης, ορισμένα από τα οποία δεν απαιτούν τη σύνταξη κώδικα, όπως στην περίπτωση της δημιουργίας διαχειριστών βάσεων δεδομένων ή τόπων στο Διαδίκτυο.

4.1.4. Η έννοια της "καινοτομίας" δεν είναι συνεπώς εύκολο να οριστεί. Συχνά συνοψίζεται στο μικρότερο ή μεγαλύτερο αριθμό λειτουργιών που περιλαμβάνονται σε διαφορετικά προγράμματα με παρόμοιους στόχους, ή στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να γίνει χρήση αυτών των λειτουργιών. Όμως, οι τρόποι διασύνδεσης με τους χρήστες (interfaces) παρουσιάζουν συχνά ομοιότητες, είτε επειδή χρησιμοποιούνται τα ίδια προγράμματα ανάπτυξης λογισμικών για μία ή περισσότερες πλατφόρμες, είτε για λόγους διαλειτουργικότητας, δεδομένου ότι, σε αντίθετη περίπτωση, οι χρήστες θα ήταν αναγκασμένοι να μαθαίνουν έναν νέο τρόπο διασύνδεσης για κάθε νέα εφαρμογή.

4.1.5. Ένας κώδικας πρέπει διαρκώς να συντηρείται ούτως ώστε να διορθώνονται οι τεχνικές ανωμαλίες, να καλύπτονται οι ελλείψεις από την άποψη της ασφάλειας ή να βελτιώνεται σε συνάρτηση με τις ανάγκες των χρηστών. Η συντήρηση έχει αποβεί αποκλειστική ευθύνη του εκδότη ή των εταιρειών παροχής υπηρεσιών πληροφορικής, στο πλαίσιο της ασφάλειας των δικτύων η οποία έχει πλέον αποκτήσει στρατηγική σημασία. Σε θέματα άμυνας και στρατιωτικής παραγωγής και με σκοπό ολοένα περισσότερο την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διοίκησης (e-administration), την εγγύηση της ασφάλειας και τη διασφάλιση της μακροβιότητας των λογισμικών, όπως και του εμπιστευτικού χαρακτήρα των πληροφοριών ή των πληρωμών, οι δημόσιες αρχές ζητούν την ανάπτυξη λογισμικών ανοικτής πηγής, ώστε ο κώδικας πηγής να είναι γνωστός και να είναι έτσι δυνατή η συντήρησή του, η σταθερότητα και η ασφάλειά του, ακόμη και εάν ο εκδότης του εκλείψει. Το νομικό καθεστώς που ισχύει για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για λογισμικά δεν είναι προσαρμόσιμο στις εύλογες αυτές προτεραιότητες, εκτός κι αν προβλεφθούν αρκετές παρεκκλίσεις, ενώ το καθεστώς που ισχύει για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας φαίνεται πιο ευέλικτο και προσαρμόσιμο (οδηγία για τα λογισμικά).

4.1.6. Ο κώδικας δεν αποτελεί ένα κλασσικό "τεχνικό αντικείμενο", που να μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ενός κοινού νομικού καθεστώτος για τις υλικές τεχνολογίες. Στις χώρες όπου δέχονται την ύπαρξη διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για λογισμικά, δεν έχουν οριστεί με σαφήνεια το "τεχνικό αποτέλεσμα", η "εφευρετική δραστηριότητα" ή η "τροποποίηση της στάθμης της τεχνικής" (που πράγματι είναι αδύνατο να οριστούν - το σχέδιο της σύστασης μίας βάσης δεδομένων για τα λογισμικά εγκαταλείφθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες). Η στάθμη της τεχνικής δεν είναι δυνατόν να οριστεί και, κατ' επέκταση, πρέπει να συναχθούν τα δέοντα συμπεράσματα όσον αφορά τους όρους κατοχυρωσιμότητας στην Ευρώπη.

4.1.7. Πρέπει επίσης να ομολογήσουμε ότι οι προϋποθέσεις που ισχύουν σήμερα για την κατοχύρωση "εφευρέσεων που εφαρμόζονται σε υπολογιστή" - ιδιαίτερα εάν η εν λόγω εφεύρεση απαρτίζεται εξ ολοκλήρου από ένα λογισμικό - δεν ανταποκρίνονται στις κανονικές απαιτήσεις μίας εξέτασης και κατοχύρωσης που είναι σύμφωνες με τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις στον εν λόγω τομέα, επειδή ο κώδικας πηγής του λογισμικού - ή απλώς η διασύνδεση με το χρήστη ή τα μορφότυπα των αρχείων δεδομένων - απουσιάζουν για λόγους διαλειτουργικότητας. Επίσης, δεν θίγεται το ζήτημα της δωρεάν χορήγησης αδείας εκμετάλλευσης για τις εφευρέσεις που έχουν σχέση με τη λειτουργία του Διαδικτύου.

4.2. Τα λογισμικά ζημιώνονται, όπως τα "προϊόντα" πολυμέσων, από την παράνομη αντιγραφή τους, η οποία είναι σχετικά εύκολη, παρά τις διάφορες υφιστάμενες μεθόδους προστασίας (τεχνικής φύσεως ή με τη μορφή λογισμικού). Τα δε προβλήματα, τεχνικού και νομικού χαρακτήρα, που άπτονται της προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας από την αντιγραφή και τη διάδοση αντιγράφων, τα καθιστούν συγγενή, από την άποψη των λύσεων που πρέπει να εφαρμοστούν, προς τις άλλες πνευματικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες "πολυμέσων". Το ίδιο ισχύει και από την άποψη των τεχνικών παράνομης αντιγραφής και διάδοσης, οι οποίες έχουν εξελιχθεί σημαντικά, ιδιαίτερα μέσω του Διαδικτύου. Υπάρχουν αντίθετα διαφορές πολύ πιο σημαντικές σε ό,τι αφορά τις μεθόδους με τις οποίες αντιμετωπίζεται η παραποίηση προϊόντων τεχνικής ή υλικής φύσεως(2).

4.3. Εάν έχει κατασκευαστεί ένα πολύπλοκο τεχνικό αντικείμενο, στο οποίο ένα ένθετο, αλλά μη τυποποιημένο, λογισμικό διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο σε χρόνο πραγματικό (φρένα ΑBS, ρομποτική) και είναι έτσι άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτό, τότε είναι απόλυτα αποδεκτό και δικαιολογημένο να κατατεθεί αίτηση για την έκδοση διπλώματος ευρεσιτεχνίας για το σύνολο της εφεύρεσης αυτής. Πρόκειται εξάλλου για την πλέον συχνή περίπτωση που διαπιστώνεται στην πράξη. Μία τεχνική εφεύρεση, όπως ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής-ατζέντα τσέπης (Personal Digital Assistant, PDA), μπορεί να απαιτήσει την καταβολή πολλών ξεχωριστών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας: για την επωνυμία και το εμπορικό σήμα, τον σχεδιασμό (design), το ένθετο λογισμικό σύστημα, το λογισμικό αναγνώρισης γραφής και για άλλα λογισμικά, ενώ μπορούν να υφίστανται μεμονωμένα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για διάφορα εξαρτήματα όπως η οθόνη αφής, ο τύπος μπαταρίας, τα ηλεκτρονικά εξαρτήματα (εκ των οποίων ορισμένα είναι προγραμματισμένα εκ των προτέρων ή μπορούν να προγραμματιστούν). Τυποποιημένα ένθετα λογισμικά υπάρχουν: μπορούν να αξιοποιηθούν σε διάφορους τομείς, από τον υπολογιστή τσέπης έως το διαστημικό λεωφορείο με ενδιάμεσα τα συστήματα καθοδήγησης οχημάτων (όπως το QΝΧ, που αποτελεί αναγνωρισμένο βιομηχανικό πρότυπο, ένα ανοικτό λογισμικό το οποίο βασίζεται στο "Eclipse", ένα λογισμικό "κινητήρα" το οποίο δημιουργήθηκε και καταχωρήθηκε ως πρόγραμμα "ανοικτής πηγής" από την ΙΒΜ. Υπάρχουν επίσης, π.χ., ένθετα προγράμματα στα Windows XP, τα Windows CE, ένα "ένθετο BSD", ένα "ένθετο Linux", ορισμένα από αυτά είναι λογισμικά αποκλειστικής εκμετάλλευσης, ενώ άλλα είναι ανοικτά).

4.4. Εξάλλου, ορισμένα "αυτόματα" ή λογισμικά τα οποία χρησιμοποιούνται αποκλειστικά στη βαριά παραγωγή, συχνά δεν κατοχυρώνονται καν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και παραμένουν στο εσωτερικό των επιχειρήσεων ως απόρρητα κατασκευής (τα οποία, κατά τα άλλα, προστατεύονται σε ορισμένα κράτη, πράγμα που θα μπορούσε να ισχύει και στην Ευρώπη).

4.5. Καμία συγκριτική μελέτη και κανένα επιχείρημα δεν καταδεικνύουν ότι το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας θα παρείχε μεγαλύτερη προστασία από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για τα ένθετα ή μη λογισμικά. Η BSA (Ένωση Επαγγελματικών Λογισμικών) εκτιμά ότι η χρήση πειρατικών λογισμικών σε επιχειρήσεις, σε παγκόσμια κλίμακα, ξεπερνά το 40 % του συνόλου των επαγγελματικών λογισμικών. Σε ορισμένα κράτη, ο αριθμός αυτός μπορεί να φθάσει το 90 %, δίχως να λαμβάνονται υπόψη τα αντίγραφα που χρησιμοποιούνται για ιδιωτική χρήση και έχουν γίνει από το προσωπικό των επιχειρήσεων. Τα πολυμέσα, η μουσική, ο κινηματογράφος, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα οποία προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα που έχουν σχέση με την αντιγραφή. Επίσης, δεν αναφέρεται ούτε καταδεικνύεται γιατί το καθεστώς που ισχύει για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, το οποίο επιτρέπει την συγκέντρωση σημαντικών κεφαλαίων στον χώρο του κινηματογράφου ή της μουσικής, δεν θα ήταν σε θέση να κάνει το ίδιο και για τα λογισμικά και γιατί θα ήταν σκόπιμο να αλλάξει το νομικό καθεστώς τους.

4.6. Οι λόγοι για τους οποίους οι ευρωπαϊκές ΜΜΕ-ΜΜΒ δεν επιζητούν περισσότερο την έκδοση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι γνωστοί και το πρόβλημα αυτό δεν πρόκειται να επιλυθεί, ούτε καν εν μέρει, με το σχέδιο οδηγίας για τις "εφευρέσεις που εφαρμόζονται σε υπολογιστή". Όπως έχει ήδη υπογραμμίσει η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της(3), αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη ενός πραγματικού κοινοτικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας, το οποίο να είναι δυνατόν να αποκτηθεί εύκολα τόσο από τεχνική όσο και από οικονομική άποψη.

4.7. Η ΕΟΚΕ παροτρύνει το Συμβούλιο να αποφασίσει ταχέως για το θέμα, ορισμένα ωστόσο από τα υπάρχοντα κείμενα πρέπει να αναθεωρηθούν ή να συμπληρωθούν, ούτως ώστε να γίνονται σεβαστά τα ισχύοντα διεθνή πρότυπα, πράγμα που δεν εμποδίζει την ύπαρξη ειδικών καθεστώτων, που να παρέχουν π.χ. μεγαλύτερη προστασία.

4.8. Τέλος, σε ό,τι αφορά την καινοτομία, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει ήδη συχνά υπογραμμίσει ότι οι προσπάθειες χρηματοδότησης της βασικής έρευνας και της Ε& Α υπήρξαν μέχρι σήμερα εμφανώς ανεπαρκείς.

4.9. Αυτές είναι, κατά την ΕΟΚΕ, οι πραγματικές προτεραιότητες. Η ΕΟΚΕ φρονεί, κατά συνέπεια, ότι πρέπει να επανεξεταστούν κατά τρόπο πραγματικά αντικειμενικό ορισμένες πιο εμπεριστατωμένες και ανεξάρτητες οικονομικές και νομικές μελέτες, καθώς και η γνώμη όλων των τομέων και των ενδιαφερομένων παραγόντων, δίχως προκαταλήψεις, πριν τροποποιηθεί αμετάκλητα το καθεστώς δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ακόμη και εάν η εν λόγω τροποποίηση περιοριστεί σε ένα μέρος του τομέα των λογισμικών, εξαιτίας των σοβαρών συνεπειών που θα είχε η πρωτοβουλία για το πεδίο εφαρμογής του καθεστώτος που ισχύει για την κατοχύρωση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας.

5. Συμπεράσματα

5.1. Το ζήτημα του νομικού καθεστώτος που έχει σχέση με την προστασία των λογισμικών κάθε φύσεως έναντι της αθέμιτης ιδιοποίησης και της παράνομης αντιγραφής ή παραποίησης έχει πλέον, όπως έχει ήδη συμβεί σε άλλους τομείς, τεθεί. Είναι, ωστόσο, σκόπιμο να τροποποιηθεί το εφαρμοστέο νομικό καθεστώς κατά τρόπο αμετάκλητο, με την μορφή εναρμόνισης, όπως προβλέφθηκε ότι θα μπορούσε να γίνει με την κατάργηση της εξαίρεσης των λογισμικών από το άρθρο 52 της ΣΕΔΕ, δίχως προηγουμένως το ζήτημα να εξεταστεί πιο εμπεριστατωμένα από όλους τους ενδιαφερόμενους και για το κοινό συμφέρον; Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πριν από οιαδήποτε σημαντική εξέλιξη θα πρέπει να προηγηθεί ένας γενικός προβληματισμός σχετικά με την ευρωπαϊκή προσέγγιση που θα πρέπει να υιοθετηθεί και τις αρχές που θα διέπουν την εναρμόνιση στον τομέα των πνευματικών δικαιωμάτων, ούτως ώστε να συγκροτηθεί ένα συνεπές πλαίσιο κανόνων στο εσωτερικό της ενιαίας αγοράς.

5.2. Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι η Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο οφείλουν να λάβουν υπόψη τα ζητήματα που άπτονται της πνευματικής ιδιοκτησίας, στο πλαίσιο μιας συνεκτικής σφαιρικής άποψης η οποία θα εναρμονίζει τα διάφορα συστατικά στοιχεία των δικαιωμάτων βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας, σε συνάρτηση με τους πολιτικούς και οικονομικούς στόχους της Ένωσης, κυρίως δε αυτούς που καθορίστηκαν στη Λισαβώνα. Το Συμβούλιο Εσωτερική Αγορά του Μαΐου 2002 υπενθύμισε εκ νέου ότι το κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας αποτελεί προτεραιότητα.

5.3. Από τα έγγραφα παρουσίασης και εκτίμησης του αντίκτυπου της Επιτροπής, καθώς και από τη μοναδική μελέτη η διεξαγωγή της οποίας ανατέθηκε, επί πληρωμή, σε ένα εθνικό γραφείο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, δεν προκύπτει ότι η νομική προστασία που παρέχεται με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας θα ήταν λιγότερο αποτελεσματική, σε ό,τι αφορά τα λογισμικά, από ό,τι το βιομηχανικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Επίσης, δεν εκτιμήθηκε ο αντίκτυπος που αυτή θα είχε στους χρήστες (καταναλωτές). Με ποιόν τρόπο θα ωφελούντο οι χρήστες από μία αλλαγή του νομικού καθεστώτος που θα αποδεικνυόταν ιδιαίτερα δαπανηρή για τις επιχειρήσεις; Επίσης δεν προσδιορίζεται ο αντίκτυπος στην απασχόληση. Δεν γίνεται, εξάλλου, καμία αναφορά στην προστασία των μισθωτών εφευρετών ή εκείνων που εργάζονται με σύμβαση υπεργολαβίας, παρά το γεγονός ότι διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στις άυλες αυτές "παραγωγές".

5.4. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή θα προτιμούσε αυτό το σχέδιο οδηγίας να αποσυρθεί ή να αναθεωρηθεί με σοβαρότητα. Φρονεί δε ότι η Επιτροπή θα έπρεπε μάλλον να περάσει σε ένα πραγματικό πολιτικό και νομικό στάδιο κατά το οποίο τα θέματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας να οργανωθούν - σε συνάρτηση με την έρευνα, την καινοτομία και τις δυνατότητες χρηματοδότησης - σε κοινοτικό επίπεδο, ούτως ώστε να αποκτήσουν συνοχή, καθώς και να φέρει αισίως εις πέρας, κατά προτεραιότητα, το σχέδιο του κοινοτικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας, σεβόμενη τις δεσμεύσεις που η Κοινότητα έχει αναλάβει σε διεθνή κλίμακα έναντι του ΠΟΕ και των κρατών μελών και έναντι της ΠΟΠΙΕΔ και της ΣΕΔΕ, στη σημερινή της μορφή. Δεν θα ήταν όμως σκοπιμότερο να "κοινοτικοποιηθούν" η ΣΕΔΕ και το ΕΓΔΕ; Εάν αυτό δεν συμβεί, οι τυχόν κοινοτικές απόπειρες εναρμόνισης θα εξακολουθήσουν να σημειώνουν καθυστέρηση και να εξαρτώνται από μία μη κοινοτική οργάνωση, η οποία είναι αρμόδια για ένα μόνον από τα τμήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας και η οποία παρουσιάζει φυσικά την τάση να επεκτείνει το ειδικό πεδίο αρμοδιοτήτων της και τις πηγές εισοδήματός της, δίχως ωστόσο να μπορεί να διαπιστώσει, πράγμα ευνόητο, από την οπτική γωνία της, τον σφαιρικό και πολύπλοκο χαρακτήρα των θεμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ούτε την ανάγκη μίας μεγαλύτερης ευελιξίας εκ μέρους των νομικών καθεστώτων ή μίας μεγαλύτερης ποικιλίας, σε ό,τι αφορά τις νέες τεχνολογίες.

5.5. Υπάρχουν ασφαλώς νέες νομικές λύσεις, προσαρμοσμένες στην πραγματικότητα της συνεχούς αύξησης των πνευματικών και επιστημονικών συμβολών και άρα της συνιστώσας που ονομάζεται "άυλη" στις τεχνολογικές καινοτομίες, οι οποίες απαιτούν μία σε βάθος εξέταση και διαβουλεύσεις με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και συμφέροντα, συμπεριλαμβανομένων των τελικών χρηστών, δίχως να λησμονούνται οι δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί σε διεθνή κλίμακα έναντι της ΠΟΠΙΕΔ και της ΠΟΕ, προκειμένου να προστατευθεί η καινοτομία και ταυτόχρονα να διασφαλίζεται η μεταφορά τεχνολογίας και η διάδοση των γνώσεων, οι οποίες αποτελούν ουσιαστικά ερείσματα της νομικής προστασίας της τεχνολογικής καινοτομίας και το μόνο λόγο για τον οποίο προβλέπεται εξαίρεση από το δίκαιο του ανταγωνισμού. Οι στόχοι αυτοί δεν θα πρέπει να επισκιαστούν προς όφελος μονοπωλιακών καταστάσεων ή υπερβολικά χρονοβόρων ρυθμίσεων τεχνολογικού ελέγχου των υπό ανάπτυξη χωρών ή των νέων βιομηχανικών κρατών.

5.6. Κατά την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, η ποιότητα των νομικών μέσων, των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, η αποτελεσματικότητα της προστασίας τους και, κυρίως, η ίδια η ποιότητα των καινοτομιών είναι ικανές από μόνες τους να προσελκύσουν τα κεφάλαια που έχουν σοβαρά συμφέροντα από την ανάπτυξή τους. Είναι επίσης σημαντικό να καταρτίσει ο ευρωπαίος νομοθέτης σαφείς κοινούς κανόνες προς το σκοπό αυτό, ώστε να διατηρηθεί το υψηλό επίπεδο των ευρωπαϊκών προτύπων προστασίας.

5.7. Σε σχέση με την πρόταση της Επιτροπής, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι πρέπει να εναρμονισθούν οι νομοθεσίες και, κατ' επέκταση, η νομολογίες των δικαστηρίων των κρατών μελών επιβεβαιώνοντας, όπως έχει ήδη συμβεί στα περισσότερα από αυτά, τη δυνατότητα έκδοσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τεχνικές εφευρέσεις με την ενσωμάτωση ενός ειδικού κώδικα που είναι απαραίτητος για τη λειτουργία τους, στο μέτρο που πληρούνται οι απαιτήσεις σχετικά με τη δυνατότητα έκδοσης διπλώματος ευρεσιτεχνίας για μία εφεύρεση. Αντίθετα, όσον αφορά τις τεχνολογικές εφευρέσεις για τις οποίες η καινοτομία έγκειται κατά κύριο λόγο, και μάλιστα εξ ολοκλήρου, στο λογισμικό, ή οι οποίες, αντιθέτως, καινοτομούν σε τεχνολογικό επίπεδο, αλλά χρησιμοποιούν αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο τα στερεότυπα λογισμικά, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι είναι επιτακτικά αναγκαίο να εκπονηθούν εμπεριστατωμένες νομικές μελέτες που να αφορούν κυρίως θέματα ορισμών και οριοθέτησης, ώστε να εναρμονισθεί η εφαρμογή κάθε σχετικού νομικού συστήματος προστασίας των καινοτομιών στην Ευρώπη. Θα έπρεπε επίσης να εκπονηθούν οικονομικές μελέτες, όπως αναλύσεις κόστους-οφέλους και αναλύσεις του αντίκτυπου από οικονομική άποψη και από άποψη αποτελεσματικότητας της προστασίας, ιδίως για τις ΜΜΕ-ΜΜΒ, καθώς επίσης και αναλύσεις του κόστους και των δικαιωμάτων και εγγυήσεων για τους καταναλωτές.

5.8. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή συμμερίζεται απόλυτα την άποψη των επιχειρήσεων, των βιομηχανιών και των υπηρεσιών που έχουν την έδρα τους στην Ευρώπη, καθώς και αυτή των δημιουργών και των χρηστών, οι οποίοι αναμένουν να υπάρχει πραγματική συνοχή μεταξύ της οικονομικής πολιτικής και της πολιτικής στον τομέα της έρευνας, αφενός, και της νομοθεσίας που απαιτείται για μία προστασία αποτελεσματική και εναρμονισμένη με τις διάφορες μορφές πνευματικής ιδιοκτησίας, αφετέρου.

5.9. Τόσο τα πολιτικά και δημοσιονομικά μέσα, όσο και τα νομικά μέσα, οφείλουν να διασφαλίζουν ότι η επιστημονική και τεχνολογική καινοτομία, οι οποίες είναι σήμερα αλληλοεξαρτώμενες, θα ενθαρρύνονται ολοένα περισσότερο. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα μία βιώσιμη ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα, οι οποίες παράγουν εξειδικευμένες θέσεις απασχόλησης χάρη στην καινοτομία, με στόχο την προώθηση της οικονομίας της γνώσης, την οποία η Ευρώπη θέλει να δει να υλοποιείται - πράγμα που υποστηρίζει πλήρως η ΕΟΚΕ - και την οποία η Ευρώπη θα έπρεπε να μοιράζεται καλύτερα με τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Βρυξέλλες, 19 Σεπτεμβρίου 2002.

Ο Πρόεδρος

της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Göke Frerichs

(1) Γνωμοδότηση CES 282/98, ΕΕ C 129 της 27.4.1998.

(2) Γνωμοδότηση CES 701/2001, EE C 221 της 7.8.2001.

(3) Γνωμοδοτήσεις CES 411/2001 (ΕΕ C 155 της 29.5.2001) και CES 921/2001 (ΕΕ C 260 της 17.9.2001).

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

στη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Οι παρακάτω τροπολογίες απορρίφθηκαν, αλλά έλαβαν τουλάχιστον το ένα τέταρτο των ψήφων:

Σημείο 3.12

Να διαγραφεί

Αιτιολογία

Το πεδίο εφαρμογής του καθεστώτος των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας δεν επεκτείνεται με την προτεινόμενη οδηγία. Το ΕΓΔΕ έχει ήδη χορηγήσει χιλιάδες διπλώματα ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις που εφαρμόζονται σε υπολογιστή. Προτείνεται η ενοποίηση των ερμηνειών μέσω της οδηγίας διότι σε ορισμένες χώρες, ιδιαίτερα δε στη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν υιοθετηθεί παρεκκλίνοντες εθνικοί κανόνες.

Σημείο 3.13

Να διαγραφεί

Αιτιολογία

Το κείμενο είναι παραπλανητικό. Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη τροπολογία, το ΕΓΔΕ έχει ήδη χορηγήσει χιλιάδες διπλώματα ευρεσιτεχνίας για λογισμικά που εφαρμόζονται σε υπολογιστή (ο εκπρόσωπος της Επιτροπής ανέφερε στο τμήμα ΤΕΝ ότι ο αριθμός τους ανέρχεται σε περίπου 25000). Δικαιώματα υφίστανται ήδη στην Ευρώπη και υφίστανται από τότε που το ΕΓΔΕ άρχισε να χορηγεί διπλώματα ευρεσιτεχνίας αυτού του είδους μετά την απόφαση του Sohei που δημοσιεύτηκε στο T 769/92 (Sohei). Το "νομικό χάος" το οποίο, κατά την οδηγία, μας απειλεί θα έπρεπε συνεπώς να επικρατεί ήδη, τα πράγματα ωστόσο δεν έχουν έτσι. Σκοπός της οδηγίας είναι, όπως αναφέρεται, η κωδικοποίηση, στο πλαίσιο στης ισχύουσας νομοθεσίας στον τομέα των πνευματικής ιδιοκτησίας, της υπάρχουσας πρακτικής ή οποία συνίσταται στο να χορηγούνται πολυάριθμα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις που εφαρμόζονται σε υπολογιστή, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για λογισμικά.

Σημείο 3.14

Να διαγραφεί

Αιτιολογία

Και σε αυτήν την περίπτωση υποστηρίζεται ότι η οδηγία τροποποιεί τις ρυθμίσεις που ισχύουν για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ωστόσο δεν το κάνει. Απλώς παγιώνει την υπάρχουσα πρακτική ή οποία συνίσταται στο να χορηγεί το ΕΓΔΕ (που είναι ανάλογο του Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων των ΗΠΑ και του Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας της Ιαπωνίας) διπλώματα ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις που εφαρμόζονται σε υπολογιστή.

Σημείο 3.15

Να διαγραφεί

Αιτιολογία

Το κείμενο περιέχει παραπλανητικές γενικεύσεις. Οι επιχειρηματικές μέθοδοι μπορούν, στις ΗΠΑ, να κατοχυρωθούν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, όχι όμως με βάση το ΕΓΔΕ ή το Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας της Ιαπωνίας. Ένας αλγόριθμος υπό την έννοια μαθηματικού τύπου δεν μπορεί σε κανένα μέρος του κόσμου να κατοχυρωθεί από μόνος του. Η παράγραφος 3.16 αναφέρει ότι η οδηγία θα έχει ως αποτέλεσμα να ενταχθούν στο καθεστώς των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας οι επιχειρηματικές μέθοδοι, οι μέθοδοι διδασκαλίας και οι (καθαροί) αλγόριθμοι. Αυτό όμως δεν συμβαίνει. Κωδικοποιεί την υπάρχουσα πρακτική ή οποία συνίσταται στο να χορηγούνται διπλώματα ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις που εφαρμόζονται σε υπολογιστή οι οποίες είναι νέες, ευρηματικές και οδηγούν σε τεχνικά αποτελέσματα. Η οδηγία δεν τροποποιεί την τρέχουσα πρακτική, ούτε τροποποιεί την κατοχυρωσιμότητα των επιχειρηματικών μεθόδων και αλγορίθμων.

Αποτέλεσμα ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ: 27, ψήφοι κατά: 27, αποχές: 6.