22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/149

1.1

Οι εκπρόσωποι των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και ιδιαίτερα οι κοινωνικοί εταίροι, διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην αντιμετώπιση της σημερινής κρίσης Είναι απαραίτητο να ενισχυθεί ο κοινωνικός διάλογος προκειμένου αφενός να προσδιοριστεί και να υλοποιηθεί η πολιτική που θα οδηγήσει σύντομα σε υπερκέραση της κρίσης και αφετέρου να αμβλυνθούν όσο το δυνατό περισσότερο οι ενδεχόμενες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις για τους πολίτες. Χάρη στο ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει μια καλύτερη βάση σε σχέση με άλλες περιοχές του κόσμου προκειμένου να μετριάσει τις επιπτώσεις της κρίσης. Ακόμη και εντός της Ένωσης καταδεικνύεται ότι χώρες που διαθέτουν συστήματα τα οποία στηρίζονται στην αρχή της συναίνεσης, αναλαμβάνουν πιο επιτυχημένες δράσεις.

1.2

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει αποδείξει με διάφορους τρόπους ότι και ενώπιον της σημερινής χρηματοπιστωτικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, ανταποκρίνεται στο θεσμικό ρόλο της, που είναι η υποστήριξη των άλλων ευρωπαϊκών οργάνων. Αυτό έδειξε και η διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 22 και 23 Ιανουαρίου 2009 με την οποία η ΕΟΚΕ δημιούργησε το θεσμικό πλαίσιο για τον διάλογο μεταξύ των διαφόρων παραγόντων που πλήττει η κρίση: τράπεζες, επιχειρήσεις, συνδικαλιστικές ενώσεις, θεσμικά όργανα και άλλοι παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών. Εξετάστηκαν επίσης τα μέσα αντιμετώπισης της κρίσης από θεσμική, νομική, πολιτική και οικονομική, κοινωνική και επιστημονική άποψη.

1.3

Κατά τη σύνοδο ολομέλειας της 15ης Ιανουαρίου 2009, ΕΟΚΕ υιοθέτησε επίσης τη γνωμοδότησή της για το «Ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την ανάκαμψη της οικονομίας» (1). Τα κυριότερα σημεία αυτής της γνωμοδότησης περιλαμβάνονται στο δεύτερο κεφάλαιο ενώ το πλήρες κείμενο επισυνάπτεται ως παράρτημα.

1.4

Ωστόσο, δεν ήταν δυνατό να διατυπωθεί μια τελική αξιολόγηση διότι δεν διατίθενται ακόμη πληροφορίες σχετικά με το κυριότερο θέμα δηλαδή την πρακτική υλοποίηση του προγράμματος στα κράτη μέλη, τα οποία θα πρέπει να λειτουργήσουν ως κινητήρια δύναμη. Η υλοποίηση θα πρέπει επίσης να εξετασθεί επακριβώς και ως προς το ερώτημα ποιό μέρος των μέτρων και πιστώσεων του Ευρωπαϊκού σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας αποτελεί κάτι καινούργιο και πρόσθετο καθώς επίσης αν κάποιο μέρος είχε ήδη προβλεφθεί ή αποφασιστεί πριν από το Ευρωπαϊκό σχέδιο.

1.5

Η ΕΟΚΕ καλεί όλους τους ενδιαφερόμενους και ιδιαίτερα τα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να δρομολογήσουν χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση την υλοποίηση των προγραμμάτων για την οικονομική ανάκαμψη. Η Επιτροπή καλείται, επίσης, α) να παρουσιάσει σύντομα την εικόνα της κατάστασης όσον αφορά την εφαρμογή των εθνικών προγραμμάτων οικονομικής ανάκαμψης, β) να διευκρινίσει ποιά μέσα διατίθενται προκειμένου να επιταχυνθεί η πρόοδος των μέτρων αυτών και γ) να διαπιστώσει σε ποιό βαθμό επιτυγχάνεται η απαραίτητη εναρμόνιση των εθνικών πολιτικών ή αν προκύπτουν ανεπιθύμητες εξελίξεις.

1.6

Στις 17 Μαρτίου 2009, η ΕΟΚΕ διοργάνωσε διάσκεψη στην οποία συζητήθηκαν οι τρόποι εξόδου από την κρίση με τους εκπρόσωπους των εθνικών οικονομικών και κοινωνικών επιτροπών καθώς και με τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, τους κοινωνικούς εταίρους και εκπρόσωπους άλλων αντιπροσωπευτικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή εμπειριών σχετικά με την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης της οικονομίας σε εθνικό επίπεδο καθώς και σχετικά με τη συμβολή που μπορεί να προσφέρει η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών στην ανάκαμψη.

1.7

Σκοπός της παρούσας πρόσθετης γνωμοδότησης για το Ευρωπαϊκό Σχέδιο ανάκαμψης της οικονομίας είναι να εμβαθύνει σημαντικά σημεία της προηγούμενης γνωμοδότησης για το θέμα αυτό, να συμπληρώσει και ενδεχομένως να καταστήσει πιο επίκαιρες ορισμένες πτυχές και να θίξει τα ζητήματα που θα συζητηθούν με τις εθνικές ΟΚΕ.

1.8

Η συζήτηση θα συνεχιστεί στους κόλπους της ΕΟΚΕ μέσω της κατάρτισης του «προγράμματος για την Ευρώπη», με στόχο να υποβληθεί στα ευρωπαϊκά όργανα μια συνεκτική και αποτελεσματική δέσμη προτάσεων.

2.2.1

Η οικονομική πολιτική φαίνεται ότι εξήγαγε από τις εμπειρίες της τα απαραίτητα διδάγματα. Ενώ τήρησε παθητική στάση σε προηγούμενες περιόδους ύφεσης, φαίνεται ότι κατανόησε ότι πρέπει να συμπληρωθεί ο σημερινός προσανατολισμός της οικονομίας προς την προσφορά με μια ενεργό αντικυκλική μακροοικονομική πολιτική, προκειμένου να ενισχυθεί η εσωτερική ζήτηση.

2.2.2

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να αξιοποιηθεί πλήρως η ευελιξία της αναθεωρημένης δέσμης μέτρων για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη. Σε μια έκτακτη κατάσταση όπως η σημερινή, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι ανεκτή μια προσωρινή υπέρβαση του ορίου του 3 % όσον αφορά το νέο δημόσιο χρέος. Εξίσου σημαντική είναι, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, η υπογράμμιση της ευθύνης της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ για την εξέλιξη της πραγματικής οικονομίας καθώς και η αναφορά των περιθωρίων για περαιτέρω μείωση των επιτοκίων.

2.2.3

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης την αναγνώριση της ανάγκης μιας συντονισμένης προσέγγισης. Μια κρίση διεθνούς επιπέδου απαιτεί απαντήσεις συντονισμένες σε διεθνές επίπεδο. Επίσης, πρέπει να αποφευχθούν φαινόμενα όπως η καιροσκοπική συμπεριφορά ή η πολιτική «παρασιτισμού».

2.2.4

Θετικά αξιολογείται επίσης και το γεγονός ότι οι στόχοι της στρατηγικής της Λισσαβώνας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στα πλαίσια των σημερινών βραχυπρόθεσμων μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης.

2.3.1

Ο όγκος των πιστώσεων του προγράμματος ανάκαμψης, που ανέρχεται στο 1,5 % του ΑΕΠ για δύο έτη (δηλαδή, κατά μέσο όρο 0,75 % το έτος), θεωρείται σχετικά μικρός, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με τη δέσμη μέτρων που εφαρμόζονται σε άλλες περιοχές της γης. Πρέπει επίσης, να ληφθεί υπόψη ότι οι το ποσοστό σε «νέο χρήμα» είναι πολύ μικρότερο από τα 200 δισεκατομμύρια ευρώ που αναφέρονται. Στην πραγματικότητα, τόσο όσον αφορά τα ευρωπαϊκά όσο και τα εθνικά μέτρα, συχνά πρόκειται απλώς για την απαρίθμηση ή την προκαταβολική εφαρμογή μέτρων που είχαν αποφασιστεί και πριν από το ευρωπαϊκό σχέδιο ανάκαμψης.

2.3.2

Σε ό,τι αφορά τα μέτρα για τη βελτίωση των διαρθρώσεων, πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να μην αντιβαίνουν στο στόχο για την αύξηση της ζήτησης και της απασχόλησης. Θα πρέπει να διαμορφώνονται με κοινωνικά ανεκτό τρόπο και να προωθούν την ανάπτυξη και την απασχόληση.

2.3.3

Η επιτυχία του ευρύτατου φάσματος μέτρων για τα κράτη μέλη θα μπορεί να αξιολογηθεί μόνο εφόσον είναι αποδεδειγμένο ότι τα κράτη μέλη εφάρμοσαν το πιο κατάλληλο για αυτά μείγμα μέτρων. Επίσης, έχει, έστω για ψυχολογικούς λόγους, σημασία να προβούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι το συντομότερο δυνατό σε συγκεκριμένες δράσεις, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος παράτασης των απαισιόδοξων προβλέψεων.

2.3.4

Μετά από τα πρώτα βήματα της πολιτικής για την αποκατάσταση της λειτουργικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα μέσω διάφορων μέτρων διάσωσης, χρειάζεται πλέον μια παγκοσμίως συντονισμένη ανακατάταξη των χρηματοπιστωτικών αγορών η οποία να εμπνέει εμπιστοσύνη. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να αξιοποιηθεί η «κριτική μάζα» της ευρωζώνης που δημιουργήθηκε με τις διευρύνσεις, ώστε να λαμβάνονται σε μεγαλύτερο βαθμό υπόψη οι θέσεις και εμπειρίες αλλά και τα πλεονεκτήματα της Ευρώπης. Το Ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας δεν περιέχει συγκεκριμένες προτάσεις σχετικά με αυτή την πτυχή.

3.1

Η μεγαλύτερη άμεση πρόκληση που αντιμετωπίζει η οικονομική πολιτική συνίσταται στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και των επενδυτών μέσω μίας ουσιαστικής προώθησης της ζήτησης. Η ζήτηση πρέπει να αποκατασταθεί προκειμένου να ενισχυθεί η ανάπτυξη και να τηρηθεί η ανεργία σε χαμηλά επίπεδα, ώστε να μην επαναληφθεί η καθοδική σπείρα της δεκαετίας του 1930. Θα πρέπει, συγχρόνως, να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος που συνέβαλαν στη σημερινή κρίση.

3.2

Προφανώς, τα μέσα της οικονομικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδιαίτερα της Νομισματικής Ένωσης, δημιουργήθηκαν για μια ομαλή οικονομική ανάπτυξη και για την αποφυγή κρίσεων. Αντιθέτως, δεν φαίνεται να επαρκούν για επιχειρήσεις «διάσωσης», όταν μια κρίση έχει ήδη εμφανισθεί. Απαιτείται, επομένως, ένας νέος προσανατολισμός της οικονομικής πολιτικής, η χάραξη νέων δρόμων, δηλαδή μια διακυβέρνηση ευρωπαϊκού επιπέδου η οποία να επιτρέπει την κατάλληλη αντίδραση σε περίπτωση κρίσεων όπως αυτή που διανύουμε.

3.3

Αποδείχθηκε με οδυνηρό τρόπο ότι η αγορά δεν μπορεί να επιλύσει όλα τα προβλήματα. (2) H υπερβολική εμπιστοσύνη στο μηχανισμό της αγοράς ως πανάκεια, ο βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός της σκέψης και του προγραμματισμού καθώς και ο ανταγωνισμός για ολοένα υψηλότερα κέρδη, πρέπει να αντικατασταθούν από μια ρεαλιστική πολιτική, λιγότερο καθοδηγούμενη από ιδεολογίες.

3.4

Το ότι δεν λειτούργησε η χρηματοπιστωτική αγορά δεν πρέπει να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η αγορά απέτυχε ως σύστημα, αλλά καταδεικνύει την ανάγκη αποφυγής ή επανόρθωσης σφαλμάτων της αγοράς μέσω στοχοθετημένης νομοθεσίας και επιτήρησης. Η νέα πολιτική πρέπει, επομένως, να θεμελιωθεί σε μια οικονομία της αγοράς η οποία να ενθαρρύνει και να ανταμείβει την ανάληψη ίδιας πρωτοβουλίας και κινδύνων. Η «παντοδυναμία» της αγοράς πρέπει όμως να υπόκειται και πάλι σε αυστηρούς κανόνες ώστε να διασφαλιστεί η όσο το δυνατό ομαλή λειτουργία της. Μία ελεύθερη αγορά πρέπει να εξελίσσεται εντός ενός σταθερού πλαισίου, διότι στην οικονομική πραγματικότητα δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για μια τέλεια αγορά. Επιπλέον, οι αρχές στις οποίες στηρίζεται το Ευρωπαϊκό οικονομικό και κοινωνικό πρότυπο απαιτούν τη διόρθωση των αποτελεσμάτων της αγοράς. Το ευρωπαϊκό πρότυπο συνεπάγεται, επίσης, την επαναφορά ενός προσανατολισμού προς πιο μακροπρόθεσμους στόχους και μακροπρόθεσμες αξίες

3.5

Οι οικονομική πολιτική, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, ήδη προέβηκε, έστω και καθυστερημένα, σε ορισμένα βασικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Τα επιτόκια μειώθηκαν, αν και υπάρχουν ακόμη περιθώρια για περαιτέρω μείωση. Αναγνωρίζεται και πάλι η ορθότητα και η σκοπιμότητα μέτρων κρατικής παρέμβασης όπως η χορήγηση ενισχύσεων και εγγυήσεων και η ανάληψη κινδύνων. Για το λόγο αυτό, σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί επίσης, ως εξαιρετικό μέτρο διάσωσης, να πραγματοποιηθούν κρατικοποιήσεις. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί φροντίζουν για την ενίσχυση της ζήτησης μέσω της μείωσης των φορολογικών συντελεστών και της αύξησης των δημόσιων δαπανών. Με αυτόν τον τρόπο, το μείγμα μακροοικονομικών πολιτικών εξισορροπήθηκε καλύτερα.

3.6

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τους φόβους της ότι τα κονδύλια που χορηγούνται στο Ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας, μάλλον δεν επαρκούν (πρβλ. σημείο 2.3.1). Αυτό μπορεί να εξηγείται ενδεχομένως από το γεγονός ότι κατά τη θέσπιση της δέσμης μέτρων, οι επίσημες προγνώσεις ανάπτυξης υποτιμούσαν σε μεγάλο βαθμό το βάθος της κρίσης. Στις φθινοπωρινές προγνώσεις που δημοσίευσε η Επιτροπή στις 3 Νοεμβρίου 2008 προβλεπόταν ακόμη ελάχιστος ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας στην ευρωζώνη της τάξης του 0,1 % το 2009, ενώ στις ενδιάμεσες προγνώσεις της 19ης Ιανουαρίου 2009 το ποσοστό αυτό κυμαινόταν μόλις στο -1,9 %, ήταν δηλαδή ήδη κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο. Οι σημερινές προγνώσεις για τα τέλη του πρώτου τριμήνου προβλέπουν εν τω μεταξύ μία οικονομική συρρίκνωση της τάξης περίπου του 4 %. Συνεπώς, ο αρνητικός αντίκτυπος για την οικονομία και την απασχόληση είναι πολύ σοβαρότερος απ' ό,τι είχε υποτεθεί ακόμη πριν λίγο καιρό. Είναι βέβαια προφανές ότι πρέπει καταρχάς να εφαρμοσθούν το ταχύτερο δυνατόν τα μέτρα που έχουν ήδη αποφασισθεί. Εντούτοις, η οικονομική κατάσταση και οι προγνώσεις έχουν μεταβληθεί τόσο ανησυχητικά τις τελευταίες εβδομάδες, ώστε η λήψη αντισταθμιστικών μέτρων, σε διάφορα επίπεδα, όπως αυτά που περιγράφονται στο κεφάλαιο 4, να καθίσταται ακόμη πιο επιβεβλημένη.

3.7

Τα μέτρα για την ανάκαμψη της οικονομίας θα κοστίσουν πολύ ακριβά. Τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ θα υπερβούν το όριο του 3 % όσον αφορά το δημόσιο έλλειμμα. Λόγω της αυξημένης ευελιξίας που προέκυψε μετά τη μεταρρύθμιση του Συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης, η υπέρβαση αυτή είναι, κάτω από τις σημερινές εξαιρετικές συνθήκες, σκόπιμη και αναγκαία και επομένως πρέπει να γίνει δεκτή χωρίς επιβολή κυρώσεων. Φυσικά, η ευελιξία που ισχύει για τα κράτη μέλη της Νομισματικής Ένωσης θα πρέπει να ισχύει και για τα κράτη μέλη που είναι υποψήφια για ένταξη στην ευρωζώνη,. Οι όροι του Συμφώνου δεν πρέπει να αποτελούν εμπόδιο για την πραγματοποίηση δημόσιων επενδύσεων στον τομέα της έρευνας, της ανάπτυξης και της εκπαίδευσης για την προετοιμασία του μέλλοντος. Διότι η ανάπτυξη αυτή αποτελεί προϋπόθεση για την ταχεία επιστροφή σε ένα αειφόρο δημοσιονομικό επίπεδο, μετά την υπερκέραση της κρίσης.

3.8

Θα πρέπει, όμως να εξετασθεί από τώρα το ερώτημα με ποιό τρόπο θα επιτευχθεί μετά την έξοδο από την κρίση αυτή η μακροπρόθεσμα αειφόρος πορεία. Είναι σαφές ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να χαράξουν αξιόπιστες στρατηγικές για την επιστροφή σε τέτοια πορεία. Το επείγον αυτού του καθήκοντος φαίνεται σήμερα ήδη με την απειλητική διεύρυνση της απόκλισης των επιτοκίων των ομολόγων του δημοσίου (spreads) στην ευρωζώνη, που αποτελεί ένδειξη της αυξανόμενης έλλειψης εμπιστοσύνης των επενδυτών όσον αφορά την φερεγγυότητα ορισμένων κυβερνήσεων των κρατών μελών Προκειμένου να σταθεροποιηθούν οι δημόσιοι προϋπολογισμοί πρέπει να αναζητηθούν ευφυής λύσεις με τις οποίες η ριζική εξυγίανση της οικονομίας δεν θα επιτυγχάνεται σε βάρος των εργαζομένων και των κοινωνικά πιο ευάλωτων πολιτών, όπως συνέβηκε στη δεκαετία του 1930. Η εφαρμογή μισθολογικού και κοινωνικού ντάμπινγκ σε συνδυασμό με μέτρα προστατευτισμού οδήγησαν εκείνη την εποχή στον όλεθρο του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου.

3.9

Η αναζήτηση νέων πηγών εσόδων είναι, επομένως, απολύτως αναγκαία για κάθε κράτος. Η ενίσχυση της βάσης φορολογικών εσόδων των κρατών μελών συνεπάγεται συγχρόνως την κατάργηση φορολογικών «παραδείσων», την παύση του φορολογικού ανταγωνισμού καθώς και τη λήψη μέτρων κατά της φοροδιαφυγής και της φορολογικής απάτης. Χρειάζεται μια γενική αναθεώρηση ολόκληρου του φορολογικού συστήματος εξετάζοντας σε αυτό το πλαίσιο και το ζήτημα της δίκαιης κατανομής μεταξύ των διαφόρων ειδών εισοδημάτων και κεφαλαίου. Από αυτή την άποψη απαιτείται κυρίως η συμβολή εκείνων που επωφελήθηκαν σε ιδιαίτερο βαθμό από τις λανθασμένες εξελίξεις των χρηματοπιστωτικών αγορών η οποίες επανορθώνονται σήμερα με δημόσιους πόρους σε βάρος των φορολογουμένων.

3.10

Είναι σαφές ότι η ανάκαμψη της οικονομίας με φορολογικά μέτρα δεν μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμα δημοσιονομικά ουδέτερη αλλά ότι θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί μέσω δημόσιου δανεισμού, ώστε να μην αναχαιτίζει την ενίσχυση της ζήτησης. Θα πρέπει, όμως, συγχρόνως, να λαμβάνονται υπόψη διάφορες θετικές και αρνητικές, βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες που ενδέχεται να έχει ένα πολλαπλό δημόσιο χρέος. Μία από τις αρνητικές επιπτώσεις σε περίπτωση εντατικότερης χρησιμοποίησης της παραγωγικής ικανότητας μέσω αποκλεισμού (crowding-out) ιδιωτικών επενδύσεων, θα ήταν η αύξηση του κόστους του κεφαλαίου για τις επιχειρήσεις. Επειδή τα κεφάλαια χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη συγκέντρωση απ' ό,τι τα εισοδήματα, η χρηματοδότηση μέσω δημόσιου δανεισμού θα προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα.

3.11

Από την άλλη πλευρά, η χρηματοδότηση μέσω δανεισμού δεν οδηγεί αναγκαστικά σε αντίστοιχη αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος, διότι, η ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας συμβάλλει και στην αύξηση των κρατικών εσόδων. Η ανάληψη νέου κρατικού δανεισμού δεν πρέπει, επίσης, να θεωρηθεί μόνο ως επιβάρυνση των επόμενων γενεών που θα πρέπει να πληρώσουν τους τόκους. Αντίθετα, οι επόμενες γενεές αποκομίζουν οφέλη από τις «έξυπνες» επενδύσεις π.χ. στην παιδεία και στις υποδομές και επιπλέον κληρονομούν τα σημερινά ομόλογα του δημοσίου. Εκτός αυτού, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι η διοχέτευση λιγότερων χρημάτων για την καταπολέμηση της κρίσης συνεπάγεται εξίσου υψηλό κόστος, δεδομένου ότι αυτό οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη πτώση των οικονομικών επιδόσεων και της απασχόλησης. Και, σε αυτή την περίπτωση, στο οικονομικό κόστος προστίθεται και το πολύ υψηλότερο κοινωνικό κόστος και ο ανθρώπινος πόνος λόγω της ανεργίας, της υποβάθμισης των επαγγελματικών προσόντων και εξαιτίας της αύξησης των κοινωνικών εντάσεων.

4.1

Ένα από τα πρώτα βήματα ήταν η θέσπιση εντυπωσιακών σχεδίων «διάσωσης» στον χρηματοπιστωτικό τομέα, αν και όχι πάντα με την ίδια αποτελεσματικότητα. Η διαδικασία της ανακεφαλοποίησης δεν έχει ολοκληρωθεί και δεν έχει αποκατασταθεί ακόμη η εμπιστοσύνη, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται ακόμη σοβαρά προβλήματα ρευστότητας. Επομένως, απαιτούνται πρόσθετες προσπάθειες προκειμένου να διαθέτουν οι επιχειρήσεις και οι δημόσιοι προϋπολογισμοί επαρκή μέσα χρηματοδότησης. Οι ενισχύσεις με δημόσιους πόρους θα πρέπει όμως να υπόκεινται, - όχι μόνο για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα,- σε ορισμένα κριτήρια και σε υποχρεώσεις που διασφαλίζουν οφέλη για την εθνική οικονομία αλλά και μια κατάλληλη μορφή εταιρικής διακυβέρνησης (corporate governance ).

4.2

Αυτό προϋποθέτει την ταχεία παροχή ουσιαστικής βοήθειας στους περισσότερο πληττόμενους, δηλαδή στους κοινωνικά πιο ευάλωτους πολίτες αλλά και στην αγορά εργασίας. Κατά κανόνα, η κρίση πλήττει πρώτα τους ασθενέστερους, δηλαδή τους εργαζόμενους με επισφαλείς θέσεις εργασίας, όπως η εργασία μέσω εταιρείας προσωρινής απασχόλησης ή με συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου. Παράλληλα, το μόνιμο προσωπικό απασχολείται, τουλάχιστον προσωρινά, με μειωμένο ωράριο ή απολύεται, σε περίπτωση που παραταθεί η κρίση. Ενόψει της αναμενόμενης δημογραφικής εξέλιξης, θα πρέπει, στα πλαίσια μιας ευφυούς αναδιάρθρωσης της οικονομίας, να καταβληθούν προσπάθειες ώστε να μην απολύονται οι εργαζόμενοι αλλά να παραμένουν στην επιχείρηση και να ειδικεύονται περαιτέρω, ώστε μετά την ανάκαμψη της οικονομίας να διατίθεται επαρκής αριθμός ειδικευμένων εργαζομένων. Η παροχή επιδομάτων ανεργίας θα πρέπει να συνδέεται με προγράμματα μετεκπαίδευσης και βελτίωσης των επαγγελματικών δεξιοτήτων. Συγχρόνως, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι οι επίσημες στατιστικές ανεργίας δεν αντικατοπτρίζουν την πλήρη έκταση και τη σοβαρότητα του προβλήματος. Σε περιόδους κρίσης, πολλά άτομα αποκλείονται από τις στατιστικές ανεργίας, είτε επειδή δεν δικαιούνται ασφαλιστικές παροχές είτε επειδή αποθαρρύνονται λόγω της έλλειψης ευκαιριών και παύουν να αναζητούν εργασία. Υψηλή προτεραιότητα σε περιόδους κρίσης έχει η ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας.

4.3

Τα μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων και ιδιαίτερα των ΜΜΕ, πρέπει να στοχεύουν στη διασφάλιση απρόσκοπτου εφοδιασμού με μέσα χρηματοδότησης και στην ομαλή λειτουργία των αγορών προϊόντων. Τα μέτρα ενίσχυσης της οικονομίας πρέπει να προετοιμάζουν από τώρα την προοπτική εξόδου από την κρίση με νέες δυνάμεις. Ο επιδιωκόμενος στόχος πρέπει να είναι η απόκτηση «διττού μερίσματος» με την πραγματοποίηση ευφυών και βελτιωτικών επενδύσεων που συμβάλλουν αφενός σε βραχυπρόθεσμη ανάκαμψη της οικονομίας και αφετέρου στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και του μελλοντικού δυναμικού μεγέθυνσης, με την έννοια της στρατηγικής της Λισσαβώνας. Αυτό προϋποθέτει την πραγματοποίηση επενδύσεων στον τομέα της καινοτομίας και στον εκσυγχρονισμό των υποδομών (π.χ. διευρωπαϊκά ενεργειακά δίκτυα και ευρυζωνική υποδομή) καθώς και στην έρευνα και την εκπαίδευση. Η ανταγωνιστικότητα και οι ικανότητα καινοτομίας των ΜΜΕ πρέπει να ενισχυθούν με φορολογικά μέτρα ή μέσω της παροχής κρατικών εγγυήσεων οφειλών ώστε να αξιοποιηθεί το δυναμικό τους όσον αφορά τη στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης.

4.4

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης ότι, πέρα από την τόνωση της ζήτησης, μια σειρά άλλων μέτρων μπορούν εξίσου να συμβάλουν στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των οικονομικών παραγόντων. Επιπλέον, η απλούστευση της νομοθεσίας, η επιτάχυνση των διαδικασιών και η μείωση του διοικητικού φόρτου μπορούν να συμβάλουν στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας.

4.5

Επειδή «ανάκαμψη της οικονομίας» δεν πρέπει να σημαίνει ότι μετά την κρίση τα πράγματα επανέρχονται στην προηγούμενη κατάσταση, πρέπει να επικεντρωθούν οι προσπάθειες σε σχέδια που συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην προστασία του περιβάλλοντος, ώστε να επισπευστεί η μετάβαση προς μια «οικολογική» και φτωχή σε διοξείδιο του άνθρακα οικονομία.

4.6

Τα μέτρα για τη βελτίωση των διαρθρώσεων πρέπει να είναι κοινωνικά βιώσιμα και να συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης ώστε να μην συνιστούν τροχοπέδη για τις προσπάθειες αύξησης της ζήτησης. Σε αυτό το πλαίσιο, η μισθολογική πολιτική, η οποία πρέπει να ανταποκρίνεται στο διττό ρόλο που διαδραματίζουν οι μισθοί στην οικονομία, διαδραματίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο. Ενώ οι μισθοί αποτελούν για τις επιχειρήσεις, από μικροοικονομική άποψη, παράγοντα κόστους και συνεπώς επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητά τους όσον αφορά τις τιμές, από μακροοικονομική άποψη συνιστούν καθοριστικό παράγοντα της εσωτερικής ζήτησης. Επειδή οι επιχειρήσεις επενδύουν και δημιουργούν θέσεις απασχόλησης μόνο όταν υπάρχουν ανάλογες προγνώσεις όσον αφορά τη ζήτηση, η μεσοπρόθεσμη προσαρμογή των μισθών στην αύξηση της εκάστοτε εθνικής γενικής παραγωγικότητας διασφαλίζει την ισορροπία μεταξύ μιας ικανοποιητικής εξέλιξης της ζήτησης και της ανταγωνιστικότητας των τιμών. Συνεπώς, οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να αποφεύγουν τέτοια συγκράτηση των μισθών που οδηγεί σε πολιτική «παρασιτισμού»

4.7

Οι επίδραση των επιμέρους δημοσιονομικών μέτρων στην ανάκαμψη θα εξαρτηθεί από το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα που θα έχουν οι καταναλωτικές τάσεις και το ποσοστό εισαγωγών. Για παράδειγμα, σε περίπτωση γενικής μείωσης των φορολογικών συντελεστών, υπάρχει κίνδυνος να αυξηθεί, λόγω ανασφάλειας, το ποσοστό των αποταμιεύσεων. Αντιθέτως, η ζήτηση θα αυξηθεί αν τα μέτρα εστιάζουν περισσότερο στα άτομα με χαμηλό εισόδημα, δεδομένου ότι θα ενισχυθεί η καταναλωτική τους τάση. Σε αυτή την περίπτωση αποκλείονται όμως τα άτομα με πολύ χαμηλό εισόδημα, δεδομένου ότι δεν πληρώνουν φόρο εισοδήματος. Πρέπει, συνεπώς, να βρεθούν ειδικές λύσεις για τα άτομα αυτά. Η μείωση ορισμένων φόρων για ορισμένο χρονικό διάστημα θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει κίνητρο για την επίσπευση της αγοράς ορισμένων αγαθών. Αλλά και με εύστοχους τρόπους άμεσης χρηματοδότησης, όπως για παράδειγμα η προσωρινή αύξηση του επιδόματος ανεργίας που προτείνει η Επιτροπή, μπορεί να επιτευχθούν σημαντικά αποτελέσματα. Η ενίσχυση της ζήτησης μπορεί να επιτευχθεί και με τη χορήγηση χρηματοδότησης για συγκεκριμένο σκοπό, όπως για παράδειγμα η έκδοση εκπαιδευτικών επιταγών ή «επιταγών κλίματος». Οι «επιταγές κλίματος» θα μπορούσαν να εξαργυρωθούν για την αγορά αγαθών με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας ή κάρτας μακράς διάρκειας για τις δημόσιες μεταφορές.

4.8

Σε περίπτωση που χορηγούνται πόροι από διάφορα ταμεία (Διαρθρωτικά Ταμεία, Ταμείο Συνοχής, Ταμείο για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου, Κοινωνικό Ταμείο, Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση) χρειάζεται αποτελεσματική χρήση των πόρων αλλά και διασφάλιση ευελιξίας καθώς και μια πραγματιστική προσέγγιση ώστε να επιταχυνθεί η επίτευξη αποτελεσμάτων.

5.1

Η σημερινή κρίση έχει διαφορετικές επιπτώσεις για τα κράτη μέλη λόγω των διαφορετικών οικονομικών τους διαρθρώσεων. Αυτές οι διαφορές καθιστούν αναγκαία τη λήψη διαφορετικών μέτρων σε εθνικό επίπεδο. Ο κίνδυνος να αυξηθούν οι ανισότητες στην Ευρώπη και στην Ευρωζώνη είναι απτός. Και αυτό δείχνει τα όρια των εθνικών πολιτικών. Χρειάζεται, συνεπώς, η χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής, καθώς και ένας καλύτερος συντονισμός των οικονομιών και μια διακυβέρνηση ευρωπαϊκού επιπέδου, η οποία πρέπει επίσης να διαθέτει κατάλληλα μέσα για την αποτελεσματική εφαρμογή της πολιτικής της..

5.2

Οι δέσμες μέτρων πρέπει να εφαρμοστούν επειγόντως με συντονισμένο, εναρμονισμένο και συμφωνημένο τρόπο, διότι χωρίς μια συντονισμένη προσέγγιση υπάρχει κίνδυνος να εφαρμόσουν μεμονωμένα κράτη μέλη μέτρα προς όφελος εθνικών επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα να παραβιάζουν την αρχή των ισότιμων όρων ανταγωνισμού και να προκαλούν ανταγωνισμό επιδοτήσεων. Μια γενική εναρμόνιση χρειάζεται, επίσης, στον φορολογικό τομέα, η οποία να υπερβαίνει τα μέτρα για την ανάκαμψη της οικονομίας και να αφορά το σύνολο του φορολογικού συστήματος. Ακόμη και οι προσπάθειες βελτίωσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας μιας χώρας μέσω μέτρων μείωσης του κόστους αποτελούν ένδειξη τάσεων προστατευτισμού, όταν π.χ. μια χώρα προσπαθεί να ξεπεράσει την ύφεση μέσω της τόνωσης των εξαγωγών. Αυτό συμβαίνει τόσο εντός ορισμένων κρατών μελών της ΕΕ όσο και μεταξύ μεγάλων παγκόσμιων αγορών (όπως αποδεικνύει το απειλητικό σύνθημα «buy american», στα πλαίσια του εθνικού προγράμματος ανάκαμψης των ΗΠΑ).

5.3

Η ΕΟΚΕ καλεί σε αυτό το πλαίσιο την Επιτροπή να παρουσιάσει σύντομα την κατάσταση σχετικά με την εφαρμογή των εθνικών προγραμμάτων ανάκαμψης καθώς και τα μέσα που διατίθενται, προκειμένου να επιταχυνθεί η πρόοδος των μέτρων αυτών. Αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου, αφενός να αξιολογηθεί ο αριθμός των μέτρων που εφαρμόζονται πράγματι και αφετέρου να εξαχθούν αμοιβαία διδάγματα και να διαπιστωθούν ενδεχόμενες ανεπιθύμητες εξελίξεις κατά την εφαρμογή τους. Παρόμοιες ανεπιθύμητες εξελίξεις και τάσεις προστατευτισμού θα ήταν π.χ. οι στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, το ντάμπινγκ (και στη φορολογία), η καιροσκοπική συμπεριφορά και – εκτός της ευρωζώνης – η νομισματική υποτίμηση. Η ΕΟΚΕ καλεί το Συμβούλιο και την Επιτροπή να εμποδίσουν με κάθε τρόπο ή να αναιρέσουν παρόμοια μέτρα, τα οποία οδηγούν σε μια πολιτική «παρασιτισμού».

5.4

Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης σημαίνει, όμως, επίσης, ότι θα πρέπει να αναπτύσσονται σε μεγαλύτερο βαθμό σχέδια ευρωπαϊκής εμβέλειας, όπως π.χ. σχέδια στον τομέα του ενεργειακού εφοδιασμού. Η χρηματοδότηση παρόμοιων σχεδίων θα μπορούσε να επιτευχθεί και με τη συμβολή της ΕΕ μέσω της χρησιμοποίησης κονδυλίων που δεν έχουν εξαντληθεί, χάρη σε μια μεγαλύτερη ευελιξία μεταξύ των επιμέρους θέσεων του προϋπολογισμού της ΕΕ Αξίζει, επίσης, να εξετασθεί και η ιδέα της έκδοσης ευρωπαϊκού ομολόγου ενός ευρωπαϊκού επενδυτικού ταμείου.

5.5

Η αλληλεγγύη της Ένωσης είναι απαραίτητη για τα κράτη μέλη που δεν ανήκουν στην ευρωζώνη και αντιμετωπίζουν προβλήματα ισολογισμού (Ουγγαρία, Λετονία) καθώς και για τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εκτός της ευρωζώνης, εφόσον ληφθεί υπόψη η ιδιαίτερη κατάσταση των χωρών αυτών όσον αφορά τη διαδικασία ανάκαμψης.

6.1

Όπως και στην περίπτωση άλλων θεμάτων που έχουν παγκόσμια εμβέλεια, η ΕΕ θα πρέπει να συμμετάσχει στην εκ νέου ρύθμιση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με ενιαίο τρόπο, ενωμένη και να μιλήσει με μία φωνή. Η Ευρώπη οφείλει να προσδιορίσει, προς όφελος όλων και ως συμβολή στη σταθερότητα, βασικά σημεία αναφοράς και να βάλει την σφραγίδα της στην ανακατάταξη του συστήματος. Πρέπει να επιτευχθεί μια υποδειγματική αλλαγή προς έναν μακροπρόθεσμο και αειφόρο προσανατολισμό ο οποίος να στηρίζεται σε κατάλληλα κίνητρα και σε ένα σύστημα πριμοδοτήσεων. Το μεταρρυθμισμένο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα πρέπει να επιτρέπει καινοτομίες στον τομέα αυτό οι οποίες να μην ανταγωνίζονται τις επενδύσεις στην πραγματική οικονομία και να στηρίζουν την πραγματική οικονομία.

6.2

Το νέο σύστημα πρέπει να διέπεται από αρχές όπως η διαφάνεια, ο περιορισμός της ανάληψης κινδύνων, ο ρεαλιστικός αντικατοπτρισμός των κινδύνων στους ισολογισμούς και η συμπερίληψη αμοιβαίων κεφαλαίων κινδύνου και ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων στις κανονιστικές ρυθμίσεις. Η μεταρρύθμιση θα πρέπει επίσης να συμβάλει στην αποφυγή των επιπτώσεων των κυκλικών διακυμάνσεων ή υπερβολικών πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων Οι προτάσεις μεταρρύθμισης δεν πρέπει να αποτελούν ασυνάρτητα τμήματα αλλά ένα γενικό και συνεκτικό σύνολο μέτρων που να καλύπτει όλους τους σχετικούς τομείς. Δεν πρέπει, επίσης, να προκληθεί ανταγωνισμός ρύθμισης ή απορύθμισης μεταξύ χωρών ή εμπορικών συνασπισμών. Εκείνο που χρειάζεται πάντως οπωσδήποτε είναι ένα συντονισμένο σύστημα διασυνοριακής εποπτείας και ελέγχου καθώς και ανεξάρτητοι ευρωπαϊκοί οργανισμοί πιστοληπτικής αξιολόγησης.

6.3

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται όσον αφορά τον τρόπο χρηματοδότησης των συστημάτων συνταξιοδότησης (3). Κατά τα τελευταία χρόνια, οι συντάξεις χρηματοδοτούνταν, -χάρη στην πίστη στο αλάνθαστο της αγοράς-, μέσω των κεφαλαιαγορών, με αποτέλεσμα να υποστούν οι σημερινοί και μελλοντικοί συνταξιούχοι, αντίθετα από ό,τι είχε δηλωθεί αρχικά, σημαντικές οικονομικές απώλειες.

7.1

Οι πολίτες θα επωμιστούν ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος της κρίσης. Για το λόγο αυτό οι οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στο σχεδιασμό της μελλοντικής πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει αποδείξει με διάφορους τρόπους ότι και ενώπιον της σημερινής χρηματοπιστωτικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, ανταποκρίνεται στο θεσμικό ρόλο της, που είναι η υποστήριξη των άλλων ευρωπαϊκών οργάνων. Με τη διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο 2009, η ΕΟΚΕ δημιούργησε το θεσμικό πλαίσιο για τον διάλογο μεταξύ των διαφόρων παραγόντων που πλήττει η κρίση: τράπεζες, επιχειρήσεις, συνδικαλιστικές ενώσεις, θεσμικά όργανα και άλλοι παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών.

7.2

Οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο κατά την αντιμετώπιση της κρίσης, μιας κρίσης που δεν προκάλεσαν και για την οποία δεν φέρουν καμία ευθύνη. Είναι απαραίτητο να ενισχυθεί ο κοινωνικός διάλογος προκειμένου αφενός να προσδιοριστεί και να υλοποιηθεί η πολιτική που θα οδηγήσει σύντομα σε υπερκέραση της κρίσης και αφετέρου να αμβλυνθούν όσο το δυνατό περισσότερο οι ενδεχόμενες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις για τους πολίτες.

7.3

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναπτύξουν, από κοινού με τους κοινωνικούς εταίρους, κατάλληλα μέτρα ώστε να αποφευχθεί μια υπερβολικά χαμηλή εξέλιξη των μισθών, γεγονός που δεν θα προωθήσει επαρκώς τη ζήτηση και την οικονομική μεγέθυνση. Η ανάπτυξη του μακροοικονομικού διαλόγου συμβάλει επίσης στη βελτίωση του συντονισμού, διότι επιτρέπει την καλύτερη προσαρμογή της εξέλιξης των μισθών στην μακροοικονομική πολιτική.

7.4

Κατά την περίοδο της κρίσης δεν πρέπει να επιδεινωθούν οι αδικίες και οι ανισότητες. Ιδιαίτερα ενόψει των επικείμενων εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πρέπει να αποδειχθεί στους πολίτες και ιδιαίτερα στα ασθενέστερα μέλη της κοινωνίας σαφώς, μέσω ενός νέου «κοινωνικού συμφώνου», ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες δεν τους έχουν εγκαταλείψει. Χρειάζεται να ληφθούν νομικά και οικονομικά μέτρα ώστε η σημερινή κρίση να μην μετατραπεί σε κρίση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.

7.5

Ο κοινωνικός διάλογος έχει θεμελιώδη σημασία για την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών της κρίσης (4). Η ιστορία έχει δείξει ότι οι οικονομικές κρίσεις είτε ευνοούν είτε εμποδίζουν τον κοινωνικό διάλογο. Ο διάλογος εντατικοποιείται όταν αναγνωρίζεται η ανάγκη για στενότερη συνεργασία. Ωστόσο, οι συμβιβασμοί επιτυγχάνονται ευκολότερα σε μια αναπτυσσόμενη οικονομία ενώ σε περίοδο κρίσης ενισχύεται η απροθυμία συνεργασίας και η εγωιστική συμπεριφορά ορισμένων ομάδων. Η τελευταία περίπτωση θα καθιστούσε τη διέξοδο από την κρίση ακόμη πιο οδυνηρή απ' ότι προβλέπεται.

7.6

Στόχος της τόνωσης της ζήτησης είναι να χρησιμοποιηθούν οι πρόσθετοι πόροι με τόσο ευφυή τρόπο, ώστε μετά την κρίση να έχει αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Αναλόγως θα πρέπει η περίοδος αντιμετώπισης της κρίσης να αξιοποιηθεί για την ενίσχυση των δομών του κοινωνικού διαλόγου σε όλα τα επίπεδα. Η πρόσφατη κοινή έκθεση των ευρωπαϊκών κοινωνικών εταίρων με θέμα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζονται στην αγορά εργασίας, συνιστά κατάλληλη βάση για τη βολιδοσκόπηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν διάφορα σχέδια ευελιξίας με ασφάλεια στην αγορά εργασίας. Στα πλαίσια της εφαρμογής της εσωτερικής ευελιξίας με ασφάλεια θα πρέπει, αντί των διαθρωτικών μεταρρυθμίσεων με στόχο τη χαλάρωση των κανόνων προστασίας από απολύσεις και την παράταση του χρόνου εργασίας, να αναπτυχθούν μέτρα για την προώθηση μόνιμων θέσεων απασχόλησης. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να επιτρέπουν στους εργαζόμενους να παραμένουν σε περιόδους ύφεσης με μειωμένο ωράριο στην επιχείρηση και να βελτιώνουν κατά τον υπόλοιπο χρόνο τα επαγγελματικά τους προσόντα ώστε μετά την κρίση να διατίθενται και πάλι καλύτερα καταρτισμένοι εργαζόμενοι. Το σχέδιο που καταρτίσθηκε πρόσφατα στις Κάτω Χώρες θα μπορούσε να θεωρηθεί, από αυτή την άποψη, παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής. Η ασφάλεια πρέπει να ενισχυθεί ακόμη και για τους πιο ευέλικτους εργαζόμενους, ώστε να τους προσφέρεται κατά αυτόν τον τρόπο η δυνατότητα να παραμείνουν στην αγορά εργασίας βελτιώνοντας τα επαγγελματικά τους προσόντα.

7.7

Αυτό που χαρακτηρίζει την κοινωνική οικονομία, η οποία αποτελεί αυθεντική έκφραση της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών μέσω των διαφόρων κοινωνικών και οργανωτικών σχημάτων που εμπερικλείει, είναι ο νεωτεριστικός τρόπος με τον οποίο ανταποκρίνεται στις κοινωνικές ανάγκες, συνδυάζοντας το όφελος με την αλληλεγγύη, δημιουργώντας υψηλής ποιότητας θέσεις απασχόλησης, ενισχύοντας την κοινωνική και την εδαφική συνοχή, διασυνδέοντας την παραγωγή με την αειφόρο ανάπτυξη και, τέλος, ενθαρρύνοντας την ενεργό συμμετοχή των πολιτών και την εταιρική κοινωνική ευθύνη Όλα αυτά τα στοιχεία, τα οποία έχουν καθοριστική σημασία για την υπέρβαση της σοβούσας συστημικής κρίσης, υποδηλώνουν από την άλλη πλευρά ότι οι παράγοντες της κοινωνικής οικονομίας πρέπει να αναλάβουν να διαδραματίσουν ρόλο κλειδί στην προσπάθεια για τη διαχείριση της κρίσης και αναγκάζουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενσωματώσει στις πολιτικές και τα προγράμματά της δράσεις που να δίνουν πραγματική ώθηση σε αυτό το πρότυπο κοινωνικής επιχείρησης (5).