15.12.2017   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 434/36

Εισηγητής:

ο κ. Ulrich SAMM

Συνεισηγήτρια:

η κ. Indrė VAREIKYTĖ

1.1

Η ψηφιοποίηση θα επιφέρει ριζικές αλλαγές στον εργασιακό μας βίο. Πρέπει να αναλάβουμε δράση τώρα προκειμένου να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα των κατάλληλων δεξιοτήτων για το μέλλον, ούτως ώστε η Ευρώπη να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της, να είναι σε θέση να δημιουργεί νέες επιχειρήσεις και νέες θέσεις εργασίας, έτσι ώστε τα άτομα να παραμένουν στην αγορά εργασίας καθόλη τη διάρκεια του ενεργού βίου τους, και να εξασφαλίζει ευημερία για όλους. Η ταχύτητα με την οποία πραγματοποιείται η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση συνεπάγεται επίσης κοινωνικούς κινδύνους, τους οποίους πρέπει να αντιμετωπίσουμε μέσω των συντονισμένων προσπαθειών όλων των ενδιαφερόμενων μερών, στο επίπεδο τόσο των υπεύθυνων λήψης αποφάσεων όσο και των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών.

1.2

Λόγω της διαθεσιμότητας ευρυζωνικών δικτύων πολύ υψηλής χωρητικότητας, το μέλλον της εργασίας θα σηματοδοτηθεί από τον αυξανόμενο αριθμό άτυπων μορφών απασχόλησης, όπως η εργασία (πολλαπλής) μερικής απασχόλησης, η εργασία με πολλαπλούς εργολάβους και η λεγόμενη «πληθεργασία», με την προσφορά δεξιοτήτων από τους εργαζόμενους σε διαδικτυακές πλατφόρμες που θα λειτουργούν ως δίκτυο επαγγελματιών με υψηλού επιπέδου κατάρτιση και ειδίκευση. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, λόγω αυτής της αύξησης της άτυπης εργασίας, η παροχή κοινωνικής ασφάλισης και η αποφυγή της φτώχειας (μεταξύ άλλων των ηλικιωμένων) πρέπει να αποτελέσουν κορυφαία προτεραιότητα.

1.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί ορισμένες εθνικές πρωτοβουλίες εκ μέρους των συνδικαλιστικών οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών για την παροχή καθοδήγησης για την πληθεργασία, οι οποίες έχουν οδηγήσει ήδη, σε ορισμένες περιπτώσεις, στην ανάπτυξη ενός κώδικα δεοντολογίας για τις πλατφόρμες πληθεργασίας. Η ΕΟΚΕ προσβλέπει στην αξιοποίηση της εν λόγω δράσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στην εφαρμογή της σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Η αύξηση της ασυμμετρίας της ενημέρωσης μεταξύ καταναλωτών και επιχειρήσεων θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με μεθόδους όπως, π.χ., οι κώδικες δεοντολογίας για τους ελεύθερους επαγγελματίες.

1.4

Η εργασία αλλάζει επίσης στις παραδοσιακές επιχειρήσεις. Ειδικότερα, δεν έχει πλέον σημασία ο τόπος στον οποίο εκτελείται εργασία υψηλής έντασης γνώσεων, πράγμα που, αφενός, αντιστοιχεί στην επιθυμία ευελιξίας που διατυπώνουν πολλοί εργαζόμενοι, αλλά, αφετέρου, δύναται να οδηγήσει σε περαιτέρω εντατικοποίηση και επιβάρυνση. Η κοινωνία μας βαίνει προς ένα πολυτοπικό περιβάλλον εργασίας που απαιτεί νέες κοινωνικές ικανότητες.

1.5

Η αυτοματοποίηση και τα ρομπότ θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη μέλλον της εργασίας. Μπορούν να αντικαταστήσουν τη μονότονη, βαριά ή επικίνδυνη εργασία, ενώ μια νέα γενιά των λεγόμενων «συνεργατικών ρομπότ» μπορούν να καταστούν φυσικοί εταίροι των εργαζόμενων, και μπορούν να αποβούν, ειδικότερα, χρήσιμα για τα άτομα με σωματικές αναπηρίες. Ενώ τα σημερινά ρομπότ αντικαθιστούν κυρίως χειρώνακτες εργαζόμενους, η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης θα έχει επίσης αντίκτυπο και στα μη χειρωνακτικά επαγγέλματα. Η αυτοματοποίηση και τα ρομπότ έχουν τις δυνατότητες να σταθεροποιήσουν την οικονομία σε μια γηράσκουσα κοινωνία.

1.6

Η εισαγωγή περισσότερων ρομπότ στον χώρο εργασίας θα επηρεάσει σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας. Μπορούμε να προσδοκούμε ότι, όπως συνέβη και στο παρελθόν, η αύξηση του πλούτου στην κοινωνία θα οδηγήσει στην ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε συγκεκριμένους τομείς, όπως ο πολιτισμός, η τέχνη, ο τουρισμός, η κοινωνική πρόνοια, η εκπαίδευση, η επικοινωνία, η ψυχαγωγία ή η υγειονομική περίθαλψη. Ωστόσο, η εν λόγω ανάπτυξη ενδέχεται να εκδηλωθεί ταχύτερα από ό,τι στο παρελθόν, εξέλιξη που μπορεί να συνεπάγεται στρεβλώσεις για τις οποίες θα είναι αναγκαία η διεξαγωγή κοινωνικού διαλόγου σε πρώιμο στάδιο.

1.7

Η διά βίου μάθηση, ιδίως όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες, θα συνιστά αναγκαιότητα για όλους, ενώ θα απαιτεί, παράλληλα, ολοένα μεγαλύτερη ευελιξία από τα άτομα, τις επιχειρήσεις και όλα τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Πέραν της τυπικής εκπαίδευσης, θα πρέπει να αφιερώνεται πολύ περισσότερος χρόνος στην επαγγελματική κατάρτιση και την άτυπη μάθηση, η οποία είναι σκόπιμο να υποστηρίζεται, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, από ένα εναρμονισμένο σύστημα πιστοποιητικών και προτύπων σε επίπεδο ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ έχει ήδη διατυπώσει απόψεις σχετικά με ευρωπαϊκά μέτρα όσον αφορά την εκπαιδευτική άδεια.

1.8

Η βασική εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερα στοιχεία διαδραστικής ψηφιακής μάθησης. Εντούτοις, οι ψηφιακές δεξιότητες μπορούν να εκτείνονται πέρα από τον προγραμματισμό ώστε να συμπεριλαμβάνουν την απόκτηση γνώσεων σχετικά με το τι συμβαίνει πίσω από ένα «κλικ του ποντικιού»: κατανόηση του συστήματος, των διασυνδέσεων, του κοινωνικού αντικτύπου, καθώς και ζητημάτων προστασίας της ιδιωτικής ζωής και ασφάλειας.

1.9

Οι μελλοντικές δεξιότητες θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις κοινωνιακές ανάγκες και στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της στενής συνεργασίας μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και των συστημάτων δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης. Οι περισσότερο ασταθείς αγορές θα δημιουργήσουν προκλήσεις, καθώς οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι θα πρέπει να προσαρμοστούν αρκετά γρήγορα. Αυτό το στοιχείο, ειδικότερα, συνιστά πρόκληση για τα συστήματα επαγγελματικής κατάρτισης.

1.10

Οι δημόσιοι και ιδιωτικοί οργανισμοί (σχολεία, πανεπιστήμια, εμπορικά επιμελητήρια, συνδικαλιστικές οργανώσεις, κέντρα κατάρτισης) πρέπει να παρέχουν επαγγελματική κατάρτιση σε νέες τεχνολογίες, ιδίως για ενδιαφερόμενους που δεν διαθέτουν την ικανότητα να διοργανώνουν οι ίδιοι προγράμματα κατάρτισης, όπως οι ΜΜΕ, οι ασκούντες ελεύθερα επαγγέλματα και οι αυτοαπασχολούμενοι.

1.11

Οι εξελίξεις σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, οι οποίες είναι πιθανό να συνεπάγονται νέες και απρόβλεπτες προκλήσεις σε τομείς όπου οι σημερινές δεξιότητες ενδέχεται να καθίστανται σύντομα παρωχημένες, μπορούν να αντιμετωπιστούν καλύτερα στο πλαίσιο της γενικής εκπαίδευσης. Όσο καλύτερη είναι η γενική εκπαίδευση τόσο καλύτερη θα είναι και η προετοιμασία για το άγνωστο. Η ευρεία γενική εκπαίδευση αποτελεί επίσης τη βέλτιστη βάση για την απόκτηση γνώσεων σχετικά με τον τρόπο διαλογής αξιόπιστων πληροφοριών στο διαδίκτυο και για τη μείωση του βαθμού έκθεσης σε ψευδείς ειδήσεις.

1.12

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις διάφορες συναφείς πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη διά βίου μάθηση, τις ψηφιακές δεξιότητες και θέσεις εργασίας, το νέο θεματολόγιο δεξιοτήτων και το πρόγραμμα Erasmus+. Οι δυνατότητες του «αποθετηρίου» ορθών πρακτικών που έχει δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορούν να χρησιμεύσουν ως παράγοντας διευκόλυνσης για τη διεξαγωγή δημόσιας συζήτησης σε ενωσιακή κλίμακα, η οποία θα πρέπει να οδηγήσει στην υιοθέτηση κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων που βασίζονται σε βέλτιστες πρακτικές. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών μπορεί να διαδραματίσει, και θα διαδραματίσει, εν προκειμένω σημαντικό ρόλο.

2.1

Η ψηφιακή τεχνολογία διαδραματίζει ολοένα σημαντικότερο ρόλο στην οικονομία και την κοινωνική ζωή μας. Θα είναι καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη νέων οικονομικών μοντέλων (συνεργατική, λειτουργική, κυκλική οικονομία και οικονομία του διαμοιρασμού). Επιπλέον, η ψηφιοποίηση, η μετανάστευση, η γηράσκουσα κοινωνία, η κλιματική αλλαγή και η ανάγκη εξεύρεσης βιώσιμων λύσεων θα έχουν μείζονα αντίκτυπο στο κοινωνικό περιβάλλον, γενικότερα, και στον εργασιακό μας βίο, ειδικότερα. Οι νέες μορφές εργασίας που βρίσκονται υπό εξέλιξη εξετάζονται σε αυτήν τη διερευνητική γνωμοδότηση με έμφαση στις απαιτούμενες δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών, και στις νέες πολιτικές και τους μεταβαλλόμενους ρόλους και αρμοδιότητες, ενώ παράλληλη διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ εξετάζει τις νέες μορφές εργασίας και τον ρόλο και τις ευκαιρίες των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (1).

2.2

Προκειμένου η Ευρώπη να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της, να είναι σε θέση να δημιουργεί νέες επιχειρήσεις και νέες θέσεις εργασίας και να εξασφαλίζει ευημερία για όλους, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην ανάπτυξη κατάλληλων δεξιοτήτων. Η ταχύτητα με την οποία πραγματοποιούνται η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση δημιουργεί επίσης φόβο στον πληθυσμό, ιδίως στους εργαζομένους, και αβεβαιότητες στις επιχειρήσεις λόγω των σημαντικών προκλήσεων που αυτή συνεπάγεται. Η κοινωνία μας πρέπει να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις και να προσαρμοστεί στις αλλαγές επειγόντως, μέσω της καταβολής συντονισμένων προσπαθειών από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, στο πλαίσιο τόσο της δημόσιας πολιτικής όσο και της κοινωνίας των πολιτών. Η Ευρώπη μπορεί να αποτελέσει παγκόσμιο παράγοντα, με σύγχρονη ανάπτυξη βασιζόμενη στις δικές της αξίες.

2.3

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι το μέλλον της εργασίας θα πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα στο πλαίσιο των συζητήσεων για τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων  (2). Ειδικές πτυχές έχουν ήδη εξεταστεί στις γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ με θέμα την Ψηφιακή Ενιαία Αγορά και τις ΜΜΕ (3), τη Νέα ατζέντα δεξιοτήτων (4), την Ευρωπαϊκή κοινωνία των gigabit (5), την Ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού, των ηλεκτρονικών δεξιοτήτων και της ηλεκτρονικής ένταξης (6), τη Βιομηχανία 4.0 και τις ψηφιακές μεταλλαγές (7), καθώς και στην ενημερωτική έκθεση της ΕΟΚΕ για την ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος Erasmus+ (8).

3.1

Τα ευρυζωνικά δίκτυα πολύ υψηλής χωρητικότητας θα ανοίξουν τον δρόμο για τη χρήση ευρέος φάσματος νέων εφαρμογών και περιβαλλόντων, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων, η αυτοματοποίηση, το υπολογιστικό νέφος, η διερεύνηση μαζικών δεδομένων ή νέων επιχειρηματικών μοντέλων που βασίζονται στη λογική της κυριαρχίας της υπηρεσίας. Αυτή η τάση θα έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να προβάλλει σε αποκεντρωμένες ή/και δυσπρόσιτες περιοχές λόγω των ορογραφικών χαρακτηριστικών τους, εκείνες τις επαγγελματικές ειδικεύσεις που σήμερα αποτελούν αποκλειστικό προνόμιο των μεγάλων αστικών κέντρων. Εργαλεία όπως η τηλεγνωμάτευση, η τηλεπαρακολούθηση και η τηλεανάγνωση θα καταστήσουν δυνατή την εξ αποστάσεως παρακολούθηση αδύναμων ατόμων, απευθείας στο σπίτι τους, και μάλιστα θα εξασφαλίσουν την πρόσβαση μικρών αστικών κέντρων σε επαγγελματίες υψηλής ειδίκευσης. Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι θα επέλθουν αλλαγές στον τρόπο εργασίας όσον αφορά σχεδόν όλες τις ομάδες και τα επαγγέλματα, καθώς και ότι οι προβλέψεις σχετικά με τις εξελίξεις που θα προκύψουν κατά τις επόμενες δεκαετίες εμπερικλείουν σημαντικές αβεβαιότητες. Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για το άγνωστο.

3.2

Στο μέλλον θα υπάρχει ολοένα μεγαλύτερη διαφοροποίηση στην οργάνωση των επιχειρήσεων. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν οι παραδοσιακές επιχειρήσεις που λειτουργούν με απασχόληση μόνιμου προσωπικού και παρέχουν ελκυστικό περιβάλλον εργασίας, οι λεγόμενες «φιλόστοργες επιχειρήσεις» (9). Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται ένας σταθερά αυξανόμενος αριθμός επιχειρήσεων με «ρευστή» οργάνωση, που βασίζονται ολοένα και περισσότερο στην απασχόληση των λεγόμενων «πληθεργαζόμενων». Η οργάνωση αυτή επιτρέπει στις εν λόγω επιχειρήσεις να αντιδρούν με εξαιρετικά ευέλικτο τρόπο στις αλλαγές που επέρχονται στις αγορές. Οι πληθεργαζόμενοι αποτελούν ένα δίκτυο επαγγελματιών με υψηλού επιπέδου κατάρτιση και ειδίκευση, αν και ενδέχεται έως κάποιον βαθμό να υπάρχουν επίσης συνεργάτες με χαμηλότερο επίπεδο ειδίκευσης που προσφέρουν τις δεξιότητές τους σε διαδικτυακές πλατφόρμες. Αναμένεται επίσης να αναπτυχθεί ευρύ φάσμα μεικτών μορφών οργάνωσης επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, οι «φιλόστοργες» επιχειρήσεις δύνανται να αναθέτουν ένα μέρος της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας σε εξωτερικούς πληθεργαζόμενους. Η αύξηση της ασυμμετρίας της ενημέρωσης μεταξύ καταναλωτών και επιχειρήσεων θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με μεθόδους όπως, π.χ., οι κώδικες δεοντολογίας για τους ελεύθερους επαγγελματίες.

3.3

Οι πληθεργαζόμενοι απολαμβάνουν την ελευθερία τους χάρη στην ευελιξία τόσο του ωραρίου όσο και του τόπου εργασίας τους. Προσφέρουν τις δεξιότητές τους στην αγορά —ενίοτε δε για την εκτέλεση μικροκαθηκόντων— έναντι της καλύτερης τιμής. Ωστόσο, η έλλειψη κοινωνικής ασφάλισης στην αυτοαπασχόληση αυτού του είδους («ψηφιακοί νομάδες») ενέχει σημαντικούς κινδύνους. Η τάση μεταστροφής της κοινωνίας μας από την «κανονική» απασχόληση προς την «άτυπη» εργασία —η οποία περιλαμβάνει επίσης, εκτός από την πληθεργασία, την εργασία (πολλαπλής) μερικής απασχόλησης και την εργασία με πολλαπλούς εργολάβους— συνιστά σοβαρή πρόκληση για τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισής μας (10). Τα τέσσερα συστατικά στοιχεία της ευελιξίας με ασφάλεια (11) πρέπει να ισχύουν και για αυτό το νέο είδος εργασίας: 1) ευέλικτες και αξιόπιστες συμβατικές ρυθμίσεις, 2) ολοκληρωμένη δια βίου μάθηση, 3) ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας και 4) σύγχρονα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης.

3.4

Η εργασία αλλάζει επίσης στις παραδοσιακές επιχειρήσεις που απασχολούν μόνιμο προσωπικό. Ο τόπος στον οποίο εκτελούνται πλέον καθήκοντα και εργασίες υψηλής έντασης γνώσεων —όπως καθήκοντα μηχανικού ή έργα έρευνας και ανάπτυξης— είναι σχετικά άνευ σημασίας. Αυτή η εργασία μπορεί να εκτελείται υπό ολοένα πιο απεριόριστες συνθήκες, πράγμα που, αφενός, αντιστοιχεί στην επιθυμία ευελιξίας που διατυπώνουν πολλοί εργαζόμενοι, αλλά, αφετέρου, δύναται να οδηγήσει σε περαιτέρω εντατικοποίηση και επιβάρυνση. Η επίτευξη της επιθυμητής ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου αποτελεί πλέον ένα από τα βασικά κριτήρια για την επιλογή εργοδότη. Η κοινωνία μας βαίνει προς ένα πολυτοπικό περιβάλλον εργασίας που απαιτεί νέες κοινωνικές ικανότητες για όλους όσοι εργάζονται σε αυτό. Η συνδεσιμότητα επί 24 ώρες το εικοσιτετράωρο και 7 ημέρες την εβδομάδα μπορεί μεν να διευκολύνει τον συνδυασμό της ιδιωτικής ζωής με την εργασία, αλλά ενδέχεται επίσης να συνιστά επιβάρυνση και να συνεπάγεται κινδύνους για την υγεία.

3.5

Η αυτοματοποίηση και τα ρομπότ θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο μέλλον της εργασίας. Τα οφέλη είναι προφανή: υψηλότερη παραγωγικότητα και αξιοπιστία και αντικατάσταση της μονότονης, βαριάς ή επικίνδυνης εργασίας. Μια νέα γενιά των λεγόμενων «συνεργατικών ρομπότ» μπορούν να καταστούν φυσικοί εταίροι των εργαζόμενων και να αποβούν, ειδικότερα, χρήσιμα για τα άτομα με σωματικές αναπηρίες. Η τεχνητή νοημοσύνη θα καταστήσει εφικτή την αυτοματοποίηση σύνθετων εργασιών, εξέλιξη που δεν θα επηρεάσει μόνον τη χειρωνακτική εργασία, αλλά θα έχει επίσης αντίκτυπο και στα μη χειρωνακτικά επαγγέλματα (ασφαλιστικός τομέας, υπηρεσίες χρηματοδότησης, μεταφραστές, παροχή νομικών συμβουλών κ.λπ.) (12). Η αυτοματοποίηση και τα ρομπότ έχουν τις δυνατότητες να σταθεροποιήσουν την οικονομία σε μια γηράσκουσα κοινωνία.

3.6

Τα ρομπότ αντικαθιστούν σε πρώτη φάση το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό, αλλά, στη συνέχεια, είναι δυνατόν να προκύψουν νέες θέσεις εργασίας. Ένα ερώτημα που αποτελεί συχνά αντικείμενο δημόσιας συζήτησης αφορά τον αριθμό των θέσεων εργασίας που επηρεάζονται και τον αριθμό των θέσεων εργασίας που δημιουργούνται ταυτόχρονα. Η τάση είναι σαφής, εντούτοις, οι αριθμοί παρουσιάζουν μείζονες διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ προέβλεψε ότι αναμένεται να χαθούν περισσότερες από 5,1 εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε 15 μείζονες ανεπτυγμένες και αναδυόμενες οικονομίες λόγω ανατρεπτικών αλλαγών στην αγορά εργασίας κατά την περίοδο 2015-2020, δεδομένου ότι η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, η νανοτεχνολογία και άλλοι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες αντικαθιστούν την ανάγκη για ανθρώπινο δυναμικό, ενώ, από την άλλη πλευρά, αυτά τα ίδια τεχνολογικά επιτεύγματα αναμένεται επίσης να δημιουργήσουν 2 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας (13). Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι χάρη στα ρομπότ θα αυξηθεί η παραγωγικότητα, εξέλιξη που είναι θετική για την οικονομία και την κοινωνία μας, διότι συνεπάγεται υψηλότερο ΑΕΠ. Είναι σχεδόν αδύνατο να προβλεφθεί ο τρόπος με τον οποίο θα αξιοποιηθεί το πλεόνασμα του ΑΕΠ για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (14). Μπορούμε να αντλήσουμε διδάγματα από το παρελθόν, όταν η αυτοματοποίηση απέφερε περισσότερο πλούτο στην κοινωνία, με ανάπτυξη και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε συγκεκριμένους τομείς, όπως ο πολιτισμός, η τέχνη, ο τουρισμός, η κοινωνική πρόνοια, η εκπαίδευση, η επικοινωνία, η ψυχαγωγία ή η υγειονομική περίθαλψη. Μπορούμε να αναμένουμε ότι η τάση αυτή θα διατηρηθεί, αν και ενδέχεται να είναι ταχύτερη από ό,τι στο παρελθόν. Η εν λόγω εξέλιξη είναι πιθανό να συνεπάγεται στρεβλώσεις για τις οποίες θα είναι αναγκαία η διεξαγωγή κοινωνικού διαλόγου σε πρώιμο στάδιο.

3.7

Επιπλέον, η ψηφιοποίηση και η ρομποτοποίηση των μεταφορών θα επιφέρουν βαθιές αλλαγές στη φύση της εργασίας και τη ζήτηση δεξιοτήτων. Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της αντιμετώπισης αυτών των διαρθρωτικών αλλαγών μέσω της ενίσχυσης της δίκαιης και ομαλής μετάβασης στη νέα κατάσταση και της κάλυψης του χάσματος δεξιοτήτων (15).

4.1

Οι ικανότητες αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για τον μετασχηματισμό των γνώσεων σε αποτελέσματα που αυξάνουν την ευημερία μας· εντούτοις, η ψηφιακή εποχή εγείρει νέες προκλήσεις. Αναμένουμε αυξανόμενους αριθμούς εργαζομένων με συμβάσεις άτυπης απασχόλησης που συχνά θα στερούνται πρόσβασης σε παραδοσιακά προγράμματα κατάρτισης με έδρα την επιχείρηση. Μολονότι οι τεχνικές και κοινωνικές ικανότητες, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η ικανότητα επικοινωνίας και διάδρασης με άτομα σε διαφορετικά πλαίσια και μέσω διαφόρων τεχνικών εργαλείων, καθώς και οι επιχειρηματικές ικανότητες και η εστίαση στην ευθύνη έναντι της κοινωνίας, αποτελούν ήδη προαπαιτούμενο, η πλειονότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων εξακολουθούν να μην είναι σε θέση να εξασφαλίσουν την παροχή τους, διότι είχαν σχεδιαστεί για διαφορετική εποχή. Η ΕΟΚΕ ζητεί εκ νέου από τα κράτη μέλη να προωθήσουν, σε συνεργασία με τα θεσμικά όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ, αλλά και με τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων τους και την υιοθέτηση πιο καινοτόμων λύσεων στους τομείς της εκπαίδευσης και της ανάπτυξης δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της επιμόρφωσης και του αναπροσανατολισμού στον χώρο εργασίας, διότι η Ευρώπη χρειάζεται μια πραγματική αλλαγή στάσης ως προς τους στόχους και τη λειτουργία του τομέα της εκπαίδευσης και ως προς την κατανόηση της θέσης και του ρόλου του στην κοινωνία (16).

4.2

Η ψηφιοποίηση δημιουργεί δυνατότητες για προσβάσιμες και εξατομικευμένες τεχνολογίες που μπορούν να προσφέρουν μαθησιακούς διαύλους με επίκεντρο τον μαθητή και να δημιουργήσουν μια μαθησιακή συνέχεια μεταξύ τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης. Οι ψηφιακές λύσεις μπορούν να ενσωματωθούν στις στρατηγικές για τη διά βίου μάθηση και δύνανται να αποτελέσουν ένα ισχυρό εργαλείο για τη μείωση των κενών όσον αφορά τις επιδόσεις και τις ευκαιρίες. Αυτό, ωστόσο, εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο η ψηφιακή τεχνολογία εισάγεται και χρησιμοποιείται σε μαθησιακά περιβάλλοντα.

4.3

Για την επίτευξη βελτιωμένων μαθησιακών εμπειριών και αποτελεσμάτων, το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να θέτει τον εκπαιδευόμενο στο επίκεντρο: θα πρέπει να μπορεί να ρυθμίζει ο ίδιος τις παραμέτρους της μάθησης, της κατάρτισης και της αναβάθμισης των δεξιοτήτων του. Κατά τον τρόπο αυτό μπορεί να διασφαλιστεί ότι οι εκπαιδευόμενοι θα εξελίσσονται σε ενεργούς, ψηφιακούς πολίτες, ικανούς να κεφαλαιοποιούν τις γνώσεις που απέκτησαν ελέγχοντας τον χαρακτήρα, τον τόπο, τον ρυθμό και το χρονοδιάγραμμα της μάθησής τους σύμφωνα με τις θέσεις και τις αξίες τους, και ειδικότερα με αξίες όπως η αλληλεγγύη και ο σεβασμός της διαφορετικότητας, που αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ως εκ τούτου, η μελλοντική επένδυση στις τεχνολογίες πρέπει να ακολουθείται εκ του σύνεγγυς από την υλοποίηση επενδύσεων στα άτομα και από τη μεγιστοποίηση της πρόσβασής τους σε ευκαιρίες διά βίου μάθησης.

4.4

Οι μελλοντικές δεξιότητες θα πρέπει επίσης να ανταποκρίνονται στις κοινωνιακές ανάγκες και στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της στενής συνεργασίας μεταξύ των ιδρυμάτων δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης και άλλων σχετικών ομάδων συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων. Οι περισσότερο ασταθείς αγορές θα δημιουργήσουν προκλήσεις, καθώς οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι θα πρέπει να προσαρμοστούν αρκετά γρήγορα. Το 2010 (17), η ΕΟΚΕ εξέφρασε τη στήριξή της στη θέσπιση τομεακών συμβουλίων (ΕΤΣ-Ευρωπαϊκά Τομεακά Συμβούλια) απασχόλησης και δεξιοτήτων σε ενωσιακό επίπεδο. Μέχρι σήμερα, ΕΤΣ έχουν συγκροτηθεί μόνο για δύο κλάδους, ενώ έργα ΕΤΣ σε 14 άλλους κλάδους βρίσκονται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξηγήσει τον βραδύ ρυθμό της ανάπτυξης και την έλλειψη της αναγκαίας στήριξης από τους κλάδους και τα εθνικά θεσμικά όργανα.

4.5

Οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να καθοδηγηθούν προς καινοτόμες πρακτικές δημιουργίας γνώσεων, προοπτική που προϋποθέτει τη συγχώνευση κοινωνικών, φυσικών, ψηφιακών, εικονικών και κινητών χώρων για τους σκοπούς της μάθησης, ενώ θα πρέπει επίσης να μάθουν τρόπους εκμάθησης. Η μάθηση βάσει έρευνας και σχεδίων, η μάθηση βάσει φαινομένων, οι δραστηριότητες ενεργοποίησης των μαθητών, η συνεργατική μάθηση και η ανεστραμμένη μάθηση, για παράδειγμα, αποτελούν όλες μεθόδους μάθησης που οδηγούν σε διαδικασίες πιο στοχαστικής και συμμετοχικής μάθησης. Ένας πιθανός τρόπος μείωσης ή εξάλειψης των κενών μεταξύ της καινοτομίας στην τεχνολογία και της παιδαγωγικής συνίσταται στην αποτελεσματικότερη σύνδεση μεταξύ των δομών της τυπικής, της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης.

4.6

Η διά βίου μάθηση αποτελεί αναγκαιότητα για την κοινωνία και για όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς· ξεκινά με μια ισχυρή γενική εκπαίδευση —καθοριστικό παράγοντα στο πλαίσιο της ατομικής εξέλιξης που προετοιμάζει το άτομο για νέες και απρόβλεπτες προκλήσεις— και συνεχίζεται για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα με την επαγγελματική κατάρτιση και την άτυπη μάθηση που θα πρέπει να υποστηρίζεται από ένα εναρμονισμένο σύστημα πιστοποιητικών και προτύπων σε επίπεδο ΕΕ, καθώς και από κατάλληλα κοινά εργαλεία για τη διακρίβωση της συγκρισιμότητας και της ισοδυναμίας των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Η σημασία των προϋποθέσεων όσον αφορά τη μάθηση θα ενταθεί, με αυξανόμενες απαιτήσεις ως προς την ευελιξία των ατόμων, των επιχειρήσεων και όλων των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης και, επομένως, η διεπιστημονική προσέγγιση θα διαδραματίζει ολοένα σημαντικότερο ρόλο.

4.7

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πρότασή της (18), σύμφωνα με την οποία πρέπει να εξακριβωθεί εάν χρειάζεται να θεσπιστούν ευρωπαϊκά μέτρα προκειμένου να διαδοθούν σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ οι θετικές εμπειρίες που αποκομίστηκαν σε διάφορα κράτη μέλη όσον αφορά την εκπαιδευτική άδεια.

4.8

Τα υφιστάμενα συστήματα δεν είναι γενικά προσαρμοσμένα στη δομή των ψηφιακών αγορών εργασίας, όπου η άτυπη απασχόληση θα είναι πιο σημαντική. Τα υπάρχοντα συστήματα μπορούν, έως έναν βαθμό, να προσεγγίζουν τους παραδοσιακούς εργαζόμενους μέσω της κατάρτισης στον χώρο εργασίας. Τα συστήματα πρέπει να επικαιροποιηθούν ώστε να επιτρέπουν σε όλους στην αγορά εργασίας να έχουν πρόσβαση στην κατάρτιση. Η ΕΕ θα πρέπει να κινητοποιήσει αισθητά περισσότερα κεφάλαια για επενδύσεις στην κατάρτιση διότι, διαφορετικά, η κατάλληλη κατάρτιση θα αποτελέσει προνόμιο των λίγων. Αυτό συνιστά μία πρόκληση, καθότι μόνο τα άτομα με σύγχρονες δεξιότητες έχουν σοβαρές πιθανότητες να βρουν αξιοπρεπείς και δίκαια αμειβόμενες θέσεις εργασίας.

4.9

Οι ψηφιακές δεξιότητες θα πρέπει να εισάγονται σε όσο το δυνατόν πιο πρώιμα στάδια της σχολικής ζωής (19) και η βασική εκπαίδευση θα ήταν σκόπιμο να περιλαμβάνει περισσότερα στοιχεία διαδραστικής ψηφιακής μάθησης (20). Εντούτοις, οι ψηφιακές δεξιότητες μπορούν να εκτείνονται πέρα από τον προγραμματισμό ώστε να συμπεριλαμβάνουν την απόκτηση γνώσεων σχετικά με το τι συμβαίνει πίσω από ένα «κλικ του ποντικιού»: κατανόηση του συστήματος, των διασυνδέσεων, του κοινωνικού αντικτύπου, καθώς και ζητημάτων προστασίας της ιδιωτικής ζωής και ασφάλειας.

4.10

Τα ψηφιακά εργαλεία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον μετασχηματισμό και την υποστήριξη της διδασκαλίας που μπορούν να συμβάλουν στην εξασφάλιση της μεγαλύτερης συμμετοχής των εκπαιδευόμενων και στην επίτευξη βελτιωμένων αποτελεσμάτων (21). Λαμβανομένου υπόψη ότι οι εκπαιδευτικοί και οι διδάσκοντες καλούνται να διαδραματίζουν ολοένα σημαντικότερο ρόλο, οι ικανότητές τους θα πρέπει να προσαρμόζονται σε νέες προσεγγίσεις, τεχνολογίες και γνώσεις στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Κατά συνέπεια, η ποιοτική προετοιμασία των εκπαιδευτικών θα αποτελεί πλέον παράγοντα αποφασιστικής σημασίας, όπως και το καθεστώς τους όσον αφορά την επαγγελματική ευελιξία, τις αμοιβές, τις κοινωνικές εγγυήσεις κ.λπ. Προκειμένου να διασφαλιστεί η ποιοτική μεταλλαγή σε όλα τα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα, η ΕΟΚΕ συνιστά να υιοθετηθούν τα επιτυχή παραδείγματα που εφαρμόζονται επί του παρόντος στο εσωτερικό της ΕΕ (22) και ζητεί περισσότερες επενδύσεις στην αρχική και στη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη των διδασκόντων και των λοιπών εκπαιδευτικών.

4.11

Επιπλέον της παροχής συνδρομής στους παράγοντες της τυπικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο των προσπαθειών τους να καταστούν πάροχοι διά βίου εκπαίδευσης, απαιτείται η παροχή πρόσθετης στήριξης στους παρόχους μη τυπικής εκπαίδευσης. Πρόκειται για τους φορείς που είναι σε θέση να προσεγγίσουν μειονεκτούσες και ευάλωτες ομάδες ομάδων, ενώ μπορούν επίσης να τους διασφαλίσουν πρόσβαση σε ευκαιρίες διά βίου μάθησης, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας επικύρωσης της μαθησιακής εμπειρίας που έχει αποκτηθεί μέσω ψηφιακών, διαδικτυακών και ανοικτών πηγών και εργαλείων μάθησης, καθώς και μέσω διαφόρων μορφών αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης, διαμορφωτικών και συνολικών μεθόδων.

4.12

Πέραν των δυνατοτήτων βελτίωσης των διαδικασιών διδασκαλίας και μάθησης, οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν επίσης να προάγουν νέες μεθόδους αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένης της αυτοαξιολόγησης, οι οποίες δύνανται να συμπληρώνουν παραδοσιακές συνολικές προσεγγίσεις· πρόκειται κυρίως για μεθόδους που καθιστούν την αξιολόγηση αναπόσπαστο μέρος της μάθησης μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, της μηχανικής νοημοσύνης, της μαθησιακής ανάλυσης, καθώς και μέσω νέων τρόπων σύνδεσης της αξιολόγησης με το υλικό μάθησης. Η χρήση αναλυτικών τεχνολογιών παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας βρόχων ταχείας ανάδρασης, οι οποίοι επιτρέπουν την αξιολόγηση σε πραγματικό χρόνο, συμβάλλοντας συνεπώς στην πιο εξατομικευμένη μάθηση.

4.13

Στον τομέα της επιστήμης και της έρευνας σε πανεπιστημιακό επίπεδο, η ψηφιοποίηση κάθε ερευνητικού πεδίου καθιστά αναγκαία τη διαχείριση τεράστιων όγκων επιστημονικών δεδομένων. Η εξασφάλιση κατάλληλης υποδομής δεδομένων (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) θα καθιστά επίσης δυνατή την εξ αποστάσεως πρόσβαση και ανάλυση των εν λόγω δεδομένων. Ενώ η Ευρώπη προγραμματίζει τη δημιουργία της απαιτούμενης υποδομής για την επιτάχυνση της επιστήμης και της καινοτομίας, εκτιμάται ότι, έως το 2025, η Ευρώπη θα χρειαστεί μισό εκατομμύριο εμπειρογνώμονες στον τομέα των δεδομένων  (23). Η Ευρώπη πρέπει να καταβάλλει συντονισμένες προσπάθειες για την ανάπτυξη της εν λόγω εμπειρογνωσίας στον τομέα των δεδομένων. Η εθνική εκπαίδευση προηγμένης τεχνολογίας καλείται πράγματι να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο εν προκειμένω και πρέπει να συμπληρώνεται από ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως οι δράσεις Erasmus+ και Marie Skłodowska-Curie.

5.1

Η Ευρώπη έχει να επιδείξει πολλά καλά παραδείγματα όσον αφορά την αντιμετώπιση των απαιτήσεων για νέες δεξιότητες στην ψηφιακή εποχή. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις διάφορες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη διά βίου μάθηση, τις ψηφιακές δεξιότητες και θέσεις εργασίας, το νέο θεματολόγιο δεξιοτήτων και το πρόγραμμα Erasmus+. Οι δυνατότητες του «αποθετηρίου» ορθών πρακτικών που έχει δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορούν να χρησιμεύσουν ως παράγοντας διευκόλυνσης για τη διεξαγωγή δημόσιας συζήτησης σε ενωσιακή κλίμακα με σκοπό τον προσδιορισμό κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων που βασίζονται σε βέλτιστες πρακτικές. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών μπορεί να διαδραματίσει, και θα διαδραματίσει, σημαντικό ρόλο σε αυτό το πλαίσιο.

5.2

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να υπογραμμίσει το ιδιαιτέρως σεβαστό έργο που επιτελούν οι οργανισμοί της ΕΕ, όπως το Eurofound και το Cedefop. Η βελτίωση της διυπηρεσιακής συνεργασίας θα μπορούσε να συμβάλει στη διασφάλιση υψηλότερου αντικτύπου και να προσελκύσει, επομένως, τη μεγαλύτερη προσοχή των κρατών μελών μας και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

5.3

Πρέπει να αναπτυχθεί σήμερα ένα σύστημα παροχής δεξιοτήτων και ικανοτήτων για τη μελλοντική εργασία. Όπου είναι εφικτό, θα πρέπει να βασίζεται σε διαδικασίες αξιολόγησης και πρόβλεψης δεξιοτήτων για τον προσδιορισμό μακροπρόθεσμων αναγκών σε δεξιότητες σε όλα τα επίπεδα, ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο η θέσπιση τομεακών συμβουλίων απασχόλησης και δεξιοτήτων πρέπει να ενισχυθεί, ούτως ώστε να αποφεύγονται ελλείψεις και αναντιστοιχίες όσον αφορά τις δεξιότητες. Πρόκειται για επείγον καθήκον που πρέπει να αναλάβουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς, συμπεριλαμβανομένων των δημοσίων και των ιδιωτικών οργανισμών.

5.4

Θα πρέπει να καθοριστούν σαφείς ρόλοι για τα διάφορα επίπεδα τυπικής εκπαίδευσης, καθώς και συνδέσεις μεταξύ τους· για παράδειγμα: προώθηση της δημιουργικότητας και της φαντασίας — σε προσχολικό επίπεδο· συνδυασμός της δημιουργικότητας με ισχυρές βασικές γνώσεις και προώθηση της κριτικής σκέψης και της προσαρμογής των γνώσεων — σε σχολικό επίπεδο· προσθήκη ειδικευμένων διεπιστημονικών δεξιοτήτων — σε επίπεδο επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ)· και διεύρυνση της επαγγελματικής διεπιστημονικής γνώσης και σκέψης — σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

5.5

Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση που παρέχουν οι επιχειρήσεις για τους υπαλλήλους τους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα. Εν προκειμένω, η συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων, των πανεπιστημίων και των επαγγελματικών ιδρυμάτων θα είναι καίριας σημασίας. Θα υπάρχει αυξανόμενος αριθμός οργανισμών που θα παρέχουν μη τυπική εκπαίδευση, δηλαδή οργανωμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες εκτός του επίσημα οργανωμένου εκπαιδευτικού συστήματος. Η κοινωνία των πολιτών θα μπορούσε να δημιουργήσει νέα εκπαιδευτικά φόρουμ για την ανάπτυξη ικανοτήτων, σε συνεργασία με διάφορα άτομα, ιδρύματα και ομάδες συμφερόντων.

5.6

Οι ΜΜΕ χρειάζονται την παροχή ειδικής εξωτερικής υποστήριξης διότι, κατά κανόνα, διαθέτουν περιορισμένους πόρους για δραστηριότητες κατάρτισης, ιδίως όταν εμφανίζονται νέες τεχνολογίες και η εξειδικευμένη τεχνογνωσία δεν είναι ακόμη διαθέσιμη στο εσωτερικό των επιχειρήσεων. Φορείς, όπως εμπορικά επιμελητήρια ή οργανώσεις ελεύθερων επαγγελματιών, σε συνεργασία με σχολεία, πανεπιστήμια και κέντρα ιδιωτικής κατάρτισης, καθώς και με ιδρύματα που βασίζονται σε σύμπραξη δημοσίου-ιδιωτικού τομέα, θα μπορούσαν να αποβούν χρήσιμοι για την παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

5.7

Η άτυπη μάθηση θα διαδραματίζει ολοένα σημαντικότερο ρόλο ως πραγματική διαδικασία διά βίου μάθησης, στο πλαίσιο της οποίας κάθε άτομο αποκτά δεξιότητες και γνώσεις από την καθημερινή του εμπειρία· ο εν λόγω τομέας θα μπορούσε να βελτιωθεί ποιοτικώς χάρη σε δημόσια χρηματοδοτούμενα προγράμματα που προσφέρονται μέσω τηλεοπτικών σταθμών, διαδικτυακών πλατφορμών ή άλλων μέσων. Η υιοθέτηση προτύπων και πιστοποιητικών θα μπορούσε να αποβεί χρήσιμη για τη δυνατότητα μέτρησης και σύγκρισης αυτών των μαθησιακών επιδόσεων, ιδίως σε περίπτωση αλλαγής θέσης εργασίας.

5.8

Όσον αφορά το σύνολο των διαφορετικών μορφών εκπαίδευσης, πρέπει να βελτιωθούν τα υφιστάμενα εργαλεία για τη διακρίβωση της συγκρισιμότητας και της ισοδυναμίας της άτυπης μάθησης. Τα υφιστάμενα συστήματα αναγνώρισης της προηγηθείσας εκπαίδευσης, των μαθησιακών αποτελεσμάτων και των ικανοτήτων πρέπει να αναθεωρηθούν προκειμένου να καταστούν ένα αξιόπιστο και προσβάσιμο πρότυπο για όλους και να είναι επίσης σε θέση να συνδράμουν τους εκπαιδευόμενους ώστε να αποκτούν επίγνωση των εμπειριών, των ικανοτήτων και των γνώσεων που διαθέτουν.

5.9

Το ζήτημα της κοινωνικής ασφάλισης και της συλλογικής διαπραγμάτευσης αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού, ιδίως για τους πληθεργαζόμενους και για τους εργαζόμενους άτυπης απασχόλησης. Διαπιστώνεται συνεχής αύξηση του αριθμού των εν λόγω «ψηφιακών νομάδων» που απειλούνται από τη φτώχεια καθώς γηράσκουν. Στο πλαίσιο της δημόσιας πολιτικής πρέπει να αναπτυχθούν κανονισμοί για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Έχουν αναληφθεί ήδη ορισμένες πρωτοβουλίες κοινωνικού διαλόγου που άπτονται των εν λόγω ζητημάτων. Καλό παράδειγμα αποτελεί η συνδικαλιστική οργάνωση IG Metall στη Γερμανία, η οποία έχει δημιουργήσει τη διαδικτυακή πλατφόρμα faircrowdwork.org για την παροχή καθοδήγησης για την πληθεργασία, η οποία έχει αναπτύξει, σε συνεργασία με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, έναν κώδικα δεοντολογίας για τις πλατφόρμες των πληθεργαζόμενων. Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί να καθιερωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη η άσκηση αναγνωρισμένων βέλτιστων πρακτικών.