25.9.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

L 250/208

(1)

Με ηλεκτρονική επιστολή της 3ης Οκτωβρίου 2012, οι πορτογαλικές αρχές υπέβαλαν ανεπίσημα στην Επιτροπή συνοπτικό υπόμνημα σχετικά με τα κρατικά μέτρα που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση των εσόδων από την ιδιωτικοποίηση της Estaleiros Navais de Viana do Castelo S.A. («ENVC»). Βάσει των υποβληθέντων στοιχείων, η Επιτροπή αποφάσισε να κινήσει διαδικασία αυτεπάγγελτης έρευνας στις 5 Οκτωβρίου 2012, η οποία καταχωρίστηκε με τον αριθμό SA.35546 (2012/CP). Η Πορτογαλία ενημερώθηκε για την κίνηση της διαδικασίας με επιστολή της 11ης Οκτωβρίου 2012.

(2)

Η Επιτροπή ζήτησε συμπληρωματικές πληροφορίες με επιστολή της 12ης Οκτωβρίου 2012, στην οποία η Πορτογαλία απάντησε με ηλεκτρονικό μήνυμα της 9ης Νοεμβρίου 2012 και με επιστολή της 20ής Νοεμβρίου 2012. Από τα εν λόγω στοιχεία προέκυψε ότι η ENVC είχε επωφεληθεί στο παρελθόν από ορισμένα μέτρα που ενδεχομένως συνιστούν κρατική ενίσχυση. Πραγματοποιήθηκε τηλεφωνική διάσκεψη με τις πορτογαλικές αρχές στις 16 Οκτωβρίου 2012. Με αίτημα των πορτογαλικών αρχών, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη μεταξύ της Επιτροπής και των πορτογαλικών αρχών στις 11 Δεκεμβρίου 2012. Η Πορτογαλία υπέβαλε πρόσθετες πληροφορίες με επιστολή της 28ης Δεκεμβρίου 2012 και, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στις 18 Ιανουαρίου 2013.

(3)

Με επιστολή της 23ης Ιανουαρίου 2013, η Επιτροπή ενημέρωσε την Πορτογαλία ότι αποφάσισε να κινήσει τη διαδικασία του άρθρου 108 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης («ΣΛΕΕ») σε σχέση με την εν λόγω ενίσχυση («απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας»).

(4)

Η απόφαση της Επιτροπής για την κίνηση της διαδικασίας δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης  (2), καλώντας τα ενδιαφερόμενα μέρη να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους σχετικά με τα μέτρα. Η Πορτογαλία υπέβαλε παρατηρήσεις σχετικά με την απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας με επιστολή της 12ης Μαρτίου 2013. Η Επιτροπή δεν έλαβε παρατηρήσεις από ενδιαφερόμενα μέρη.

(5)

Κατά τη διάρκεια της επίσημης διαδικασίας έρευνας, η Πορτογαλία υπέβαλε επανειλημμένα πληροφορίες, ανταποκρινόμενη σε αιτήσεις παροχής πληροφοριών της Επιτροπής. Επιπλέον, η Επιτροπή και οι πορτογαλικές αρχές είχαν τηλεφωνικές συνδιαλέξεις στις 27 Μαΐου 2013, 29 Ιουλίου 2013, 13 Νοεμβρίου 2013 και στις 20 Ιανουαρίου 2015. Υπήρξε επίσης σύσκεψη εκπροσώπων της Επιτροπής και των πορτογαλικών αρχών στις 17 Μαρτίου 2014.

(6)

Με επιστολή της 27ης Φεβρουαρίου 2015, η Πορτογαλία ζήτησε από την Επιτροπή να επιβεβαιώσει ότι καμία πιθανή υποχρέωση ανάκτησης δεν θα επεκταθεί στη WestSea. Στην ίδια επιστολή, η Πορτογαλία συμφώνησε να παραιτηθεί από τα δικαιώματά της που απορρέουν από το άρθρο 342 της ΣΛΕΕ, σε συνδυασμό με το άρθρο 3 του κανονισμού αριθ. 1/1958 (3) και αποδέχθηκε την έκδοση και την κοινοποίηση της παρούσας απόφασης στην αγγλική γλώσσα.

(7)

Η ENVC ήταν πορτογαλικό ναυπηγείο που ιδρύθηκε το 1944 και εθνικοποιήθηκε το 1975. Ανήκε εξ ολοκλήρου στο κράτος μέσω της EMPORDEF — Empresa Portuguesa de Defesa (SGPS), S.A. («EMPORDEF»), εταιρείας χαρτοφυλακίου κρατικής ιδιοκτησίας σε ποσοστό 100 %, που ελέγχει διάφορες κρατικές επιχειρήσεις στον τομέα της άμυνας.

(8)

Όταν εκδόθηκε η απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας της Επιτροπής (βλ. αιτιολογική σκέψη 3 ανωτέρω), η ENVC απασχολούσε 638 εργαζομένους και ήταν το μόνο ναυπηγείο στην Πορτογαλία ικανό να κατασκευάσει πολεμικά πλοία (4). Το χαρτοφυλάκιο ναυπηγικών δραστηριοτήτων της ENVC εκείνη τη χρονική στιγμή περιοριζόταν στη ναυπήγηση δύο δεξαμενόπλοιων μεταφοράς ασφάλτου κατά παραγγελία της Petróleos de Venezuela S.A («PDVSA»), κατά 100 % κρατικής εταιρείας της Βενεζουέλας.

(9)

Η ENVC λειτουργούσε υπό καθεστώς παραχώρησης. Η παραχώρηση αυτή χορηγήθηκε για πρώτη φορά στην ENVC το 1946 και στη συνέχεια τροποποιήθηκε το 1948, το 1949 και το 1974. Το 1989 το πεδίο της παραχώρησης επεκτάθηκε σε μέγεθος, και η διάρκεια —που αρχικά έληγε το 2006— παρατάθηκε μέχρι το 2031 (5).

(10)

Κατά τον χρόνο έκδοσης της απόφασης για την κίνηση της διαδικασίας, η ENVC συνέχιζε να δραστηριοποιείται στην αγορά. Με το νομοθετικό διάταγμα 186/2012 της 13ης Αυγούστου 2012 η κυβέρνηση αποφάσισε να ιδιωτικοποιήσει εκ νέου την εταιρεία (6).

(11)

Η διαδικασία ιδιωτικοποίησης επρόκειτο να υλοποιηθεί εντός του πλαισίου του πορτογαλικού νόμου περί ιδιωτικοποιήσεων (7). Οι ειδικές διατάξεις που διέπουν τη διαδικασία, δηλαδή το νομοθετικό διάταγμα 186/2012 και η απόφαση του υπουργικού συμβουλίου 73/2012 δημοσιεύθηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα της Πορτογαλικής Δημοκρατίας στις 13 και 29 Αυγούστου 2012 αντίστοιχα (8). Η απόφαση 73/2012 του υπουργικού συμβουλίου διευκρίνισε ότι η ιδιωτικοποίηση έπρεπε να πραγματοποιηθεί με άμεση πώληση, χωρίς διαγωνισμό, ποσοστού έως 95 % του μετοχικού κεφαλαίου της ENVC.

(12)

Η Πορτογαλία ανέφερε ότι η EMPORDEF και ο χρηματοοικονομικός της σύμβουλος εντόπισαν περισσότερους από 70 δυνητικούς επενδυτές. Τρεις επενδυτές υπέβαλαν δεσμευτικές προσφορές εντός της προθεσμίας της 5ης Νοεμβρίου 2012, αλλά μόνο δύο θεωρήθηκαν νομότυπες: της βραζιλιανικής Rio Nave Serviços Navais και της ρωσικής JSC River Sea Industrial Trading (9).

(13)

Με την 27/2013 απόφαση του υπουργικού συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2013, η πορτογαλική κυβέρνηση αποφάσισε να απορρίψει τη μοναδική έγκυρη προσφορά της JSC River Sea Industrial Trading (η προσφορά της Rio Nave Serviços Navais είχε εν τω μεταξύ λήξει) με το επιχείρημα ότι οι όροι ήταν επαχθείς και δεν μπορούσαν να γίνουν αποδεκτοί.

(14)

Με το νομοθετικό διάταγμα 98/2013 της 24ης Ιουλίου 2013, η πορτογαλική κυβέρνηση εξουσιοδότησε την ENVC να διαθέσει με υποπαραχώρηση το γήπεδο στο οποίο λειτουργούσε. Η διαδικασία υποπαραχώρησης ξεκίνησε στις 31 Ιουλίου 2013. Δύο προσφέροντες υπέβαλαν προσφορές, αλλά μόνο η μία, αυτή της Martifer-Energy Systems SGPS, S.A., από κοινού με τη Navalria-Docas, Construções e Reparações Navais, S.A. (μέσω της κοινής θυγατρικής τους WestSea), κρίθηκε αποδεκτή. Η Πορτογαλία επιβεβαίωσε την επιλογή της προσφοράς της WestSea στις 11 Οκτωβρίου 2013.

(15)

Λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική κατάσταση της ENVC, η οποία έως τα μέσα του 2013 είχε συσσωρεύσει ζημίες άνω των 264 εκατ. ευρώ, η πορτογαλική κυβέρνηση αποφάσισε να προβεί σε εκκαθάριση της ENVC με την 86/2013 απόφαση του υπουργικού συμβουλίου της 5ης Δεκεμβρίου 2013. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση έδωσε εντολή στο διοικητικό συμβούλιο της ENVC να ξεκινήσει την εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης και να μεγιστοποιήσει την αξία τους μέσω διαφανών πωλήσεων.

(16)

Στις 4 Μαρτίου 2014 πραγματοποιήθηκε γενική συνέλευση της ENVC, όπου η EMPORDEF, ως μοναδικός μέτοχος της ENVC, επικύρωσε την απόφαση για την εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων της ENVC, καθώς και την απόλυση 607 περίπου εργαζομένων εκείνη τη χρονική στιγμή, με σκοπό την εκκαθάριση και τη διάλυση της εταιρείας το συντομότερο δυνατόν.

(17)

Αφού προέβη στις αναγκαίες ρυθμίσεις για την υλοποίηση της απόφασης της γενικής συνέλευσης της ENVC για την εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων και την απόλυση των εργαζομένων, η πορτογαλική κυβέρνηση ανέθεσε στον Comissão de Recrutamento e Selecção para a Administração Pública — CRESAP (τον αρμόδιο πορτογαλικό οργανισμό για την επιλογή και την πρόσληψη ανώτερων διοικητικών υπαλλήλων) να διορίσει την ομάδα εκκαθάρισης που θα αναλάμβανε την εκκαθάριση της ENVC. Οι πορτογαλικές αρχές επιβεβαίωσαν ότι η ENVC θα ρευστοποιηθεί τους επόμενους μήνες.

(18)

Από τα στοιχεία που υπέβαλε η Πορτογαλία κατά τη διάρκεια της επίσημης διαδικασίας έρευνας συνάγεται ότι η ENVC επωφελήθηκε από διάφορα μέτρα ενίσχυσης κατά το παρελθόν («τα προηγούμενα μέτρα»).

(19)

Ορισμένα από τα προηγούμενα μέτρα λήφθηκαν από την EMPORDEF ή το πορτογαλικό Δημόσιο Ταμείο για να καλυφθούν τα λειτουργικά έξοδα και/ή ζημίες της ENVC κατά το διάστημα από το 2006 έως το 2013. Τα μέτρα αυτά συνοψίζονται στον πίνακα 1 κατωτέρω.

Πίνακας 1

Τα προηγούμενα μέτρα που χορηγήθηκαν για την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων και/ή των ζημιών της ENVC

(20)

Στις 11 Μαΐου 2006 η γενική συνέλευση της ENVC (μοναδικός μέτοχος της οποίας ήταν η EMPORDEF) αποφάσισε να προβεί σε αύξηση του κεφαλαίου της ENVC ύψους 24,875 εκατ. ευρώ το 2006 («αύξηση κεφαλαίου του 2006») (10). Κατά την άποψη των πορτογαλικών αρχών, η αύξηση κεφαλαίου του 2006 ήταν αναγκαία για να μπορέσει η ENVC να τηρήσει τις οικονομικές και εμπορικές δεσμεύσεις της (ιδίως έναντι του πορτογαλικού πολεμικού ναυτικού) και πραγματοποιήθηκε με γνώμονα ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης της ENVC της 17ης Αυγούστου 2005 (βλ. αιτιολογική σκέψη 47 κατωτέρω). Η Πορτογαλία επισημαίνει επίσης ότι η αύξηση κεφαλαίου του 2006 ήταν αναγκαία για τη συμμόρφωση με το άρθρο 35 του πορτογαλικού κώδικα εμπορικών εταιρειών («Código das Sociedades Comerciais»), ενώ οι εναλλακτικές λύσεις ήταν η μείωση του κεφαλαίου της ENVC ή η εκκαθάριση της εταιρείας.

(21)

Το 2012 και στις αρχές του 2013 αρκετές τράπεζες έπαψαν να χορηγούν δάνεια στην ENVC και δήλωσαν πρόθυμες να το πράξουν μόνο σε σχέση με την EMPORDEF. Ως εκ τούτου, για να διασφαλιστεί η συνέχιση των δραστηριοτήτων της ENVC, η EMPORDEF —ως αποκλειστικός της μέτοχος— χορήγησε χρηματοδοτική στήριξη στην ENVC υπό μορφή πολλαπλών έντοκων δανείων συνολικού ύψους 101 118 066,03 ευρώ («τα δάνεια του 2012 και του 2013») (11). Η Πορτογαλία εξηγεί ότι τα εν λόγω δάνεια χορηγήθηκαν με σκοπό την κάλυψη του κόστους λειτουργίας και τη διασφάλιση της ανανέωσης των υφιστάμενων τραπεζικών δανείων. Τα επιτόκια που εφαρμόζονται στα δάνεια του 2012 και του 2013 εξαρτώνται από την κάθε ειδική σύμβαση. Η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι τα επιτόκια που εφάρμοσε η EMPORDEF στην ENVC ήταν τα τραπεζικά επιτόκια που εφαρμόζονται στα υποκείμενα δάνεια της EMPORDEF. Τον Φεβρουάριο του 2014 η ENVC δεν είχε αποπληρώσει τα δάνεια του 2012 και του 2013 και δεν είχε καταβάλει ούτε τόκους.

(22)

Τέλος, το 2006, το 2008, το 2010 και το 2011 η ENVC έλαβε χρηματοδότηση συνολικού ύψους 56 εκατ. ευρώ από το πορτογαλικό δημόσιο ταμείο («Direção-Geral do Tesouro e Finanças» — DGTF) με τη μορφή διαφόρων συμφωνιών δανειοδότησης («τα δάνεια του DGTF»). Η Πορτογαλία δηλώνει ότι τα εφαρμοστέα επιτόκια ήταν EURIBOR συν ένα μεταβλητό περιθώριο ανάλογα με τη σύμβαση. Τα δάνεια χορηγήθηκαν με σκοπό την κάλυψη παλαιότερων εκκρεμών οικονομικών ευθυνών και ταμειακών απαιτήσεων για την αντιμετώπιση των λειτουργικών δαπανών της ENVC. Η Πορτογαλία επιβεβαίωσε ότι τα δάνεια του DGTF δεν έχουν αποπληρωθεί (12).

(23)

Επίσης, η Πορτογαλία υπέβαλε στοιχεία σχετικά με ορισμένα άλλα μέτρα υπέρ της ENVC στο παρελθόν. Τα μέτρα αυτά συνοψίζονται στον πίνακα 2 κατωτέρω.

Πίνακας 2

Άλλα προηγούμενα μέτρα υπέρ της ENVC  (13)

(24)

Το 2010 η ENVC σύναψε σύμβαση με την PDVSA για τη ναυπήγηση δύο δεξαμενόπλοιων μεταφοράς ασφάλτου. Η αξία της σύμβασης για κάθε πλοίο ήταν 64,45 εκατ. ευρώ, και συνολικά 128,9 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με τη σύμβαση κατασκευής, η PDVSA θα πλήρωνε ως προκαταβολή στην ENVC το 10 % της συνολικής τιμής της σύμβασης, δηλαδή 12,89 εκατ. ευρώ, υπό την προϋπόθεση ότι θα ελάμβανε δύο ανέκκλητες ενέγγυες πιστώσεις, οι οποίες θα λειτουργούσαν ως εγγύηση για την προκαταβολή της PDVSA σε περίπτωση αθέτησης των συμβατικών υποχρεώσεων της ENVC. Οι δύο ανέκκλητες ενέγγυες πιστώσεις εκδόθηκαν από την CGD με βάση τις δηλώσεις προθέσεων της EMPORDEF και αποσύρθηκαν στις 28 Φεβρουαρίου 2014 και στις 31 Μαρτίου 2014.

(25)

Η Πορτογαλία εξηγεί επίσης ότι, κατά το διάστημα 2007 έως 2011, η EMPORDEF εξέδωσε πολυάριθμες δηλώσεις προθέσεων και εγγυήσεις για τη στήριξη συμφωνιών χρηματοδότησης μεταξύ της ENVC και εμπορικών τραπεζών (οι δηλώσεις προθέσεων που αναφέρονται στην αιτιολογική σκέψη 24 ανωτέρω και στην παρούσα αιτιολογική σκέψη θα αναφέρονται από κοινού ως «δηλώσεις προθέσεων» —και αφορούν συνολικό ποσό 70 792 500 ευρώ). Η Πορτογαλία επισημαίνει ότι η EMPORDEF δεν εισέπραξε ποτέ προμήθεια από την ENVC για τις δηλώσεις προθέσεων.

(26)

Κατά το διάστημα 2000 έως 2005, η ENVC εισέπραξε πολυάριθμες επιδοτήσεις για ναυπηγικές δραστηριότητες ύψους 27 129 933,20 ευρώ («επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας»). Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε πολλαπλές μη επιστρεπτέες επιχορηγήσεις για τη ναυπήγηση ορισμένων πλοίων και δεξαμενόπλοιων οι οποίες, κατά τους ισχυρισμούς της Πορτογαλίας, χορηγήθηκαν βάσει του νομοθετικού διατάγματος 296/89 για την εφαρμογή της οδηγίας 87/167/ΕΟΚ του Συμβουλίου (17).

(27)

Η ENVC έλαβε επίσης οικονομική ενίσχυση για επαγγελματική κατάρτιση ύψους 257 791 ευρώ («οι επιδοτήσεις επαγγελματικής κατάρτισης») το 2005 και το 2006 στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Απασχόληση, κατάρτιση και κοινωνική ανάπτυξη (POEFDS)», που χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο.

(28)

Όσον αφορά το πλοίο Atlântida, η Πορτογαλία εξηγεί ότι για τη ναυπήγησή του διενεργήθηκε διεθνής δημόσιος διαγωνισμός το 2006, στον οποίο συμμετείχαν μόνον η ENVC και μία ακόμη εταιρεία. Ωστόσο, και οι δύο προσφορές απορρίφθηκαν, διότι δεν πληρούσαν τις απαραίτητες απαιτήσεις του διαγωνισμού. Η ναυπήγηση των πλοίων ανατέθηκε στην ENVC σε μεταγενέστερο στάδιο μέσω απευθείας διαπραγμάτευσης με την Atlanticoline, τη δημόσια επιχείρηση που εκτελούσε τις θαλάσσιες μεταφορές στις Αζόρες. Η αρχική αξία της σύμβασης για το πλοίο Atlântida ανερχόταν σε 39,95 εκατ. ευρώ και στη συνέχεια αυξήθηκε σε 45,35 εκατ. ευρώ. Αργότερα, η Atlanticoline κατήγγειλε τη σύμβασή της με την ENVC ισχυριζόμενη ότι το πλοίο Atlântida δεν μπορούσε να επιτύχει την καθορισμένη ταχύτητα.

(29)

Για τον τερματισμό της διαφοράς μεταξύ της Atlanticoline και της ENVC, η EMPORDEF έλαβε δάνειο από την CGD ύψους 37 εκατ. ευρώ στις 23 Δεκεμβρίου 2009. Η δανειακή σύμβαση όριζε ότι η EMPORDEF θα χρησιμοποιούσε το δάνειο για να διαθέσει στην ENVC τα αναγκαία κεφάλαια, ώστε να μπορέσει να τερματίσει τις δικαστικές διαδικασίες με την Atlanticoline. Το επιτόκιο που εφαρμόστηκε ήταν το EURIBOR 6 μηνών συν ένα περιθώριο 2 % («το δάνειο για το σκάφος Atlântida »).

(30)

Το ολοκληρωμένο σκάφος δημοπρατήθηκε κατά τη διάρκεια του 2014. Η διαδικασία πώλησης δημοσιοποιήθηκε στις εθνικές και διεθνείς εφημερίδες και η τιμή ήταν το μοναδικό κριτήριο για την επιλογή του νικητή του διαγωνισμού. Η συμφωνία αγοράς με τον αγοραστή (Mystic Cruises SA) έναντι 8,75 εκατ. ευρώ υπογράφηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2014.

(31)

Στις 23 Ιανουαρίου 2013 η Επιτροπή αποφάσισε να κινήσει την επίσημη διαδικασία έρευνας. Στην απόφασή της για την κίνηση της διαδικασίας, η Επιτροπή διατύπωσε την προκαταρκτική άποψη ότι η ENVC θα μπορούσε να θεωρηθεί προβληματική επιχείρηση κατά την έννοια των κοινοτικών κατευθυντήριων γραμμών του 2004 όσον αφορά τις κρατικές ενισχύσεις για τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων (18) (οι «κατευθυντήριες γραμμές Δ&Α του 2004»), ιδίως λόγω των σημαντικών ζημιών της ENVC, τουλάχιστον από το 2000 και μετά.

(32)

Μολονότι η Επιτροπή επεσήμανε στην απόφασή της για την κίνηση της διαδικασίας ότι της είχαν υποβληθεί περιορισμένα στοιχεία σχετικά με τα προηγούμενα μέτρα, η Επιτροπή διαμόρφωσε την προκαταρκτική άποψη ότι όλα τα μέτρα ενείχαν κρατικούς πόρους και έπρεπε να καταλογιστούν στο κράτος (19). Η Επιτροπή εξέφρασε επίσης την προκαταρκτική άποψη ότι τα προηγούμενα μέτρα παρείχαν στην ENVC αδικαιολόγητο πλεονέκτημα, καθότι ήταν εμφανώς απίθανο οποιοσδήποτε συνετός ιδιώτης επιχειρηματίας να χορηγήσει στην ENVC τα προηγούμενα μέτρα, λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπιζε η ENVC εκείνη τη χρονική περίοδο. Το πλεονέκτημα είχε επιλεκτικό χαρακτήρα, εφόσον ο μοναδικός δικαιούχος ήταν η ENVC.

(33)

Η Επιτροπή επισήμανε επίσης ότι ήταν πιθανό τα προηγούμενα μέτρα να επηρεάσουν τις συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών, εφόσον η ENVC ήταν σε ανταγωνισμό με ναυπηγεία άλλων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του υπόλοιπου κόσμου. Τα προηγούμενα μέτρα, συνεπώς, επέτρεψαν στην ENVC να συνεχίσει να λειτουργεί, ώστε να μην πρέπει να αντιμετωπίσει, όπως συνέβη με άλλους ανταγωνιστές, τις συνέπειες που θα είχαν υπό κανονικές συνθήκες τα δυσμενή οικονομικά της αποτελέσματα.

(34)

Με βάση τα ανωτέρω, η Επιτροπή διαμόρφωσε την προσωρινή άποψη ότι τα προηγούμενα μέτρα συνιστούσαν εμφανώς κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Επίσης, εφόσον τα προηγούμενα μέτρα είχαν χορηγηθεί κατά παράβαση των υποχρεώσεων κοινοποίησης και αναστολής της εφαρμογής τους, που ορίζονται στο άρθρο 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή επισήμανε ότι συνιστούσαν παράνομη κρατική ενίσχυση.

(35)

Η Επιτροπή εξέφρασε επίσης αμφιβολίες σχετικά με τη συμβατότητα των προηγούμενων μέτρων με την εσωτερική αγορά, ιδίως εφόσον οι πορτογαλικές αρχές δεν πρόβαλαν κανέναν πιθανό λόγο συμβατότητας των μέτρων.

(36)

Η Επιτροπή εξέτασε, παρ' όλα αυτά, κατά πόσο θα μπορούσε εκ πρώτης όψεως να εφαρμοστεί στα προηγούμενα μέτρα κάποιος από τους πιθανούς λόγους συμβατότητας που προβλέπονται στη ΣΛΕΕ. Αφού απέκλεισε τη δυνατότητα εφαρμογής των εξαιρέσεων του άρθρου 107 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή παρατήρησε αρχικά ότι θα μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο η εξαίρεση που προβλέπεται στο άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ.

(37)

Η Επιτροπή επισήμανε ότι, κατά τον χρόνο της χορήγησής τους, τα προηγούμενα μέτρα δεν είχαν εμφανώς χορηγηθεί σύμφωνα με τους ειδικούς κανόνες κρατικών ενισχύσεων στη ναυπηγική βιομηχανία, δηλαδή το πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις στη ναυπηγική βιομηχανία (20) ή το προηγούμενο πλαίσιο (21). Λόγω του ότι η ENVC ήταν κατά τα φαινόμενα προβληματική επιχείρηση κατά την έννοια των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004, η Επιτροπή επισήμανε ότι η μόνη πιθανή βάση συμβατότητας ήταν αυτή που αφορά τις ενισχύσεις διάσωσης και αναδιάρθρωσης προβληματικών επιχειρήσεων βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ, δηλαδή των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004.

(38)

Η Επιτροπή επισήμανε καταρχάς ότι εκ πρώτης όψεως δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις για τις ενισχύσεις διάσωσης που καθορίζονται στο τμήμα 3.1 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004. Επίσης, όσον αφορά την ενίσχυση αναδιάρθρωσης, όπως ορίζεται στο τμήμα 3.2 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004, η Επιτροπή παρατήρησε ότι η Πορτογαλία δεν απέδειξε την ύπαρξη κανενός από τα απαραίτητα στοιχεία βάσει του οποίου τα προηγούμενα μέτρα θα μπορούσαν να θεωρηθούν συμβατή ενίσχυση αναδιάρθρωσης (σχέδιο αναδιάρθρωσης, ίδια συνεισφορά, αντισταθμιστικά μέτρα κ.λπ.). Ως εκ τούτου, η Επιτροπή δεν διέθετε αποδεικτικά στοιχεία ότι κάποιο από τα προηγούμενα μέτρα θα μπορούσε να θεωρηθεί συμβατό βάσει των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α ως ενίσχυση διάσωσης ή αναδιάρθρωσης.

(39)

Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, η Επιτροπή εξέφρασε αμφιβολίες ως προς τη συμβατότητα των προηγούμενων μέτρων υπέρ της ENVC με την εσωτερική αγορά.

(40)

Επιπλέον, η Επιτροπή προέβη σε ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με τα μέτρα που σχεδίαζε η Πορτογαλία στο πλαίσιο της ιδιωτικοποίησης της ENVC. Μολονότι η απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας δεν εξέταζε τα συνοδευτικά μέτρα που σχεδιάστηκαν για την ιδιωτικοποίηση της ENVC, λόγω της οικονομικής κατάστασης της ENVC και της φύσης των προγραμματιζόμενων μέτρων, η Επιτροπή θεώρησε πιθανό ότι τα μέτρα αυτά ενείχαν στοιχεία κρατικής ενίσχυσης. Ωστόσο, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η Πορτογαλία απέρριψε τη μοναδική έγκυρη προσφορά για την ιδιωτικοποίηση της ENVC και, αντ' αυτού, αποφάσισε να εκκαθαρίσει την εταιρεία (βλ. αιτιολογικές σκέψεις 14 έως 15 ανωτέρω). Σε αυτή τη βάση, η Επιτροπή θεωρεί ότι δεν λήφθηκαν τα σχεδιασθέντα συνοδευτικά μέτρα για την ιδιωτικοποίηση της ENVC και, ως εκ τούτου, δεν θα ληφθούν υπόψη στην παρούσα απόφαση.

(41)

Στις παρατηρήσεις της σχετικά με την απόφαση της Επιτροπής για την κίνηση της διαδικασίας, η Πορτογαλία υπογράμμισε ότι, παρά τις ζημίες που είχε συσσωρεύσει η ENVC από το 2000, και ιδίως από το 2009, η απόφαση για τη συνέχιση της λειτουργίας της επιχείρησης με την παροχή σε αυτήν επαρκών μέσων ήταν μια λογική επιλογή για την EMPORDEF, σύμφωνα με τη λογική του επενδυτή σε οικονομία της αγοράς («ΙΕΟΑ»).

(42)

Όσον αφορά τις δυσκολίες της ENVC, η Πορτογαλία τόνισε ότι η σοβαρότητα της οικονομικής της κατάστασης ήταν πλέον προφανής μόλις το 2009/2010 και ότι ο μη αναστρέψιμος χαρακτήρας της καταγράφηκε στους ετήσιους λογαριασμούς της εταιρείας μόλις το 2012.

(43)

Η Πορτογαλία εξήγησε επίσης ότι η αύξηση κεφαλαίου του 2006 οφειλόταν σε νομική υποχρέωση βάσει του άρθρου 35 του πορτογαλικού κώδικα εταιρειών. Σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη, όταν απολεσθεί το ήμισυ του μετοχικού κεφαλαίου μιας συγκεκριμένης εταιρείας, i) η εταιρεία πρέπει να διαλυθεί, ii) το μετοχικό κεφάλαιο πρέπει να μειωθεί για ποσό όχι μικρότερο από τα ίδια κεφάλαια («capital próprio») της εταιρείας, ή iii) οι μέτοχοι της εταιρίας πρέπει να συνεισφέρουν μετοχικό κεφάλαιο. Σε αυτή τη βάση, οι μέτοχοι της ENVC αποφάσισαν το 2006 να εισφέρουν κεφάλαια ύψους 24,875 εκατ. ευρώ στην εταιρεία.

(44)

Σύμφωνα με την Πορτογαλία, η εν λόγω απόφαση ελήφθη με την πεποίθηση ότι οι εναλλακτικές επιλογές βάσει του άρθρου 35 του πορτογαλικού κώδικα εταιρειών δεν θα επέτρεπαν στην εν λόγω επιχείρηση να τηρήσει τις οικονομικές και εμπορικές δεσμεύσεις της (ιδίως έναντι του πορτογαλικού πολεμικού ναυτικού). Το 2006 το βιβλίο παραγγελιών της ENVC περιείχε 15 έργα κατασκευής για συνολικό ποσό ύψους 386 εκατ. ευρώ.

(45)

Η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι ένας επενδυτής σε οικονομία της αγοράς θα είχε επιλέξει και την αύξηση του κεφαλαίου της ENVC επιτρέποντάς της να συνεχίσει τη δραστηριότητά της, ενισχύοντας έτσι την ανταγωνιστικότητά της στην αγορά της ναυπηγικής βιομηχανίας.

(46)

Με την επιστολή της 14ης Φεβρουαρίου 2014 η Πορτογαλία ανέφερε ότι η απόφαση για την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου του 2006 ελήφθη τον Αύγουστο του 2005 με γνώμονα όχι μόνο το χαρτοφυλάκιο της εταιρείας, αλλά και ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης της ENVC.

(47)

Το σχέδιο αναδιάρθρωσης, προσχέδιο του οποίου υποβλήθηκε, εκπονήθηκε από την Banco Português de Investimento S.A. («BPI») και κάλυπτε την περίοδο 2005-2009. Σύμφωνα με το σχέδιο αναδιάρθρωσης, η ENVC θα έπρεπε να επικεντρωθεί σε στρατιωτικές δραστηριότητες για να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητά της, μολονότι αναγνωριζόταν ότι η χρηματοπιστωτική και οικονομική βιωσιμότητα της ENVC ήταν εξαρτημένη από τη διαχειριστική ικανότητα, την εκτέλεση των υφιστάμενων συμβάσεων και στην εξέλιξη της ναυπηγικής αγοράς.

(48)

Το σχέδιο αναδιάρθρωσης δεν προσδιόρισε ποσοτικά το κόστος της μη εκτέλεσης των συμβάσεων που είχε συνάψει έως τότε η ENVC. Ωστόσο, το κόστος από το κλείσιμο της εταιρείας (συμπεριλαμβανομένης της απόλυσης των εργαζομένων και της ρύθμισης των οφειλών) εκτιμήθηκε σε 175 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με την Πορτογαλία, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η εκκαθάριση ήταν επαχθέστερη από την αύξηση κεφαλαίου, δεν επελέγη η πρώτη εναλλακτική επιλογή.

(49)

Η Πορτογαλία εξήγησε επίσης ότι το σχέδιο αναδιάρθρωσης αναγνώριζε την ανάγκη στήριξης της ENVC, εφόσον η εταιρεία δεν ήταν σε θέση να συνεχίσει τις δραστηριότητές της με τις δικές της δυνάμεις την περίοδο 2005-2007. Εντούτοις, η Πορτογαλία παρατήρησε ότι η έκθεση του 2009 του Inspecção-Geral de Finanças — IGF (του φορέα που είχε αναλάβει την εποπτεία των πορτογαλικών δημόσιων επιχειρήσεων) ανέφερε ότι το σχέδιο αναδιάρθρωσης της ENVC δεν είχε εφαρμοστεί επαρκώς και ότι οι δημοσιονομικές και οικονομικές προβλέψεις για την περίοδο 2008-2011 ήταν υπερβολικά αισιόδοξες.

(50)

Όσον αφορά τα δάνεια του 2012 και του 2013, η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι τα επιτόκια που εφαρμόστηκαν στην ENVC ήταν τα ίδια με αυτά που η EMPORDEF κατόρθωσε να λάβει από την αγορά. Συνεπώς, τα επιτόκια πρέπει να εξεταστούν με βάση τους όρους της αγοράς και χωρίς ενίσχυση. Σύμφωνα με την Πορτογαλία, εφόσον η EMPORDEF ήταν ο μοναδικός μέτοχος της ENVC, θα μπορούσε να θεωρηθεί υπεύθυνη σε τελευταίο βαθμό για τα χρέη και τις υποχρεώσεις της ENVC. Ως εκ τούτου, η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι η EMPORDEF δεν αύξησε τον κίνδυνο της περαιτέρω έκθεσής της στην ENVC με τα δάνεια του 2012 και του 2013.

(51)

Στην επιστολή της 14ης Φεβρουαρίου 2014, η Πορτογαλία διευκρίνισε ότι τον Φεβρουάριο του 2014 η ENVC δεν είχε αποπληρώσει τα δάνεια του 2012 και του 2013 ούτε είχε καταβάλει τόκους. Επιπλέον, η Πορτογαλία επισήμανε ότι τα δάνεια στην ENVC συνοδεύονταν, όταν αυτό ήταν αναγκαίο, από δηλώσεις προθέσεων της EMPORDEF.

(52)

Όσον αφορά τα δάνεια της DGTF που χορηγήθηκαν το 2006, το 2008, το 2010 και το 2011, η Πορτογαλία θεωρεί ότι είχαν χορηγηθεί με τους όρους της αγοράς, εφόσον το επιτόκιο που εφαρμόστηκε ήταν το EURIBOR συν ένα μεταβλητό περιθώριο, ανάλογα με την κάθε σύμβαση δανείου. Η Πορτογαλία επισημαίνει επίσης ότι τα δάνεια της DGTF είχαν χορηγηθεί με γνώμονα το βιβλίο παραγγελιών της ENVC, που θα μπορούσε να δημιουργήσει εύλογες προσδοκίες ότι το ναυπηγείο θα ήταν σε θέση να αποπληρώσει τα δάνεια.

(53)

Η Πορτογαλία επισημαίνει επίσης ότι η χρήση των δηλώσεων προθέσεων αποτελεί συνήθη πρακτική μεταξύ των ιδιωτικών φορέων ως μηχανισμός που εγγυάται την πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές για τις εταιρείες χαμηλότερης δανειοληπτικής ικανότητας. Η Πορτογαλία επισημαίνει ότι η EMPORDEF, σε κάθε περίπτωση, θα θεωρούνταν υπεύθυνη σε τελευταίο βαθμό για τις οφειλές της ENVC, εφόσον ήταν ο μοναδικός της μέτοχος. Σε κάθε περίπτωση, η Πορτογαλία παραδέχεται ότι η EMPORDEF δεν έλαβε ποτέ προμήθεια από την ENVC για τις δηλώσεις προθέσεων.

(54)

Όσον αφορά τις επιδοτήσεις στη ναυπηγική βιομηχανία, η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι οι επιδοτήσεις αυτές χορηγούνταν σύμφωνα με το νομοθετικό διάταγμα 296/89 —που έθεσε σε εφαρμογή την οδηγία 87/167/ΕΟΚ— και ότι, ως εκ τούτου, θα ήταν συμβατές ενισχύσεις στη ναυπηγική βιομηχανία. Όσον αφορά τις επιδοτήσεις επαγγελματικής κατάρτισης, η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι αυτές χορηγήθηκαν σε όλες τις εταιρείες που πληρούσαν τις κανονιστικές διατάξεις και ότι, ως εκ τούτου, δεν παρείχαν στην ENVC αθέμιτο επιλεκτικό πλεονέκτημα.

(55)

Όσον αφορά το πλοίο Atlântida , η Πορτογαλία επισημαίνει ότι τον Ιούνιο του 2012 η αγοραία αξία του εκτιμήθηκε σε 29,24 εκατ. ευρώ, λαμβανομένης υπόψη, μεταξύ άλλων, της οικονομικής απαξίωσης λόγω παλαίωσης και της φυσικής και λειτουργικής απόσβεσης. Στο πλαίσιο αυτό, η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν λόγοι να θεωρηθεί ότι η ναυπήγηση του πλοίου απέφερε αδικαιολόγητο πλεονέκτημα στην ENVC, εφόσον το κόστος κατασκευής υπερέβη τη συμβατική τιμή.

(56)

Η παρούσα απόφαση εξετάζει καταρχάς το ζήτημα του κατά πόσον η ENVC είναι προβληματική επιχείρηση κατά την έννοια των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004 (22). Στη συνέχεια αναλύει το κατά πόσον τα επίμαχα μέτρα ενέχουν στοιχείο κρατικής ενίσχυσης στην ENVC, κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, και στη συνέχεια τη νομιμότητα και τη συμβατότητα μιας τέτοιας ενίσχυσης με την εσωτερική αγορά.

(57)

Όπως προαναφέρεται στην αιτιολογική σκέψη 42, η Πορτογαλία υποστηρίζει ότι η σοβαρότητα της οικονομικής κατάστασης της ENVC κατέστη προφανής μόνο το 2009/2010 και ότι ο μη αναστρέψιμος χαρακτήρας της αναγνωρίστηκε στους ετήσιους λογαριασμούς της εταιρείας μόλις το 2012.

(58)

Η Επιτροπή επαναλαμβάνει τις απόψεις που εξέφρασε στην απόφασή της για την κίνηση της διαδικασίας. Σύμφωνα με το σημείο 9 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004, η Επιτροπή θεωρεί ότι μια επιχείρηση είναι προβληματική εφόσον δεν είναι ικανή, με δικούς της οικονομικούς πόρους ή με τους πόρους που είναι ικανή να εξασφαλίσει από τους ιδιοκτήτες/μέτοχους της και τους πιστωτές της, να ανακόψει τη ζημιογόνο πορεία της, η οποία, χωρίς εξωτερική παρέμβαση από το κράτος, θα την οδηγήσει προς μία σχεδόν βέβαιη οικονομική εξαφάνιση βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα.

(59)

Η αιτιολογική σκέψη 10 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004 διευκρινίζει ότι μια εταιρεία περιορισμένης ευθύνης θεωρείται προβληματική εφόσον έχει απολεσθεί πάνω από το μισό του εγγεγραμμένου της κεφαλαίου και πάνω από το ένα τέταρτο του κεφαλαίου αυτού έχει απολεσθεί κατά τη διάρκεια των δώδεκα τελευταίων μηνών, ή πληροί τις προϋποθέσεις του εθνικού δικαίου που τη διέπει όσον αφορά την υπαγωγή της σε συλλογική πτωχευτική διαδικασία.

(60)

Η αιτιολογική σκέψη 10 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004 προσθέτει ότι, ακόμα και στην περίπτωση που δεν συντρέχει καμία από τις περιστάσεις που αναφέρονται στο σημείο 10, μια εταιρεία μπορεί να συνεχίσει να θεωρείται προβληματική, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν οι συνήθεις ενδείξεις μιας προβληματικής επιχείρησης, όπως αύξηση των ζημιών, μείωση του κύκλου εργασιών, διόγκωση των αποθεμάτων, πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα, φθίνουσα ταμειακή ροή, αυξανόμενη δανειοληψία, αύξηση των οικονομικών επιβαρύνσεων καθώς και εξασθένιση ή εξαφάνιση της αξίας του καθαρού ενεργητικού.

(61)

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι η ENVC είναι εταιρεία περιορισμένης ευθύνης η οποία παρουσίαζε συνεχώς σημαντικές ζημίες, τουλάχιστον από το 2000 (βλ. πίνακα 3 κατωτέρω):

Πίνακας 3

Καθαρά αποτελέσματα της ENVC το διάστημα 2000 έως 2013

(62)

Εκτός από τις σημαντικές ζημίες της ENVC, οι οποίες αποτελούν μια πρώτη ένδειξη των δυσκολιών της εταιρείας, υπάρχουν και ορισμένες άλλες συνήθεις ενδείξεις μιας προβληματικής επιχείρησης κατά την έννοια των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004. Ενδεικτικά, ο κύκλος εργασιών της ENVC παρουσίαζε συνεχή μείωση, τουλάχιστον από το 2008, από 129,62 εκατ. ευρώ κατά το εν λόγω έτος σε 55,58 εκατ. ευρώ το 2009, σε 20,22 εκατ. ευρώ το 2010 και σε 15,11 εκατ. ευρώ το 2011. Αν και το 2012 σημειώθηκε αύξηση του κύκλου εργασιών (30,38 εκατ. ευρώ), που οφείλεται σε ορισμένες πρόσθετες εργασίες για την υλικοτεχνική υποστήριξη πλοίων (23), αυτό συνέβη άπαξ, και το 2013 ο κύκλος εργασιών σημείωσε εκ νέου κατακόρυφη πτώση σε 3,79 εκατ. ευρώ.

(63)

Επιπλέον, η ENVC είχε αρνητικό ίδιο κεφάλαιο, τουλάχιστον από το 2009: — 25,62 εκατ. ευρώ το 2009, — 74,49 εκατ. ευρώ το 2010, — 129,63 εκατ. ευρώ το 2011, — 142,45 εκατ. ευρώ το 2012 και — 193,46 εκατ. ευρώ το 2013 (24).

(64)

Σύμφωνα με την Πορτογαλία (βλ. αιτιολογική σκέψη 43 ανωτέρω), η αύξηση κεφαλαίου του 2006 ήταν αναγκαία για τη συμμόρφωση με το άρθρο 35 του πορτογαλικού κώδικα εταιρειών, εφόσον οι εναλλακτικές λύσεις ήταν η μείωση του κεφαλαίου της ENVC ή η εκκαθάριση της εταιρείας. Επιπλέον, το σχέδιο αναδιάρθρωσης που εκπόνησε η BPI τον Αύγουστο του 2005 (βλ. αιτιολογική σκέψη 47 ανωτέρω) επισημαίνει ότι, από τα τέλη του 2003, η ENVC ήταν σε κατάσταση οικονομοτεχνικής πτώχευσης («falência técnica»). Τέλος, η Επιτροπή παρατηρεί ότι η έκθεση του 2009 του IGF αναφέρει ότι στις 31 Δεκεμβρίου 2005 και στα τέλη του 2008 η ENVC ήταν ξανά σε κατάσταση οικονομοτεχνικής πτώχευσης. Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι, σε εκείνες τις χρονικές στιγμές που η ENVC ήταν σε κατάσταση οικονομοτεχνικής πτώχευσης, παρουσίασε όλες τις ενδείξεις της πτώχευσης, εκτός του ότι δεν είχε κηρυχθεί επισήμως σε πτώχευση από το αρμόδιο δικαστήριο. Αυτό σημαίνει ότι η εταιρεία πληρούσε τα κριτήρια βάσει του εθνικού δικαίου για να τεθεί υπό καθεστώς συλλογικής πτωχευτικής διαδικασίας, σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 10 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004, τουλάχιστον στα τέλη του 2003, του 2005 και του 2008.

(65)

Με βάση τα ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ENVC ήταν προβληματική επιχείρηση κατά την έννοια των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004 κατά τη χρονική στιγμή της χορήγησης όλων των προηγούμενων μέτρων.

(66)

Σύμφωνα με το άρθρο 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε μορφή από τα κράτη ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό διά της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά, κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ κρατών μελών συναλλαγές.

(67)

Επομένως, για να διαπιστωθεί η ύπαρξη κρατικής ενίσχυσης, πρέπει να αξιολογηθεί κατά πόσον πληρούνται τα σωρευτικά κριτήρια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ (δηλαδή μεταβίβαση κρατικών πόρων, επιλεκτικό πλεονέκτημα, δυνητική στρέβλωση του ανταγωνισμού και επίπτωση στις συναλλαγές εντός της ΕΕ) για τα προσδιορισθέντα μέτρα.

(68)

Η Επιτροπή επισημαίνει ήδη στο πλαίσιο αυτό ότι η Πορτογαλία δεν αμφισβητεί τον χαρακτήρα κρατικής ενίσχυσης των επιδοτήσεων της ναυπηγικής βιομηχανίας εφόσον, κατά τις πορτογαλικές αρχές, χορηγήθηκαν σύμφωνα με το νομοθετικό διάταγμα 296/89, που έθεσε σε εφαρμογή την οδηγία 87/167/ΕΟΚ. Η Επιτροπή θα αξιολογήσει τη συμβατότητά τους με την εσωτερική αγορά στο τμήμα 6.4 κατωτέρω.

(69)

Όσον αφορά τις επιδοτήσεις επαγγελματικής κατάρτισης που χορηγήθηκαν το 2005 και το 2006, ύψους 257 791 ευρώ, η Πορτογαλία δηλώνει ότι χορηγήθηκαν στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Απασχόληση, κατάρτιση και κοινωνική ανάπτυξη (POEFDS)», που χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Η Επιτροπή παρατηρεί ότι τα εν λόγω κεφάλαια συνιστούν καθαυτά κρατική ενίσχυση, εφόσον χορηγήθηκαν από το κράτος μέλος στο πλαίσιο των Διαρθρωτικών Ταμείων για την περίοδο 2000-2006. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα αξιολογήσει άμεσα τη συμβατότητά τους με την εσωτερική αγορά στο τμήμα 6.4 κατωτέρω.

(70)

Η Πορτογαλία δεν αμφισβητεί τα προκαταρκτικά συμπεράσματα της Επιτροπής στην απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας όσον αφορά την παρουσία κρατικών πόρων και τη δυνατότητα καταλογισμού.

(71)

Πρώτον, η Επιτροπή επισημαίνει ότι τα δάνεια της DGTF, οι επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας και οι επιδοτήσεις επαγγελματικής κατάρτισης χορηγήθηκαν απευθείας από τον κρατικό προϋπολογισμό (κυρίως μέσω της DGTF) και, ως εκ τούτου, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτά τα προηγούμενα μέτρα αφορούν κρατικούς πόρους και καταλογίζονται στο κράτος.

(72)

Όσον αφορά την EMPORDEF, η Επιτροπή θεωρεί επίσης ότι οι ενέργειές της συνεπάγονται κρατικούς πόρους (δεδομένου ότι ο προϋπολογισμός της EMPORDEF χορηγείται απευθείας από το κράτος) και ότι οι δράσεις αυτές καταλογίζονται στο κράτος κατά την έννοια της νομολογίας Stardust Marine  (25). Καταρχάς, η Επιτροπή επισημαίνει ότι είναι δημόσια εταιρεία χαρτοφυλακίου που ανήκει κατά 100 % στο κράτος: ο μοναδικός μέτοχος της EMPORDEF εξ ονόματος του κράτους είναι η DGTF. Επιπλέον, η EMPORDEF υπόκειται στην άμεση εποπτεία του Υπουργείου Οικονομικών και Δημόσιας Διοίκησης, όσον αφορά τη χρηματοπιστωτική εποπτεία, και του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, όσον αφορά την εποπτεία του σχετικού τομέα (26).

(73)

Επιπλέον, σύμφωνα με τον ιστότοπο της EMPORDEF, οι δραστηριότητές της συνάδουν με τους στόχους και τις πολιτικές που έχει καθορίσει ο μοναδικός της μέτοχος, δηλαδή το κράτος (27). Επιπλέον, ο πρόεδρος της EMPORDEF και οι εκτελεστικοί διευθυντές της διορίζονται απευθείας από τον αρμόδιο υπουργό Εθνικής Άμυνας (28).

(74)

Εκτός από τα ανωτέρω, οι κανόνες που διέπουν τη σχεδιαζόμενη ιδιωτικοποίηση της ENVC (βλ. τμήμα 2.2 ανωτέρω) ανέφεραν σαφώς ότι η τελική απόφαση θα λαμβανόταν από την πορτογαλική κυβέρνηση και όχι από την EMPORDEF. Όσον αφορά τα έμμεσα αποδεικτικά στοιχεία, η Επιτροπή παρατηρεί ότι στις 4 Ιανουαρίου 2012 το πορτογαλικό Υπουργείο Εθνικής Άμυνας εξέδωσε δελτίο τύπου που ανέφερε τα εξής: «στις 2 Ιουλίου 2011 το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας αποφάσισε να αναστείλει τον παροπλισμό του [ENVC]. Τον Αύγουστο, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας έδωσε εντολή στη νέα διοίκηση της EMPORDEF να βρει λύση η οποία θα απέτρεπε τον παροπλισμό και το κλείσιμο της ENVC» (29). Επιπλέον, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας ανακοίνωσε επανειλημμένα δημοσίως τα μέτρα που θα λαμβάνονταν όσον αφορά την προγραμματισθείσα ιδιωτικοποίηση της ENVC (30). Μετά την απόρριψη των σχεδίων ιδιωτικοποίησης, η πορτογαλική κυβέρνηση εξουσιοδότησε την EMPORDEF να λάβει τα αναγκαία μέτρα όσον αφορά την ENVC (31).

(75)

Βάσει των ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ενέργειες της EMPORDEF καταλογίζονται στο κράτος και ότι τα προηγούμενα μέτρα που χορήγησε στην ENVC περιείχαν κρατικούς πόρους.

(76)

Όσον αφορά το ζήτημα του κατά πόσον τα προηγούμενα μέτρα παρείχαν στην ENVC αθέμιτο επιλεκτικό πλεονέκτημα, η Επιτροπή παρατηρεί ότι η Πορτογαλία θεωρεί ότι αυτό δεν ισχύει για τα περισσότερα από τα προηγούμενα μέτρα, διότι αυτά ήταν σύμφωνα με την αρχή του ΙΕΟΑ.

(77)

Στην απόφασή της για την κίνηση της διαδικασίας, η Επιτροπή ανέφερε ότι, αν και τα στοιχεία που ήταν διαθέσιμα εκείνη την περίοδο ήταν περιορισμένα, θεωρήθηκε μάλλον απίθανο ότι κάποιος συνετός ιδιώτης επιχειρηματίας θα χορηγούσε στην ENVC τα προηγούμενα μέτρα. Πράγματι, δεδομένων των δυσκολιών που αντιμετώπιζε η ENVC εκείνη την εποχή, η Επιτροπή διατύπωσε την προκαταρκτική άποψη ότι ένας συνετός επιχειρηματίας της αγοράς, που λειτουργεί σε συνθήκες της αγοράς, δεν θα χορηγούσε την εν λόγω χρηματοδότηση σε μια εταιρεία όπως η ENVC. Επιπλέον, η Επιτροπή κατέληξε στο προκαταρκτικό συμπέρασμα ότι το πλεονέκτημα έχει επιλεκτικό χαρακτήρα δεδομένου ότι ο μοναδικός δικαιούχος ήταν η ENVC.

(78)

Όσον αφορά την αύξηση κεφαλαίου του 2006, η Επιτροπή δεν συμμερίζεται τη γνώμη της Πορτογαλίας ότι ένας φορέας της οικονομίας της αγοράς θα είχε επιλέξει την αύξηση του κεφαλαίου της ENVC, αντί της εκκαθάρισής της, με σκοπό να καταστεί δυνατή η συνέχιση της λειτουργίας της εταιρείας στην αγορά της ναυπηγικής βιομηχανίας, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη το βιβλίο παραγγελιών εκείνη τη χρονική στιγμή με 15 έργα κατασκευής για ποσό 386 εκατ. ευρώ (βλ. αιτιολογική σκέψη 44 ανωτέρω).

(79)

Πρώτον, η Επιτροπή παρατηρεί ότι ένας συνετός επιχειρηματίας σε οικονομία αγοράς θα λάμβανε υπόψη το κατά πόσον θα ήταν πιο λογική, από οικονομική άποψη, η εκκαθάριση της εταιρείας ή η χορήγηση πρόσθετων κεφαλαίων, λαμβάνοντας υπόψη τις κακές οικονομικές επιδόσεις της ENVC κατά το διάστημα 2000 έως 2006 καθώς και τα μέτρα που είχαν ήδη χορηγηθεί από το κράτος στην ENVC πριν από την αύξηση κεφαλαίου του 2006 (δηλαδή το ένα από τα δάνεια της DGTF ύψους 30 εκατ. ευρώ που χορηγήθηκε τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2006, τις επιδοτήσεις στη ναυπηγική βιομηχανία άνω των 27 εκατ. ευρώ και τις επιδοτήσεις επαγγελματικής κατάρτισης).

(80)

Μολονότι η αξία των παραγγελιών εμφανώς υπερέβαινε το ποσό που προέκυπτε από τα προηγούμενα μέτρα, η Επιτροπή θεωρεί ότι ένας συνετός φορέας της αγοράς θα είχε λάβει υπόψη επίσης την πιθανότητα ότι το ναυπηγείο θα ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει τις κατασκευές με κέρδος και/ή εντός των συμβατικών προθεσμιών, ώστε να αποφευχθεί η καταβολή χρηματικών ποινών (32). Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπέβαλε η Πορτογαλία, από πουθενά δεν συνάγεται ότι η EMPORDEF πραγματοποίησε αυτές τις εκτιμήσεις κατά τον χρόνο της διεξαγωγής της αύξησης κεφαλαίου του2006.

(81)

Επιπλέον, η Πορτογαλία σημειώνει ότι, σύμφωνα με το σχέδιο αναδιάρθρωσης που εκπόνησε η BPI τον Αύγουστο του 2005, το κόστος κλεισίματος της ENVC εκτιμήθηκε σε 175 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με την Πορτογαλία, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η εκκαθάριση ήταν επαχθέστερη από την αύξηση κεφαλαίου, δεν επελέγη η πρώτη εναλλακτική επιλογή.

(82)

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή παρατηρεί ότι η εκτίμηση της BPI στο σχέδιο αναδιάρθρωσης δεν τεκμηριώνεται με αποδεικτικά στοιχεία. Με βάση τα ανωτέρω, η Επιτροπή δεν είναι σε θέση να αξιολογήσει την ακρίβεια της εκτίμησης αυτής και να κρίνει αν όντως ήταν πιο ορθολογικό από οικονομική άποψη να προβεί η EMPORDEF στην αύξηση κεφαλαίου και όχι στην εκκαθάριση της εταιρείας.

(83)

Επιπλέον, η Επιτροπή επισημαίνει ότι το σχέδιο αναδιάρθρωσης της BPI ανέφερε ότι η ENVC δεν είχε την ικανότητα να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητά της με τις δικές της δυνάμεις και χρειαζόταν εξωτερικά κεφάλαια ύψους 45-50 εκατ. ευρώ, βάσει σεναρίου αναφοράς, και 70-80 εκατ. ευρώ βάσει δυσμενούς σεναρίου. Το ποσό της αύξησης κεφαλαίου του 2006 (24,875 εκατ. ευρώ) εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από τις εν λόγω εκτιμήσεις και δεν θα επέτρεπε την αποκατάσταση της βιωσιμότητας της εν λόγω επιχείρησης.

(84)

Τέλος, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η ENVC είχε ανάγκη από ριζική αναδιάρθρωση, όπως αναγνωρίζεται από το σχέδιο αναδιάρθρωσης που συνέταξε η BPI. Μολονότι το σχέδιο αναδιάρθρωσης είναι ένα απλό προσχέδιο, καταδεικνύει παρ' όλα αυτά τις δυσκολίες της ENVC και την ανάγκη χρηματοδότησής της με πρόσθετα εξωτερικά κεφάλαια. Το σχέδιο αναδιάρθρωσης, ωστόσο, καθιστά σαφές ότι η αποκατάσταση της βιωσιμότητας της ENVC θα εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα της διοίκησης της εταιρείας να εκτελέσει τις συμβάσεις της και από την εξέλιξη των αγορών του ναυπηγικού κλάδου. Ως προς αυτό, η Επιτροπή παρατηρεί ότι η Πορτογαλία δεν έχει υποβάλει στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η EMPORDEF συνεκτίμησε τα στοιχεία αυτά κατά την αύξηση κεφαλαίου του 2006, το ύψος της οποίας θα ήταν, σε κάθε περίπτωση, μικρότερο από τα ποσά που, κατά την εκτίμηση του σχεδίου αναδιάρθρωσης, ήταν αναγκαία για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας της εταιρείας.

(85)

Με βάση τα ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ένας συνετός φορέας της οικονομίας της αγοράς δεν θα πραγματοποιούσε την αύξηση κεφαλαίου του 2006 και, ως εκ τούτου, αυτή παρείχε αδικαιολόγητο πλεονέκτημα στην ENVC.

(86)

Όσον αφορά τα χορηγηθέντα από την EMPORDEF δάνεια του 2012 και του 2013, συνολικού ύψους 101 118 066,03 ευρώ, με βάση τα υποβληθέντα από την Πορτογαλία στοιχεία, συνάγεται ότι, κατά τη διάρκεια του 2012, η EMPORDEF υπέγραψε 70 συμβάσεις με την ENVC, κυρίως μικρής διάρκειας 90 ημερών. Τα δάνεια αφορούσαν διαφορετικά ποσά και είχαν διαφορετικά επιτόκια, κυρίως EURIBOR 3 μηνών συν ένα περιθώριο. Ωστόσο, ορισμένες συμβάσεις έχουν σταθερό επιτόκιο, ιδίως οι συμβάσεις που υπογράφηκαν από τον Οκτώβριο του 2012 και μετά, όπως οι συμβάσεις που υπογράφηκαν στις 30 Μαρτίου 2012, αξίας 16,7 εκατ. ευρώ με επιτόκιο 2 %, στις 2 Νοεμβρίου 2012, αξίας 10,57 εκατ. ευρώ με επιτόκιο 5,871 % και την 1η Δεκεμβρίου 2012, αξίας 1 εκατ. ευρώ με το ίδιο επιτόκιο, 5,871 %). Φαίνεται επίσης ότι οι δανειακές συμβάσεις δεν είχαν εξασφαλίσεις.

(87)

Η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι τα δάνεια της DGTF δεν ενέχουν στοιχείο κρατικής ενίσχυσης, διότι η EMPORDEF εφάρμοσε στην ENVC τα ίδια επιτόκια με αυτά που έλαβε από την αγορά. Εφόσον η EMPORDEF θα θεωρούνταν σε κάθε περίπτωση υπεύθυνη για τις οφειλές και τις υποχρεώσεις της ENVC, δεδομένου ότι ήταν ο μοναδικός της μέτοχος, η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι η EMPORDEF δεν αύξησε τον κίνδυνο μεγαλύτερης έκθεσής της στην ENVC.

(88)

Κατά πρώτο λόγο, η EMPORDEF θα ήταν εκ πρώτης όψεως υπεύθυνη για τις οφειλές και τις υποχρεώσεις της ENVC, εφόσον η EMPORDEF και η ENVC είναι εταιρείες περιορισμένης ευθύνης («sociedade anónima»). Κατά γενικό κανόνα, η ευθύνη των μελών (των κατόχων συμμετοχών) των εταιρειών περιορισμένης ευθύνης περιορίζεται στην ονομαστική αξία των μετοχών τους, σύμφωνα με το άρθρο 271 του πορτογαλικού κώδικα εταιρειών (33). Σε αυτή τη βάση, χορηγώντας τα δάνεια του 2012 και του 2013 στην ENVC, η EMPORDEF αναλάμβανε πρόσθετους κινδύνους καθ' υπέρβαση της συμμετοχής της στην εταιρεία.

(89)

Σε κάθε περίπτωση, ανεξαρτήτως των ανωτέρω, η Επιτροπή θεωρεί ότι η EMPORDEF δεν ενήργησε ως συνετός επενδυτής σε οικονομία αγοράς κατά τη χορήγηση δανείων του 2012 και του 2013 στην ENVC. Εκείνη τη χρονική στιγμή, η ENVC είχε περιέλθει σε άκρως δυσχερή οικονομική κατάσταση: οι ζημίες της κατά το προηγούμενο έτος είχαν ανέλθει σε 22,70 εκατ. ευρώ (βλ. πίνακα 3 ανωτέρω) και παρουσίασε αρνητικά ίδια κεφάλαια ύψους — 129,63 εκατ. ευρώ (βλ. αιτιολογική σκέψη 63 ανωτέρω). Λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες της ENVC, η Επιτροπή θεωρεί ότι ένας επενδυτής σε οικονομία της αγοράς θα είχε αξιολογήσει την οικονομική κατάσταση της ENVC και θα ανέλυε την ικανότητα της εταιρείας να αποπληρώσει τα δάνεια και τους τόκους. Ως προς αυτό, η Επιτροπή επισημαίνει ότι αρκετά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, για τα οποία η Επιτροπή δεν έχει κανένα λόγο να υποπτευθεί ότι δεν ενήργησαν ως ιδιώτες επενδυτές της αγοράς, είχαν αρνηθεί να χορηγήσουν δάνεια απευθείας στην ENVC. Το γεγονός αυτό καθαυτό υποδηλώνει ότι οι αγορές δεν πίστευαν πλέον ότι η ENVC θα ήταν σε θέση να αποπληρώσει τα δάνεια.

(90)

Με το να εφαρμόζει απλώς η EMPORDEF έναντι της ENVC τα επιτόκια που λάμβανε η ίδια για τα δάνεια στην αγορά, η EMPORDEF παρείχε στην ENVC αθέμιτο πλεονέκτημα, εφόσον η ENVC δεν θα ήταν σε θέση να επιτύχει αυτούς τους όρους —και, πράγματι, η ENVC δεν μπόρεσε να λάβει κανένα δάνειο από την αγορά. Αν και ορισμένα από τα επιτόκια που εφάρμοσε η EMPORDEF στην ENVC θα μπορούσαν να θεωρηθούν σχετικά υψηλά (π.χ. EURIBOR 3 μηνών συν 8,431 % για τη σύμβαση που υπογράφηκε στις 30 Μαΐου 2012), η Επιτροπή θεωρεί ότι κανένα ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα δεν θα είχε χορηγήσει ένα τέτοιο δάνειο χωρίς εξασφάλιση σε μια σαφώς προβληματική επιχείρηση.

(91)

Η Επιτροπή επισημαίνει επίσης ότι, κατά τη λήξη των πρώτων συμβάσεων διάρκειας 90 ημερών, η EMPORDEF θα μπορούσε να παρατηρήσει ότι η ENVC δεν είχε αποπληρώσει ούτε το κεφάλαιο ούτε τόκους είχε καταβάλει (βλ. αιτιολογική σκέψη 51 ανωτέρω). Σε αυτή τη βάση, η Επιτροπή θεωρεί ότι ένας συνετός ιδιώτης επενδυτής δεν θα χορηγούσε πρόσθετα δάνεια στην ENVC.

(92)

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα δάνεια του 2012 και του 2013 παρείχαν αδικαιολόγητο πλεονέκτημα στην ENVC.

(93)

Η Επιτροπή θα αξιολογήσει στη συνέχεια κατά πόσον τα δάνεια της DGTF ύψους 56 εκατ. ευρώ απέφεραν στην ENVC αθέμιτο πλεονέκτημα. Η Πορτογαλία αναφέρει ότι το επιτόκιο των εν λόγω δανείων ήταν το EURIBOR 6 μηνών συν ένα μεταβλητό περιθώριο, ανάλογα με την εκάστοτε σύμβαση. Κατά την Πορτογαλία, αυτή η αμοιβή θα ήταν ικανοποιητική για έναν επενδυτή, γεγονός που αποκλείει την ύπαρξη του αδικαιολόγητου πλεονεκτήματος της κρατικής ενίσχυσης. Η Πορτογαλία επισημαίνει ακόμη ότι τα δάνεια της DGTF χορηγήθηκαν με γνώμονα το βιβλίο παραγγελιών της ENVC.

(94)

Η Επιτροπή δεν μπορεί να δεχτεί την άποψη της Πορτογαλίας ότι ο καθορισμός του επιτοκίου που αντιστοιχεί σε EURIBOR 6 μηνών συν ένα μεταβλητό περιθώριο θα καθιστούσε τα δάνεια της DGTF συμβατά με τους κανόνες της αγοράς. Ο κατωτέρω πίνακας 4 παρουσιάζει συνοπτικά το συνολικό επιτόκιο που εφαρμόστηκε στα δάνεια της DGTF κατά τον χρόνο της υπογραφής τους:

Πίνακας 4

Συνολικό επιτόκιο που εφαρμόστηκε στα δάνεια της DGTF

(95)

Για να διαπιστώσει τη συμβατότητα με την αγορά των επιτοκίων που εφαρμόστηκαν στα δάνεια της DGTF, η Επιτροπή θα χρησιμοποιήσει ως τον καλύτερο διαθέσιμο δείκτη τα επιτόκια αναφοράς που προκύπτουν από τις ισχύουσες εκείνη τη χρονική περίοδο διατάξεις.

(96)

Πρώτον, όπως αναφέρεται στο τμήμα 6.1 ανωτέρω, η Επιτροπή θεωρεί ότι το 2006 και το 2008 η ENVC μπορούσε να χαρακτηριστεί ως προβληματική επιχείρηση. Όσον αφορά ειδικότερα το δάνειο του 2006 της DGTF, η Επιτροπή επισημαίνει ότι, σύμφωνα με την έκθεση της IGF του 2009, στις 31 Δεκεμβρίου 2005 η ENVC ήταν σε κατάσταση οικονομοτεχνικής πτώχευσης. Όσον αφορά το δάνειο του 2008 της DGTF, η ίδια έκθεση αναφέρει ότι στα τέλη του 2008 η ENVC ήταν ξανά σε κατάσταση οικονομοτεχνικής πτώχευσης (βλ. αιτιολογική σκέψη 64 ανωτέρω).

(97)

Ειδικότερα όσον αφορά το δάνειο του 2006 της DGTF, η ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη μέθοδο καθορισμού των επιτοκίων αναφοράς και προεξόφλησης του 1997 (36), που ίσχυε εκείνη τη χρονική περίοδο, καθόρισε ότι το βασικό επιτόκιο (3,70 % στην Πορτογαλία τον Ιανουάριο του 2006) (37) θα αυξανόταν με μια αμοιβή 400 μ.β. ή και μεγαλύτερη σε καταστάσεις ιδιαίτερου κινδύνου. Ως προς αυτό, η Επιτροπή τονίζει τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η ENVC εκείνη την περίοδο και το γεγονός ότι βρισκόταν σε κατάσταση οικονομοτεχνικής πτώχευσης. Επίσης, σύμφωνα με τη σύμβαση του δανείου της DGTF του 2006, η ENVC συμφώνησε να παράσχει ως εξασφάλιση τα έσοδα από την κατασκευή ορισμένων σκαφών για το πορτογαλικό πολεμικό ναυτικό. Δεν είναι σαφές, ωστόσο, κατά πόσον ένας δανειοδότης που ενεργεί με τους κανόνες της αγοράς θα αποδεχόταν μια τέτοια εξασφάλιση, δεδομένων των δυσκολιών της ENVC να εκτελέσει τις ναυπηγήσεις με κέρδος και/ή εντός των συμβατικών προθεσμιών (βλ. σχετικά αιτιολογική σκέψη 80 και υποσημείωση 28 ανωτέρω). Σε κάθε περίπτωση, η Επιτροπή δεν έχει λάβει στοιχεία που να της επιτρέπουν να εξετάσει τις εν λόγω συμβάσεις κατασκευής. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι η εφαρμογή ενός περιθωρίου τουλάχιστον 400 μ.β. θα ήταν εύλογη. Κατά συνέπεια, το εφαρμοστέο επιτόκιο αναφοράς θα ήταν τουλάχιστον 7,70 %, κατά πολύ υψηλότερο από το επιτόκιο του 4,198 % που εφάρμοσε η DGTF.

(98)

Όσον αφορά το δάνειο του 2008 της DGTF, η ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την αναθεώρηση της μεθόδου καθορισμού των επιτοκίων αναφοράς και προεξόφλησης του 2008 (38), που ίσχυε εκείνη τη χρονική περίοδο, καθόρισε ότι στο βασικό επιτόκιο (2,05 % στην Πορτογαλία τον Δεκέμβριο του 2008) (39) έπρεπε να εφαρμοστεί περιθώριο ανάλογα με την πιστοληπτική διαβάθμιση της εκάστοτε επιχείρησης και το επίπεδο της προσφερόμενης εξασφάλισης. Λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπιζε η ENVC εκείνη την περίοδο και του χαμηλού βαθμού εξασφάλισης (βλ. αιτιολογική σκέψη 97 ανωτέρω, η οποία εφαρμόζεται κατ' αναλογία), το εφαρμοστέο περιθώριο θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 1 000 μονάδες βάσης. Ως εκ τούτου, το εφαρμοστέο επιτόκιο αναφοράς θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 12,05 %, επίσης υψηλότερο από το επιτόκιο του 4,417 % που εφάρμοζε η DGTF.

(99)

Όσον αφορά τα δάνεια του 2010 και 2011 της DGTF, η Επιτροπή επαναλαμβάνει την άποψή της ότι η ENVC μπορούσε να χαρακτηριστεί ως προβληματική επιχείρηση κατά τον χρόνο χορήγησης των δανείων (βλ. τμήμα 6.1 ανωτέρω). Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την αναθεώρηση της μεθόδου καθορισμού των επιτοκίων αναφοράς και προεξόφλησης του 2008, που ίσχυε εκείνη την περίοδο, το βασικό επιτόκιο που ίσχυε για την Πορτογαλία ήταν 1,24 % τον Απρίλιο του 2008 και 1,49 % τον Απρίλιο του 2011.

(100)

Όσον αφορά το δάνειο της DGTF του 2010, η Επιτροπή παρατηρεί ότι δεν υπάρχει επίσημη εξασφάλιση, αλλά μια απλή υπόσχεση της ENVC να χρησιμοποιήσει τα έσοδα που προκύπτουν από μια δεδομένη σύμβαση-πλαίσιο με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας για την αποπληρωμή του δανείου. Σε αυτή τη βάση, και λαμβανομένων υπόψη των δυσκολιών που αντιμετώπιζε η ENVC εκείνη την περίοδο, η Επιτροπή θεωρεί ότι το εφαρμοστέο περιθώριο κέρδους πρέπει να είναι τουλάχιστον 1 000 μονάδες βάσης. Ως εκ τούτου, το εφαρμοστέο επιτόκιο αναφοράς θα ήταν τουλάχιστον 11,24 %, σε σύγκριση με το κατά πολύ χαμηλότερο επιτόκιο του 1,964 % που χρέωνε η DGTF.

(101)

Τέλος, όσον αφορά το δάνειο της DGTF του 2011, η Επιτροπή παρατηρεί ότι, όπως και στην περίπτωση του δανείου του 2010 της DGTF, δεν υπάρχει εξασφάλιση με τη στενή έννοια του όρου, αλλά μία απλή υπόσχεση από μέρους της ENVC να χρησιμοποιήσει τα έσοδα που προκύπτουν από μια δεδομένη σύμβαση-πλαίσιο με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας για την αποπληρωμή του δανείου, η οποία επιπλέον έπρεπε να επικυρωθεί από το διοικητικό συμβούλιο της ENVC και να εγκριθεί από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Επομένως, είναι άκρως αμφίβολο κατά πόσο το εν λόγω επίπεδο εξασφάλισης θα μπορούσε να θεωρηθεί επαρκές από έναν δανειστή που ενεργεί με βάση τους όρους της αγοράς. Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι η ENVC ήταν εκείνη τη χρονική στιγμή προβληματική επιχείρηση, η Επιτροπή θεωρεί ότι το εφαρμοστέο περιθώριο θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 1 000 μ.β., που θα αντιστοιχούσε σε ένα επιτόκιο αναφοράς τουλάχιστον 11,49 %, πολύ υψηλότερο από τα επιτόκια που εφαρμόζονταν στην πράξη στην ENVC (5,568 % τον Απρίλιο του 2011 και 5,241 % τον Ιούνιο του 2011).

(102)

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα δάνεια της DGTF παρείχαν στην ENVC αδικαιολόγητο πλεονέκτημα.

(103)

Όσον αφορά τις δηλώσεις προθέσεων που εξέδωσε η EMPORDEF από το 2007 έως το 2011, η Επιτροπή επισημαίνει καταρχάς ότι αυτές είχαν εμφανώς μεγάλες ομοιότητες με μια εγγύηση, εφόσον οι περισσότερες από αυτές τις δηλώσεις της EMPORDEF ανέφεραν ρητά ότι θα κατέβαλλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να διασφαλίσει ότι η ENVC θα διέθετε τα απαραίτητα μέσα για να τηρήσει την υποκείμενη δανειακή σύμβαση. Ωστόσο, οι επιστολές της 8ης Ιανουαρίου 2007 και της 26ης Ιουνίου 2008 έχουν διαφορετική διατύπωση. Στις εν λόγω επιστολές, η EMPORDEF αναφέρει ότι κατέχει το 100 % της ENVC και ότι δεν επρόκειτο να μειωθεί αυτό το ποσοστό της συμμετοχής της. Με άλλους όρους, η τράπεζα-χορηγός έχει τη δυνατότητα να ζητήσει από την ENVC να αποπληρώσει το δάνειο πριν από τη λήξη. Η δήλωση αυτή καθαυτή δεν επιτρέπει στην Επιτροπή να θεωρήσει ότι η EMPORDEF θα ήταν υπεύθυνη για αθέτηση της ENVC να αποπληρώσει τα αντίστοιχα δάνεια και, ως εκ τούτου, εμφανώς δεν είναι επαρκής για να εξομοιωθούν οι δηλώσεις προθέσεων με εγγυήσεις. Συνεπώς, δεν έχει αποδειχθεί ότι οι επιστολές αυτές παρείχαν πλεονέκτημα στην ENVC.

(104)

Όσον αφορά τις υπόλοιπες δηλώσεις προθέσεων (δηλαδή εκείνες που χορηγήθηκαν το 2009, το 2010 και το 2011), δεδομένου ότι η EMPORDEF δηλώνει ότι είναι έτοιμη να παρέμβει εάν η ENVC δεν εξοφλήσει υφιστάμενη δανειακή υποχρέωση, είναι σαφές ότι αυτές ισοδυναμούν με εγγύηση, εφόσον η EMPORDEF διαβεβαιώνει το δανειοδοτούν χρηματοπιστωτικό ίδρυμα αναλαμβάνοντας τη δέσμευση ότι θα προβεί σε όλες τις δέουσες ενέργειες ώστε η ENVC να έχει τα μέσα να αποπληρώσει τα δάνεια. Ένας συνήθης φορέας της αγοράς θα είχε ζητήσει προμήθεια σε αντάλλαγμα για την παροχή «εγγύησης» αυτού του είδους, το οποίο ωστόσο η EMPORDEF ουδέποτε έπραξε, παρά τον σημαντικό κίνδυνο να μην είναι σε θέση η ENVC να αποπληρώσει τα δάνεια λόγω των δυσκολιών της εκείνη την περίοδο.

(105)

Σύμφωνα με το σημείο 2.2 της ανακοίνωσης της Επιτροπής για την εφαρμογή των άρθρων 87 και 88 της συνθήκης ΕΚ στις κρατικές ενισχύσεις με τη μορφή εγγυήσεων (40) («η ανακοίνωση περί εγγυήσεων»), «η ανάληψη κινδύνου θα πρέπει κανονικά να επιβραβεύεται με μια ενδεδειγμένη προμήθεια εγγύησης. Σε περίπτωση που ο δανειολήπτης δεν χρειάζεται να καταβάλει την προμήθεια, ή καταβάλλει χαμηλή προμήθεια, του παρέχονται πλεονεκτικοί όροι. Η κρατική εγγύηση παρέχει τη δυνατότητα στον δανειολήπτη να εξασφαλίσει ευνοϊκότερους όρους χρηματοδότησης για ένα δάνειο από εκείνους που συνήθως ισχύουν στις κεφαλαιαγορές. Κατά κανόνα, χάρη στην κρατική εγγύηση, ο δανειζόμενος μπορεί να εξασφαλίσει χαμηλότερα επιτόκια ή να προσφέρει λιγότερες ασφάλειες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο δανειολήπτης δεν θα μπορούσε χωρίς την κρατική εγγύηση να εξεύρει κάποιο χρηματοδοτικό οργανισμό διατεθειμένο να του χορηγήσει οποιοδήποτε δάνειο». Επομένως, είναι αναγκαίο να εξεταστεί αν η εγγύηση θα μπορούσε καταρχήν να ληφθεί με τους όρους της αγοράς από τις κεφαλαιαγορές και αν καταβλήθηκε η προμήθεια που ισχύει στην αγορά για την εγγύηση (41).

(106)

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι δεν καταβλήθηκε αμοιβή για τις δηλώσεις προθέσεων και ότι η ENVC δεν κατέβαλε καμία προμήθεια στην EMPORDEF. Ως εκ τούτου, η EMPORDEF δεν έλαβε αμοιβή για τον κίνδυνο που διέτρεξε. Το γεγονός αυτό καθαυτό είναι αρκετό για να συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι δηλώσεις προθέσεων, οι οποίες έχουν μεγάλη ομοιότητα με τις εγγυήσεις, παρείχαν στην ENVC αθέμιτο πλεονέκτημα.

(107)

Όσον αφορά το επιχείρημα της Πορτογαλίας ότι η EMPORDEF θα θεωρούνταν σε κάθε περίπτωση υπεύθυνη σε τελευταίο βαθμό για τις οφειλές της ENVC, δεδομένου ότι ήταν ο μοναδικός της μέτοχος, η Επιτροπή παραπέμπει στο συλλογισμό στην αιτιολογική σκέψη 88 ανωτέρω, η οποία εφαρμόζεται κατ' αναλογία.

(108)

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι δηλώσεις προθέσεων του 2009, του 2010 και του 2011 παρείχαν στην ENVC αδικαιολόγητο πλεονέκτημα.

(109)

Όσον αφορά το δάνειο για το πλοίο Atlântida , η Επιτροπή παρατηρεί ότι, τον Δεκέμβριο του 2009, η EMPORDEF χορήγησε στην ENVC ποσό 37 εκατ. ευρώ που προήλθε από την CGD για τον τερματισμό των δικαστικών διαδικασιών με την Atlanticoline. Εκείνη τη χρονική στιγμή, όταν η ENVC ήταν ήδη προβληματική επιχείρηση, ένας συνετός ιδιώτης επενδυτής θα εκτιμούσε την κατάσταση της εταιρείας και την ικανότητά της να εξοφλήσει το δάνειο, αντί απλώς να διαθέσει τα κεφάλαια στην ENVC. Επίσης, ένας συνετός φορέας της αγοράς θα αξιολογούσε τους κινδύνους σε σχέση με τη λειτουργία και τη δυνατότητα πώλησης του πλοίου σε άλλον αγοραστή, όπως εν τέλει συνέβη τον Σεπτέμβριο του 2014 (βλ. αιτιολογική σκέψη 30 ανωτέρω). Επιπλέον, η Επιτροπή παρατηρεί ότι το δάνειο χορηγήθηκε στην EMPORDEF με ετήσιο επιτόκιο EURIBOR 6 μηνών συν 2 %, που κατά την υπογραφή της σύμβασης ήταν 2,993 %. Ωστόσο, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την αναθεώρηση της μεθόδου καθορισμού των επιτοκίων αναφοράς και προεξόφλησης του 2008, που ίσχυε εκείνη την περίοδο, το βασικό επιτόκιο που εφαρμοζόταν στην Πορτογαλία τον Δεκέμβριο του 2009 ήταν 1,45 %, στο οποίο έπρεπε να προστεθεί περιθώριο τουλάχιστον 1 000 μ.β. λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπιζε η ENVC και της απουσίας επίσημης εξασφάλισης. Ως εκ τούτου, το εφαρμοστέο επιτόκιο αναφοράς θα ήταν τουλάχιστον 11,45 %.

(110)

Η Επιτροπή κατανοεί ότι η ENVC δεν αποπλήρωσε στην EMPORDEF το ποσό των 37 εκατ. EUR του δανείου για το πλοίο Atlântida και ότι δεν είχε καταβάλει τόκους για το ποσό αυτό, με εξαίρεση την καταβολή τόκων 840 480,54 ευρώ το 2010. Στη βάση αυτή, και λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το δάνειο για το πλοίο Atlântida παρείχε στην ENVC αδικαιολόγητο πλεονέκτημα.

(111)

Επίσης, τα προηγούμενα μέτρα είναι πιθανό να επηρεάσουν τις συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών, εφόσον η ENVC ανταγωνίζεται με ναυπηγεία από άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του υπόλοιπου κόσμου. Τα επίμαχα προηγούμενα μέτρα επέτρεψαν λοιπόν στην ENVC να συνεχίσει να λειτουργεί χωρίς να αναγκαστεί να αντιμετωπίσει, όπως συνέβη με άλλους ανταγωνιστές, τις συνέπειες που θα προέκυπταν κανονικά λόγω των κακών οικονομικών αποτελεσμάτων της. Συνεπώς, τα προηγούμενα μέτρα νόθευσαν επίσης τον ανταγωνισμό.

(112)

Με βάση την ανωτέρω εκτίμηση, η Επιτροπή κρίνει ότι τα προηγούμενα μέτρα συνιστούν κρατική ενίσχυση, εφόσον πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις του ορισμού της κρατικής ενίσχυσης του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, με εξαίρεση τις δηλώσεις προθέσεων της 8ης Ιανουαρίου 2007 και της 26ης Ιουνίου 2008 (βλ. αιτιολογική σκέψη 103 ανωτέρω).

(113)

Όπως αναφέρεται στις αιτιολογικές σκέψεις 68 και 69 ανωτέρω, όλες οι επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας και οι επιδοτήσεις επαγγελματικής κατάρτισης συνιστούν κρατικές ενισχύσεις ύψους 27 129 933,20 ευρώ και 257 791 ευρώ, αντίστοιχα.

(114)

Όσον αφορά τα υπόλοιπα προηγούμενα μέτρα, η Επιτροπή επαναλαμβάνει ότι, λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπιζε η ENVC εκείνη τη χρονική στιγμή, κανένας επιχειρηματίας που ενεργεί με τους όρους της αγοράς δεν θα τα χορηγούσε στην εταιρεία. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή κρίνει ότι η ENVC έλαβε κρατική ενίσχυση ποσού ίσου προς το συνολικό ποσό της αύξησης κεφαλαίου του 2006 (δηλαδή 24,875 εκατ. ευρώ).

(115)

Όσον αφορά τις δηλώσεις προθέσεων του 2009, του 2010 και του 2011, η Επιτροπή επαναλαμβάνει ότι έχουν πολύ μεγάλες ομοιότητες με τις εγγυήσεις (βλ. αιτιολογικές σκέψεις 103 και 104 ανωτέρω). Συναφώς, η ανακοίνωση περί εγγυήσεων αναφέρει τα ακόλουθα, στο τμήμα 4.1: «Η Επιτροπή σημειώνει ότι για επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες, ένας εγγυητής της αγοράς, εφόσον υπήρχε, θα χρέωνε κατά τον χρόνο χορήγησης της εγγύησης υψηλή προμήθεια λαμβάνοντας υπόψη το αναμενόμενο ποσοστό αθέτησης των υποχρεώσεων της επιχείρησης. Στην περίπτωση που η πιθανότητα ο δανειολήπτης να μην είναι σε θέση να εξοφλήσει το δάνειο καθίσταται ιδιαίτερα υψηλή, ενδέχεται να μην υφίσταται μια τέτοια προμήθεια στην αγορά, και μάλιστα σε εξαιρετικές περιπτώσεις το στοιχείο ενίσχυσης της εγγύησης μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι ίσο με το ποσό που καλύπτεται πραγματικά από την εν λόγω εγγύηση».

(116)

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι οι τράπεζες χορήγησαν τα δάνεια στην ENVC μόνο λόγω της ύπαρξης των «εγγυήσεων» (με τη μορφή της δήλωσης προθέσεων) της EMPORDEF, που διαβεβαίωναν τις τράπεζες ότι θα προβεί στις αναγκαίες ενέργειες ώστε να διασφαλιστεί η αποπληρωμή των δανείων από την ENVC. Επιπλέον, η Επιτροπή επισημαίνει ότι οι δηλώσεις προθέσεων χορηγούνταν δωρεάν σε μια περίοδο που η ENVC ήταν προβληματική επιχείρηση και παρά τον σημαντικό κίνδυνο του ότι δεν θα είναι σε θέση να τηρήσει τις δεσμεύσεις της. Ακόμη, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η ENVC είχε περιέλθει σε τουλάχιστον τρεις περιπτώσεις σε κατάσταση οικονομοτεχνικής πτώχευσης (βλ. αιτιολογική σκέψη 64 ανωτέρω) και, παρά ταύτα, η EMPORDEF αποφάσισε να εκδώσει τις δηλώσεις προθέσεων χωρίς προμήθεια. Σε σχέση με τα ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει επιτόκιο της αγοράς που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εύλογο συγκριτικό μέγεθος και, ως εκ τούτου, κρίνει ότι η ENVC εισέπραξε κρατική ενίσχυση ποσού ίσου προς το σύνολο των ποσών που είχαν την εγγύηση των δηλώσεις προθέσεων του 2009, του 2010 και του 2011 (δηλαδή 51 280 000 ευρώ).

(117)

Παρόμοια συλλογιστική ισχύει και όσον αφορά τα δάνεια που χορηγήθηκαν στην ENVC, δηλαδή τα δάνεια του 2012 και του 2013, τα δάνεια της DGTF και το δάνειο για το πλοίο Atlântida . Η EMPORDEF και η DGTF χορήγησαν αυτά τα δάνεια στην ENVC σε μια χρονική στιγμή που η επιχείρηση ήταν προβληματική και κανένας συνετός φορέας της αγοράς δεν θα τα χορηγούσε. Αυτό είναι κατ' εξοχήν προφανές στην περίπτωση των δανείων του 2012 και του 2013, εφόσον, όπως αναφέρεται στην αιτιολογική σκέψη 21 ανωτέρω, οι τράπεζες είχαν παύσει να χορηγούν δάνεια στην ENVC και ήταν πρόθυμες να το πράξουν μόνο σε σχέση με την EMPORDEF. Η Επιτροπή επισημαίνει ακόμη ότι τα δάνεια της DGTF και το δάνειο για το πλοίο Atlântida χορηγήθηκαν από το 2006 έως το 2011: κατά το διάστημα αυτό, οι ιδιωτικές τράπεζες ήταν πρόθυμες να δανειοδοτήσουν την ENVC μόνο βάσει εγγύησης (υπό μορφή δήλωσης προθέσεων) εκ μέρους της EMPORDEF. Αυτό σημαίνει ότι κανένας φορέας της αγοράς δεν ήταν πρόθυμος να χορηγήσει μόνος δάνειο στην ENVC. Συνεπώς, βάσει των ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ENVC εισέπραξε κρατική ενίσχυση ποσού ίσου προς το σύνολο των δανείων του 2012 και του 2013 (101 118 066,03 ευρώ), των δανείων της DGTF (30 εκατ. ευρώ, 8 εκατ. ευρώ, 5 εκατ. ευρώ και 13 εκατ. ευρώ, αντίστοιχα) και του δανείου για το πλοίο Atlântida (37 εκατ. ευρώ).

(118)

Το άρθρο 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ ορίζει ότι το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος δεν δύναται να εφαρμόσει τα σχεδιαζόμενα μέτρα ενίσχυσης πριν η Επιτροπή καταλήξει σε τελική απόφαση όσον αφορά την έγκριση των εν λόγω μέτρων.

(119)

Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η Πορτογαλία χορήγησε στην ENVC τα προηγούμενα μέτρα χωρίς να τα κοινοποιήσει στην Επιτροπή για έγκριση (με τις εξαιρέσεις που αναφέρονται στην αιτιολογική σκέψη 125 κατωτέρω). Η Επιτροπή εκφράζει την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι η Πορτογαλία δεν τήρησε την υποχρέωση αναστολής της εφαρμογής των μέτρων και, ως εκ τούτου, παραβίασε την υποχρέωση που υπέχει δυνάμει του άρθρου 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ.

(120)

Στον βαθμό που τα μέτρα που προσδιορίζονται ανωτέρω συνιστούν κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, η συμβατότητά τους πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσμα των εξαιρέσεων που προβλέπονται στις παραγράφους 2 και 3 του εν λόγω άρθρου.

(121)

Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ, εναπόκειται στο κράτος μέλος να επικαλεστεί πιθανούς λόγους συμβατότητας και να αποδείξει ότι πληρούνται οι όροι της εν λόγω συμβατότητας (42). Οι πορτογαλικές αρχές θεωρούν ότι τα περισσότερα από τα προηγούμενα μέτρα δεν συνιστούν κρατική ενίσχυση και, ως εκ τούτου, δεν πρόβαλαν κανέναν πιθανό λόγο συμβατότητάς τους.

(122)

Εντούτοις, η Επιτροπή εξέτασε εάν θα έπρεπε να εφαρμοστεί στα προηγούμενα μέτρα κάποιος από τους πιθανούς λόγους συμβατότητας που ορίζονται στη ΣΛΕΕ.

(123)

Όσον αφορά τις επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας, η Πορτογαλία ισχυρίζεται ότι οι επιδοτήσεις χορηγήθηκαν βάσει του νομοθετικού διατάγματος 296/89 για την εφαρμογή της οδηγίας 87/167/ΕΟΚ (βλ. αιτιολογική σκέψη 68 ανωτέρω). Όπως ανέφερε ήδη η Επιτροπή ωστόσο, στην απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας, η εν λόγω οδηγία έχει παύσει να ισχύει από τις 31 Δεκεμβρίου 1990 (βλ. άρθρο 13 της οδηγίας).

(124)

Επιπλέον, η Πορτογαλία δεν υπέβαλε κανένα αποδεικτικό στοιχείο ότι οι επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας ήταν συμβατές με κάποια από τις μεταγενέστερες νομικές βάσεις για την κήρυξη της συμβατότητας των ενισχύσεων υπέρ της ναυπηγικής βιομηχανίας.

(125)

Η μοναδική εξαίρεση αφορά δύο επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας που χορηγήθηκαν στην ENVC το 2003 και το 2005 για την κατασκευή δύο σκαφών (συμβάσεις C224 και C225 —βλ. παράρτημα ΙΙ). Οι επιδοτήσεις αυτές εγκρίθηκαν με την απόφαση της Επιτροπής στην υπόθεση C 33/2004 (43) βάσει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1540/98. Η Επιτροπή συνάγει, ως εκ τούτου, με βάση τις πληροφορίες που υποβλήθηκαν, ότι οι επιδοτήσεις για τις συμβάσεις C224 και C225 ύψους 2 675 275 ευρώ η καθεμία (δηλαδή 5 350 550 ευρώ) συνιστούν ενισχύσεις στη ναυπηγική βιομηχανία συμβιβάσιμες με την εσωτερική αγορά.

(126)

Η Επιτροπή θεωρεί, παρ' όλα αυτά, ότι οι υπόλοιπες επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας (ύψους 21 779 383,21 ευρώ) —τον χαρακτήρα κρατικής ενίσχυσης των οποίων δεν αμφισβητεί η Πορτογαλία— είναι ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά.

(127)

Όσον αφορά τα υπόλοιπα προηγούμενα μέτρα (με εξαίρεση τις δηλώσεις προθέσεων της 8ης Ιανουαρίου 2007 και της 26ης Ιουνίου 2008), όπως έχει ήδη αναφερθεί στην απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας, λαμβανομένων υπόψη της φύσης των μέτρων και των δυσκολιών της ENVC, τα μόνα συναφή κριτήρια συμβατότητας είναι εμφανώς τα κριτήρια που αφορούν τις ενισχύσεις διάσωσης και αναδιάρθρωσης προβληματικών επιχειρήσεων δυνάμει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ βάσει των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004 (44).

(128)

Κατά πρώτο λόγο, η Επιτροπή επαναλαμβάνει τα συμπεράσματά της στην απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας, ότι δεν πληρούνται οι όροι για τις ενισχύσεις που ορίζονται στο σημείο 3.1 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004. Σύμφωνα με την παράγραφο 25 στοιχείο α) των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004, οι ενισχύσεις διάσωσης πρέπει να αποτελούν ενισχύσεις ρευστότητας, υπό τη μορφή εγγυήσεων δανείου ή χορήγησης δανείων· και στις δύο περιπτώσεις, τα δάνεια πρέπει να συνάπτονται με επιτόκια τουλάχιστον ανάλογα με εκείνα που ισχύουν για τα δάνεια σε υγιείς επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, η αύξηση κεφαλαίου του 2006 δεν θα πληρούσε ήδη αυτή την απαίτηση.

(129)

Επιπλέον, η παράγραφος 25 στοιχείο α) προσθέτει ότι κάθε δάνειο πρέπει να επιστρέφεται και κάθε εγγύηση να λήγει εντός έξι μηνών κατ' ανώτατο όριο από την καταβολή της πρώτης δόσης στην επιχείρηση. Όπως εξηγείται ανωτέρω, αυτό δεν φαίνεται να έχει συμβεί για κανένα από τα προηγούμενα μέτρα υπό αξιολόγηση.

(130)

Η παράγραφος 25 στοιχείο β) ορίζει ότι οι ενισχύσεις διάσωσης πρέπει να δικαιολογούνται από σοβαρούς κοινωνικούς λόγους και να μην έχουν ανεπίτρεπτα αρνητικές επιπτώσεις σε άλλα κράτη μέλη. Η Πορτογαλία δεν έχει υποβάλει στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι αυτό συνέβαινε με οποιοδήποτε από τα προηγούμενα μέτρα.

(131)

Επίσης, στην περίπτωση μη κοινοποιηθείσας ενίσχυσης διάσωσης, η παράγραφος 25 στοιχείο γ) απαιτεί από το κράτος να υποβάλει στην Επιτροπή, το αργότερο εντός έξι μηνών από την ημερομηνία έγκρισης της ενίσχυσης διάσωσης, είτε σχέδιο αναδιάρθρωσης είτε σχέδιο εκκαθάρισης είτε αποδείξεις ότι το δάνειο έχει αποπληρωθεί ολοσχερώς και/ή ότι έχει αποσβεσθεί η εγγύηση. Και, ως προς αυτό, η Πορτογαλία δεν πληροί αυτή την αναγκαία προϋπόθεση συμβατότητας.

(132)

Σύμφωνα με την παράγραφο 25 στοιχείο δ), η ενίσχυση διάσωσης πρέπει να περιορίζεται στο ποσό που απαιτείται για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων της επιχείρησης. Λαμβάνοντας υπόψη τα σημαντικά ποσά των ενισχύσεων που προκύπτουν από όλα τα προηγούμενα μέτρα, η Επιτροπή συμπεραίνει ότι δεν πληρούται ούτε αυτή η προϋπόθεση.

(133)

Τέλος, η παράγραφος 25 στοιχείο ε) των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004 ορίζει την προϋπόθεση ότι πρέπει να τηρείται η αρχή της «εφάπαξ» ενίσχυσης. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, όταν έχει παρέλθει διάστημα μικρότερο των 10 ετών από τη χορήγηση ενίσχυσης διάσωσης ή έχει λήξει η περίοδος αναδιάρθρωσης, η Επιτροπή δεν επιτρέπει τη χορήγηση περαιτέρω ενίσχυσης διάσωσης ή αναδιάρθρωσης. Λαμβάνοντας υπόψη τις πολυάριθμες παρεμβάσεις του κράτους κατά το χρονικό διάστημα που κάλυπταν τα προηγούμενα μέτρα, είναι σαφές ότι δεν έχει τηρηθεί η αρχή της εφάπαξ ενίσχυσης και ότι η ENVC επωφελήθηκε επανειλημμένα από παράνομες κρατικές ενισχύσεις.

(134)

Όσον αφορά τις ενισχύσεις αναδιάρθρωσης, όπως ορίζεται στο τμήμα 3.2 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004, η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η Πορτογαλία δεν της κοινοποίησε κανένα από τα μέτρα που προσδιορίστηκαν ανωτέρω ως ενίσχυση αναδιάρθρωσης και, ως εκ τούτου, δεν απέδειξε την ύπαρξη κάποιου από τα στοιχεία που είναι αναγκαία για να θεωρηθούν ενίσχυση αναδιάρθρωσης (σχέδιο αναδιάρθρωσης, ίδια συνεισφορά, αντισταθμιστικά μέτρα κ.λπ.).

(135)

Ειδικότερα, σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 34 των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004, η χορήγηση της ενίσχυσης πρέπει να εξαρτάται από την εφαρμογή του σχεδίου αναδιάρθρωσης το οποίο πρέπει να εγκριθεί από την Επιτροπή για όλες τις περιπτώσεις επιμέρους ενισχύσεων. Επιπλέον, κάθε ενίσχυση αναδιάρθρωσης πρέπει να περιλαμβάνει μέτρα που αποσκοπούν στην αποφυγή αδικαιολόγητων στρεβλώσεων του ανταγωνισμού («αντισταθμιστικά μέτρα» —βλ. παραγράφους 38 έως 42) και πρέπει επίσης να προβλέπει «ίδια συνεισφορά» από τον δικαιούχο, η οποία στην περίπτωση της ENVC θα πρέπει να ανέρχεται στο 50 % του κόστους αναδιάρθρωσης, δεδομένου ότι πρόκειται για μεγάλη επιχείρηση (βλ. παραγράφους 38 έως 45). Επιπλέον, όσον αφορά τις ενισχύσεις διάσωσης, πρέπει να τηρείται η αρχή της εφάπαξ ενίσχυσης.

(136)

Καταρχάς, η Επιτροπή επαναλαμβάνει ότι δεν έχει τηρηθεί η αρχή της εφάπαξ ενίσχυσης (βλ. αιτιολογική σκέψη 133 ανωτέρω). Πράγματι, η Επιτροπή παρατηρεί ότι πολλά προηγούμενα μέτρα χορηγήθηκαν εκτός της περιόδου αναδιάρθρωσης 2005-2009. Αυτό θα συνιστούσε παραβίαση της αρχής της εφάπαξ ενίσχυσης και, ως εκ τούτου, αρκούσε για να θεωρηθεί ότι τα προηγούμενα μέτρα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως ενισχύσεις αναδιάρθρωσης συμβατές με την κοινή αγορά σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές Δ&Α του 2004.

(137)

Σε κάθε περίπτωση, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η Πορτογαλία υπέβαλε το σχέδιο αναδιάρθρωσης που εκπόνησε η BPI μόλις το 2014, δηλαδή 5 έτη μετά τη λήξη της προγραμματισθείσας διάρκειας της περιόδου αναδιάρθρωσης (2005-2009). Επιπλέον, η Επιτροπή επισημαίνει ότι το σχέδιο που εκπόνησε η BPI φαίνεται να είναι προσχέδιο για συζήτηση. Σε κάθε περίπτωση, ενώ το σχέδιο αναδιάρθρωσης φαίνεται ότι περιλαμβάνει ορισμένα από τα στοιχεία που απαιτούνται από τις κατευθυντήριες γραμμές Δ&Α του 2004, δεν περιλαμβάνει κανένα αντισταθμιστικό μέτρο και δεν προβλέπει καμία ίδια συνεισφορά από την ENVC. Ως εκ τούτου, το σχέδιο αναδιάρθρωσης της BPI δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004.

(138)

Εφόσον δεν προβλέπονται αντισταθμιστικά μέτρα και ίδια συνεισφορά της ENVC, και λαμβανομένου υπόψη του ότι δεν έχει τηρηθεί η αρχή της εφάπαξ ενίσχυσης, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα υπόλοιπα προηγούμενα μέτρα δεν μπορεί να θεωρηθούν συμβατή ενίσχυση αναδιάρθρωσης βάσει των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α.

(139)

Με βάση τα ανωτέρω, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας για τις συμβάσεις C224 και C225, ύψους 2 675 275 ευρώ (βλ. αιτιολογική σκέψη 125 ανωτέρω) συνιστούν ενισχύσεις στη ναυπηγική βιομηχανία συμβιβάσιμες με την εσωτερική αγορά.

(140)

Η Επιτροπή θεωρεί επίσης ότι τα υπόλοιπα προηγούμενα μέτρα (δηλαδή η αύξηση κεφαλαίου του 2006, τα δάνεια του 2012 και του 2013, τα δάνεια της DGTF, οι δηλώσεις προθέσεων του 2009, του 2010 και του 2011, οι επιδοτήσεις επαγγελματικής κατάρτισης, το δάνειο για το πλοίο Atlântida και οι υπόλοιπες επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας) δεν πληρούν τις προϋποθέσεις των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004. Η Επιτροπή δεν έχει εντοπίσει καμία άλλη βάση συμβατότητας. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι τα υπόλοιπα προηγούμενα μέτρα ενέχουν στοιχεία κρατικής ενίσχυσης ασυμβίβαστης με την εσωτερική αγορά.

(141)

Σύμφωνα με τη Συνθήκη και κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, η Επιτροπή είναι αρμόδια να αποφασίσει ότι το οικείο κράτος μέλος πρέπει να καταργήσει ή να τροποποιήσει ενίσχυση εφόσον διαπιστωθεί ότι αυτή είναι ασυμβίβαστη με την εσωτερική αγορά (45). Επίσης, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, η υποχρέωση ενός κράτους μέλους να καταργήσει ενίσχυση την οποία η Επιτροπή έχει θεωρήσει ασυμβίβαστη με την εσωτερική αγορά αποσκοπεί στην επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση (46).

(142)

Συναφώς, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι ο εν λόγω στόχος επιτυγχάνεται όταν ο δικαιούχος επιστρέψει τα ποσά που χορηγήθηκαν ως παράνομη ενίσχυση, χάνοντας με αυτόν τον τρόπο το πλεονέκτημα που απολάμβανε στην αγορά έναντι των ανταγωνιστών του και επανέρχονται τα πράγματα στην προ της καταβολής κατάσταση (47).

(143)

Σύμφωνα με τη νομολογία, το άρθρο 14 παράγραφος 1 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 659/1999 του Συμβουλίου (48) αναφέρει ότι «σε περίπτωση αρνητικής απόφασης για υπόθεση παράνομων ενισχύσεων, η Επιτροπή αποφασίζει την εκ μέρους του οικείου κράτους μέλους λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για την ανάκτηση της ενίσχυσης από τον δικαιούχο». Το άρθρο 15 του ίδιου κανονισμού διευκρινίζει ότι «οι εξουσίες της Επιτροπής για ανάκτηση της ενίσχυσης υπόκεινται σε δεκαετή προθεσμία παραγραφής», η οποία «αρχίζει την ημέρα κατά την οποία η παράνομη ενίσχυση χορηγείται στο δικαιούχο […]. Κάθε ενέργεια της Επιτροπής ή κράτους μέλους που ενεργεί κατόπιν αίτησης της Επιτροπής, σε σχέση με την παράνομη ενίσχυση, διακόπτει την περίοδο παραγραφής». Δεδομένου ότι η πρώτη ενέργεια της Επιτροπής στην υπόθεση SA.35546 ήταν στις 11 Οκτωβρίου 2012 (βλ. αιτιολογική σκέψη 1 ανωτέρω), κάθε ανάκτηση ασυμβίβαστης ενίσχυσης δεν μπορεί να περιλαμβάνει τις ενισχύσεις που χορηγήθηκαν πριν από την 11η Οκτωβρίου 2002.

(144)

Η Επιτροπή παρατηρεί, ως προς αυτό, ότι ορισμένες από τις επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας χορηγήθηκαν πριν από την 11η Οκτωβρίου 2002, ιδίως σε σχέση με τις συμβάσεις C206, C211, C217, C218, C219, C220, C221 και C222 (βλ. παράρτημα II). Ως εκ τούτου, η ασυμβίβαστη ενίσχυση για τις συμβάσεις αυτές, ύψους 11 297 009,19 ευρώ υπόκειται στη δεκαετή προθεσμία παραγραφής και δεν είναι δυνατόν να ανακτηθεί.

(145)

Τα υπόλοιπα προηγούμενα μέτρα ενέχουν στοιχεία παράνομης και ασυμβίβαστης κρατικής ενίσχυσης (βλ. πίνακα 5 κατωτέρω) η οποία πρέπει να ανακτηθεί προκειμένου να αποκατασταθεί η κατάσταση που επικρατούσε στην αγορά πριν τη χορήγησή της. Η ανάκτηση θα πρέπει να καλύπτει το χρονικό διάστημα από τη χρονική στιγμή κατά την οποία ο δικαιούχος αποκόμισε πλεονέκτημα, δηλαδή όταν η ενίσχυση τέθηκε στη διάθεση του δικαιούχου μέχρι την πραγματική ανάκτηση· τα προς ανάκτηση ποσά θα πρέπει να περιλαμβάνουν τόκους ανάκτησης έως την πραγματική ανάκτηση.

Πίνακας 5

Ποσά προς ανάκτηση (σε ευρώ)

(146)

Στις 4 Μαρτίου 2014 η ENVC διεξήγαγε γενική συνέλευση στην οποία η EMPORDEF, ως ο μοναδικός μέτοχος, επικύρωσε την απόφαση για την πώληση των περιουσιακών στοιχείων της ENVC, καθώς και την απόλυση των εργαζομένων, με σκοπό τη λύση και εκκαθάριση της εταιρείας το συντομότερο δυνατόν.

(147)

Στις 27 Φεβρουαρίου 2015, ενόψει της μελλοντικής εκκαθάρισης της ENVC, η Πορτογαλία υπέβαλε ένα διπλό αίτημα στην Επιτροπή:

(148)

Πράγματι, σε περίπτωση αρνητικής απόφασης της Επιτροπής όσον αφορά την ανάκτηση ασυμβίβαστης ενίσχυσης σε επιχείρηση κατά την έννοια των άρθρων 107 και 108 της ΣΛΕΕ, το οικείο κράτος μέλος υποχρεούται να ανακτήσει την ασυμβίβαστη ενίσχυση. Η υποχρέωση ανάκτησης μπορεί να επεκταθεί σε νέα εταιρεία, στην οποία η επίμαχη εταιρεία έχει μεταβιβάσει ή πωλήσει μέρος των περιουσιακών της στοιχείων, εφόσον η εν λόγω μεταβίβαση ή δομή πώλησης οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει οικονομική συνέχεια μεταξύ των δύο εταιρειών. Επιπλέον, ακόμη κι αν δεν υπάρχει οικονομική συνέχεια, η (νέα) κρατική ενίσχυση υπέρ του αγοραστή θα μπορούσε να προκύψει επίσης από την εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων σε τιμή χαμηλότερη από την αγοραία αξίας τους.

(149)

Με την παρούσα απόφαση, η Επιτροπή δεν αξιολογεί την ανάθεση των συμβάσεων για την κατασκευή δύο δεξαμενόπλοιων μεταφοράς ασφάλτου (51), η οποία δεν έχει υλοποιηθεί ακόμη.

(150)

Για να αποφασίσει κατά πόσον υπάρχει κρατική ενίσχυση προς όφελος του (των) αγοραστή(-ών) των περιουσιακών στοιχείων, η Επιτροπή πρέπει να α) διαπιστώσει αν η πώληση περιουσιακών στοιχείων πραγματοποιείται στην αγοραία αξία τους, και β) να λάβει υπόψη και άλλα κριτήρια που αναφέρονται στην αιτιολογική σκέψη κατωτέρω.

(151)

Σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Ιταλία και SIM 2 κατά Επιτροπής (52), στην οποία η Επιτροπή τεκμηρίωσε τις αποφάσεις της στις υποθέσεις Olympic Airlines, Alitalia και SERNAM (53), η αξιολόγηση της οικονομικής συνέχειας μεταξύ της παλαιάς (ενισχυόμενης) οντότητας και του αγοραστή διαπιστώνεται με βάση ένα σύνολο δεικτών. Μπορούν να ληφθούν υπόψη οι ακόλουθοι παράγοντες: i) το εύρος των εκποιούμενων περιουσιακών στοιχείων (στοιχεία ενεργητικού και παθητικού, διατήρηση των εργαζομένων, δέσμες περιουσιακών στοιχείων), ii) η τιμή πώλησης, iii) η ταυτότητα του (των) αγοραστή(-ών), iv) η χρονική στιγμή της πώλησης (μετά την έναρξη της προκαταρκτικής αξιολόγησης, της επίσημης διαδικασίας έρευνας ή την τελική απόφαση) και v) η οικονομική λογική της πράξης. Αυτό το σύνολο δεικτών επιβεβαιώθηκε από το Γενικό Δικαστήριο στην απόφασή του της 28ης Μαρτίου 2012 στην υπόθεση Ryanair κατά Επιτροπής (54), που επιβεβαίωσε την απόφαση για την Alitalia.

(152)

Για να αποφευχθεί η οικονομική συνέχεια, η Επιτροπή οφείλει να αποδείξει ότι τα στοιχεία ενεργητικού και άλλα στοιχεία της μεταβιβασθείσας δραστηριότητας αντιπροσωπεύουν ένα μέρος μόνο της προηγούμενης εταιρείας ή των δραστηριοτήτων της. Όσο μεγαλύτερο μέρος της αρχικής επιχείρησης μεταβιβάζεται σε νέα οντότητα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα η σχετιζόμενη με αυτά τα περιουσιακά στοιχεία οικονομική δραστηριότητα να εξακολουθεί να επωφελείται από το πλεονέκτημα που απορρέει από την ασυμβίβαστη ενίσχυση που χορηγήθηκε στην προηγούμενη οικονομική οντότητα.

(153)

Τα κύρια στοιχεία ενεργητικού της ENVC περιλάμβαναν: i) την παραχώρηση εκ μέρους της διοίκησης του λιμένα Viana do Castelo της γης στην οποία βρίσκεται το ναυπηγείο και ii) διάφορα στοιχεία εξοπλισμού και πρώτες ύλες. Όλα αυτά τα στοιχεία ενεργητικού πωλήθηκαν με διαφανείς, αμερόληπτους και χωρίς αιρεσιμότητα διαγωνισμούς, ανοικτούς σε πορτογάλους και αλλοδαπούς προσφέροντες, με μοναδικό κριτήριο επιλογής των υποψηφίων την προσφορά της καλύτερης τιμής.

(154)

Όσον αφορά τη σύμβαση υποπαραχώρησης του οικοπέδου στο οποίο βρίσκεται το ναυπηγείο, μετά από διαδικασία διαγωνισμού, αυτή ανατέθηκε έως τον Μάρτιο 2031 στην WestSea, κοινή θυγατρική της πορτογαλικής εταιρείας χαρτοφυλακίου Martifer και του πορτογαλικού ναυπηγείου Navalria. Η WestSea θα καταβάλλει ετήσιο μίσθωμα 419 233,95 ευρώ και εγγύηση 435 500 ευρώ.

(155)

Όσον αφορά τα διάφορα μηχανήματα και τις πρώτες ύλες, συμπεριλαμβανομένων των οχημάτων και ενός μεγάλου ανυψωτήρα/γερανού, αυτά πωλήθηκαν στα πλαίσια 120 μικρών διαγωνισμών σε 884 παρτίδες εμπορευμάτων. Κατά συνέπεια, από το συνολικό ποσό των 3 358 905,13 ευρώ από την πώληση των εμπορευμάτων, οι αγοραστές απέκτησαν κατά μέσο όρο εμπορεύματα αξίας 55 981,75, η τιμή των οποίων κυμάνθηκε από 10 ευρώ έως 1,035 εκατ. ευρώ. Το Ministério dos Transportes e Comunicações de Timor ήταν ο σημαντικότερος αγοραστής με μερίδιο 31 %. Η WestSea αγόρασε λιγότερο από το 20 % των πωληθέντων στοιχείων του ενεργητικού.

(156)

Τέλος, όσον αφορά το προσωπικό, καμία σύμβαση εργασίας δεν μεταβιβάστηκε σε κανέναν αγοραστή: 596 συμβάσεις εργασίας έχουν ήδη καταγγελθεί και οι υπόλοιποι 13 εργαζόμενοι πρόκειται να απολυθούν. Οι προσφορές δεν περιλάμβαναν κανέναν ειδικό όρο για τη μεταβίβαση συμβάσεων εργασίας ή τη μεταφορά εργαζομένων από την ENVC προς κάποιον αγοραστή.

(157)

Με βάση τα προαναφερθέντα στοιχεία, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το εύρος των περιουσιακών στοιχείων που αγόρασε ή πρόκειται να αγοράσει η WestSea θα είναι σημαντικά περιορισμένο σε σύγκριση με τα περιουσιακά στοιχεία και την προηγούμενη δραστηριότητά της ENVC.

(158)

Για να αποφευχθεί η οικονομική συνέχεια μεταξύ της ENVC και της WestSea, η Επιτροπή πρέπει να διαπιστώσει ότι τα μεταβιβαζόμενα στοιχεία ενεργητικού και άλλα στοιχεία της επιχείρησης πωλήθηκαν ή θα πωληθούν στην αγοραία τιμή. Η αγοραία τιμή είναι η τιμή την οποία θα μπορούσε να καθορίσει ιδιώτης επενδυτής που ενεργεί υπό συνήθεις συνθήκες ανταγωνισμού (55).

(159)

Η υποπαραχώρηση της γης στην οποία βρίσκονται τα ναυπηγεία και η εκποίηση των διαφόρων μηχανημάτων και των πρώτων υλών πραγματοποιήθηκαν με ανοικτές, διαφανείς, αμερόληπτες και χωρίς αιρεσιμότητα διαδικασίες διαγωνισμού, με μοναδικό κριτήριο επιλογής των υποψηφίων την προσφορά της καλύτερης τιμής.

(160)

Βάσει των προαναφερθέντων στοιχείων, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ανάθεση της σύμβασης υποπαραχώρησης της γης στην οποία βρίσκονται τα ναυπηγεία και η πώληση των διαφόρων στοιχείων εξοπλισμού και πρώτων υλών της ENVC στη WestSea πραγματοποιήθηκε με ανοικτούς, διαφανείς, χωρίς διακρίσεις και χωρίς αιρεσιμότητα διαγωνισμούς στους υποψηφίους που υπέβαλαν τις υψηλότερες προσφορές και, ως εκ τούτου, κατέτειναν προς μια αγοραία τιμή.

(161)

Για να αποφευχθεί η οικονομική συνέχεια, η Επιτροπή πρέπει να διαπιστώσει ότι οι αγοραστές των περιουσιακών στοιχείων και άλλων στοιχείων της μεταβιβαζόμενης επιχείρησης δεν έχουν οικονομικό ή εταιρικό δεσμό με την ENVC.

(162)

Όσον αφορά τη σύμβαση παραχώρησης της γης στην οποία βρίσκεται το ναυπηγείο, οι πορτογαλικές αρχές επιβεβαιώνουν ότι η WestSea δεν έχει κανέναν οικονομικό ή εταιρικό δεσμό με την ENVC ή το πορτογαλικό κράτος.

(163)

Όσον αφορά τα διάφορα στοιχεία εξοπλισμού και τις πρώτες ύλες που έχουν ήδη εκποιηθεί, οι πορτογαλικές αρχές επιβεβαιώνουν ότι κανένας από τους κύριους αγοραστές δεν έχει οικονομικούς ή εταιρικούς δεσμούς με την ENVC ή τον μέτοχό της.

(164)

Βάσει των προαναφερθέντων στοιχείων, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η WestSea είναι οντότητα ανεξάρτητη από την ENVC και από τον μέτοχό της.

(165)

Για να αποφευχθεί η οικονομική συνέχεια, η Επιτροπή πρέπει να διαπιστώσει ότι ο χρόνος πώλησης των στοιχείων του ενεργητικού και των λοιπών στοιχείων της μεταβιβαζόμενης επιχείρησης δεν συνεπάγεται την καταστρατήγηση απόφασης της Επιτροπής για την ανάκτηση ασυμβίβαστης κρατικής ενίσχυσης.

(166)

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι οι διαδικασίες διαγωνισμού για την υποπαραχώρηση της γης όπου βρίσκονται τα ναυπηγεία καθώς και για την απόκτηση των στοιχείων του ενεργητικού και του εξοπλισμού δρομολογήθηκαν και ολοκληρώθηκαν πριν από την έκδοση της παρούσας τελικής απόφασης από την Επιτροπή.

(167)

Επιπλέον, όπως αναφέρεται στην αιτιολογική σκέψη 1 ανωτέρω, πρώτη η Πορτογαλία επικοινώνησε με την Επιτροπή με σκοπό να διοργανώσει σωστά την ιδιωτικοποίηση της ENVC σύμφωνα με τους κανόνες κρατικών ενισχύσεων της ΕΕ. Συνεπώς, η χρονική σειρά των γεγονότων δείχνει ότι η ιδιωτικοποίηση δεν οργανώθηκε ως μηχανισμός για την παράκαμψη υφιστάμενων αρνητικών αποφάσεων ή εκκρεμών ερευνών από την Επιτροπή.

(168)

Βάσει των προαναφερθέντων στοιχείων, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το γεγονός ότι η ανάθεση της υποπαραχώρησης της γης όπου βρίσκονται τα ναυπηγεία καθώς και η απόκτηση των διαφόρων στοιχείων του εξοπλισμού και των πρώτων υλών συνέβησαν πριν από την έκδοση της παρούσας τελικής απόφασης από την Επιτροπή δεν υποδηλώνει καταστρατήγηση μιας δυνητικής απόφασης ανάκτησης της Επιτροπής.

(169)

Για να αποφευχθεί η οικονομική συνέχεια, η Επιτροπή οφείλει να διαπιστώσει ότι οι αγοραστές των περιουσιακών στοιχείων και άλλων στοιχείων της μεταβιβαζόμενης επιχείρησης δεν θα χρησιμοποιούν τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία με τον ίδιο τρόπο όπως ο προηγούμενος ιδιοκτήτης, αλλά θα τα χρησιμοποιήσουν για την υλοποίηση μιας διαφορετικής δραστηριότητας ή στρατηγικής.

(170)

Ορισμένα από τα στοιχεία ενεργητικού της ENVC που απέκτησε η WestSea μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την ίδια γενική δραστηριότητα (ναυπηγική βιομηχανία), και ιδίως η γη στην οποία βρίσκεται το ναυπηγείο. Ωστόσο, το γεγονός καθαυτό ότι ο αγοραστής θα δραστηριοποιείται στον ίδιο οικονομικό τομέα με αυτόν της προηγούμενης οικονομικής οντότητας δεν συνεπάγεται κατ' ανάγκη ότι υφίσταται οικονομική συνέχεια. Η WestSea δεν έχει καμία υποχρέωση να αναλάβει εργαζομένους ή συμβάσεις εργασίας της ENVC. Επιπλέον, η WestSea θα εντάξει το ναυπηγείο στην επιχειρηματική στρατηγική της με σκοπό να εξασφαλίσει συνέργειες με άλλα ναυπηγεία. Η WestSea θα έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται τις δραστηριότητές της υπό διαφορετικές συνθήκες λειτουργίας από αυτές της ENVC και θα είναι ελεύθερη να εφαρμόσει το δικό της επιχειρηματικό μοντέλο.

(171)

Βάσει των προαναφερθέντων στοιχείων, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η WestSea θα ενσωματώσει τα στοιχεία αυτά στην εταιρική στρατηγική της και θα τα χρησιμοποιήσει για να υλοποιήσει τη δική της οικονομική αντίληψη.

(172)

Αφενός, το εύρος των περιουσιακών στοιχείων που απέκτησε η WestSea είναι σημαντικά περιορισμένο σε σύγκριση με τα περιουσιακά στοιχεία της ENVC και την προηγούμενη δραστηριότητά της. Δεύτερον, η ανάθεση της υποπαραχώρησης του οικοπέδου στο οποίο βρίσκεται το ναυπηγείο και η απόκτηση των διαφόρων στοιχείων εξοπλισμού και των πρώτων υλών διενεργήθηκαν με ανοικτούς, διαφανείς, αμερόληπτους και χωρίς αιρεσιμότητα διαγωνισμούς. Τρίτον, η WestSea είναι οντότητα ανεξάρτητη από την ENVC και τον μέτοχό της. Τέταρτον, η χρονική στιγμή της ανάθεσης της υποπαραχώρησης της γης όπου βρίσκονται τα ναυπηγεία καθώς και της απόκτησης των διαφόρων στοιχείων εξοπλισμού και πρώτων υλών δεν δείχνει να υπάρχει καταστρατήγηση μιας δυνητικής απόφασης ανάκτησης της Επιτροπής. Πέμπτον, η WestSea θα ενσωματώσει τα στοιχεία του ενεργητικού της ENVC στην εταιρική της στρατηγική και θα τα χρησιμοποιήσει για να υλοποιήσει τη δική της οικονομική αντίληψη.

(173)

Κατά συνέπεια, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν υφίσταται οικονομική συνέχεια μεταξύ της ENVC και της WestSea.

(174)

Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι τα προηγούμενα μέτρα, με εξαίρεση τις δηλώσεις προθέσεων της 8ης Ιανουαρίου 2007 και της 26ης Ιουνίου 2008, συνιστούν κρατική ενίσχυση υπέρ της ENVC κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ.

(175)

Τα προηγούμενα μέτρα που συνιστούν κρατική ενίσχυση είναι ασυμβίβαστα με την εσωτερική αγορά (με εξαίρεση τις δύο επιδοτήσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας που εγκρίθηκαν με την απόφαση της Επιτροπής στην υπόθεση C 33/2004), διότι δεν πληρούνταν οι σχετικές προϋποθέσεις των κατευθυντήριων γραμμών Δ&Α του 2004 και δεν διαπιστώθηκαν άλλοι λόγοι συμβατότητας.

(176)

Εξάλλου, η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η Πορτογαλία έθεσε παρανόμως σε εφαρμογή τα μέτρα που αναφέρονται ανωτέρω, κατά παράβαση του άρθρου 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ.

(177)

Η ασυμβίβαστη κρατική ενίσχυση πρέπει να ανακτηθεί από τον δικαιούχο, όπως ορίζεται στο τμήμα 6.6 ανωτέρω.

(178)

Η εν λόγω ανάκτηση δεν αφορά την WestSea, εφόσον δεν υφίσταται οικονομική συνέχεια μεταξύ της ENVC και της WestSea.

(179)

Τέλος, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η Πορτογαλία αποδέχθηκε την έκδοση και την κοινοποίηση της παρούσας απόφασης στην αγγλική γλώσσα,

α)

το συνολικό ποσό (αρχικό κεφάλαιο και τόκοι) που θα πρέπει να ανακτηθεί από κάθε δικαιούχο·

β)

λεπτομερή περιγραφή των μέτρων που έχει ήδη λάβει και προγραμματίσει ώστε να συμμορφωθεί με την παρούσα απόφαση·

γ)

έγγραφα που αποδεικνύουν ότι έχει δοθεί εντολή στον δικαιούχο να επιστρέψει την ενίσχυση.