52003AE0288

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την "Ανακοίνωση της Επιτροπής 'Μία νέα ώθηση στον ευρωπαϊκό χώρο έρευνας, ενίσχυση, αναπροσανατολισμός, άνοιγμα νέων προοπτικών'"

(COM(2002) 565 τελικό)

(2003/C 95/13)

Στις 17 Οκτωβρίου 2002, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της ΣΕΚ, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την ανωτέρω ανακοίνωση.

Το τμήμα "Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση", στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 29 Ιανουαρίου 2003 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Wolf.

Κατά την 397η σύνοδο ολομέλειας της 26ης και 27ης Φεβρουαρίου 2003 (συνεδρίαση της 26ης Φεβρουαρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 72 ψήφους υπέρ 7 ψήφους κατά και 4 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Περίληψη

- Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει καταρχήν την προτεινόμενη Ανακοίνωση της Επιτροπής και υποστηρίζει τους στόχους που περιλαμβάνει.

- Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει εκ νέου τη σημασία του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας. Επιδοκιμάζει την πρόοδο που έχει σημειωθεί τόσο όσον αφορά την προσέγγιση του στόχου αυτού όσο και την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς της έρευνας.

- Γενικά η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει και τα επί μέρους προτεινόμενα μέτρα.

- Η ΕΟΚΕ συνιστά, ωστόσο, τα νέα μέτρα για την επίταση της έρευνας, του συντονισμού, της δικτύωσης ή της ολοκλήρωσης και το χρονοδιάγραμμά τους να προσαρμοστούν στους ευαίσθητους όρους λειτουργίας της επιστήμης και της έρευνας υψηλού επιπέδου.

- Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει, επίσης, την καθοριστική σημασία της ύπαρξης ικανοποιητικής κινητικότητας των παραγόντων στην έρευνα και την επιστήμη, ως φορέων της πληροφόρησης και ως καταλυτών των δικτύων και υποστηρίζει τις ανάλογες προτάσεις της Επιτροπής. Συνιστά, επίσης, να λαμβάνονται υπόψη και να αντισταθμίζονται οι επιβαρύνσεις που συνεπάγεται η κινητικότητα στα επί μέρους μέτρα προώθησης και στους κανονισμούς, ώστε να μην προκύπτουν μειονεκτήματα αλλά αντιθέτως να δημιουργούνται ικανοποιητικά κίνητρα.

- Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει με έμφαση τη δημιουργία ενός "ευρωπαϊκού κοινοτικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας".

- Όσον αφορά το συντονισμό των ερευνητικών πολιτικών των κρατών μελών που επιδιώκει η Επιτροπή, η ΕΟΚΕ συνιστά μια διαφοροποιημένη προσέγγιση. Υποστηρίζει κάθε μέτρο το οποίο προωθεί τον εθελούσιο συντονισμό των ερευνητικών ιδρυμάτων και των παραγόντων τους και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο συντονισμός εκ μέρους της Επιτροπής θα πρέπει, και σε συνάρτηση με την αρχή της επικουρικότητας, να περιορίζεται και να επικεντρώνεται στους θεματικούς στόχους και στις υλικές ανάγκες (μεγάλες εγκαταστάσεις, υποδομές) για τα οποία παρόμοιος συντονισμός που υπερβαίνει εκείνον σε επίπεδο κρατών μελών, είναι σκόπιμος και ωφέλιμος.

- Αναλόγως, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προσπάθειες της Επιτροπής για τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής επιστημονικής υποδομής, συμπεριλαμβανομένων και των απαραίτητων μεγάλων εγκαταστάσεων.

- Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόθεση της Επιτροπής να ενισχύσει, κατά προτεραιότητα και σε μεγαλύτερο βαθμό με πόρους του περιφερειακού ταμείου, τη συνεργασία στον επιστημονικό και τεχνολογικό τομέα μεταξύ περιφερειών διαφορετικού επιπέδου τεχνολογικής ανάπτυξης.

- Σχετικά με το σημαντικό θέμα "Επιστήμη και Κοινωνία" η ΕΟΚΕ παραπέμπει στη γνωμοδότηση που εξέδωσε πρόσφατα.

- Η ΕΟΚΕ επεξεργάζεται επίσης γνωμοδότηση για το θέμα "Αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων στην έρευνα".

2. Ιστορική αναδρομή

2.1. Η Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας καθώς και τα προτεινόμενα μέτρα για την υλοποίησή του ήδη στις αρχές του 2000(1)· το Μάρτιο 2000 οι προτάσεις εγκρίθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας. Το σχέδιο αναπτύχθηκε περαιτέρω με την πρόταση της Επιτροπής για το έκτο πρόγραμμα πλαίσιο(2) καθώς επίσης και με τις προτάσεις(3) σχετικά με τους κανόνες συμμετοχής.

2.2. Η ΕΟΚΕ εξέδωσε αναλυτικές γνωμοδοτήσεις σχετικά με τα θέματα αυτά(4). Στις γνωμοδοτήσεις της η ΕΟΚΕ υποστηρίζει με έμφαση τη δημιουργία του ευρωπαϊκού ερευνητικού χώρου καθώς και τη θεμελιώδη σημασία της επιστήμης, της έρευνας και της ανάπτυξης, ως βάση και κινητήρια δύναμη για την ευημερία και την ανταγωνιστικότητα. Επιπλέον, τόνισε ότι τα περισσότερα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα αποτελούν καρπό κοινών ευρωπαϊκών πολιτισμικών προσπαθειών, επιβεβαιώνουν την ιστορική σημασία του ευρωπαϊκού ερευνητικού χώρου και συμβάλουν ουσιαστικά στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

2.3. Η ΕΟΚΕ ανέλυσε λεπτομερώς τις προαναφερθείσες προτάσεις της Επιτροπής, εξέφρασε ενδοιασμούς σε ορισμένες περιπτώσεις και πρότεινε συγκεκριμένες συστάσεις ή τροποποιήσεις για την περαιτέρω διαμόρφωσή τους. Ο σκοπός της ήταν να διασφαλιστούν βέλτιστοι όροι λειτουργίας για μια επιτυχή έρευνα και ανάπτυξη καθώς και η επίτευξη μιας ισόρροπης στήριξης των τριών βασικών πυλώνων "βασική έρευνα - εφαρμοσμένη έρευνα - ανάπτυξη". Ορισμένες από τις παλαιότερες αυτές συστάσεις και διαπιστώσεις της ΕΟΚΕ αφορούν και την υπό εξέταση ανακοίνωση της Επιτροπής και θα επαναληφθούν στην ανάλυση που ακολουθεί.

3. Η προτεινόμενη Ανακοίνωση της Επιτροπής

3.1. Στην αρχή της Ανακοίνωσής της, η Επιτροπή διαπιστώνει ότι οι πρωτοβουλίες και τα μέτρα που εφαρμόστηκαν έως σήμερα προκάλεσαν την αλλαγή του τοπίου της ερευνητικής πολιτικής στην Ευρώπη. Η εφαρμογή τους αύξησε την ευαισθητοποίηση των κρατών μελών σχετικά με την ευρωπαϊκή διάσταση της έρευνας, ενθάρρυνε την προσέγγιση μεταξύ των ευρωπαϊκών ερευνητικών φορέων και την ανάληψη νέων πρωτοβουλιών συνεργασίας, οδήγησε στην κατάρτιση και τη θέσπιση ενός προγράμματος πλαισίου στον τομέα της έρευνας του οποίου το περιεχόμενο αναπροσδιορίστηκε με αυτήν την προοπτική. Ωστόσο, παρά την πρόοδο που σημειώθηκε, το σχέδιο ευρωπαϊκός χώρος έρευνας φαίνεται να προσκρούει στην απουσία επαρκούς δέσμευσης εκ μέρους των κρατών μελών, ένα εμπόδιο που περιορίζει το αποτέλεσμα των ανειλημμένων δράσεων και μειώνει τις πιθανότητες επίτευξης των επιδιωκόμενων στόχων, δηλαδή τη δημιουργία μιας πραγματικής εσωτερικής αγοράς της έρευνας.

3.2. Η Ανακοίνωση της Επιτροπής βασίζεται σε έναν απολογισμό των μέχρι τώρα εφαρμοσθεισών δράσεων και επιδιώκει να προσδιορίσει τα περαιτέρω μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν ώστε να δοθεί νέα ώθηση στο συγκεκριμένο σχέδιο.

3.3. Για το σκοπό αυτό θίγονται και εξετάζονται τα ακόλουθα θέματα και διατυπώνονται συγκεκριμένες προτάσεις:

- Η συγκριτική αξιολόγηση (Benchmarking) των ερευνητικών πολιτικών

- Η χαρτογράφηση της αριστείας των τεχνολογικών και επιστημονικών ικανοτήτων

- Η κινητικότητα των ερευνητών

- Οι ερευνητικές υποδομές

- Η δικτύωση των εθνικών ερευνητικών προγραμμάτων

- Η ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων στην έρευνα

- Η πνευματική ιδιοκτησία και τα σχετικά δικαιώματα

- Ένα διευρωπαϊκό ηλεκτρονικό δίκτυο για την έρευνα

- Η διεθνής διάσταση του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας

- Η περιφερειακή διάσταση του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας

- Τα θέματα "επιστήμη και κοινωνία"

- Η δημιουργία προϋποθέσεων για έναν πραγματικό συντονισμό των ερευνητικών πολιτικών

- Μεγαλύτερη χρήση των νομικών θεσπισμάτων

- Βελτιστοποίηση του αντίκτυπου των πρωτοβουλιών ευρωπαϊκής συνεργασίας

- Πλήρης συμμετοχή των υποψηφίων για ένταξη χωρών.

4. Γενικές παρατηρήσεις

4.1. Καταρχήν η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την προτεινόμενη Ανακοίνωση της Επιτροπής και υποστηρίζει τους στόχους της. Επιβεβαιώνει εκ νέου τη σημασία του ευρωπαϊκού ερευνητικού χώρου. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει και τα επί μέρους προτεινόμενα μέτρα με την επιφύλαξη των παρατηρήσεων που ακολουθούν.

4.1.1. Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι η Επιτροπή υποτιμά τα επιτευχθέντα σημαντικά βήματα όταν θεωρεί ότι η διακυβεύεται η δημιουργία της "ενιαίας αγοράς έρευνας". Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει και υποστηρίζει με έμφαση το στόχο να δημιουργηθεί ενιαία αγορά της έρευνας και να ενθαρρυνθεί και να προωθηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο η έρευνα υψηλού επιπέδου. Παρόμοιος στόχος μπορεί, ωστόσο, να επιτευχθεί μόνο μετά από μακροχρόνια αναπτυξιακή διαδικασία καθώς και βάσει κατάλληλου χρονοδιαγράμματος. Αυτό ισχύει τόσο για τη διευκρίνιση των αρμοδιοτήτων όσο και τη συνεργασία αλλά και την κατανομή της εργασίας, δηλαδή την εφαρμογή και την ερμηνεία της αρχής της επικουρικότητας μεταξύ της Επιτροπής και των Κυβερνήσεων των κρατών μελών αλλά και την απαραίτητη διαδικασία προσαρμογής των επί μέρους ερευνητικών ιδρυμάτων και των παραγόντων τους (βλέπε σχετικά κατάλογο στο παράρτημα).

4.1.2. Πολλά απομένουν να γίνουν ακόμη έως την επίτευξη του στόχου αυτού ή και να βελτιωθούν ακόμη· ορισμένα από τα σημεία αυτά θα εξεταστούν στο σημείο 5.

4.1.3. Ιδιαίτερη σημασία έχει να διατηρηθεί η αναγκαία, πολιτική ενεργητικότητα ώστε να επεκταθεί περισσότερο και η ρύθμιση για τη γενική κοινοτική ενιαία αγορά ώστε να ολοκληρωθεί. Οι δράσεις που συνδέονται με το θέμα αυτό δημιουργούν, ταυτόχρονα, και τη βάση επί της οποίας δύναται να επεκταθεί περισσότερο και να διαμορφωθεί ο "Ευρωπαϊκός χώρος έρευνας" και η "Ενιαία αγορά έρευνας".

4.1.4. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι τα άτομα ή οι ομάδες ατόμων που συμμετέχουν στην έρευνα και την ανάπτυξη, είναι ανάγκη καταρχήν να υποστούν μια απαιτητική και πολυετή διεργασία προσαρμογής, προκειμένου να αποκτήσουν τις απαραίτητες ικανότητες αποδοτικότητας σε έναν ορισμένο επιστημονικό κλάδο ή και προκειμένου να κατακτήσουν μια υψηλή θέση σε αυτόν τον κλάδο. Επίσης, είναι συχνά αναγκαίο να προηγηθεί η εγκατάσταση εξοπλισμών υψηλής τεχνολογίας και η δημιουργία κατάλληλου εδάφους, δηλαδή να δημιουργηθούν κατάλληλες ερευνητικές δομές. Πρόκειται για μια πολύτιμη και πολυδάπανη επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο και στις ερευνητικές υποδομές.

4.1.4.1. Μια καλή και αποτελεσματική έρευνα δε μπορεί επομένως να εφαρμόζεται, να παύει να εφαρμόζεται ή να αναπροσανατολίζεται ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία ή τις πολιτικές τάσεις, αλλά απαιτεί αξιοπιστία και αδιάλειπτη προσπάθεια(5). Αυτό ισχύει και για το χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση των μέτρων ή των αντιδράσεων που προσδοκεί ή επιθυμεί η Επιτροπή. Στην αντίθετη περίπτωση υπάρχει μάλιστα κίνδυνος τα μέτρα που η Επιτροπή προτείνει καλοπροαίρετα και τα οποία αποτελούν καταρχήν σκόπιμα μέτρα, να αντιμετωπίζονται έντονα αρνητικά από τους ενδιαφερόμενους οργανισμούς και παράγοντες.

4.1.4.2. Σχετικά, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι η Επιτροπή ακολούθησε (δυστυχώς όχι πλήρως) παλαιότερη σύσταση της ΕΟΚΕ, σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να συμπεριληφθεί στις προκηρύξεις διαγωνισμού για την υποβολή προσφορών η διευκρίνηση ότι οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επιλέγουν ελεύθερα ανάμεσα στα μέσα που προτείνει η Επιτροπή για το έκτο πρόγραμμα πλαίσιο και στα μέσα που διατίθενται για το Πέμπτο πρόγραμμα πλαίσιο. Οπωσδήποτε, θα ήταν ευκταίο κατά την προκήρυξη διαγωνισμού για μια ειδική δέσμη ερευνητικών δράσεων, να μην καθίσταται υποχρεωτική η χρήση του υφιστάμενου μέσου αλλά να παραχωρείται στους αιτούμενους η πρωτοβουλία και η ελευθερία επιλογής, ώστε να χρησιμοποιούν το κατά την άποψη τους καταλληλότερο μέσο.

4.2. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη γνωμοδοτήσει διεξοδικά για το εξαιρετικά ευρύ φάσμα του θέματος "Επιστήμη και Κοινωνία". Οι θέσεις που διατυπώνονται στη σχετική γνωμοδότηση(6) εξακολουθούν να ισχύουν και όσον αφορά την πτυχή που εξετάζει στη νέα της πρόταση η Επιτροπή. Ορισμένες από τις διατυπώσεις αυτές θα επαναληφθούν στη συνέχεια και σε σχέση με τα θέματα που εξετάζονται στην παρούσα γνωμοδότηση.

4.2.1. Το οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον έχει πρωταρχική σημασία για την καλύτερη δυνατή ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της εφευρετικότητας και διευκολύνει την δημιουργία και διατήρηση μιας καλύτερης κατηγορίας επιστημόνων και μηχανολόγων για τον Ευρωπαϊκό χώρο έρευνας. Αυτό προϋποθέτει την εφαρμογή μέτρων που διευκολύνουν τη διατήρηση ή τη δημιουργία καλών συνθηκών εφαρμογής μιας θετικής επιστήμης, συνθήκες όπως

- ενίσχυση του συνδυασμού θεωρητικής και εφαρμοσμένης έρευνας στα πλαίσια ενός πολυμερούς, πολυπολικού επιστημονικού συστήματος,

- διασφάλιση της ανεξαρτησίας των ερευνητών και της ελευθερίας της επιστήμης, με σεβασμό των παραμέτρων της ηθικής και του δικαίου,

- προστασία και ενίσχυση της αυτόνομης οργάνωσης και διοίκησης της επιστήμης εντός των πλαισίων που χαράζει η Επιτροπή,

- ανάλυση των επιπτώσεων, των δαπανών και των αποτελεσμάτων των επί μέρους διαδικασιών αίτησης και αξιολόγησης,

- συνεκτίμηση της πολυμορφίας των κοινωνικών στόχων και συμφερόντων,

- προώθηση και στήριξη ακόμη και της γνώσης για την οποία η κοινωνία δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

4.2.2. Η επιστήμη και η έρευνα εξαρτώνται άμεσα από τον συναγωνισμό για την επίτευξη των καλύτερων ιδεών, διαδικασιών και αποτελεσμάτων αλλά και από την ανεξάρτητη αναπαραγωγή τους ή αναίρεσή τους, δηλαδή από την πιστοποίηση νέων γνώσεων, από την διάδοσή τους, την εμβάθυνση και την διεύρυνσή τους. Συνεπώς, η "διπλή έρευνα" αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της επιστημονικής γνώσης και της επιστημονικής προόδου.

4.2.3. Επομένως, είναι αναγκαίο να καταστούν εφικτές και να ενθαρρυνθούν πολυφωνικές αλλά και πολυεπιστημονικές προσεγγίσεις όσον αφορά την έρευνα, τις διαδικασίες αξιολόγησης, τις διαρθρώσεις, προκειμένου να ενθαρρυνθεί και να αξιοποιηθεί ο ανταγωνισμός που θα προκύψει, με στόχο την επίτευξη των βέλτιστων ιδεών και αποτελεσμάτων.

4.2.4. Κάθε ερευνητική πολιτική πρέπει γι' αυτό να στηρίζεται στην ακόλουθη θεμελιώδη αρχή: όσο το δυνατό περισσότερο "από τη βάση προς την κορυφή" και όσο το δυνατό λιγότερο από την "κορυφή προς τη βάση". Δηλαδή όσο το δυνατό μεγαλύτερη αποκέντρωση και όσο το δυνατό λιγότερος συγκεντρωτισμός. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι παρόμοια προσέγγιση δεν έρχεται σε αντίθεση με τους στόχους του ευρωπαϊκού ερευνητικού χώρου, αλλά σημαίνει ότι, σε συνάρτηση με τον εκάστοτε στόχο, και η Επιτροπή από την πλευρά της μπορεί, στα πλαίσια της ερευνητικής της πολιτικής, να αναθέσει σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο βαθμό καθήκοντα που αφορούν την αρμοδιότητα, τη λήψη αποφάσεων και πρωτοβουλιών.

4.3. Η Επιτροπή αφιέρωσε μια ειδική ανακοίνωση στην ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων στην έρευνα(7), για την οποία η ΕΟΚΕ διατύπωσε συστάσεις σε χωριστή γνωμοδότηση. Στη γνωμοδότηση αυτή καταρχήν επιδοκιμάζονται οι προτάσεις της Επιτροπής. Συνεπώς, το θέμα αυτό δεν εξετάζεται πλέον στην παρούσα γνωμοδότηση.

5. Ειδικές παρατηρήσεις

5.1. Κινητικότητα

Η μεταφορά γνώσεων, οι επαφές και η δικτύωση είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Συνεπώς, η κινητικότητα είναι το κλειδί για τη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού ερευνητικού χώρου. Η ΕΟΚΕ παραπέμπει σχετικά και σε παλαιότερη γνωμοδότησή της(8).

5.1.1. Ωστόσο, όσον αφορά την κινητικότητα επιστημόνων και τεχνικών θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε διαφορετικές πτυχές ή κατηγορίες θεμάτων, όπως

- η αμοιβαία κινητικότητα μεταξύ ερευνητικών κέντρων και βιομηχανίας

- η κινητικότητα μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης

- η κινητικότητα μεταξύ κρατών της Ένωσης και τρίτων κρατών

- η προαγωγή της επιστροφής στην ΕΕ ερευνητών που βρίσκονται σε τρίτα κράτη

- η προώθηση της κινητικότητας μέσω οικονομικών κινήτρων ή χορηγήσεων π.χ. εκ μέρους της Επιτροπής

- τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την κινητικότητα (λόγω των προαναφερθέντων θεμάτων) και η εξάλειψή τους.

Ένα μέρος των κριτηρίων αυτών εξετάζεται στην Ανακοίνωση της Επιτροπής. Προτείνονται ιδιαίτερα μέτρα για την βελτίωση των κινήτρων και την καλύτερη πληροφόρηση των ενδιαφερόμενων υποψηφίων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει με έμφαση τις προτάσεις αυτές.

5.1.2. Εκτός από τα εμπόδια της κινητικότητας που επισημαίνει η Επιτροπή, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αναφέρει και τα ακόλουθα προβλήματα που αντιμετωπίζονται κατά την επίτευξη της ευκταίας κινητικότητας επιστημόνων και μηχανολόγων, και είναι τα εξής:

- Οι συνέπειες όσον αφορά την ενότητα των οικογενειών ή των σχέσεων οικογενειακού χαρακτήρα. Θα πρέπει και σε αυτή την περίπτωση να αναζητηθούν λύσεις οι οποίες να λαμβάνουν υπόψη τις επαγγελματικές προσδοκίες των συντρόφων αλλά και τη σχολική εκπαίδευση των παιδιών. Μάλιστα αυτό αποτελεί σημαντική πτυχή της οικογενειακής πολιτικής.

- Το εν μέρει σημαντικό κόστος που συνεπάγεται η αλλαγή κατοικίας ή η αλλαγή ιδιόκτητης κατοικίας (μεσίτες, φόροι, συμβολαιογράφος, ανακαίνιση κ.λπ.). Θα πρέπει και σε αυτές τις περιπτώσεις να βρεθεί λύση, ώστε να μην προκύψουν μειονεκτήματα για τους ενδιαφερόμενους και να μην αποτελέσει το θέμα αυτό ανυπέρβλητο εμπόδιο για την κινητικότητα.

- Η ανεπάρκεια της συμβατότητας και της δυνατότητας μεταφοράς των δικαιωμάτων από κοινωνικά συστήματα και ασφάλειες (καθεστώς αναμονής, χρόνος αναμονής για συνταξιοδοτικά δικαιώματα ή ανικανότητα εργασίας, ασφάλεια ασθενείας κ.λπ.).

5.1.3. Τα προβλήματα που αναφέρονται στο σημείο 5.1.2 δεν περιορίζονται, ωστόσο, μόνο στο θέμα της κινητικότητας των επιστημόνων, αλλά αφορούν σε τελική ανάλυση και άλλες επαγγελματικές κατηγορίες και κατά συνέπεια το σύνολο της ενιαίας αγοράς. Συνεπώς, η λύση τους είναι ακόμη πιο επείγουσα.

5.1.4. Αλλά επίσης προκειμένου να διευκολυνθεί η συμμετοχή μικρομεσαίων επιχειρήσεων στο πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης και να υπερνικηθούν τα σχετικά εμπόδια (φραγμοί) είναι αναγκαία η ύπαρξη επαρκών κινήτρων και μέσων για την προώθηση της κινητικότητας των επιστημόνων. Για την ανάγκη αυτή και τα συνδεόμενα με αυτή ειδικά προβλήματα, η ΕΟΚΕ αναφέρθηκε λεπτομερώς σε προγενέστερη γνωμοδότησή της(9) για τον Ευρωπαϊκό χώρο έρευνας.

5.2. Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις αδιάλειπτες προσπάθειες της Επιτροπής, οι οποίες δυστυχώς δεν έχουν καρποφορήσει έως σήμερα λόγω της αντίστασης που προβάλουν τα κράτη μέλη για τη δημιουργία ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Συνιστά εκ νέου την απλούστευση και συντόμευση των απαραίτητων διαδικασιών καθώς και τον περιορισμό του κόστους τους για την απόκτηση αλλά και τη διατήρηση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας, εφόσον η υλοποίηση παρόμοιου μέτρου θα είχε εξαιρετική οικονομική σημασία. Αναφέρει ιδιαίτερα προηγούμενες παρατηρήσεις της για το θέμα αυτό, ιδιαίτερα όσον αφορά το γλωσσικό καθεστώς, το ρόλο των εθνικών υπηρεσιών για το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας καθώς και την νομική προστασία του διπλώματος αυτού. Προτείνεται, επίσης, να καθιερωθεί η προθεσμία προκαταρκτικής δημοσίευσης, η οποία να μη επηρεάζει τον καινοτόμο χαρακτήρα της εφεύρεσης (όπως έχει καθιερωθεί και στις Ηνωμένες Πολιτείες), ώστε να μην αποκλείονται από τη δυνατότητα χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας τα αποτελέσματα που δημοσίευσε ο επιστήμονας (ως εφευρέτης) προκαταρκτικά.

5.3. Ο συντονισμός των ερευνητικών πολιτικών

Σύμφωνα με τις δηλώσεις της Επιτροπής ο συντονισμός των εθνικών ερευνητικών πολιτικών αποτελεί ένα βασικό στοιχείο του σχεδίου για τον ευρωπαϊκό χώρο έρευνας.

5.3.1. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει κάθε πρόταση της Επιτροπής η οποία προωθεί και ενθαρρύνει τον εθελούσιο συντονισμό(10) της ερευνητικής πολιτικής και των ερευνητικών προγραμμάτων εκ μέρους των κρατών μελών καθώς και μέσω ιδρυμάτων και οργανώσεων που πραγματοποιούν έρευνα και ανάπτυξη σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

5.3.2. Ο συντονισμός που θα διεξάγεται από την ίδια την Επιτροπή πρέπει, ωστόσο, να περιορίζεται στους θεματικούς στόχους και στις υλικές ανάγκες (μεγάλες εγκαταστάσεις, υποδομές) και να επικεντρώνεται σε αυτές, εφόσον παρόμοιος συντονισμός, πέρα από εκείνον σε επίπεδο κρατών μελών, είναι πραγματικά ωφέλιμος και απαραίτητος.

5.3.3. Επομένως, πρόκειται εδώ για ένα ευαίσθητο θέμα το οποίο θα πρέπει να εξεταστεί με διαφοροποιημένο τρόπο διότι θίγει κατά κάποιο τρόπο την ουσία της αρχής της επικουρικότητας. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει σχετικά την πρώτη γνωμοδότηση που εξέδωσε για τον ευρωπαϊκό χώρο(11), στην οποία το σημείο 9 φέρει τον ακόλουθο τίτλο: "Η ευρωπαϊκή διάσταση: επικουρικότητα, συγκέντρωση και πολυμέρεια, ανταγωνισμός και τάξη". Λόγω της θεμελιώδους σημασίας του θέματος αυτού, το εν λόγω σημείο συμπεριλαμβάνεται στο παράρτημα αποσπασματικά (από το σημείο 9.1 έως το σημείο 9.8.5).Κατά αυτό τον τρόπο συμπληρώνεται η παρούσα γνωμοδότηση.

5.4. Υποδομές και μεγάλες εγκαταστάσεις

5.4.1. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό και ουσιαστικό θέμα σε αυτό το πλαίσιο αποτελούν οι εξαιρετικά πολυδάπανες υποδομές και μεγάλες εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την έρευνα αριστείας, των οποίων το κόστος και οι δυνατότητες οφέλους που προσφέρουν υπερβαίνουν σε μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες αλλά και τις ανάγκες των επιμέρους κρατών μελών. Συνεπώς, ενδείκνυται η εξέταση της αναγκαιότητας, της βέλτιστης επιλογής του τόπου εγκατάστασης, της νέας εγκατάστασης, της αξιοποίησης και της σχεδόν αυτονόητων ευρωπαϊκών στόχων που πρέπει να προωθήσει και να συντονίσει ανάλογα η Επιτροπή. Παρόμοιες μεγάλες εγκαταστάσεις είναι οι επιταχυντές, οι πηγές ακτινοβολίας και νετρονίων, τα αστρονομικά παρατηρητήρια και οι δορυφόροι, οι πειραματικές εγκαταστάσεις της έρευνας στον τομέα της ενέργειας (ITER), οι πειραματικές εγκαταστάσεις στον τομέα της αεροπορίας και του διαστήματος κ.λπ. Και σε αυτή την περίπτωση φαίνεται εξίσου αυτονόητο ότι οι διαδικασίες για την αξιοποίηση των εγκαταστάσεων αυτών καθώς και η επιστημονική συνεργασία πρέπει να επηρεάζονται, να συντονίζονται και να στηρίζονται (μέσω της προώθησης της κινητικότητας) εκ μέρους της Επιτροπής. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει συνεπώς τις προσπάθειες της Επιτροπής με έμφαση και σε αυτόν τον τομέα.

5.4.2. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόταση να συγκροτηθούν στα πλαίσια του ευρωπαϊκού φόρουμ υποδομών επίσημοι μηχανισμοί διαβουλεύσεων και παροχής συμβουλών για τα κράτη μέλη, και επιφυλάσσεται να καταρτίσει γενική γνωμοδότηση για τις συγκεκριμένες προτάσεις που θα υποβληθούν σχετικά.

5.5. Η περιφερειακή διάσταση του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας

Η ανάπτυξη του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας περιλαμβάνει δύο πτυχές για τις οποίες ισχύουν διαφορετικά κριτήρια.

5.5.1. Πρόκειται, αφενός, για τη συμμετοχή των επιφανέστερων επιστημόνων, μέσω δικτύων, στα επιμέρους θεματικά ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης, σύμφωνα με τους κανόνες που θεσπίζονται στο πρόγραμμα πλαίσιο.

5.5.2. Αφετέρου, πρόκειται για την προώθηση της συνεργασίας στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας μεταξύ περιφερειών διαφορετικού επιπέδου ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων των άκρως απομακρυσμένων περιφερειών.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει και υποστηρίζει την πρόθεση της Επιτροπής να υλοποιήσει τους δύο προαναφερθέντες στόχους και με διαφορετικά προγράμματα ενίσχυσης. Η προώθηση της αριστείας, που αναφέρεται στο σημείο 5.5.1, αποτελεί π.χ. πρωταρχικό στόχο του προγράμματος πλαίσιο Ε& Α, ενώ η περιφερειακή πτυχή, που θίγεται στο σημείο 5.5.2, πρέπει να προωθηθεί κατά προτεραιότητα και σε μεγαλύτερο βαθμό με πόρους του Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Βρυξέλλες, 26 Φεβρουαρίου 2003.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Roger Briesch

(1) COM(2000) 6 τελικό.

(2) COM(2001) 94 τελικό - 2001/0053 (COD) και 2001/0054 (CNS).

(3) (COM(2001) 500 τελικό που τροποποιήθηκε από το COM(2001) 822 τελικό - 2001/0202 (COD) και COM(2001) 823 τελικό/2- 2001/0327 (CNS).

(4) ΕΕ C 204 της 18.7.2000, ΕΕ C 260 της 17.9.2002, ΕΕ C 241 της 7.10.2002, ΕΕ C 221 της 7.8.2001 και ΕΕ C 94 της 18.4.2002.

(5) ΕΕ C 221 της 7.8.2001, σημείο 4.3.

(6) ΕΕ C 221 της 7.8.2001, σημείο 4.3.

(7) COM(2002) 499 τελικό.

(8) ΕΕ C 204 της 18.7.2000, σημείο 8.

(9) ΕΕ C 204 της 18.7.2000, σημεία 7.7, 7.8, 8.22 και 11.7.5.

(10) "Open Coordination" αναγνωρίζεται και από την Επιτροπή.

(11) ΕΕ C 204 της 18.7.2000.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

στη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Οι ακόλουθες τροπολογίες, οι οποίες συγκέντρωσαν περισσότερο από το ένα τέταρτο των ψήφων απορρίφθηκαν στην πορεία των συζητήσεων:

Σημείο 5.3.1

Να τροποποιηθεί ως εξής:

"Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει κάθε πρόταση της Επιτροπής η οποία προωθεί και ενθαρρύνει τον εθελούσιο συντονισμό της ερευνητικής πολιτικής και των ερευνητικών προγραμμάτων εκ μέρους των κρατών μελών καθώς και μέσω ιδρυμάτων και οργανώσεων που πραγματοποιούν έρευνα και ανάπτυξη σε ευρωπαϊκή κλίμακα."

Αιτιολογία

Η έννοια του "εθελούσιου συντονισμού" δεν είναι κατανοήσιμη και αν με αυτό εννοείται μια διαδικασία "bottom up" δεν είναι έτσι και αλλιώς ορθή όταν πρόκειται για ερευνητικές πολιτικές και είναι περιοριστική όταν γίνεται λόγος για ερευνητικά προγράμματα.

Για τους λόγους που έχουν ήδη εκφραστεί στην παράγραφο 1, στην οποία και παραπέμπουμε, δεν γίνεται δεκτός ο περιορισμός που τίθεται στην παρέμβαση της Επιτροπής.

Η αναφορά στο κείμενο της προηγούμενης γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ, που έχει ήδη δημοσιευθεί στην ΕΕ είναι επαρκής και δεν χρειάζεται να επισυναφθεί σε παράρτημα για τον πρόσθετο λόγο ότι το περιεχόμενο του δεν είναι ακριβώς το ίδιο με το κείμενο του οποίου προτείνουμε την διαγραφή (οι παράγραφοι 5.3.2 και 5.3.3)

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ: 20, ψήφοι κατά: 25, αποχές: 33.

Σημείο 5.3.2

Να τροποποιηθεί ως εξής:

"Η Επιτροπή θα πρέπει να επιδιώξει ειδικότερα την επίτευξη του στόχου να καταστεί έως το 2010 η πιο ανταγωνιστική στο κόσμο οικονομία της γνώσης, θεσπίζοντας γενικούς στόχους και κατευθυντήριες γραμμές στο επίπεδο της Ένωσης, από όπου θα προκύψουν ειδικοί στόχοι και ειδικά πολιτικά μέτρα για κάθε μεμονωμένο κράτος μέλος."

Αιτιολογία

Βλέπε αιτιολογία για το σημείο 5.3.1.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ: 26, ψήφοι κατά: 45, αποχές: 7.