Γνωμοδότηση για την πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου που τροποποιεί την οδηγία 86/378/ΕΟΚ για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στα επαγγελματικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης ()

(96/C 18/23)

Στις 4 Οκτωβρίου 1995, και σύμφωνα με το άρθρο 100 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την παραπάνω πρόταση.

Το τμήμα κοινωνικών, οικογενειακών, εκπαιδευτικών και πολιτιστικών θεμάτων στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΟΚΕ, κατήρτισε τη γνωμοδότησή του στις 5 Οκτωβρίου 1995 με βάση εισηγητική έκθεση του κ. Chevalier.

Κατά την 329η σύνοδο ολομέλειας (συνεδρίαση της 26ης Οκτωβρίου 1995) η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε κατά πλειοψηφία και με 4 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή

()1.1. Η παρούσα οδηγία παραπέμπει στο άρθρο 119 της Συνθήκης και στο πρόσθετο πρωτόκολλο που υπέγραψαν στο Μάαστριχτ οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων και έχει στόχο την προσαρμογή της οδηγίας 86/378/ΕΟΚ της 26ης Ιουλίου 1986 προς τα εν λόγω κείμενα και την ερμηνεία τους από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

1.2. Πράγματι, με την απόφασή του της 17ης Μαΐου 1990 στην υπόθεση Barber και με τις μετέπειτα ερμηνευτικές αποφάσεις που ακολούθησαν, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αναγνωρίζει ότι όλες οι μορφές επαγγελματικών συντάξεων - και επομένως όλες οι μορφές παροχών που χορηγούνται από τα επαγγελματικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης μισθωτών - αποτελούν στοιχείο αμοιβής με την έννοια του άρθρου 119 της Συνθήκης ΕΟΚ, το οποίο επιβάλλει την ισότητα αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών.

1.3. Το άρθρο 119, επειδή αποτελεί διάταξη με άμεση εφαρμογή, δεν επιτρέπει καμία εξαίρεση όσον αφορά την αρχή της ισότητας αμοιβών. Επομένως, οι εξαιρέσεις που προβλέπει η οδηγία 86/378/ΕΟΚ και οι οποίες αφορούν την ηλικία συνταξιοδότησης και τις παροχές επιζώντων, δεν ισχύουν γιά τους μισθωτούς.

1.4. Η Επιτροπή των ΕΚ βεβαιώνει ότι :

- οι προτεινόμενες τροποποιήσεις απλώς μεταφέρουν τη νομολογία του Δικαστηρίου που ερμηνεύεται από το άρθρο 119 και επικυρώνεται από το πρόσθετο πρωτόκολλο του Μάαστριχτ 7

- η οδηγία έχει καθαρά δηλωτικό χαρακτήρα 7

- τη νομική βάση αποτελεί το άρθρο 100, αφού οι προτεινόμενες τροποποιήσεις αφορούν μόνον τους μισθωτούς.

Τίθεται όμως το ερώτημα κατά πόσον οι αποφάσεις που έλαβε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο βασιζόμενο μόνον στα συστήματα τα οποία εξετάσε, είναι δυνατόν να ισχύσουν για το σύνολο των συνταξιοδοτικών συστημάτων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή εξέδωσε γνωμοδότηση για την οδηγία 86/378/ΕΟΚ κατά τη συνεδρίασή της της 14ης Δεκεμβρίου 1983.

2.1.1. Η γνωμοδότησή αυτή εγκρίνει καταρχήν την οδηγία καθώς και τις γενικές διατάξεις της και υπογραμμίζει ότι « Η ίση μεταχείριση αποτελεί θεμελιώδη αρχή (σύμφωνα με τη συνθήκη) που πρέπει να εφαρμόζεται με τρόπο που να κρίνεται δίκαιος από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη » ().

2.1.2. Για να καταστήσει τη θέση της πιό σαφή, η ΟΚΕ προσθέτει ότι « Η αρχή αυτή είναι δυνατόν να ερμηνευθεί με βάση τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης συγκεκριμένων ανδρών και γυναικών » ().

2.2. Η ΟΚΕ έχει επανειλημμένως και για διάφορα θέματα κληθεί να εκδώσει γνωμοδοτήσεις σχετικά με τη μέθοδο που συνίσταται στην χωρίς προσαρμογές ενσωμάτωση της νομολογίας στη νομοθεσία.

2.2.1. Η ΟΚΕ υπενθυμίζει εκ νέου τις επιφυλάξεις που είχε ήδη διατυπώσει σχετικά, μολονότι θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η παρέμβαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αφορούσε μια διάταξη αμέσου εφαρμογής της Συνθήκης (άρθρο 119) μάλλον, παρά την οδηγία 86/378/ΕΟΚ που αποτελεί κείμενο του παράγωγου δικαίου.

2.2.2. Δηλώνει ότι προτίθεται να εντάξει το ζήτημα της εφαρμογής της « αρχής της ίσης μεταχείρισης » στο ευρύτερο και πλήρες πλαίσιο της έκθεσης της Επιτροπής « για τον κοινοτικό Χάρτη των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων » και στο « Πρωτόκολλο για την κοινωνική πολιτική » που επισυνάπτεται στην Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.

2.2.3. Η ΟΚΕ αναγνωρίζει ωστόσο ότι το κείμενο που προτείνεται στην προκειμένη περίπτωση αυξάνει - από νομοθετικής πλευράς - την ασφάλεια και τη σαφήνεια και επιτρέπει στις εθνικές αρχές να αποφύγουν το ενδεχόμενο σύγχυσης. Υφίστανται όμως σημεία δυσνόητα, καθώς και ελλείψεις, που θα αναφερθούν πιό κάτω.

2.3. Η ΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι το προτεινόμενο κείμενο συμβάλλει στη δικαιότερη μεταχείριση και ότι θα επιτρέψει να αποφευχθούν πολλές προσφυγές και αντιδικίες.

2.3.1. Η ΟΚΕ διαπιστώνει εντούτοις ότι παρατηρείται η τάση αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης των μισθωτών και ευθυγράμμισης των όρων που αφορούν τις γυναίκες με τους, λιγότερο ευνοϊκούς, όρους που εφαρμόζονται στους άνδρες. Η ΟΚΕ εύχεται να μην είναι συστηματική η τάση αυτή και να θεσπισθούν ειδικές διατάξεις οι οποίες να καθιστούν δυνατό το συνυπολογισμό των ειδικών συνθηκών της σταδιοδρομίας κάθε ατόμου (μητρότητα, φύλαξη παιδιών, κ.λπ.). Η ΟΚΕ θεωρεί ότι η δίκαιη μεταχείριση και η δυνατότητα επιλογής των ανδρών και των γυναικών αποτελούν βασικές αρχές της νομοθεσίας και προτείνει να εξετασθεί το ενδεχόμενο να μελετηθούν οι επιπτώσεις των νομοθετικών μέτρων προστασίας της οικογένειας για τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης καθώς και για την οικονομική των επιχειρήσεων ή την εθνική οικονομία.

2.4. Η ΟΚΕ σημειώνει ότι το υπό εξέταση κείμενο αφορά αποκλειστικά τα συστήματα που καλύπτουν ειδικές κατηγορίες εργαζομένων (επαγγελματικά συστήματα), γεγονός που αποκλείει τα συστήματα με γενική και υποχρεωτική κάλυψη (εκ του νόμου σύστηματα) και τα συστήματα ελεύθερης και ατομικής συμμετοχής στα οποία δεν συμμετέχει ο εργοδότης. Παραπέμπει στην έκθεση σχετικά με την « Εφαρμογή του Χάρτη των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιώματων των εργαζομένων και του Πρωτοκόλλου για την κοινωνική πολιτική » για την εξέταση των ιδιαίτερων επαγγελματικών καθεστώτων (ατυπική εργασία, μερική απασχόληση, ανεργία, ανεξάρτητοι εργαζόμενοι, γεωργικά επαγγέλματα, καθεστώτα που δεν έχουν σαφώς ορισθεί, κ.λπ.) (). Ζητεί να διευκρινισθεί με σαφήνεια ο ορισμός των επαγγελματικών συστημάτων σε αντιπαράθεση με τον ορισμό των εκ του νόμου συστημάτων βάσει του άρθρου 119 όπως το ερμήνευσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1. Η ΟΚΕ εγκρίνει την προτεινόμενη τροποποίηση του άρθρου 3 της οδηγίας 86/378 το οποίο περιλαμβάνει στο πεδίο εφαρμογής της νέας οδηγίας τους έλκοντες δικαιώματα από τους εργαζόμενους.

3.2. Συμφωνεί εξάλλου με τους κανόνες που ορίζονται στο άρθρο 6, εδάφιο θ, εφόσον αποβλέπουν στην εξίσωση των εισφορών και των παροχών, χωρίς ωστόσο να παραβλέπει τις αναλογιστικές πτυχές του θέματος. Πράγματι, σύμφωνα με το νέο κείμενο :

- οι μισθωτοί καταβάλλουν ίσες εισφορές ανεξάρτητα από το σύστημα στο οποίο ανήκουν 7

- οι εργοδότες δύνανται να καταβάλουν εισφορές διαφορετικού επιπέδου :

εάν επιδιώκεται η εξίσωση των παροχών των συστημάτων « με καθορισμένες παροχές » (γιά να συμπληρωθεί η χρηματική βάση) 7

εάν επιδιώκεται η εξίσωση των παροχών των συστημάτων « με καθορισμένες εισφορές » (γιά να αντισταθμισθεί η διαφορά των εισφορών).

3.2.1. Η ΟΚΕ σημειώνει το γεγονός ότι η εξίσωση των εισφορών είναι υποχρεωτική γιά τους μισθωτούς και ότι υπόκειται σε διαπραγμάτευση μεταξύ εργοδότη και μισθωτών ως προς την εργοδοτική εισφορά.

Ο καθορισμός της είναι ιδιαίτερα δυσχερής δεδομένου ότι είναι αδύνατο να προβλεφθεί η ακριβής διάρκεια ζωής κάθε εργαζομένου.

3.3. Η ΟΚΕ διατυπώνει τις πλέον ρητές επιφυλάξεις όσον αφορά το άρθρο 2 της υπό εξέταση πρότασης οδηγίας το οποίο καθορίζει τους κανόνες εφαρμογής του νέου κειμένου. Φρονεί ειδικότερα ότι οι διατάξεις περί αναδρομικής ισχύος είναι δυσβάστακτες και πολύπλοκες. Μολονότι διαβεβαιώνει ότι είναι απαραίτητο να διορθωθούν οι αδικίες που προέκυψαν από το κείμενο του 1986, η ΟΚΕ προειδοποεί παράλληλα ότι η αύξηση των δαπανών ενδέχεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση.

3.3.1. Εξάλλου, η εφαρμογή αυτών των διατάξεων η αναδρομικότητα των οποίων περιορίστηκε χρονικά από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ενδέχεται να προσκρούσει σε εμπόδια που σχετίζονται με τη διοικητική διαχείριση των συστημάτων τα οποία ενδεχομένως αφορά, αλλά και, ορισμένες φορές, με τον τρόπο χρηματοδότησής τους. Προβλέπεται διαδοχική εξίσωση των ηλικιών συνταξιοδότησης με αναφορά στις περιόδους απασχόλησης και όχι στις ημερομηνίες κατά τις οποίες αρχίζουν να ισχύουν τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα. Συνεπώς, σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξίσωση θα επιτευχθεί μόνον για σταδιοδρομίες παντελώς μεταγενέστερες της 17ης Μαΐου 1990. Στο μεταξύ, θα πραγματοποιείται περικοπή της σύνταξης, γεγονός που θα έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις στην διοικητική διαχείριση.

3.3.2. Εξάλλου, το Δικαστήριο απεφάνθη και σχετικά με τον τρόπο χρηματοδότησης των συστημάτων που υπεβλήθη στην κρίση του. Δεν προβλέπονται παρά συστήματα βάσει εισφορών στα οποία υπάρχει άμεση λογιστική σχέση μεταξύ των εισφορών και των μελλοντικών προς πληρωμή ποσών. Μία παρόμοια ρύθμιση δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί σε συστήματα στα οποία δεν μπορεί να προβλεφθεί η αξία των δικαιωμάτων, είτε λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με τις αποδόσεις των τοποθετήσεων των εισφορών (συμμετοχικά συστήματα) είτε λόγω του πλούτου του ενδιαφερόμενου κοινωνικού συνόλου κατά το χρόνο καταβολής των παροχών (συστήματα βάσει διανομής).

3.4. Η ΟΚΕ τονίζει ότι η εξίσωση της μεταχείρισης σε ό,τι αφορά την κοινωνική ασφάλιση πρέπει να ενταχθεί στις τρέχουσες ή μελλοντικές εργασίες οι οποίες αφορούν την εργασία μερικής απασχόλησης, την ανεργία των νέων, τις νέες μορφές εργασίας, τις διατάξεις για την κοινωνική ασφάλιση, κ.λπ.

4. Συμπέρασμα

4.1. Με τη γνωμοδότησή της, η ΟΚΕ επιδοκιμάζει τις τροποποιήσεις που της υποβλήθηκαν, με την επιφύλαξη των παρατηρήσεων και των ευχών που εκφράζονται πιό πάνω.

4.1.1. Επισημαίνει το γεγονός ότι η οδηγία θα έπρεπε να διασαφηνίζει ότι έχει « καθαρά δηλωτικό » χαρακτήρα, επιφυλασσόμενη κατηγορηματικά ως προς τα ζητήματα που αφορούν συστήματα των οποίων η φύση και το τρόπος χρηματοδότησης δεν επιτρέπει τη μεταφορά της νομολογίας σχετικά με το άρθρο 119, υπό την παρούσα μορφή του.

4.1.2. Η ΟΚΕ σημειώνει ότι πολλά σημεία του νέου κειμένου ανταποκρίνονται στις ανησυχίες που περιέχει η γνωμοδότησή της της 14ης Δεκεμβρίου 1983 και στην κριτική ή τις διεκδικήσεις που προέκυψαν από την εφαρμογή της οδηγίας 86/378/ΕΟΚ.

4.1.3. Δεδομένου ότι οι βελτιώσεις που επιφέρει το υπό εξέταση κείμενο είναι αποτέλεσμα ευρέων διαβουλεύσεων με τους κοινωνικούς εταίρους, η ΟΚΕ ζητεί η εφαρμογή του νέου κειμένου και, σε γενικές γραμμές, κάθε εξέλιξη ως προς την κοινωνική προστασία, να προετοιμαστούν βάσει ευρύτατων ανταλλαγών απόψεων με τις αρμόδιες και ενδιαφερόμενες επαγγελματικές οργανώσεις.

Βρυξέλλες, 26 Οκτωβρίου 1995.

Ο Πρόεδρος της

Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Carlos FERRER

() ΕΕ αριθ. C 218 της. 23. 8. 1995, σ. 5.

() ΕΕ αριθ. C 35 της 9. 2. 1984, σ. 8, σημείο 1.3., 2ο εδάφιο.

() Ο.π., σ. 7, σημείο 1.2, παράγραφος 2.

() Έγγρ. COM(95) 184 τελικό της 24. 5. 1995 - κεφάλαιο 1.06. Πρωτόκολλο αριθ. 14 για την κοινωνική πολιτική - Συμφωνία για την κοινωνική πολιτική, άρθρο 6, εδάφιο 3.