30.8.2008   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 224/116

1.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμο, δέκα έτη από την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος, να προβεί σε έναν απολογισμό σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τα οφέλη που είχε το ευρώ στους πολίτες και στις επιχειρήσεις, όχι τόσο από οικονομικής και νομισματικής πλευράς —κάτι το οποίο εξέτασαν και εξετάζουν οικονομολόγοι, πολιτικοί και σχολιαστές των μέσων μαζικής ενημέρωσης— όσο από πλευράς των χρηστών. Με άλλα λόγια, μια δεκαετία εμπειρίας έδειξε ότι το ευρώ έχει την ισχύ του και ότι η εισαγωγή του επέτρεψε στην Ευρώπη να είναι παρούσα στην παγκόσμια σκηνή με ένα σταθερό και ισχυρό νόμισμα: πώς αντιλαμβάνονται όμως οι χρήστες το ενιαίο νόμισμα;

1.2

Το παρόν έγγραφο ξεκίνησε από μια συνοπτική ανάλυση των πλεονεκτημάτων που επέφερε η εισαγωγή του ευρώ: ένα πανόραμα που έχει φωτεινά σημεία αλλά έχει και σκιές λόγω της παγκόσμιας συγκυρίας· εστιάζεται συνεπώς στα αποτελέσματα των περιοδικών ερευνών που πραγματοποιεί το Ευρωβαρόμετρο μεταξύ των πολιτών για να εξακριβώσει εάν, και σε ποιο βαθμό, εκτιμώνται τα οφέλη του ευρώ από τους πολίτες της Ευρώπης.

1.3

Τα αποτελέσματα είναι θετικά σε πολλές χώρες, αλλά σε ορισμένες άλλες ένα υψηλό ποσοστό των ερωτηθέντων δηλώνει ότι βρίσκει δύσκολη τη χρήση του «νέου» νομίσματος, υπολογίζει τις τιμές στο παλιό εθνικό νόμισμα, καταλογίζει στο ευρώ την αύξηση των τιμών, και μόνον οι μισοί θεωρούν ότι, λαμβανομένων όλων υπόψη, η υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος υπήρξε επωφελής για την οικονομική ανάπτυξη. Στην ουσία, η έρευνα καταλήγει στη διαπίστωση ότι το ευρώ δεν είχε πάντα την κατάλληλη απήχηση στους πολίτες όλων των χωρών.

1.4

Μια πρώτη αντίδραση σε αυτά τα αποτελέσματα θα μπορούσε να είναι η αμφισβήτηση της αντικειμενικότητας και της αλήθειας των απαντήσεων: μια προσέγγιση που η ΕΟΚΕ απορρίπτει. Αντί να μας ικανοποιεί η επιτυχία πρέπει να γίνουν κατανοητές οι βαθύτερες αιτίες των αρνητικών στάσεων και να τεθεί το ερώτημα τι μπορεί να γίνει προκειμένου να εξαλειφθούν οι λόγοι, αντικειμενικοί ή υποκειμενικοί, της μη ικανοποίησης.

1.5

Οι αντικειμενικά δικαιολογημένες αντιλήψεις μπορούν να εξαλειφθούν ή να μετριαστούν με στοχοθετημένες πολιτικές και μέτρα, όπως είναι η περίπτωση των βελτιωμένων συστημάτων πληρωμών (ενιαίος χώρος πληρωμών σε ευρώ — SEPA) ή με κατάλληλα μέτρα για τη συγκράτηση της αύξησης των τιμών, τα οποία βέβαια πρέπει να είναι συμβατά με τις αρχές της ελευθερίας της αγοράς και του ανταγωνισμού.

1.6

Δυσκολότερο είναι το κεφάλαιο των υποκειμενικών αντιλήψεων: πρέπει οι απαντήσεις να εξεταστούν με τη μέγιστη δυνατή προσοχή και να αναζητηθούν οι βαθιές αιτίες που βρίσκονται στη βάση των αρνητικών στάσεων. Μια στρατηγική επικοινωνίας είναι ασφαλώς απαραίτητη, αλλά για να πραγματοποιηθεί πρέπει να ληφθούν υπόψη οι διάφορες εθνικές και κοινωνικές ευαισθησίες των πολιτών στους οποίους απευθύνεται.

1.7

Η έρευνα του Ευρωβαρομέτρου έδειξε τις μεγάλες διαφορές στάσεως που υπάρχουν στα διάφορα κράτη μέλη: πράγμα που οδηγεί στην απόρριψη λύσεων που βασίζονται σε τυποποιημένα σχήματα. Αναλυτικότερα, διαπιστώθηκαν μεγάλες διαφορές αντίληψης ανάλογα με τις κοινωνικές τάξεις και το μορφωτικό επίπεδο. Οι στρατηγικές επικοινωνίας θα πρέπει συνεπώς να είναι στοχοθετημένες και να αποσκοπούν στην επίτευξη των καλύτερων δυνατών αποτελεσμάτων με τα χρησιμοποιούμενα μέσα.

1.8

Πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί ότι μια στρατηγική επικοινωνίας για το ευρώ δεν επαρκεί για την επίτευξη των βέλτιστων αποτελεσμάτων: η ανάλυση που πραγματοποιήθηκε αφήνει να εννοηθεί με επαρκή σαφήνεια ότι πολύ συχνά το ευρώ θεωρείται ως το σύμβολο της Ευρώπης: δεν είναι συνεπώς το ευρώ από μόνο του που αποτελεί, για ορισμένους, αντικείμενο αποστροφής αλλά η ίδια η ιδέα της «Ευρώπης». Τούτο σημαίνει ότι είναι απαραίτητο η στρατηγική επικοινωνίας για το ευρώ να θεωρηθεί τμήμα ενός μακρόπνοου και μακροπρόθεσμου πολιτικού σχεδίου το οποίο θα ολοκληρωθεί όταν το «ευρωπαϊκό» αίσθημα θα έχει υιοθετηθεί από τους πολίτες και θα υπερισχύει του ευρωσκεπτικισμού.

1.9

Η έννοια της Ευρώπης νοουμένης όχι μόνον ως οικονομικής οντότητας, αλλά και πολιτικής και κοινωνικής υπάγεται εξάλλου στη σταδιακή επίτευξη συνθηκών ζωής με βάση την ισότητα, τη συνεργασία και την κοινωνική ειρήνη: ένας στόχος που μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν ο πολίτης τεθεί ενώπιον συγκεκριμένων πράξεων. Καμιά εκστρατεία επικοινωνίας δεν θα επιτύχει εάν δεν πληρωθούν αυτές οι προϋποθέσεις.

1.10

Σημαντική προϋπόθεση για την αύξηση της αποδοχής του ευρώ από τους πολίτες είναι συνεπώς η εφαρμογή οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στην ΕΕ η οποία να αυξάνει την απασχόληση και τα εισοδήματα και επιπλέον να προσφέρει κατάλληλο σύστημα κοινωνικής προστασίας. Μόνο τότε θα αρχίσουν οι πολίτες να εκτιμούν το ευρωπαϊκό σχέδιο και συνεπώς να αποδέχονται το ευρώ.

1.11

Η ΕΟΚΕ έχει συνείδηση των ευθυνών της και της αποστολής της: ως εκπρόσωπος των κοινωνικών εταίρων είναι ένα θεσμικό όργανο που βρίσκεται κοντά στους πολίτες, στους εργαζόμενους και στους οικονομικούς φορείς. Θεωρεί ότι πρέπει να συμπράξει στις πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν, και εάν χρειαστεί με δράσεις επί τόπου. Θα είναι ιδιαίτερης χρησιμότητας οι επαφές με ανάλογους οργανισμούς σε εθνικό επίπεδο και το έργο των μελών της ΕΟΚΕ στις οργανώσεις τους, εθνικές και ευρωπαϊκές.

2.1

Έξι χρόνια από την εισαγωγή του ευρώ, η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμο να προβεί σε έναν απολογισμό των συνεπειών του νέου νομίσματος στους πολίτες των χωρών που το υιοθέτησαν. Πρόκειται για ένα έργο εύκολο κατά τα φαινόμενα δεδομένου ότι υπάρχει για το θέμα αυτό μια πλούσια βιβλιογραφία από αναρίθμητες πηγές: Επιτροπή, ΕΚΤ, ΕΚ, πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, ειδικευμένος και μη Τύπος, μελετητές και κοινωνικοί εταίροι.

2.2

Υπάρχει εξάλλου η εντύπωση ότι το μεγαλύτερο μέρος των υφιστάμενων γραπτών πηγών για το θέμα αυτό είναι το αποτέλεσμα μονομερών εμπειριών και απόψεων, ή καρπός έμμεσων συμπερασμάτων από διαφορετικές και ενίοτε αντιφατικές απόψεις. Με μια παρόμοιου τύπου προσέγγιση τηρούνται οι κανόνες της δημοκρατίας, αλλά η ουσία των προβλημάτων παραμένει καλυμμένη μερικές φορές από συμπεριφορές που υπαγορεύουν σκοπιμότητες και, πολύ συχνά, εσωτερικές θέσεις κάθε κράτους μέλους.

2.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πραγματική πρόοδος μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν αντιμετωπιστεί η πραγματικότητα χωρίς προκαταλήψεις: με βάση τη διαπίστωση ότι το ευρώ σημείωσε γενικά αδιαμφισβήτητη επιτυχία, πρέπει να διευκρινιστεί γιατί αποτελεί ακόμη αντικείμενο επικρίσεων από μεγαλύτερα ή μικρότερα τμήματα της κοινής γνώμης, να αναζητηθούν οι αιτίες και, όπου αυτό είναι δυνατό, να προταθούν λύσεις. Δεν ισχυριζόμαστε με αυτό ότι θέλουμε να προβούμε σε θεαματικές ανακαλύψεις ούτε εξάλλου να δώσουμε την εντύπωση έναρξης νέων ενημερωτικών εκστρατειών: ο σκοπός του παρόντος εγγράφου είναι απλά η συμβολή στην έναρξη νέων συζητήσεων για παλιά και γνωστά προβλήματα.

3.1

Η ΕΟΚΕ ξεκινά με τα οφέλη του ευρώ στη βάση των ήδη επιτευχθέντων αποτελεσμάτων ή των «επίσημων» θέσεων που είναι κοινά αποδεκτές: συνεχίζει με μια σοβαρή ανάλυση των αποτελεσμάτων αυτών και των θέσεων με επιτόπιες έρευνες και θα ολοκληρώσει με τη δική της ανάλυση των αιτιών για τις οποίες το νέο νόμισμα δέχτηκε επικρίσεις ή αρνητικές αξιολογήσεις. Οι ενδεχόμενες προτάσεις πρέπει να θεωρηθούν, όπως έχει ήδη λεχθεί, σαν μια εισαγωγή για περαιτέρω αναλύσεις.

3.2

Το βασικό έγγραφο διαβούλευσης υπήρξε το Flash Eurobarometer Αριθ. 193, «Η ευρωζώνη, 5 χρόνια μετά την εισαγωγή χαρτονομισμάτων και κερμάτων ευρώ — Αναλυτική έκθεση» του Νοεμβρίου 2006. Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία Gallup Organization, οργανώθηκε και εκτελέστηκε από την Ομάδα Ευρωβαρόμετρο της ΓΔ ECFIN της Επιτροπής. Πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις ακόμη και με ειδικούς της τελευταίας χώρας που εντάχθηκε στο ευρώ, δηλαδή της Σλοβενίας (το 2007), καθώς και με ειδικούς των χωρών που προσχώρησαν το 2008 (Μάλτα και Κύπρος). Δεν χρησιμοποιήθηκαν εν προκειμένω πηγές χωρών που δεν είναι μέλη της ευρωζώνης, με το σκεπτικό ότι για την έρευνα είναι σημαντικές μόνον οι εμπειρίες των άμεσα ενδιαφερόμενων.

3.3

Από την έρευνα του Ευρωβαρομέτρου του Σεπτεμβρίου 2007 (1) που πραγματοποιήθηκε στα νέα κράτη μέλη παρέχονται συμπληρωματικές πληροφορίες: χρήσιμα δε συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν από τη σύγκριση «εμπειριών» και «προσδοκιών».

4.1

Σύμφωνα με τα κοινοτικά έγγραφα και τους υποστηρικτές του ευρώ, το ευρώ έχει προσφέρει πλεονεκτήματα και οφέλη, τα οποία αναφέρονται ενδεικτικά: στον κατάλογο δεν συμπεριλαμβάνονται τα κίνητρα, τα οποία είναι γνωστά, ούτε κριτικές επισημάνσεις, οι οποίες αναφέρονται στο τμήμα που αφορά τη γνώμη των πολιτών.

4.2

Ο χωρίς κριτική κατάλογος για τα πλεονεκτήματα και τα οφέλη περιλαμβάνει:

4.3

Παράλληλα με αυτά τα πλεονεκτήματα, που σπανίως συζητούνται εκτός μερικών εξαιρέσεων για να μην εφαρμόζονται ως αξίες — υπάρχουν πτυχές που ενίοτε αμφισβητούνται και που αφορούν τα οφέλη ενός «ισχυρού νομίσματος».

4.4

Κι εδώ χρειάζονται διευκρινίσεις: ένα ισχυρό νόμισμα συνεπάγεται πλεονεκτήματα για μερικούς και μειονεκτήματα για άλλους, αλλά προέχει η αξιολόγηση του καθαρού οφέλους για την οικονομία: ένα πλεονέκτημα που στην περίπτωση του ευρώ είναι αδιαμφισβήτητο. Επιθυμείται επίσης ένα σταθερό νόμισμα, και το ευρώ είναι, στον βαθμό που αντιπροσωπεύει μια οικονομία που είναι σταθερή και σε ανάπτυξη παρά τους συγκυριακούς κραδασμούς· η εξωτερική του αξία εξαρτάται από γεγονότα οι συνέπειες των οποίων μπορούν να αντιμετωπιστούν —όχι βέβαια να εξαλειφθούν— με κατάλληλες οικονομικές και νομισματικές πολιτικές.

5.1

Το ευρώ ως μέσο πληρωμών τοις μετρητοίς. Επτά χρόνια από την υιοθέτηση του ευρώ, προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το 41 % των ερωτηθέντων δηλώνει ότι αντιμετωπίζει «κάποιες δυσκολίες» ή «σοβαρές δυσκολίες», κατά τη χρήση του: ένα ποσοστό που σταδιακά μειώνεται αλλά παραμένει σημαντικό. Στην έρευνα δεν διευκρινίζεται τι είδους προβλήματα είναι αυτά· αφήνει όμως να εννοηθεί ότι αυτή η αρνητική στάση είναι περισσότερο είναι συναισθηματική παρά λογική, εάν σκεφτεί κανείς ότι η μεγάλη πλειοψηφία (από 93 % έως 63 % ανάλογα με τη χώρα) δηλώνει ότι δεν έχει πρόβλημα να αναγνωρίσει τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα. Είναι πιθανόν εκείνοι που ισχυρίζονται ότι έχουν δυσκολίες να είναι σε σημαντικό βαθμό οι ίδιοι που δεν αντιμετώπισαν θετικά την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος και που ανήκουν εν μέρει σε λιγότερο ευνοημένες κοινωνικές τάξεις. Εν πάση περιπτώσει, στατιστικά η απάντηση για τις δυσκολίες δεν συμφωνεί με την απάντηση για τη χρήση.

5.1.1

Αυτές οι αμφιβολίες ενισχύθηκαν από τη σύγκριση με την έρευνα του Σεπτεμβρίου 2007 για τα νέα κράτη μέλη (ΝΚΜ): σχεδόν τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων είχαν δει κέρματα και χαρτονομίσματα του ευρώ και το 44 % τα είχε χρησιμοποιήσει. Είναι δύσκολο να εξηγηθεί πώς γίνεται στις χώρες του ευρώ το 41 % όσων έχουν μια δεκαετή εμπειρία του νομίσματος να δηλώνει ότι έχει δυσκολίες, ενώ στα ΝΚΜ το 44 % το χρησιμοποιεί (ή το έχει χρησιμοποιήσει) χωρίς να επισημαίνει προβλήματα.

5.1.2

Παρεμβάσεις καθαρά επικοινωνιακού τύπου δεν θα μπορούσαν να ευθύνονται για παρόμοια αλλαγή της συμπεριφοράς: εάν, όπως φαίνεται, οι ενδεχόμενες δυσκολίες είναι μικρές ή ελάχιστες, η ακολουθητέα στρατηγική συνίσταται σε στοχοθετημένες παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο. Εν προκειμένω η εκπαίδευση παρά η επικοινωνία διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Εάν όμως αποδειχτεί στο τέλος ότι οι δήθεν «δυσκολίες» αποτελούν μια έκφραση αντίθεσης σε οτιδήποτε είναι «Ευρώπη», η λήψη ειδικών μέτρων δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα: η αλλαγή της συμπεριφοράς έναντι του ευρώ συμβαδίζει με την προοδευτική αποδοχή της ευρωπαϊκής ιδέας.

5.2

Το ευρώ: βάση υπολογισμού των τιμών και παράγοντας λήψεως αποφάσεων όσον αφορά την κατανάλωση. Μια προβλεπόμενη από την αρχή συνέπεια ήταν ότι για πολύ καιρό ακόμη ένα τμήμα του πληθυσμού (κατά το μάλλον ή ήττον σημαντικό ανάλογα με τη χώρα) θα εξακολουθούσε να υπολογίζει με βάση το εθνικό νόμισμα. Η έρευνα επιβεβαίωσε την πρόβλεψη: κατά τον υπολογισμό των τιμών, το 40 % σχεδόν των καταναλωτών αναφέρεται ακόμη — πάντα ή καμιά φορά — στο εθνικό νόμισμα είτε για τις καθημερινές αγορές είτε για πιο σημαντικές αγορές.

5.2.1

Όσον αφορά τις αποφάσεις για την κατανάλωση, παραμένει ακόμη υψηλό (59 %) το ποσοστό όσων θεωρούν το ευρώ είτε αποτρεπτικό είτε ενθαρρυντικό για κατανάλωση· αλλά αυξάνεται σταδιακά το ποσοστό όσων θεωρούν το ενιαίο νόμισμα «ουδέτερο» στοιχείο (από 31 % το 2003 στο 41 % το 2007). Παράλληλα μειώνονται τα ποσοστά όσων δηλώνουν ότι αγοράζουν λιγότερο από φόβο μην ξοδέψουν περισσότερο (από το 39 στο 33 %), ενώ παραμένει σταθερό το ποσοστό όσων δηλώνουν, αντιθέτως, ότι ξοδεύουν πολλά γιατί δεν αντιλαμβάνονται την αξία του νομίσματος (26-25 %).

5.2.2

Οι δύο πλευρές που εξετάστηκαν — η αναφορά στο εθνικό νόμισμα και το ευρώ ως «ουδέτερο» στοιχείο — δεν συνδέονται αναγκαστικά ούτε κάποιο στοιχείο μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι τα δύο ποσοστά που συμπίπτουν (σχεδόν 40 %) αναφέρονται στην ίδια ομάδα.

5.3

Η χρησιμότητα της διπλής αναγραφής των τιμών και οι προτιμήσεις των καταναλωτών. Δύο διαφορετικά δείγματα στα οποία τέθηκαν δύο διαφορετικές ερωτήσεις δηλαδή, εάν είναι χρήσιμη η διπλή αναγραφή και εάν οι καταναλωτές προτιμούν αυτή την αναγραφή, έδωσαν απαντήσεις που συμπίπτουν: μια σημαντική πλειοψηφία (σχεδόν το 60 %) δεν θεωρεί αυτό το μέτρο ούτε χρήσιμο ούτε απαραίτητο μετά από μια εύλογη μεταβατική περίοδο. Επισημαίνεται ότι με την πάροδο του χρόνου αυξήθηκε το ποσοστό όσων είναι αντίθετοι στη διπλή αναγραφή: σαφής ένδειξη ότι το ενιαίο νόμισμα εισέρχεται (ή έχει εισέλθει, σύμφωνα με τις ευνοϊκότερες ερμηνείες) στις συνήθειες της καθημερινής ζωής.

5.3.1

Οι απαντήσεις που έδωσαν οι πολίτες σχετικά με τη διπλή αναγραφή των τιμών δεν εκπλήσσουν, εάν υπολογιστεί ο χρόνος που έχει περάσει από την υιοθέτηση του ευρώ· το στοιχείο αυτό όμως πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τις χώρες που πρόσφατα υιοθέτησαν το ενιαίο νόμισμα (Σλοβενία, Κύπρος και Μάλτα) και από τις χώρες που πρόκειται προσχωρήσουν προσεχώς (χώρες της Βαλτικής και Σλοβακία). Η έρευνα που διεξήχθη από το Ευρωβαρόμετρο τον Νοέμβριο του 2007 δείχνει ότι είναι μεγάλος ο φόβος αύξησης των τιμών με την είσοδο στο ευρώ· η εμπειρία έχει δείξει ότι η διπλή αναγραφή των τιμών μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο αποτρεπτικό στοιχείο με τον όρο ότι συνοδεύεται από ελέγχους και αποτρεπτικά μέτρα, πράγμα που δεν έγινε στις χώρες της πρώτης ένταξης. Πρόσφατα η Επιτροπή έλαβε θέση: όρισε η διπλή αναγραφή να είναι υποχρεωτική για έξι μήνες και με μέγιστη παράταση το ένα έτος.

5.4

Χαρτονομίσματα και κέρματα. Από την έρευνα όσον αφορά την ικανοποίηση από τα υφιστάμενα χαρτονομίσματα και κέρματα προκύπτει ότι, ενώ για τα πρώτα δεν κρίνεται σκόπιμη καμιά παρέμβαση, ένα σημαντικό ποσοστό των ερωτηθέντων (αν και ποικίλει από το 80 % στη Φινλανδία έως 33-35 % στην Ιρλανδία και στην Ιταλία) τάσσεται υπέρ — για λόγους ευκολίας και απλότητας — της μείωσης των κερμάτων με την κατάργηση του ενός και των δύο λεπτών. Από την άλλη πλευρά, οι περισσότεροι φοβούνται ότι η κατάργηση των κερμάτων χαμηλότερης αξίας ενδέχεται να προκαλέσει αύξηση των τιμών: φόβος που υπάρχει ευρέως ακόμη και στις χώρες όπου η πλειοψηφία τάσσεται υπέρ της κατάργησης των μικρής αξίας κερμάτων.

5.4.1

Η εμπειρία έχει δείξει ότι μεγάλο μέρος των αυξήσεων στο λιανικό εμπόριο, που πραγματοποιήθηκαν είτε παράλληλα με την υιοθέτηση του ευρώ είτε αργότερα, οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στις στρογγυλοποιήσεις των τιμών που μετατράπηκαν σε δεκαδικά μικρότερα του 5. Το πυροτέχνημα αυτό οφείλεται στην ελλιπή εποπτεία των αρχών και των καταναλωτών εκείνων που θεώρησαν αμελητέα την αξία των «μικρών» κερμάτων· το φαινόμενο αυτό έγινε ιδιαίτερα αισθητό στις χώρες των οποίων το εθνικό νόμισμα είχε χαμηλή ονομαστική αξία (Ιταλία για παράδειγμα). Η ΕΟΚΕ θεωρεί την κατάργηση των κερμάτων του ενός και δύο λεπτών ως ένα μέτρο εντελώς απορριπτέο: απέναντι στην«ευκολία» που προβάλλουν ορισμένα τμήματα της αγοράς επιβάλλεται η εκτίμηση του γενικού συμφέροντος.

5.5

Ιδιαίτερης προσοχής χρήζει η ερώτηση σχετικά με τη χρήση του ευρώ για πληρωμές των ταξιδιωτών εκτός της ευρωζώνης. Πάνω από το 50 % απάντησε ότι έχει χρησιμοποιήσει το ευρώ, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, σε ταξίδια που πραγματοποιήθηκαν σε χώρες εκτός της ευρωζώνης· τα ποσοστά δείχνουν εξάλλου σημαντικές διακυμάνσεις από χώρα σε χώρα, από το 72 % των Ελλήνων έως το 38 % των Φινλανδών. Ικανοποίηση προκαλεί το γεγονός ότι το ενιαίο νόμισμα χάρη στο κύρος του και στον αριθμό των χρηστών τυγχάνει ευνοϊκής υποδοχής σε πολλές τουριστικές χώρες.

5.5.1

Ωστόσο, για λόγους στοιχειώδους προστασίας ενδείκνυται να πραγματοποιηθεί σύγκριση μεταξύ της ευκολίας να μην αγοράζει κανείς συνάλλαγμα για ταξίδια στο εξωτερικό και του κόστους που αυτό συνεπάγεται: ένας έλεγχος επί τόπου δείχνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η τιμή συναλλάγματος που εφαρμόζεται από την αγορά τρίτων χωρών με «ισχυρό» νόμισμα είναι συχνά πολύ ανώτερη από την επίσημη τιμή συναλλάγματος. Το στοιχείο αυτό δεν προβλήθηκε στην έρευνα ούτε αναφέρθηκε από τους ερωτηθέντες: σαφής ένδειξη ότι το κόστος της τιμής συναλλάγματος θεωρείται δευτερεύον ή δεν έγινε αντιληπτό.

5.6

Το κεφάλαιο που αφορά την τρέχουσα χρήση του ενιαίου νομίσματος κλείνει με το καθοριστικής σημασίας ερώτημα: Γενικά, πως αξιολογούν το ευρώ οι πολίτες; Παρέχει περισσότερα πλεονεκτήματα ή περισσότερα μειονεκτήματα; Η ανάλυση των απαντήσεων σε αυτό το ερώτημα καθίσταται κεφαλαιώδους σημασίας για τις μελλοντικές στρατηγικές σε θέματα επικοινωνίας και όχι μόνον: συνεπάγεται την ανάγκη προβληματισμού για τις κοινοτικές πολιτικές του ευρώ, καθώς και για τις σχέσεις των εθνικών κυβερνήσεων με τους πολίτες τους.

5.6.1

Το ποσοστό των πολιτών που εκτιμούν πλεονέκτημα την υιοθέτηση του ευρώ ήταν, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα, 48 %, σημαντική μείωση σε σχέση με τις έρευνες του Σεπτεμβρίου του 2002 (59 %), μα ακόμη πιο σημαντική — και ανησυχητική — εάν ληφθεί υπόψη ότι η τάση αυτή είναι προοδευτική και σταθερή στον χρόνο. Έναντι ενός μικρού και σταθερού ποσοστού (7-8 %) αυτών που θεωρούν χωρίς συνέπειες τη μετάβαση στο νέο νόμισμα, αυξάνεται σταθερά το ποσοστό όσων έχουν αντίθετη γνώμη (από το 29 στο 38 %).

5.6.2

Στην ανάλυση των θετικών απαντήσεων ανά χώρα την πρώτη θέση κατέχει η Ιρλανδία (75 %), ακολουθεί η Φινλανδία (65 %) και το Λουξεμβούργο (64 %), δηλαδή χώρες με σημαντική οικονομική ανάπτυξη· αντίθετα στις αρνητικές απαντήσεις την πρώτη θέση κατέχει η Ιταλία (48 %), ακολουθεί η Ελλάδα (46 %) και η Γερμανία (44 %)· μετά βίας πάνω από το μέσο όρο βρίσκεται η Γαλλία (51 %). Πρέπει συνεπώς να εξεταστεί με ιδιαίτερη προσοχή η τάση συσχετισμού της θετικής αξιολόγησης του ευρώ με την οικονομική ανάπτυξη: εάν πράγματι αληθεύει ότι μεταξύ των χωρών που απάντησαν θετικά συμπεριλαμβάνονται οι χώρες που σημειώνουν ικανοποιητική ανάπτυξη και των χωρών που απάντησαν αρνητικά οι χώρες που δεν σημειώνουν ανάπτυξη (Ιταλία και Ελλάδα) επίσης αληθεύει ότι οι δυο μεγαλύτερες χώρες της ευρωζώνης, η Γερμανία και η Γαλλία, έχουν παράλληλα ευνοϊκή ανάπτυξη και σχετικά αρνητική γνώμη.

5.6.2.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το ερώτημα αυτό αποτελεί το κλειδί ολόκληρης της έρευνας: όπως έχει ήδη αναφερθεί στο προηγούμενο σημείο 5.1.1, θα πρέπει να ερευνηθεί εάν υπάρχει, και σε ποιο βαθμό, συσχετισμός μεταξύ της ικανοποίησης για το ευρώ ως νόμισμα και της αποδοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης· ένας άλλος συσχετισμός θα μπορούσε να γίνει με την συγκυρία, που απλώς εντοπίζεται με το ευρώ. Με άλλα λόγια, ενδέχεται να υπάρχει, κατά την αξιολόγηση του ευρώ, μια συναισθηματική ή ιδεολογική συνιστώσα που δεν έχει καμιά σχέση με το νόμισμα αυτό καθ' εαυτό.

5.6.3

Οι αιτίες μιας χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης είναι πολλές, συχνά δε συνυπάρχουν και επηρεάζουν οι μεν τις δε: πέρα από τις αιτίες που αφορούν το νόμισμα (ρυθμοί πληθωρισμού, συναλλαγματικές ισοτιμίες και επιτόκια) σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν η παραγωγικότητα, η ανταγωνιστικότητα, το επίπεδο των μισθών, η κατανάλωση, το ισοζύγιο πληρωμών, η κοινωνική ειρήνη, το δημόσιο έλλειμμα και άλλα. Το θέμα είναι πολύπλοκο, αποτελεί αντικείμενο συζήτησης μεταξύ πολιτικών, οικονομολόγων και κοινωνικών εταίρων· ο μέσος πολίτης, αντίθετα, προσπαθεί να το απλοποιήσει, εφιστώντας την προσοχή στο συγκεκριμένο στοιχείο που αφορά την καθημερινή του ζωή, δηλαδή το χρήμα.

5.6.4

Στους ειδικευμένους κύκλους υπάρχει η τάση απόδοσης της ισχνής οικονομικής ανάπτυξης στη νομισματική πολιτική, ένοχη σύμφωνα με ορισμένους μελετητές και πολιτικά κόμματα για ελλιπή αντίσταση στην αύξηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών και για μη επαρκή προώθηση της ανάπτυξης και της απασχόλησης με κατάλληλους χειρισμούς των επιτοκίων. Δεν είναι αυτή η αιτία για την έναρξη της συζήτησης, αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, η κοινή γνώμη θεωρεί το ευρώ ως τη ρίζα των προβλημάτων.

5.6.5

Οι επικρίσεις για το ευρώ, ιδιαίτερα εμφανείς σε κράτη με χαμηλή ανάπτυξη, εκδηλώνονται ωστόσο και σε χώρες με υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης· σε αυτές εξάλλου τις χώρες η αντίθεση εντείνεται και από το γεγονός ότι ήδη πριν από την υιοθέτηση του ευρώ ορισμένα κοινωνικά στρώματα εξέφραζαν επιφυλάξεις για την εγκατάλειψη του ισχυρού και σπουδαίου νομίσματός τους, σύμβολο του γοήτρου και της εθνικής τους ταυτότητας. Από την άλλη πλευρά, τους ίδιους λόγους επικαλούνται και οι χώρες που επέλεξαν να μην υιοθετήσουν το ευρώ.

5.7

Η ανάλυση των θετικών απαντήσεων για το ευρώ αποτελεί απτή απόδειξη του βάσιμου των υποθέσεων που αναφέρονται στα σημεία 5.6.3 και 5.6.4 (2), οι κατηγορίες που είναι θετικές είναι αυτές που σύμφωνα με τις κοινωνικές και δημογραφικές αναλύσεις είναι οι πλέον ενημερωμένες: οι άνδρες περισσότερο από τις γυναίκες, οι ανεξάρτητοι επαγγελματίες και οι υπάλληλοι περισσότερο από τους εργάτες και τους ανέργους, οι νέοι περισσότερο από τους ηλικιωμένους, οι κάτοικοι των αστικών κέντρων περισσότερο από τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών, οι πολίτες με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης περισσότερο από τους πολίτες με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Καλύτερη ενημέρωση σημαίνει μεγαλύτερη ωριμότητα και κριτική ικανότητα.

5.7.1

Θα ήταν απλοϊκή η σκέψη ότι η επικοινωνία από μόνη της μπορεί να εξαλείψει την αποστροφή για το ευρώ, αλλά κάθε απόφαση πρέπει να αξιολογείται στη βάση της κατάστασης κάθε χώρας. Υπάρχουν χώρες όπου η ενημέρωση είναι μεν πολύ αποτελεσματική αλλά συχνά επιβάλλεται με κριτική στάση: τα πολιτικά κόμματα και ενίοτε οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν καθοριστικής σημασίας ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Δεν πρόκειται για αποπληροφόρηση αλλά για μια επικοινωνία που βασίζεται σε πεποιθήσεις οι οποίες για δημοκρατικούς λόγους πρέπει να γίνουν σεβαστές. Από την άλλη πλευρά όμως υπάρχει η εντύπωση ότι η πλειοψηφία των υποστηρικτών θα πρέπει να προβεί σε μια πειστική, ισχυρή και σαφέστερη υπεράσπιση του ευρώ.

5.7.2

Ωστόσο, μια δράση υποστήριξης του ευρώ βασισμένη κυρίως σε πολιτικούς, οικονομικούς και νομισματικούς λόγους δεν θα έχει μεγάλη απήχηση στην κοινή γνώμη: θα υπάρξει μεγαλύτερη συναίνεση εάν υπενθυμιστούν και υπογραμμιστούν οι πρακτικές πτυχές που αφορούν άμεσα τις ανάγκες του πολίτη. Αυτός ο τύπος επικοινωνίας είναι ασφαλώς ο πλέον ενδεδειγμένος για να γίνει αποδεκτός από τους παραλήπτες: αφορά την καθημερινή ζωή του καθενός, χωρίς να χρειάζεται η αναφορά σε αφηρημένες έννοιες. Με άλλα λόγια, μια απλή προσέγγιση αλλά όχι απλοϊκή. Οι επίσημοι οργανισμοί κάθε άλλο παρά κατάλληλοι είναι για τη διάδοση αυτού του τύπου επικοινωνίας: συνεπώς ενδείκνυται τον ρόλο αυτό να αναλάβουν, αφού ευαισθητοποιηθούν, οι οικονομικοί φορείς και άλλοι κοινωνικοί εταίροι, που βρίσκονται πλησιέστερα στον πολίτη και έχουν μεγαλύτερη πειθώ.

5.7.3

Εάν εξεταστούν οι θετικές πλευρές του ευρώ, την πρώτη θέση κατέχει ο τουρισμός: ευκολότερα και φθηνότερα ταξίδια στο εξωτερικό (ειδικότερα στην Ευρωζώνη αλλά και στις τρίτες χώρες)· ακολουθεί η δυνατότητα σύγκρισης των τιμών  (3). Και αυτό ακριβώς το «πλεονέκτημα», ειδικότερα δε την απουσία εξόδων μετατροπής συναλλάγματος και την ασφάλεια των ποσών που χρεώνονται, θα πρέπει να αξιοποιήσουν τα τουριστικά πρακτορεία και τα μεσιτικά γραφεία, οι διάφοροι φορείς τουρισμού και οι εκδότες πιστωτικών καρτών. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο: οι πιο πρόσφατες εξελίξεις σε θέματα μεταφοράς κεφαλαίων (SEPA — Ενιαίος Χώρος Πληρωμών σε Ευρώ) καθιστούν τις πληρωμές στην ευρωζώνη ασφαλείς, γρήγορες και χωρίς έξοδα όπως και στην εγχώρια αγορά. Θα χρειαστεί εξάλλου προσεκτικός έλεγχος από τις αρχές εποπτείας προκειμένου να εξασφαλιστεί η αυστηρή τήρηση των κανόνων από τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

5.7.4

Λιγότερο εμφανής, εκ πρώτης όψεως, είναι η επισήμανση του τρίτου κατά σειρά λόγου που αναφέρουν οι υποστηρικτές του ευρώ δηλαδή την ενίσχυση του γοήτρου της Ευρώπης· το επιχείρημα, γενικού και θεωρητικού χαρακτήρα, εντάσσεται σε μια μακρόπνοη δράση γενικού χαρακτήρα.

5.8

Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέταση των επικρίσεων για το ευρώ. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών (81 % το 2006, και αυξάνεται σταθερά) το θεωρεί υπεύθυνο για την αύξηση των τιμών. Η στάση αυτή γεννήθηκε πριν ακόμη το ενιαίο νόμισμα τεθεί σε ισχύ: ήδη από τότε υπήρχε ο φόβος ότι οι επιχειρήσεις παροχής αγαθών και υπηρεσιών —και ειδικότερα το εμπόριο— θα εκμεταλλεύονταν την μετατροπή του εθνικού νομίσματος για την πραγματοποίηση παράνομων στρογγυλοποιήσεων και αυξήσεων. Η Επιτροπή είχε διαβεβαιώσει ότι δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο· οι κυβερνήσεις, από την πλευρά τους, συνέβαλαν σε αυτό με την προώθηση συμφωνιών με τον εμπορικό τομέα· οι ενώσεις καταναλωτών συνέστησαν προσοχή.

5.8.1

Αυτό που πραγματικά έγινε ανήκει πλέον στην πρόσφατη ιστορία: σε ορισμένες χώρες οι συμφωνίες τηρήθηκαν (και η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η περίπτωση της Αυστρίας πρέπει να αναφέρεται ως παράδειγμα προς μίμηση) σε άλλες λιγότερο και σε άλλες καθόλου. Δεν είναι ούτε ο τόπος ούτε η ώρα για την απόδοση ευθυνών· παραμένει η διαπίστωση ότι σε πολλές χώρες οι αυξήσεις των τιμών άρχισαν με τη μετάβαση στο ευρώ. Γι αυτό και η κοινή γνώμη πιστεύει ότι το ευρώ προκάλεσε την αύξηση των τιμών, αίσθημα που παραμένει και εδραιώνεται περισσότερο λόγω απουσίας μιας ανακοίνωσης που να θέτει το ζήτημα στη σωστή του βάση: το ευρώ αποτέλεσε μια καλή ευκαιρία πλουτισμού για ορισμένους, αλλά στην ουσία είναι και παραμένει ένα «ουδέτερο» μέσο. Δεν καταβλήθηκε καμιά προσπάθεια ενημέρωσης τέτοιου τύπου, ή καταβλήθηκε με πολύ αδύναμο τρόπο.

5.8.2

Οι αυξήσεις που ακολούθησαν δεν έχουν καμιά σχέση με το ευρώ: από τη στιγμή που εισήχθη και παγιώθηκε στη χρήση, το νόμισμα είναι το μέτρο των εξελίξεων της αγοράς και όχι η αιτία τους. Στο πλαίσιο αυτό, είναι ανώφελη οποιαδήποτε παρατήρηση για τον πληθωρισμό, τις συναλλαγματικές σχέσεις, την κερδοσκοπία: θα είχαν επηρεάσει, σε κάθε περίπτωση, το κάθε εθνικό νόμισμα και ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι το ευρώ. Το σημείο αυτό —και όσα αναφέρθηκαν στο προηγούμενο σημείο— πρέπει να διευκρινιστούν μια για πάντα. Πρέπει συνεπώς το θέμα αυτό, θεμελιώδες για την καταπολέμηση του σκεπτικισμού και της αποστροφής που υπάρχει ακόμη για το ευρώ, να συζητηθεί και να καταστεί η«αιχμή του δόρατος» μιας ανακοίνωσης με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, των κυβερνήσεων και της Επιτροπής.

5.8.3

Ένα άλλο θέμα, που συνδέεται κατά κάποιο τρόπο με το προηγούμενο, αφορά τη σύγκλιση των τιμών, δηλαδή η δήλωση ότι το ευρώ θα συμβάλει σε μια αισθητή σύγκλιση των τιμών εντός της ευρωζώνης χάρη στον ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων χωρών και στις πιέσεις των καταναλωτών, που θα μπορούν επιτέλους να κάνουν συγκρίσεις. Ο συλλογισμός αυτός αποτελούσε τμήμα της εκστρατείας που προηγήθηκε της εισαγωγής του ευρώ: ήταν δε ένα από τα δυνατά σημεία της. Εξάλλου η εκστρατεία δημιουργούσε υπερβολικές προσδοκίες: δεν διευκρίνιζε τα όρια της σύγκλισης. Πράγματι, δεν διευκρινιζόταν ότι η σύγκλιση δεν θα αφορούσε τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγονται και καταναλώνονται τοπικά: το σημαντικότερο τμήμα της δαπάνηςκαι το πιο άμεσα αντιληπτό από τον καταναλωτή.

5.8.4

Η έρευνα δείχνει να επιβεβαιώνει αυτή την αντίληψη: το 68 % των ερωτηθέντων θεωρεί ότι το ευρώ δεν συνέβαλε στη σύγκλιση των τιμών (45 %) ή «δεν γνωρίζει» (23 %)· το 32 % δηλώνει το αντίθετο. Επίσης σε αυτό το τμήμα της έρευνας υπάρχει έλλειψη μιας θεμελιώδους γνώσης: δεν είναι γνωστό εάν η απάντηση είναι συναισθηματική ή διαισθητική, ή βασίζεται σε προσωπικές εμπειρίες (ταξίδια στο εξωτερικό, διασυνοριακές αγορές). Με την ανακοίνωση θα πρέπει να αναπροσαρμοστούν οι προσδοκίες σχετικά με τη σύγκλιση των τιμών και αιτιολογηθούν οι λόγοι που την περιορίζουν. Ενδείκνυται να υπογραμμιστεί εξάλλου ότι η ανύπαρκτη ή μειωμένη σύγκλιση σε τομείς διαφορετικούς από τα «τοπικά» αγαθά και υπηρεσίες εξαρτάται από παράγοντες που δεν έχουν καμιά σχέση με το ενιαίο νόμισμα: νόμος της ζήτησης και της προσφοράς, κόστος μεταφοράς, φορολογία. Εν συντομία, το ευρώ συνέβαλε στη σύγκλιση των τιμών εκεί όπου ήταν δυνατό, αλλά θα εξακολουθεί να υπάρχει διαφοροποίηση των τιμών, όπως συμβαίνει και στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου το ενιαίο νόμισμα υπάρχει από πάντα.

6.1

Η μεγάλη πλειοψηφία (75 %) των ερωτηθέντων θεωρεί ότι το ευρώ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως διεθνές νόμισμα, αλλά ένα πολύ χαμηλότερο ποσοστό ενδιαφέρεται για τη συναλλαγματική ισοτιμία, έστω και εάν έχει μια γενική εικόνα της υπερτίμησης του ευρωπαϊκού νομίσματος έναντι του δολαρίου. Αντίθετα, ένα σχεδόν ίδιο ποσοστό, ίσως και λίγο μεγαλύτερο (78 %) θεωρεί ότι το ευρώ δεν είχε καμιά συνέπεια στο να αισθάνονται λιγότερο ή περισσότερο Ευρωπαίοι. Η ανάλυση των απαντήσεων ανά χώρα παρέχει τροφή για προβληματισμό και προκαλεί και ανησυχίες. Οι χώρες στις οποίες το ευρώ θεωρείται σημαντικό για την ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι η Ιρλανδία (56 %), ακολουθούμενη μακρόθεν από την Ιταλία (28 %) και από το Λουξεμβούργο (19 %)· τα μικρότερα ποσοστά απαντώνται στην Ολλανδία, στην Ελλάδα, στη Γερμανία και στην Αυστρία (10-14 %).

6.1.1

Μια πιθανή εξήγηση, που ισχύει όμως για ορισμένες χώρες, είναι ότι στις χώρες που έχουν την καλύτερη ιδέα για το ευρώ ως παράγοντα της ευρωπαϊκής ταυτότητας εντάσσεται και η Ιταλία, το εθνικό νόμισμα της οποίας είχε υποστεί μια σειρά μεταβολών, ενώ στις χώρες που έχουν τη χειρότερη ιδέα συγκαταλέγεται η Γερμανία, υπερήφανη για το ισχυρό και σταθερό νόμισμά της. Για άλλες χώρες ενδέχεται να ισχύουν διαφορετικά σενάρια και αντιλήψεις: αποπληροφόρηση, αδιαφορία, χαλαρή σχέση με την ιδέα μιας Ευρώπης που εκδίδει ένα ισχυρό νόμισμα. Το τελευταίο αυτό στοιχείο φαίνεται να επιβεβαιώνεται από ένα γεγονός που εκπλήσσει: σε όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που έχουν θετική άποψη για το ευρώ, η μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεωρεί ότι το ευρώ δεν άλλαξε σε τίποτα την γνώμη τους για την ευρωπαϊκή ταυτότητα.

6.1.2

Πρέπει να καταστεί συνείδηση ότι, χρόνια από την υιοθέτησή του και παρόλο που έχει αποδείξει την αξία του διεθνώς, το ευρώ δεν σημείωσε σημαντική πρόοδο όσον αφορά τον ρόλο του ως παράγοντα και σύμβολο της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Επειδή πρόκειται για αισθήματα που βασίζονται σε μια ευρεία κλίμακα ατομικών αντιλήψεων, δεν είναι δυνατή η πραγματοποίηση ειδικών εκστρατειών για να αλλάξει η γνώμη των πολιτών: η μεταστροφή μπορεί να επέλθει μόνον σταδιακά με την εξάλειψη των αιτίων που βρίσκονται στη βάση αυτών συναισθημάτων. Με άλλα λόγια, το ευρώ θα καταστεί σύμβολο της ευρωπαϊκής ταυτότητας μόνον όταν οι πολίτες θα έχουν υιοθετήσει την ιδέα ότι είναι «Ευρωπαίοι».

6.2

Αισιοδοξία προκαλεί η απάντηση στην ερώτηση εάν θα επεκταθεί και κατά πόσο η ευρωζώνη στα νέα κράτη μέλη: το 80 % σχεδόν θεωρεί το θέμα βέβαιο ή πιθανό, και η πλειοψηφία για όλες τις χώρες. Η ΕΟΚΕ σε αυτή την απάντηση βλέπει ένα σημάδι εμπιστοσύνης στη δύναμη έλξης του ευρώ, μια έλξη που δεν θα υπήρχε εάν πραγματικά το ευρώ εθεωρείτο πολιτικά αδύναμο και φορέας αρνητικών συνεπειών.

7.1

Στα θέματα αυτά, που αποτελούν το βασικότερο τμήμα και είναι καθαρά εννοιολογικού χαρακτήρα, θα πρέπει να αφιερωθεί ξεχωριστό κεφάλαιο και να αποτελέσουν αντικείμενο ξεχωριστής επεξεργασίας. Από την άλλη πλευρά, η ΕΟΚΕ έχει αφιερώσει στα θέματα αυτά πολλές γνωμοδοτήσεις και επιφυλάσσεται να επανέλθει προσεχώς. Εν προκειμένω αρκεί να επισημανθεί ότι σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες δηλώνουν ότι γνωρίζουν ότι οι οικονομικές πολιτικές αποτελούν αντικείμενο συντονισμού σε κοινοτικό επίπεδο, αλλά η πλειοψηφία εξ αυτών θεωρεί ότι ο συντονισμός αυτός δεν τυγχάνει επαρκούς προσοχής. Η ανάλυση ανά χώρα δείχνει ωστόσο ότι τόσο το επίπεδο γνώσης όσο και οι αξιολογήσεις που επακολουθούν ποικίλουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Προκαλεί έκπληξη η αντικειμενικότητα με την οποία οι ερωτηθέντες κρίνουν την οικονομία της χώρας τους: οι πολίτες των χωρών σε καλή οικονομική κατάσταση είναι ενημερωμένοι, ενώ οι πολίτες των χωρών με δύσκολή οικονομική κατάσταση δεν διστάζουν να το παραδεχτούν.

7.2

Όσον αφορά το σύμφωνο σταθερότητας, ο βαθμός γνώσης και οι διαφορές σε εθνικό επίπεδο ταυτίζονται σχεδόν με τη γνώση για τις οικονομικές πολιτικές· τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων συμφωνούν ωστόσο ότι το σύμφωνο σταθερότητας εγγυάται ένα ισχυρό και σταθερό ευρώ. Δεν είναι τυχαίο ότι τα πιο υψηλά ποσοστά των πολιτών που έχουν διαφορετική άποψη ανήκουν σε χώρες όπου η αύξηση των τιμών είναι αισθητή και την οποία σιωπηρά αποδίδουν στο ευρώ.

7.3

Σύμφωνα με την έρευνα φαίνεται συνεπώς διαδεδομένη η πεποίθηση ότι αποδίδονται στο ευρώ οι αιτίες (και ενίοτε οι θετικές πτυχές) της οικονομικής κατάστασης και της εξέλιξης των τιμών σε κάθε κράτος, και τούτο σύμφωνα με την ιδιαίτερη (εθνική) οπτική γωνία του καθενός. Θα πρέπει να τονιστεί ότι το σύνολο της οικονομίας της ευρωζώνης προστατεύει το νόμισμα από τους κραδασμούς οι οποίοι θα έπλητταν ατομικά κάθε χώρα και με μεγαλύτερες συνέπειες· κάθε πολίτης πρέπει να αναρωτηθεί ποια θα ήταν η κατάσταση της χώρας του εάν δεν υπήρχε το ενιαίο νόμισμα: ποια εθνική οικονομία θα μπορούσε από μόνη της να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές εξελίξεις των τελευταίων ετών και οι οποίες ενδέχεται να πλήξουν την παγκόσμια οικονομία;

8.1

Δεν είναι δυνατή η συγκέντρωση σε ένα μόνον έγγραφο των σημείων ανάλυσης που αφορούν τις χώρες του ευρώ και τα 11 ΝΚΜ, εκ των οποίων τρία υιοθέτησαν πρόσφατα το ενιαίο νόμισμα και τα άλλα αναμένεται να το υιοθετήσουν κατά το μάλλον ή ήττον βραχυπρόθεσμα. Εντούτοις, η εξέταση των απαντήσεων σε ορισμένες ερωτήσεις «κλειδιά» της έρευνας του Σεπτεμβρίου 2007 μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για τις μελλοντικές πολιτικές αποδοχής του ενιαίου νομίσματος.

8.2

Η έρευνα στην κοινή γνώμη για τις συνέπειες της υιοθέτησης του ευρώ σε εθνικό επίπεδο δείχνει ότι το 53 % των πολιτών είναι υπέρ, 33 % κατά και 15 % απαντούν «δεν γνωρίζω» (4). Η απάντηση στην ερώτηση για την υιοθέτηση του ευρώ γενικά ήταν περίπου στα ίδια ποσοστά. Και στη μια περίπτωση και στην άλλη, το ποσοστό των «υπέρ» και των «κατά» απεικονίζει τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών: το «κατά» ξεκινά από 55 % στη Λετονία και πέφτει στο 18 % στη Ρουμανία· γενικά η αρνητική στάση είναι πιο έντονη στις χώρες με λιγότερο πληθυσμό.

8.2.1

Η σύγκριση των στοιχείων αυτών με τα στοιχεία που αφορούν τις χώρες του ευρώ (βλ. σημείο 5.6) δείχνει ότι το ποσοστό «υπέρ» είναι χαμηλότερο στις τελευταίες: στοιχείο που η ΕΟΚΕ αντιμετωπίζει με κάποιο σκεπτικισμό, αλλά που αν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα δείχνει περισσότερο τη γενική δυσαρέσκεια για την Ευρωπαϊκή Ένωση και λιγότερο την αντίθεση στο ενιαίο νόμισμα (βλέπε 5.6.2).

8.3

Το άγνωστο που έχει μεγαλύτερη σημασία για τους καταναλωτές είναι οι συνέπειες της εισαγωγής του ευρώ στις τιμές: τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων φοβούνται αύξηση, το 11 % θεωρεί το ευρώ ουδέτερο στοιχείο και ένα 6 % αναμένει μείωση. Το στοιχείο αυτό πρέπει να συγκριθεί με το αντίστοιχο για τις χώρες της ευρωζώνης (βλέπε σημείο 5.1), όπου ένα ποσοστό πάνω από το 80 % αποδίδει τις αυξήσεις των τιμών στο ενιαίο νόμισμα: το συμπέρασμα θα ήταν ότι η εμπειρία επιβεβαιώνει τους φόβους όσων δεν το έχουν ακόμη υιοθετήσει. Μια παρόμοια δήλωση όμως θα ήταν όχι μόνο απλοϊκή αλλά και παραπλανητική: αύξηση των τιμών σημειώθηκε —και σημειώνεται μέχρι σήμερα— σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στον κόσμο ολόκληρο. Θα ήταν ενδιαφέρουσα η διεξαγωγή μιας έρευνας στις άλλες χώρες προκειμένου να αναζητηθεί η αιτία —απουσία του ευρώ— των αυξήσεων των τιμών.

8.4

Οι απαντήσεις στην ερώτηση σχετικά με τις θετικές πτυχές της υιοθέτησης του ευρώ δείχνουν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων αναμένει ότι το ενιαίο νόμισμα θα είναι ένα χρήσιμο μέσο πληρωμής στα ταξίδια στο εξωτερικό, θα διευκολύνει τις αγορές σε άλλες χώρες, θα διευκολύνει τη σύγκριση των τιμών και θα εξαλείψει το κόστος αλλαγής συναλλάγματος· χαμηλότερο είναι το ποσοστό όσων θεωρούν ότι το ευρώ θα προστατέψει τη χώρα τους από διεθνείς κρίσεις. Όλες αυτές οι προσδοκίες αντιστοιχούν στα πλεονεκτήματα που θεωρούν ότι έχει το ευρώ όσοι το έχουν ήδη υιοθετήσει, απόδειξη —ακόμη και για τους πλέον δεινούς επικριτές— ότι δεν διαψεύστηκαν οι προσδοκίες.

8.5

Θέματα με μικρότερο άμεσο αντίκτυπο λαμβάνουν θετικές απαντήσεις με υψηλό το ποσοστό απαντήσεων «δεν γνωρίζω»: σαφές δείγμα ότι ενώπιον προβλημάτων με μικρότερο άμεσο αντίκτυπο οι πολίτες γίνονται περισσότερο προσεκτικοί ή δεν απαντούν. Από αυτή την άποψη τα αποτελέσματα είναι παραπάνω από θετικά: το 66 % θεωρεί ότι το ευρώ θα ενισχύσει τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο και σχεδόν οι μισοί πιστεύουν ότι το ευρώ θα εξασφαλίσει τη σταθερότητα των τιμών, θα ευνοήσει την ανάπτυξη και την απασχόληση, θα εξασφαλίσει υγιή δημόσια οικονομικά. Στην ερώτηση σχετικά με τα επιτόκια οι απαντήσεις είναι αντιθέτως διαφορετικές: μόνο το ένα τρίτο δίνει θετική απάντηση ενώ οι αντίθετοι και οι αναποφάσιστοι μοιράζονται εξίσου τα υπόλοιπα δύο τρίτα.

8.6

Η πολιτική ερώτηση «κλειδί» αφορά την αντίληψη για το ευρώ ως παράγοντα δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής συνείδησης. Το 53 % των ερωτηθέντων απάντησε θετικά ενώ το 35 % αρνητικά· το στοιχείο είναι από μόνο του καθησυχαστικό, αλλά είναι ακόμη περισσότερο εάν συγκριθεί με τα στοιχεία του 2004 όπου οι θετικές απαντήσεις αντιπροσώπευαν το 47 % και οι αρνητικές το 45 %. Εάν τα στοιχεία αυτά συγκριθούν με τα αποτελέσματα της έρευνας για το ευρώ στις χώρες της ευρωζώνης (βλέπε σημείο 6.1), τότε δημιουργούνται ερωτήματα: πάνω από τα τρία τέταρτα των χωρών αυτών δηλώνουν ότι το ευρώ δεν άλλαξε σε τίποτα την γνώμη τους για την ευρωπαϊκή ταυτότητα.

9.1

Οι έρευνες που πραγματοποίησε το Ευρωβαρόμετρο έχουν το πλεονέκτημα ότι σφυγμομετρούν τη συμπεριφορά των πολιτών έναντι του ευρώ, και παρατηρούν πως εξελίσσεται μέσα στον χρόνο· οι αξιολογήσεις για τις επιμέρους πτυχές ενδέχεται να διαφέρουν την κάθε φορά, αλλά μεμονωμένα μέτρα για τη διόρθωση ορισμένων τάσεων ενδέχεται να αποδειχτούν ανεπαρκή —ίσως και αντιπαραγωγικά— εάν δεν ληφθεί υπόψη η συνολική πολιτική αξία μιας ενέργειας που ένας εμπνευσμένος πολιτικός με κύρος αποκάλεσε«η διπλωματία του ευρώ».

9.2

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα σημαντικό τμήμα της κοινής γνώμης —τόσος στις χώρες της ευρωζώνης όσο και στα ΝΚΜ— τρέφει ακόμη σοβαρές επιφυλάξεις για το ενιαίο νόμισμα, αλλά η εντύπωση που αναδύεται από το συνολικό περιεχόμενο των απαντήσεων στις επιμέρους ερωτήσεις είναι ότι πολύ συχνά οι αρνητικές απαντήσεις κρύβουν μια αντίσταση στην ευρωπαϊκή ιδέα. Με άλλα λόγια, δεν είναι το ευρώ αυτό καθ' εαυτό που αμφισβητείται αλλά κυρίως αυτό που το ευρώ αντιπροσωπεύει στα μάτια των πολιτών: ένα ανόμοιο πολιτικό δημιούργημα, ενδεχομένως και απορριπτέο, το οποίο εκφράζεται με ένα νόμισμα που «επιβάλλεται» εκ των άνω.

9.3

Τα αίτια της αντίδρασης στην ευρωπαϊκή ιδέα — και στο ευρώ ως απτό σύμβολό της — είναι πολλά: όπως για παράδειγμα ότι, παρά τις επίσημες θέσεις των κυβερνήσεων, υπάρχουν σε κάθε χώρα πολιτικά κινήματα και μέρος των μέσων μαζικής ενημέρωσης που αντιτίθενται στο ευρωπαϊκό σχέδιο. Δεν σπανίζει η περίπτωση όπου οι ίδιες οι κυβερνήσεις υπεραμύνονται αναγκαστικά αντιλαϊκών μέτρων αποδίδοντάς τα στο ενιαίο νόμισμα ή στους κανόνες που αποτελούν τη βάση του. Είναι δύσκολο να ειπωθεί πότε αυτές οι στάσεις οφείλονται πραγματικά σε άρνηση ή σε απλό καιροσκοπισμό, το αποτέλεσμα είναι όμως ότι καμιά «ευρωπαϊκή» πολιτική δεν μπορεί να εφαρμοστεί εάν δεν υιοθετηθεί από αυτούς που έχουν την εξουσία: κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα, μέσα ενημέρωσης.

9.4

Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών διαδραματίζει καθοριστικής σημασίας ρόλο σε αυτή τη στρατηγική: είναι μια εγκάρσια δύναμη που έχει το πλεονέκτημα να είναι σε άμεση επαφή με τους πολίτες. Μπορεί να ασκήσει πίεση από τη βάση προς την εξουσία και ταυτόχρονα πίεση εκ των άνω προς τους πολίτες: μια πλεονεκτική θέση και παράλληλα πολύ υπεύθυνη, που μπορεί να έχει καρπούς μόνον εάν υπάρχει ενότητα προθέσεων πέρα από τις πολιτικές θέσεις και την εθνική προέλευση. Η ΕΟΚΕ είναι το μόνο ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο που ανταποκρίνεται σε αυτά τα χαρακτηριστικά και έχει σοβαρά την πρόθεση να διαδραματίσει με υπευθυνότητα τον ρόλο της σε συνεργασία με την Επιτροπή και τους κοινωνικούς εταίρους των κρατών μελών.

9.5

Δεν λείπουν τα επιχειρήματα που μπορούν να προβληθούν προκειμένου να φέρουν πλησιέστερα τους πολίτες στο ευρώ και ταυτόχρονα στην ευρωπαϊκή ιδέα: το οικονομικό βάρος της ευρωζώνης, οι παγκόσμιες επενδύσεις στο ενιαίο νόμισμα και η σταδιακή υιοθέτησή του ως αποθεματικό νόμισμα, η προστασία από τους οικονομικούς κραδασμούς, η σταθερότητα των τιμών και η συμβολή του στην προστασία της αγοραστικής δύναμης. Οι αντιρρήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με ένα ερώτημα: ας αναρωτηθεί ο καθένας τι θα είχε συμβεί στη χώρα του εάν το εθνικό νόμισμα είχε να αντιμετωπίσει από μόνο του τις κρίσεις του παρελθόντος, του παρόντος και πιθανόν του μέλλοντος.

9.6

Σημαντική προϋπόθεση για την αύξηση της αποδοχής του ευρώ από τους πολίτες είναι ωστόσο η εφαρμογή οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στην ΕΕ η οποία να αυξάνει την απασχόληση και τα εισοδήματα και επιπλέον να προσφέρει κατάλληλο σύστημα κοινωνικής προστασίας. Μόνο τότε θα αρχίσουν οι πολίτες να εκτιμούν το ευρωπαϊκό σχέδιο και συνεπώς να αποδέχονται το ευρώ.