28.12.2010   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 354/56

1.1

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009, επέφερε σημαντικές αλλαγές στο θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τη θέσπιση μεταξύ άλλων της θέσης του μονίμου προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Παράλληλα, η Συνθήκη της Λισσαβώνας δημιούργησε μια νομική βάση για το «τρίο» προεδριών (1), κατά την οποία τρία κράτη μέλη ασκούν για μια περίοδο 18 μηνών και στη βάση προσυμφωνημένου προγράμματος την προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1.2

Από τη σκοπιά της κοινωνίας των πολιτών, το άρθρο 11 της Συνθήκης της Λισσαβώνας είναι ιδιαίτερα σημαντικό, εφόσον προβλέπει κατ’ ουσίαν την ενίσχυση της συμμετοχικής δημοκρατίας, την εντατικοποίηση και τη θεσμοθέτηση του διαλόγου με τους πολίτες, τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων όσον αφορά τη χάραξη των κοινοτικών πολιτικών και την καθιέρωση της πρωτοβουλίας των πολιτών. Όλα αυτά θα συμβάλουν στην ενίσχυση του διαλόγου με τους πολίτες.

1.3

Το παρόν έγγραφο αποσκοπεί στην εξέταση των προαναφερθέντων σημείων. Για τον σκοπό αυτό επισημαίνει τον ιδιαίτερο ρόλο της ΕΟΚΕ ως θεσμικού εκπροσώπου της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, διατυπώνει προτάσεις για την ενίσχυση του ρόλου αυτού και, παράλληλα, υποστηρίζει πλήρως τις διατάξεις της Συνθήκης της Λισσαβώνας που αποσκοπούν στο να καταστήσουν αποτελεσματικότερη και διαφανέστερη τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να αυξήσουν τη νομιμότητά της.

2.1

Η εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι πρόσφατη καινοτομία• βασικό χαρακτηριστικό της είναι η εναλλαγή ανά εξάμηνο μεταξύ των κρατών μελών. Κατά τη διάρκεια κάθε προεδρίας, η χώρα που ασκεί την προεδρία ενεργεί ως πρόσωπο και φωνή της ΕΕ, χαράζει στρατηγικές και διαδραματίζει οργανωτικό και αντιπροσωπευτικό ρόλο.

2.2

Τα καθήκοντα της προεδρίας συνεπάγονται μεγάλες ευθύνες και προσπάθειες για το σύνολο της κυβέρνησης. Κατά την άσκηση της προεδρίας κανένα κράτος μέλος δεν έχει δικαίωμα να υποστηρίζει τις εθνικές του θέσεις.

2.3

Οι κανόνες σχετικά με την προεδρία τροποποιήθηκαν στις 15 Σεπτεμβρίου 2006 με την απόφαση του Συμβουλίου για την έγκριση του Εσωτερικού του Κανονισμού (2006/683/ΕΚ), και τούτο οδήγησε στη δημιουργία του συστήματος του «τρίο» προεδριών. Οι κανόνες αυτοί ορίζουν κατ'ουσία ότι ανά 18 μήνες, οι τρεις προεδρίες που θα αναλάβουν καθήκοντα προετοιμάζουν, σε στενή συνεργασία με την Επιτροπή και αφού προβούν στις κατάλληλες διαβουλεύσεις, ένα σχέδιο προγράμματος με τις δραστηριότητες του Συμβουλίου για τη συγκεκριμένη περίοδο.

2.4

Ποιο είναι το πλεονέκτημα αυτής της νέας μορφής προεδρίας; Το νέο σύστημα διατηρεί το χαρακτηριστικό της εξαμηνιαίας προεδρίας που παρέχει ένα περιθώριο ελιγμών για τη χώρα που ασκεί την προεδρία. Παράλληλα, το πρόγραμμα που εκπονείται από κοινού από το «τρίο» βοηθά τα κράτη μέλη να συνεργαστούν στενότερα και να διασφαλιστεί μεγαλύτερη συνέχεια και συνοχή στις πολιτικές της ΕΕ και, κατά συνέπεια, στη ζωή της Κοινότητας.

2.5

Η πρώτη ομάδα της Προεδρίας του τύπου «τρίο», η οποία αποτελείται από τη Γερμανία, την Πορτογαλία και τη Σλοβενία, άρχισε να λειτουργεί την 1η Ιανουαρίου 2007, και την ακολούθησε την 1η Ιουλίου 2008 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2009 το «τρίο» που αποτελείται από τη Γαλλία, την Τσεχική Δημοκρατία και τη Σουηδία. Εκτιμάται, ωστόσο, ότι για διάφορους λόγους, αλλά κυρίως λόγω της έλλειψης νομικής βάσης, στις εργασίες αυτού του «τρίο» κυριάρχησαν οι εθνικές επιδιώξεις και βλέψεις παρά οι κοινές θέσεις του «τρίο».

2.6

Μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισσαβώνας, η ομάδα Ισπανίας-Βελγίου-Ουγγαρίας λειτουργεί ως «τρίο» προεδρίας από την 1η Ιανουαρίου 2010. Η δράση της βασίζεται στο πρόγραμμα εργασίας που εγκρίθηκε κατά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 17ης Δεκεμβρίου 2009. Αυτό το πολύ φιλόδοξο πρόγραμμα καλύπτει ένα ευρύ φάσμα τομέων. Βασικό στοιχείο που συμβάλλει στην επιτυχία του έργου είναι η σύνθεση του «τρίο»: ένα μεγάλο ή/και ιδρυτικό κράτος μέλος –με σημαντική πείρα – ένα κράτος που προσχώρησε στην ΕΕ μεταγενέστερα και ένα «νέο» κράτος μέλος.

2.7

Η πείρα δείχνει ότι, αν και οι χώρες με μεγαλύτερη πολιτική βαρύτητα διαθέτουν και μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη, οι μικρότερες χώρες μπορούν να αντισταθμίζουν τα μειονεκτήματά τους –που συχνά είναι μόνο φαινομενικά– ή την πιθανή απειρία τους με την ορθή επιλογή των προτεραιοτήτων, μια καλή στρατηγική διαπραγμάτευσης και με μια σημαντική διάθεση για συναίνεση.

2.8

Μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισσαβώνας, η δράση της νέας προεδρίας των τριών θα αποτελέσει πράγματι προηγούμενο όσον αφορά την κατανομή των καθηκόντων μεταξύ του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που εκλέγεται για δυόμιση έτη (με δυνατότητα ανανέωσης μία φορά), και του «τρίο» που λειτουργεί εκ περιτροπής, μια κατανομή καθηκόντων της οποίας σήμερα δεν προσδιορίζονται με σαφήνεια όλα τα στοιχεία. Η επιτυχία στον τομέα αυτό απαιτεί στενή συνεργασία. Δεδομένου ότι, κατά τα άλλα, θα εξακολουθεί να εφαρμόζεται το ισχύον σύστημα σε πολλούς τομείς, είναι λογικό να αναμένεται ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα επιδιώκουν βεβαίως να προβάλουν τις θέσεις τους και να είναι αποτελεσματικές κατά τη διάρκεια των έξι μηνών προεδρίας τους. Αυτή η νέα κατάσταση έχει σημαντικό αντίκτυπο και στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

3.1

Επισημαίνεται αρχικά ότι τα καθήκοντα της εκ περιτροπής προεδρίας του Συμβουλίου αποτελούν κατά κύριο λόγο αρμοδιότητα των εθνικών κυβερνήσεων. Τα καθήκοντα αυτά διεκπεραιώνονται χάρη στην καθοριστική συμβολή των δημοσίων υπαλλήλων (διπλωματών), εμπειρογνωμόνων και πολιτικών. Η οργανωμένη και θεσμική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών δεν αναφέρεται ούτε στα έγγραφα που αφορούν την άσκηση των προεδρικών καθηκόντων, ούτε στη Συνθήκη της Λισσαβώνας.

3.2

Παράλληλα, τόσο τα θεσμικά όργανα της ΕΕ όσο και οι κυβερνήσεις των χωρών που ασκούν την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου αναγνωρίζουν ολοένα και περισσότερο ότι η συμμετοχή του κοινωνικού συνόλου, δηλαδή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των ίδιων των πολιτών, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην επιτυχία του έργου. Αναγνωρίζουν κατ’ αυτόν τον τρόπο την αξία της συμμετοχικής δημοκρατίας και τη σημασία του διαλόγου των πολιτών.

3.3

Ωστόσο, δεν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι υπάρχει ενιαία πολιτική και πρακτική σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών συμβάλλουν και συμμετέχουν στην υλοποίηση των προγραμμάτων της προεδρίας του Συμβουλίου. Όσον αφορά την κατάσταση σε εθνικό επίπεδο, μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από τη μία χώρα στην άλλη και ο βαθμός της οργάνωσης και της δραστηριότητας της κοινωνίας των πολιτών της χώρας που ασκεί την προεδρία καθώς και η ποιότητα των σχέσεών της με την κυβέρνησή της είναι καθοριστικής σημασίας. Εν προκειμένω δεν πρόκειται για ισότιμες σχέσεις μεταξύ εταίρων.

3.4

Από τα ανωτέρω σχόλια προκύπτει ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών δεν συμμετέχουν γενικά στον καθορισμό των προτεραιοτήτων που προτείνει η χώρα που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου. Η κατάσταση αυτή αναπόφευκτα σημαίνει ότι η κοινωνία των πολιτών διαθέτει ελάχιστη ή μηδαμινή αίσθηση ευθύνης όσον αφορά τις προτεραιότητες αυτές.

3.5

Δεδομένου ότι το «τρίο» προεδριών αποτελεί πρόσφατη εξέλιξη, δεν είναι περίεργο που υπάρχουν ελάχιστες μεμονωμένες περιπτώσεις της κοινωνίας των πολιτών των τριών χωρών που έχουν εκ των προτέρων συνεννοηθεί για να δράσουν από κοινού. Τα πρώτα ενθαρρυντικά σημάδια θα διαφανούν κατά την προεδρία της Ισπανίας-Βελγίου-Ουγγαρίας, κατά την προετοιμασία, για παράδειγμα, και τη διοργάνωση εκδηλώσεων της κοινωνίας των πολιτών με μεγάλη προβολή (στη Μάλαγα το 2010 και στη Βουδαπέστη το 2011).

3.6

Τα τελευταία χρόνια συνηθίζεται η χώρα που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να διοργανώνει συνάντηση με την κοινωνία των πολιτών. Κατά τη γαλλική προεδρία, η πρωτοβουλία αυτή μεταφράστηκε στη διοργάνωση μεγάλης εμβέλειας φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2008 στη La Rochelle. Στις συναντήσεις αυτές, συζητούνται ζητήματα που ενδιαφέρουν άμεσα τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και που θα έπρεπε ιδανικά να ενσωματωθούν στις προτεραιότητες που θέτει η εν λόγω χώρα.

3.7

Τα θεματικά έτη που ανακηρύσσει η ΕΕ (όπως το Ευρωπαϊκό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού το 2010) παρέχουν τις κατάλληλες ευκαιρίες για τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στα προγράμματα και στις δραστηριότητες της προεδρίας του Συμβουλίου.

—

πρόσκληση υψηλού επιπέδου αξιωματούχων από τη χώρα που ασκεί την Προεδρία του Συμβουλίου στη σύνοδο ολομέλειας της ΕΟΚΕ και σε συνεδριάσεις άλλων οργάνων (τμήματα, ομάδες κλπ.)·

—

προσδιορισμός των προτεραιοτήτων της ΕΟΚΕ και διοργάνωση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων σε σχέση με τα προγράμματα της εξαμηνιαίας προεδρίας του Συμβουλίου·

—

υιοθέτηση γνωμοδοτήσεων της ΕΟΚΕ για διάφορα θέματα κατόπιν αιτήσεως και με πρωτοβουλία της χώρας που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου·

—

συμμετοχή σε διάφορα προγράμματα της προεδρίας του Συμβουλίου· παρουσίαση γνωμοδοτήσεων για θέματα που είναι υπό συζήτηση·

—

επισκέψεις στη χώρα που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου· συμμετοχή σε ειδικά προγράμματα και ενίσχυση των δεσμών με τις διάφορες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών·

—

συμμετοχή σε εκδηλώσεις, μεγάλης εμβέλειας και ευρωπαϊκής κλίμακας, της κοινωνίας των πολιτών που διοργανώνονται στη χώρα που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου·

—

διοργάνωση στην έδρα της ΕΟΚΕ διασκέψεων, παρουσιάσεων, πολιτιστικών εκδηλώσεων, εκθέσεων, κλπ. που παρέχουν στην χώρα που ασκεί την προεδρία και στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών της δυνατότητες προβολής·

—

υποδοχή ομάδων επισκεπτών (εκπροσώπων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών) από τη χώρα που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου·

—

αυξημένη προσοχή, στο πλαίσιο της πολιτικής επικοινωνίας της ΕΟΚΕ, στη χώρα που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου και στην κοινωνία των πολιτών της.

5.1

Αφετηρία μας είναι η Συνθήκη της Λισσαβώνας και η θέση της σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009, με την οποία δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να παρέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση μελλοντοστραφείς απαντήσεις στις πολυποίκιλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει.

5.2

Στόχος μας είναι η ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας, η εντατικοποίηση του διαλόγου με τους πολίτες και η ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου, ώστε να συμβάλλουμε με τον τρόπο αυτό στην ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμότητας των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

5.3

Το άρθρο 11 της Συνθήκης της Λισσαβώνας παρέχει μια καλή βάση για την επίτευξη αυτού του στόχου· οι νέες δυνατότητες που παρέχει το άρθρο αυτό είναι απολύτως συνεπείς με τις προηγούμενες συστάσεις της ΕΟΚΕ, για παράδειγμα, στη γνωμοδότησή της με θέμα «Η Επιτροπή και οι μη-κυβερνητικοί οργανισμοί: οικοδόμηση ισχυρότερης εταιρικής σχέσης» (που υιοθετήθηκε στις 13 Ιουλίου 2000) (2) και στη γνωμοδότησή της με θέμα «Η αντιπροσωπευτικότητα των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στο πλαίσιο του διαλόγου με τους πολίτες» (που υιοθετήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2006) (3). Όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν είναι μόνο εφικτό, αλλά πραγματικά αναγκαίο, να διαδραματίσει η ΕΟΚΕ, ως θεσμικός εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενεργό ρόλο στην όσο το δυνατό πληρέστερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει η Συνθήκη της Λισσαβώνας και ιδίως το άρθρο της 11 όπως ανέφερε η ίδια η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της τής 17ης Μαρτίου 2010 με θέμα «H εφαρμογή της Συνθήκης της Λισσαβώνας: η συμμετοχική δημοκρατία και η πρωτοβουλία ευρωπαίων πολιτών (άρθρο 11)» (4).

5.4

Στο πλαίσιο αυτό οι προεδρίες του Συμβουλίου αποτελούν το κατάλληλο βήμα προκειμένου: