2.2.2017   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 34/53

Εισηγητής: ο κ.

Stéphane BUFFETAUT

1.1.

Εδώ και πολλά χρόνια, επιστήμονες και μηχανικοί εργάζονται για την εκμετάλλευση της ενέργειας των ωκεανών. Ρεύματα, παλίρροιες και η δύναμη των κυμάτων προσφέρουν επ’ αόριστον ανανεώσιμα αποθέματα ενέργειας. Στη Γαλλία, η μονάδα παραγωγής παλιρροϊκής ενέργειας της Rance του εθνικού γαλλικού δικτύου παραγωγής και διανομής ηλεκτρικού ρεύματος (EDF), που εγκαινιάστηκε το 1966 από τον στρατηγό de Gaulle, αναπτύσσει ικανότητα 240 MW, με 24 τουρμπίνες που παράγουν ενέργεια 10 MW έκαστη. Οι ανεμογεννήτριες τελευταίας γενιάς αναπτύσσουν το πολύ 8 MW. Συνεπώς, η τεχνολογία αυτή είναι αποτελεσματική, ακόμη και αν το φράγμα της Rance παραμείνει για πολύ καιρό το μοναδικό παγκόσμιο παράδειγμα εξοπλισμού τέτοιου τύπου. Σήμερα, υπάρχει άλλο ένα παράδειγμα συγκρίσιμης εγκατάστασης στη λίμνη Sihwa της Νότιας Κορέας, η ικανότητα της οποίας ανέρχεται σε 254 MW. Αντίστοιχα σχέδια υπήρχαν στη Μεγάλη Βρετανία, όμως διακόπηκαν ή αναβλήθηκαν λόγω αντιδράσεων για οικολογικούς λόγους.

1.2.

Εντούτοις, τέτοιου είδους επενδύσεις ενδείκνυνται όταν εγκαθίστανται σε ευνοϊκές γεωγραφικές περιοχές, με ισχυρούς συντελεστές παλίρροιας, και θα πρέπει να λαμβάνονται περισσότερο υπόψη στα εθνικά ενεργειακά μείγματα.

1.3.

Έχουν πραγματοποιηθεί οι πρώτες βιομηχανικές εφαρμογές αποδεικνύοντας ότι οι τεχνικές αυτές θα πρέπει να θεωρούνται όχι ως επικίνδυνα πειράματα, αλλά ως καθαρές πηγές ενέργειας που πρέπει να αναπτυχθούν.

1.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει πως θα ήταν ενδιαφέρον να αναπτυχθεί αυτός ο τύπος ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές και να μην εστιάζεται το ενδιαφέρον μόνο στις τεχνολογίες αιολικής ή ηλιακής ενέργειας. Ασφαλώς, δεν είναι δυνατή η εκμετάλλευση της θαλάσσιας ενέργειας παντού, όμως θα ήταν ζημιογόνο να αγνοείται μια προβλέψιμη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας με μικρό ή διαχειρίσιμο αντίκτυπο στο περιβάλλον. Είναι ευρέως γνωστό ότι το ενεργειακό μέλλον θα βασίζεται σε πλήθος πηγών εφοδιασμού.

1.5.

Η Γερμανία, το Βέλγιο, η Δανία, η Γαλλία, η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, η Νορβηγία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία αποφάσισαν στις 6 Ιουνίου 2016 να ενισχύσουν τη συνεργασία τους στον τομέα της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας. Υπέγραψαν, μάλιστα, μαζί με τους αρμόδιους για την ενεργειακή ένωση και το κλίμα επιτρόπους της ΕΕ, ένα ειδικό σχέδιο δράσης για τις θάλασσες της Βόρειας Ευρώπης. Η συνεργασία αυτή θα μεταφραστεί κυρίως στην εναρμόνιση των κανονισμών και του συστήματος επιδότησης της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας και στη διασύνδεση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας.

1.5.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά ένθερμα να ακολουθηθεί παρόμοια προσέγγιση όσον αφορά τη θαλάσσια ενέργεια, είτε πρόκειται για υποβρύχιες ανεμογεννήτριες ή για παλιρροϊκά φράγματα, και να καθιερωθεί συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών ή των γειτονικών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαθέτουν τοποθεσίες ευνοϊκές για τέτοιου τύπου εγκαταστάσεις — πρόκειται κυρίως για χώρες με διέξοδο στον Ατλαντικό και στη Βόρεια Θάλασσα.

1.6.

Θεωρεί πως δεν πρέπει επίσης να παραβλέπονται τεχνικές που δεν έχουν ωριμάσει ακόμη, όπως η κυματική ενέργεια ή η θερμική ενέργεια των ωκεανών, όμως σε περιόδους έλλειψης δημόσιων πόρων η κατανομή τους πρέπει να ανταποκρίνεται σε κριτήρια αποτελεσματικότητας και, επομένως, επιβάλλεται να δοθεί προτεραιότητα στις από χρονική άποψη πλέον υποσχόμενες τεχνολογίες.

1.7.

Υπογραμμίζει ότι η πραγματοποίηση επενδύσεων στον εν λόγω τομέα θα επέτρεπε στην Ευρωπαϊκή Ένωση να καταστεί, μακροπρόθεσμα, πρωτοπόρος στις νέες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις κατέχουν ήδη το 40 % των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η ΕΟΚΕ συνιστά τη συνέχιση των προσπαθειών έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα της θαλάσσιας ενέργειας, αλλά και της αποθήκευσης ενέργειας που παράγεται από διαλείπουσες πηγές ενέργειας προκειμένου να εξομαλυνθεί η παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας.

1.8.

Εφιστά την προσοχή στην πρόκληση της χορήγησης επιδοτήσεων μόνο στις κλασικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συμπεριφορά που τείνει να μειώνει το πεδίο των δυνατοτήτων και να στρεβλώνει την οικονομία της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές προς όφελος τεχνικών που προωθούνται από ένα αποτελεσματικό λόμπι.

2.1.

Ο πλανήτης μας καλύπτεται στο μεγαλύτερο μέρος του από τους ωκεανούς και θα ήταν ακριβέστερο να ονομαζόταν «πλανήτης Θάλασσα» παρά «πλανήτης Γη». Ανέκαθεν ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε τους αλιευτικούς πόρους ως τροφή. Πρόσφατα, οι επιστήμονες κατόρθωσαν να εκμεταλλευτούν τους πόρους που βρίσκονται στον πυθμένα της θάλασσας ή κάτω από αυτόν (πολυμεταλλικοί κόνδυλοι, πετρέλαιο κ.λπ.). Όσον αφορά την ενέργεια των ωκεανών, χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες, σε βιοτεχνική όμως κλίμακα, με τη χρήση παλιρροϊκών μύλων που συναντάμε σε ορισμένες ακτές.

2.2.

Σήμερα, η ανάγκη καταπολέμησης της πάσης φύσεως ρύπανσης και μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα έπρεπε να μας οδηγήσει να ενδιαφερθούμε για τις δυνατότητες παραγωγής ενέργειας από τη θάλασσα. Επομένως, πώς θα μπορούσαν η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη με διέξοδο στη θάλασσα να παραβλέψουν τις ευκαιρίες που μπορούν να προσφέρουν οι ωκεανοί στον τομέα της ενέργειας;

2.3.

Ουσιαστικά, το μέγεθος του ευρωπαϊκού θαλάσσιου τομέα είναι σημαντικό και, παρ’ όλα αυτά, η εκμετάλλευση των πόρων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από αυτές τις αχανείς εκτάσεις βρίσκεται ακόμη σε πολύ εμβρυϊκό στάδιο. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να συμβάλουν στην προώθηση της εφαρμογής νέων τεχνικών εκμετάλλευσης της θαλάσσιας ενέργειας από καινοτόμες επιχειρήσεις και βιομηχανικούς ομίλους που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας. Αυτό φιλοδοξεί να επιτύχει το φόρουμ θαλάσσιας ενέργειας.

2.4.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας των ωκεανών ποικίλλουν: κύματα, ρεύματα, παλίρροια, διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ των επιφανειακών υδάτων, άνεμοι. Κάθε τεχνική, κάθε μέθοδος έχει συγκεκριμένες γεωγραφικές και οικολογικές απαιτήσεις, πράγμα που σημαίνει ότι κατά την εφαρμογή αυτών των καινοτόμων τεχνικών πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να λαμβάνονται υπόψη οι περιορισμοί και οι συνέπειες που συνεπάγονται.

3.1.

Όλοι όσοι σκέφτονται τον ωκεανό, ήρεμο ή ταραγμένο, ξέρουν ότι αυτή η απεραντοσύνη βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ότι αναπτύσσονται δυνάμεις. Είναι, λοιπόν, φυσικό να αναρωτηθεί κανείς κατά πόσον είναι δυνατή η εκμετάλλευση της ενέργειας που αναπτύσσεται στη θάλασσα.

3.2.

Ποιες είναι, στην πράξη, οι τεχνικές που έχουν μελετηθεί ή τεθεί σε εφαρμογή;

3.3.

Στην πράξη, η πλέον υποσχόμενη τεχνική φαίνεται να είναι κυρίως η εκμετάλλευση των παλιρροϊκών ρευμάτων. Ωστόσο, το δυναμικό των τεχνικών αυτών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τόπο εγκατάστασής τους. Πράγματι, οι περιοχές του Ατλαντικού και της Βόρειας Θάλασσας όπου παρατηρούνται οι ισχυρότεροι συντελεστές παλίρροιας παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Τα σημαντικότερα αποτελέσματα εντοπίζονται, μάλιστα, στις περιοχές με το μεγαλύτερο εύρος παλίρροιας. Το τεράστιο πλεονέκτημα της εκμετάλλευσης αυτού του τύπου είναι ο εφοδιασμός σε ενέργεια κατά τρόπο τακτικό και προβλέψιμο, καθώς η παλίρροια είναι ένα αδιάκοπο φαινόμενο, σχετικά γνωστής εκ των προτέρων έκτασης.

Σύμφωνα με την EDF, το αξιοποιήσιμο δυναμικό για την Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχεται σε περίπου 5 GW (εκ των οποίων 2,5 στις ακτές της Γαλλίας), το ισοδύναμο, δηλαδή, 12 πυρηνικών αντιδραστήρων 10 800 MW. Εντούτοις, η εκμετάλλευση των παλιρροϊκών ρευμάτων βρίσκεται σε στάδιο τεχνολογικής έρευνας και δεν έχει τεθεί ακόμη σε εφαρμογή, εκτός από την περίπτωση του φράγματος της Rance.

3.4.

Ποιες είναι οι τεχνολογίες υποβρύχιων ανεμογεννητριών που βρίσκονται υπό δοκιμή;

4.1.

Υπάρχει πλήθος λύσεων κυματικής ενέργειας· ορισμένα πρωτότυπα είναι βυθισμένα, άλλα εγκατεστημένα στην επιφάνεια, στην ακτή ή στα ανοιχτά. Τα συστήματα δέσμευσης ενέργειας ποικίλλουν μεταξύ των πρωτοτύπων: δέσμευση μηχανικής ενέργειας στην επιφάνεια (κυματισμός) ή κάτω από την επιφάνεια του νερού (παράλληλη ή περιστροφική μετατόπιση), δέσμευση των διακυμάνσεων της πίεσης με το πέρασμα των κυμάτων (διακυμάνσεις της στάθμης του νερού) ή ακόμη δέσμευση μιας ποσότητας νερού με κατακράτηση.

4.2.

Το βασικό μειονέκτημα είναι ότι, αντίθετα με την ενέργεια των παλιρροϊκών ρευμάτων, η κυματική ενέργεια δεν είναι ιδιαίτερα προβλέψιμη. Σήμερα, η εκμετάλλευση της κυματικής ενέργειας βρίσκεται σε στάδιο τεχνολογικής έρευνας και δεν έχει τεθεί ακόμη σε εφαρμογή. Ωστόσο, υποβάλλονται σε δοκιμή έξι διαφορετικές τεχνικές:

5.1.

Πρόκειται για την εκμετάλλευση της διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ των επιφανειακών υδάτων και των βαθέων υδάτων των ωκεανών. Ένα ακρωνύμιο που χρησιμοποιείται συχνά είναι το «OTEC», που σημαίνει «ocean thermal energy conversion». Τα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποιούν τον όρο «υδροθερμική ενέργεια» για την «ενέργεια που αποθηκεύεται υπό μορφή θερμότητας στα επιφανειακά ύδατα».

5.2.

Στην επιφάνεια, χάρη στην ηλιακή ενέργεια, η θερμοκρασία του νερού ανεβαίνει και μπορεί να ξεπεράσει τους 25 oC στην ενδοτροπική ζώνη, ενώ βαθύτερα, λόγω της έλλειψης ηλιακής ακτινοβολίας, το νερό είναι ψυχρό, με θερμοκρασίες που κυμαίνονται στους 2 έως 4 oC, εξαιρουμένων των κλειστών θαλασσών όπως η Μεσόγειος. Επιπλέον, τα ψυχρά στρώματα δεν αναμειγνύονται με τα θερμά. Μια θερμική μηχανή μπορεί να εκμεταλλευτεί αυτή τη διαφορά θερμοκρασίας. Η μηχανή αυτή χρειάζεται μια ψυχρή πηγή και μια θερμή πηγή για να παράγει ενέργεια και χρησιμοποιεί, αντίστοιχα, ως πηγές τα βαθέα και τα επιφανειακά ύδατα.

5.3.

Για να μπορέσει, όμως, να λειτουργήσει με βέλτιστο και αποδοτικό τρόπο, η εκμετάλλευση της θερμικής ενέργειας των θαλασσών αυτού του τύπου πρέπει να είναι εγκατεστημένη σε συγκεκριμένες περιοχές στις οποίες παρατηρείται συγκεκριμένη θερμοκρασία των επιφανειακών υδάτων και συγκεκριμένη θερμοκρασία των βαθέων υδάτων. Ουσιαστικά, οι απαραίτητες σωληνώσεις μπορεί να φτάνουν έως και σε 1 000 μέτρα βάθος περίπου, εγκατάσταση που απαιτεί υψηλό κόστος και εξειδικευμένη τεχνολογία. Ως εκ τούτου, αντενδείκνυται η εκμετάλλευση της θερμικής ενέργειας των θαλασσών να εκτοπιστεί χιλιόμετρα από τις ακτές, απαιτώντας μεγαλύτερους σε μήκος αγωγούς και, άρα, επιπλέον έξοδα. Στην πράξη, η βέλτιστη περιοχή βρίσκεται ανάμεσα στον Τροπικό του Καρκίνου και στον Τροπικό του Αιγόκερω, δηλαδή + 30 και — 30o γεωγραφικό πλάτος, για την Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή, στις αποκαλούμενες εξόχως απόκεντρες περιφέρειες.

6.1.

Μολονότι δεν πρόκειται για θαλάσσια ενέργεια αυτή καθαυτή, πρέπει να αναφέρουμε τις ανεμογεννήτριες που είναι στερεωμένες στον πυθμένα ή σε πλωτήρες (προφανώς αγκυροβολημένους), οι οποίες είναι μακράν οι πιο ανεπτυγμένες υπεράκτιες τεχνολογίες και μοιάζουν σχεδόν συμβατικές σε σχέση με τις τεχνικές που αναλύθηκαν ανωτέρω. Ωστόσο, δεν στερούνται περιβαλλοντικού και οπτικού αντικτύπου. Συχνά τίθεται το ζήτημα της σύγκρουσης λόγω χρήσης με τους αλιείς. Στην πράξη, τα αιολικά πάρκα η βάση των οποίων είναι στερεωμένη στον βυθό αποτελούν θαλάσσια καταφύγια στα οποία πολλαπλασιάζονται τα ψάρια. Εμμέσως οι εγκαταστάσεις αυτές είναι επίσης επωφελείς για τους αλιείς λόγω της ανασύστασης των αποθεμάτων στις ζώνες αυτές όπου απαγορεύεται η αλιεία και όπου τα θεμέλια των ιστών λειτουργούν ως τεχνητοί ύφαλοι.

6.2.

Είναι η μέθοδος με τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης σήμερα στην Ευρώπη και ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης. Μέχρι σήμερα, έχουν εγκατασταθεί σχεδόν 100 σταθμοί αιολικής ενέργειας, κυρίως στη Βόρεια Θάλασσα, στον Ατλαντικό ωκεανό (Μεγάλη Βρετανία) και στη Βαλτική. Στη Μεσόγειο, βαθιά θάλασσα με περιορισμένη ή καθόλου υφαλοκρηπίδα, υπάρχουν λίγες εγκαταστάσεις ή σχέδια.

6.3.

Ακολουθεί μια σύνοψη των σημαντικότερων φάσεων υλοποίησης των τεχνικών αυτών:

6.4.

Υπάρχουν επίσης δύο σημαντικά έργα ανοιχτά των γαλλικών ακτών, ένα στη Βρετάνη και ένα μεταξύ του Noirmoutier και της νήσου Yeu. Έχουν δημοσιευθεί οι προκλήσεις υποβολής προσφορών και έχουν επιλεγεί οι κοινοπραξίες των φορέων εκμετάλλευσης.

6.5.

Η οικονομική απόδοση των υπεράκτιων αιολικών πάρκων εξαρτάται από την τοποθεσία και, κυρίως, από την ισχύ και τη σταθερή εμφάνιση ανέμων· συνεπώς, κυμαίνεται από απλή έως διπλάσια. Ενίοτε, σε περιόδους χαμηλής ζήτησης, η πλεονάζουσα ενέργεια που παράγεται από την ανεμογεννήτρια πωλείται σε αρνητικές τιμές στις αγορές άμεσης παράδοσης. Έτσι, η αξιοσημείωτη ανάπτυξη αυτού του τύπου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ενδέχεται να οδηγήσει σε πλεόνασμα που είναι δύσκολο να αξιοποιηθεί διότι συνδέεται υπερβολικά με τυχαία και κατά τόπους μετεωρολογικά φαινόμενα (βλέπε γνωμοδότηση του καθηγητή Wolf σχετικά με τις διαλείπουσες πηγές ενέργειας).

6.6.

Η ανάπτυξη αυτής της μεθόδου και η τεχνολογική πρόοδος που συνδέεται με την εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας την τελευταία εικοσαετία μειώνει το κόστος των επενδύσεων και της εκμετάλλευσης. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το κόστος της παραγόμενης μεγαβατώρας ήταν 190 ευρώ· σήμερα ανέρχεται σε 140 έως 160 ευρώ. Συγκριτικά, ένας σύγχρονος πυρηνικός αντιδραστήρας τύπου EPR παράγει μία μεγαβατώρα με κόστος 130 ευρώ, όμως η παραγωγή είναι σταθερή και προβλέψιμη.

6.7.

Είναι προφανές ότι οι υπόλοιπες τεχνικές θαλάσσιας εκμετάλλευσης θα πρέπει να μπορούν να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας προκειμένου να αναπτυχθούν σε βιομηχανική κλίμακα και να αποδείξουν ότι προσφέρουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις υπεράκτιες ανεμογεννήτριες που απαιτούν σημαντικά έξοδα συντήρησης και εποπτείας. Σήμερα, οι υποβρύχιες ανεμογεννήτριες και τα φράγματα στις εκβολές των ποταμών φαίνεται πως είναι τα αποτελεσματικότερα και αποδοτικότερα συστήματα. Ένα από τα πλεονεκτήματά τους είναι η παραγωγή ενέργειας κατά τρόπο τακτικό και προβλέψιμο.

7.1.

Οι υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που συνιστούν πράσινες ενέργειες, είναι επιλέξιμες για διάφορα συστήματα στήριξης, ευρωπαϊκά ή εθνικά, κυρίως προτιμησιακή τιμή αγοράς. Εντούτοις, για τις τεχνολογίες αυτές, πλην των υπεράκτιων ανεμογεννητριών, εκκρεμούν ακόμη δοκιμές πλήρους κλίμακας. Ευελπιστούμε ότι ο όποιος οικολογικός συντηρητισμός δεν θα αντικρούσει τις νέες πειραματικές τεχνικές. Ως γνωστόν, τα φράγματα στις εκβολές των ποταμών δεν κατόρθωσαν να αναπτυχθούν κυρίως λόγω των έντονων αντιδράσεων οικολόγων και αλιέων. Κάθε εξοπλισμός έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Επομένως, επιβάλλεται να είμαστε σε θέση να τις υπολογίσουμε όσο το δυνατόν ακριβέστερα προκειμένου να εκτιμήσουμε την πραγματική ισορροπία μεταξύ κόστους και οφέλους.

7.2.

Πριν από λίγο καιρό, εμβαπτίστηκε μεταξύ Paimpol και της νήσου Bréhat το πρώτο πάρκο υποβρύχιων ανεμογεννητριών. Τα παλιρροϊκά ρεύματα πλημμυρίδας και άμπωτης περιστρέφουν τα πτερύγια των γεννητριών· κάθε μηχάνημα μπορεί να αναπτύξει ισχύ 1 MW, ενώ οι υποβρύχιες ανεμογεννήτριες θα μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια 3 000 νοικοκυριών.

7.3.

Τέλος, όλες ανεξαιρέτως οι τεχνικές εκμετάλλευσης της θαλάσσιας ενέργειας εξαρτώνται, όσον αφορά την αποτελεσματικότητά τους, από την τοποθεσία τους. Δεν αποτελούν, συνεπώς, μια καθολικά αποτελεσματική πηγή ενέργειας. Πρέπει λοιπόν να δείξουμε περισσότερη λογική σε αυτό τον τομέα από ό,τι για ορισμένες άλλες επιδοτούμενες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως, παραδείγματος χάρη, τα ηλιακά πάνελ, που ενίοτε εγκαθίστανται περισσότερο για λόγους φορολογικών ελαφρύνσεων παρά για λόγους αποτελεσματικότητας. Πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί ότι η φορολόγηση του CO2 θα συμβάλει στο να γίνουν ελκυστικές από οικονομική άποψη τεχνικές παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που σήμερα βρίσκονται σε αρχικό στάδιο.