23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/1

1.1

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ορίσει την «ευελιξία με ασφάλεια» ως την «ολοκληρωμένη στρατηγική για την ταυτόχρονη αύξηση της ευελιξίας και της ασφάλειας στην αγορά εργασίας». Σε αυτό το γνωμοδοτικό έγγραφο, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ορισμένες πτυχές της έννοιας της ευελιξίας με ασφάλεια τις οποίες θεωρεί – κατά την τρέχουσα περίοδο κρίσης – άκρως σημαντικές προκειμένου όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας τους και να δοθούν σε άτομα που βρίσκονται εκτός της αγοράς εργασίας όσο το δυνατόν περισσότερες ευκαιρίες για την ταχύτερη δυνατή εξεύρεση νέας θέσης εργασίας. Εργοδότες και εργαζόμενοι πρέπει να συνεργαστούν στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι όσο το δυνατόν περισσότεροι εργαζόμενοι θα παραμείνουν στην αγορά εργασίας.

1.2

Κατά την τρέχουσα περίοδο έντονης κρίσης και κατακόρυφης αύξησης της ανεργίας, η ευελιξία με ασφάλεια πρέπει, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, να μην θεωρείται ως δέσμη μέτρων για τη διευκόλυνση της απόλυσης εργαζομένων ή την υπονόμευση της κοινωνικής προστασίας γενικά και των ανέργων ειδικότερα. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι τα μέτρα ενίσχυσης της πτυχής της ασφάλειας (κατά την ευρύτερη δυνατή έννοια) στο πλαίσιο της ευελιξίας με ασφάλεια αποτελούν, κατά την τρέχουσα συγκυρία, ζήτημα ύψιστης προτεραιότητας.

1.3

Η ΕΟΚΕ έχει υπογραμμίσει τη σημασία της εσωτερικής ευελιξίας με ασφάλεια σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της. Η κρίση αναδεικνύει τη σπουδαιότητα των μέτρων εσωτερικής ευελιξίας με ασφάλεια έτσι ώστε να μπορούν οι επιχειρήσεις να προσαρμοστούν στην απότομη μείωση των παραγγελιών χωρίς να αναγκαστούν να προβούν σε απολύσεις προσωπικού. Οι επιχειρήσεις που διαθέτουν λογαριασμούς χρόνου εργασίας οι οποίοι έχουν συμφωνηθεί με τους κοινωνικούς εταίρους βρίσκονται σε πολύ πιο ευνοϊκή θέση, καθώς μπορούν να αντιδρούν γρήγορα στις νέες συνθήκες της αγοράς που δημιουργούνται λόγω της κρίσης σε σύγκριση με τις επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν τέτοιου είδους μέσα. Ένα από τα σαφή διδάγματα που αντλούνται από την κρίση είναι ότι οι λογαριασμοί χρόνου εργασίας και η ευέλικτη ρύθμιση του χρόνου εργασίας πρέπει να προωθηθούν από τους κοινωνικούς εταίρους. Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να καταστούν τα μέσα αυτά όσο το δυνατόν πιο ελκυστικά για τις εταιρείες και τους εργαζομένους.

1.4

Η ευελιξία με ασφάλεια δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά αν οι εργαζόμενοι δεν διαθέτουν ικανοποιητική κατάρτιση. Υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ των νέων δεξιοτήτων και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Είναι προς το συμφέρον των επιχειρήσεων να επενδύουν στη συνεχή κατάρτιση των εργαζομένων τους. Οι εργαζόμενοι, από την πλευρά τους, έχουν την ευθύνη να μεριμνούν για τη διά βίου κατάρτισή τους. Η στρατηγική “Λισσαβώνα 2010+” αναμένεται να προσφέρει λύσεις σε αυτά τα προβλήματα.

1.5

Η κρίση αναδεικνύει τη σπουδαιότητα του κοινωνικού διαλόγου. Οι τελευταίοι μήνες έχουν καταδείξει την προσήλωση των κοινωνικών εταίρων στον στόχο της από κοινού εξεύρεσης λύσεων για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων σοβαρών προβλημάτων. Η ΕΟΚΕ προτείνει στη Σουηδική Προεδρία της ΕΕ και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημιουργήσουν μια διαδικτυακή πλατφόρμα για την προώθηση της ανταλλαγής εμπειριών όσον αφορά τις πρωτοβουλίες αυτές των κοινωνικών εταίρων, με τον παράλληλο σεβασμό των διαφορετικών καταστάσεων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

1.6

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι κοινωνικοί εταίροι διαπραγματεύονται επί του παρόντος μια αυτόνομη συμφωνία - πλαίσιο για τη δημιουργία αγορών εργασίας χωρίς αποκλεισμούς. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι μια μελλοντική συμφωνία μπορεί να προσφέρει πραγματική προστιθέμενη αξία στην προσπάθεια να βοηθηθούν τα πλέον ευάλωτα άτομα που έχουν χάσει τις θέσεις εργασίας τους να αντιμετωπίσουν την κρίση και να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας. Η ΕΟΚΕ προσβλέπει στην κοινή παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής της ευελιξίας με ασφάλεια, για την οποία δεσμεύτηκαν οι ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι στο πρόγραμμα εργασίας τους για την περίοδο 2009 - 2010.

1.7

Η ταχύτητα και ο έντονος αντίκτυπος της οικονομικής κάμψης κάνουν πολλούς εργοδότες να θυμούνται τα χρόνια της άνθησης, όταν διαπίστωναν πόσο δύσκολη είναι η εξεύρεση επαρκούς αριθμού προσωπικού με ικανοποιητικό επίπεδο κατάρτισης. Καθόσον τώρα έχουν στρέψει το βλέμμα στο απώτερο μέλλον και σκέφτονται την οικονομική ανάκαμψη που είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσει, δεν καταργούν αβίαστα υπεράριθμες θέσεις εργασίας που ενδέχεται να προκαλέσει η μέριμνα εξοικονόμησης πόρων σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Εντούτοις, καμία επιχείρηση δεν δύναται να αγνοήσει στοιχειώδεις κανόνες της οικονομίας. Σε τελική ανάλυση, κάθε επιχείρηση ενδιαφέρεται πάνω από όλα να εξασφαλίσει την επιβίωσή της. Για τους εργαζόμενους που πλήττονται από αυτή την κρίση είναι κρίσιμο να επανέλθουν στην αγορά εργασίας το ταχύτερο δυνατόν. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη να τους παρασχεθεί ταχεία και υψηλής ποιότητας στήριξη. Τα κράτη μέλη πρέπει να εξετάσουν σοβαρά το ενδεχόμενο αύξησης του αριθμού και της ποιότητας του προσωπικού που εργάζεται στις υπηρεσίες εξεύρεσης εργασίας, έτσι ώστε να βοηθηθούν οι πολίτες να επανέλθουν το ταχύτερο δυνατόν στην αγορά εργασίας.

1.8

Λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές και περιφερειακές ιδιαιτερότητες, καθώς και τις διαφορές μεταξύ των επιμέρους βιομηχανικών τομέων, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, να επιτελέσει το έργο της σε ευρωπαϊκό πλαίσιο και με πλήρη σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας. Έτσι θα μπορέσει να δημιουργηθεί το ευρωπαϊκό πλαίσιο που απαιτείται για τη διασφάλιση της ενίσχυσης ενός ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου το οποίο θα εξελιχθεί από θεωρητικό μοντέλο σε αδιαφιλονίκητη πραγματικότητα (1). Επιβάλλεται να προβλεφθεί μια διαδικασία για την περίοδο μετά την ολοκλήρωση της στρατηγικής της Λισσαβώνας (Λισσαβώνα 2010+) ώστε να επιτευχθούν οι ακόμη ανεκπλήρωτοι στόχοι και όσοι θα εμφανισθούν κατά τη διάρκεια της κρίσης, η οποία ενδέχεται να αποδειχθεί μακροχρόνια και επίπονη. Η ευελιξία με ασφάλεια πρέπει οπωσδήποτε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι απαιτείται ισορροπία μεταξύ των επιμέρους πτυχών της ευελιξίας με ασφάλεια κατά την εφαρμογή της.

1.9

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι μεταρρυθμίσεις των αγορών εργασίας στα κράτη μέλη πρέπει να αναχαιτίσουν την τάση αύξησης των επισφαλών θέσεων εργασίας που χαρακτηρίζονται από υπερβολική ευελιξία, η οποία αποβαίνει εις βάρος της ασφάλειας, φαινόμενο το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερα έντονη εξάπλωση τα τελευταία χρόνια. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την ανησυχία που εξέφρασε η Επιτροπή των Περιφερειών στη γνωμοδότησή της, της 7ης Φεβρουαρίου 2008 (2). Η ενδεχόμενη επικράτηση της εξωτερικής ευελιξίας καθιστά δυνατή την «εκτεταμένη απορρύθμιση των καν ονικών συνθηκών εργασίας προς την κατεύθυνση της επέκτασης της επισφαλούς απασχόλησης».

2.1

Η Σουηδική Προεδρία καλεί την ΕΟΚΕ να γνωμοδοτήσει σχετικά με το θέμα της «ευελιξίας με ασφάλεια», επί του οποίου έχει ήδη αποφανθεί (3) αν και αυτό παρουσιάζεται τώρα σε νέο πλαίσιο. Η επείγουσα ανάγκη επανεξέτασης ενόψει της οικονομικής κρίσης επιβεβαιώθηκε κατά την ακρόαση που διοργάνωσε η Σουηδική Προεδρία στις 7 Ιουλίου 2009 στη Στοκχόλμη.

2.2

Η έννοια της ευελιξίας με ασφάλεια περιλαμβάνει διαφορετικές προσεγγίσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την έχει ορίσει στην ανακοίνωσή της (COM(2007) 359 τελικό) ως μια «ολοκληρωμένη στρατηγική για την ταυτόχρονη αύξηση της ευελιξίας και της ασφάλειας στην αγορά εργασίας» (4). Καθόσον ο ορισμός αυτός χρησιμοποιήθηκε επίσης στα συμπεράσματα της έκτακτης συνόδου κορυφής της Πράγας, στις 7 Μαΐου 2009, η παρούσα γνωμοδότηση στηρίζεται επίσης σε αυτή την κοινή ερμηνεία.

2.3

Η ΕΟΚΕ εμμένει στη θέση ότι οι πολιτικές που αφορούν την αγορά εργασίας αποτελούν ευθύνη των κρατών μελών, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Τυχόν απόπειρα εναρμόνισης των νόμων που διέπουν την αγορά εργασίας θα ερχόταν σε αντίθεση με τη συγκεκριμένη αρχή και θα ήταν ατυχής, καθόσον θα έβλαπτε παραδόσεις και γεωγραφικές δομές που έχουν αποδείξει την ορθότητα και τη σταθερότητά τους. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι οικονομίες των κρατών μελών δεν βρίσκονται όλες στο ίδιο επίπεδο ανάπτυξης. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζεται στα αντίστοιχα κοινωνικά τους συστήματα. Στο πλαίσιο αυτό, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, οι προκλήσεις στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί η ΕΕ πρέπει να είναι:

3.1.1

Οι συνέπειες της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης στην ιστορία της Κοινότητας είναι αρκετά εμφανείς σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα: το δημόσιο χρέος των κρατών μελών της ΕΕ αυξάνεται με πρωτόγνωρη ταχύτητα. Αν και οι κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως έχουν κατακλύσει τις αγορές με διαθέσιμο ρευστό, το τραπεζικό σύστημα εξακολουθεί να μην λειτουργεί όπως σε περιόδους ομαλότητας. Ειδικότερα, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) καθώς και οι ελεύθεροι επαγγελματίες αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες πρόσβασης σε νέες πιστώσεις. Οι ολέθριες επιπτώσεις της ανεργίας στις κοινωνίες και στην εσωτερική αγορά δεν θα αργήσουν να γίνουν αισθητές. Συγχρόνως, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας είναι εξαιρετικά σπάνια και δύσκολη.

3.1.2

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι επιβεβλημένη η προσαρμογή, σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, του προτύπου της ευελιξίας με ασφάλεια λόγω της σημερινής σοβαρής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, παρά το γεγονός ότι η πιο πρόσφατη γνωμοδότησή της επί του θέματος εκδόθηκε μόλις την άνοιξη του 2008. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το αίτημα της Σουηδικής Προεδρίας να εξεταστεί πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κράτη μέλη την ευελιξία με ασφάλεια στην αναδιάρθρωση στο πλαίσιο της παγκόσμιας ανάπτυξης. Η παγκόσμια ανάπτυξη αναφέρεται στην οικονομική κρίση και στις τραγικές επιπτώσεις της για την πραγματική οικονομία και την απασχόληση. Η κρίση αυτή έχει ήδη αναγνωριστεί ως η σοβαρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων 80 ετών. Οι επιπτώσεις της πιθανότατα θα σημαδέψουν ολόκληρο τον 21ο αιώνα. Καθίσταται μάλιστα ακόμη πιο σοβαρή δεδομένου ότι συνοδεύεται από δύο επιπλέον κρίσεις οι οποίες συνιστούν μείζονες προκλήσεις σε παγκόσμια κλίμακα: την κλιματική κρίση και τη δημογραφική κρίση.

3.1.3

Η κρίση μεταβάλλει το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον εντός του οποίου ενδέχεται να πραγματοποιηθούν μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας. Αυτό είναι προφανές ανεξαρτήτως του πώς κρίνουμε τη σκοπιμότητα, το εφικτό, ή ακόμη και την αναγκαιότητα ή την αδυναμία εφαρμογής τέτοιων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε περίοδο κρίσης. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ οφείλει να υπογραμμίσει ότι η ένταξη και επανένταξη των ανέργων στην αγορά εργασίας πρέπει να αποτελέσει απόλυτη προτεραιότητα.

3.1.4

Παρά ταύτα, η ΕΟΚΕ σκοπεύει να αντλήσει συμπεράσματα βάσει των παρατηρήσεών της προκειμένου να διατυπώσει συγκεκριμένες και θετικές προτάσεις όσον αφορά τις συστατικές παραμέτρους της ευελιξίας με ασφάλεια, δηλαδή την ευελιξία και την ασφάλεια. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπογραμμίσει ότι η ισορροπημένη διαχείριση των μέτρων ευελιξίας και ασφάλειας είναι επιβεβλημένη προκειμένου να αποφύγουμε κοινωνικές συγκρούσεις όπως αυτές που έχουν ήδη εκδηλωθεί στην Ευρώπη.

3.2.1

Η εσωτερική ευελιξία πρέπει να προκύψει ως αποτέλεσμα του κοινωνικού διαλόγου μεταξύ της εργοδοσίας και των εργαζομένων ή των αντιπροσώπων τους, των κοινωνικών εταίρων, στο επίπεδο της επιχείρησης ή του οικείου τομέα. Χάρη σε αυτή αποφεύγεται η απώλεια θέσεων εργασίας και μπορεί, ως εκ τούτου, σε περιόδους δυσκολιών, να αποτελέσει σημαντικό σταθεροποιητικό παράγοντα για την κοινωνική συνοχή στην Ευρώπη. Η καλή συνεννόηση μεταξύ επιχειρηματιών και εργαζομένων είναι αναγκαία για τη διασφάλιση του σεβασμού από τις επιχειρήσεις της κοινωνικής τους ευθύνης καθώς και για την παραμονή των εργαζομένων στην αγορά εργασίας ενισχύοντας την απασχόληση. Ο ρόλος των κυβερνήσεων είναι απαραίτητος για την υποστήριξη αυτών των μέτρων, όμως οι παρεμβάσεις τους δεν πρέπει να αποβαίνουν εις βάρος της δυνατότητάς τους να παρέχουν τις στοιχειώδεις κοινωνικές υπηρεσίες, όπως η ασφάλεια (είτε πρόκειται για τα προϊόντα διατροφής, για την εναέρια κυκλοφορία, για τον καθολικό χαρακτήρα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας ή για την ασφάλεια που προσφέρει η αστυνομία) και η εκπαίδευση, που στηρίζεται πλέον στην προσέγγιση της διά βίου μάθησης.

3.2.2

Κάθε κοινωνική μεταρρύθμιση πρέπει να τοποθετείται στο αντίστοιχο κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό πλαίσιο. Η ευελιξία με ασφάλεια σε περίοδο κρίσης εγείρει αναμφίβολα ορισμένα δύσκολα ερωτήματα, αν οι θυσίες που απαιτούνται για την υποθετική δυνατότητα αύξησης της απασχόλησης δεν συνοδεύονται ταυτόχρονα από εγγυήσεις. Πρέπει συνεπώς να κατανοήσουμε πλήρως ότι η ευελιξία με ασφάλεια θα αποβεί χρήσιμη μόνον εάν εντάσσεται σε μια κοινή προσέγγιση των κοινωνικών εταίρων και όχι σε μία μόνο κοινωνική ομάδα. Επιβάλλεται συνεπώς, σε αυτό το πλαίσιο, να στραφούμε πολύ σοβαρά προς την κατεύθυνση της ασφάλειας, και της ισορροπίας μεταξύ ασφάλειας και ευελιξίας. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να επικεντρώσει την ανάλυσή της περισσότερο στις δυνατότητες που παρέχει η εσωτερική ευελιξία, η οποία μπορεί να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό μέσο της ευελιξίας με ασφάλεια για την καταπολέμηση της ανεργίας. (5)

3.2.3

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι συνιστώσες της ευελιξίας με ασφάλεια πρέπει να είναι ισορροπημένες, δεν πρέπει δηλαδή να εφαρμόζεται η έννοια αυτή κατά τρόπο που να αποβαίνει εις βάρος της ασφάλειας. Πώς μπορούν, όμως, τα κράτη μέλη να εγγυηθούν αυτή την ισορροπία σε περιόδους κρίσης; Η ΕΟΚΕ προτείνει να εξεταστούν επιμελώς σε αυτή την περίοδο κρίσης οι μεταρρυθμίσεις που έχουν ως βάση τους το πρότυπο της ευελιξίας με ασφάλεια, έτσι ώστε να μην προκληθούν ανεπιθύμητες κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες. Οι προφυλάξεις αυτές πρέπει να αυξηθούν στην περίπτωση της λεγόμενης «εξωτερικής» ευελιξίας με ασφάλεια.

3.2.4

Σύμφωνα με τα όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, τα μέτρα ευελιξίας με ασφάλεια πρέπει να είναι αξιόπιστα από κάθε άποψη, κυρίως δε από δημοσιονομική. Αυτό είναι πιθανό να απαιτήσει επανιεράρχηση των προτεραιοτήτων στις δημοσιονομικές δαπάνες των κρατών μελών και, ενδεχομένως, ενίσχυση των κοινοτικών ενισχύσεων· διότι δεν μπορεί να υπάρξει «ευελιξία με ασφάλεια» χωρίς ασφάλεια.

3.2.5

Σε αντίθεση με τη λελογισμένη χρήση των ποικίλων μορφών της εσωτερικής ευελιξίας, θα ήταν παρακινδυνευμένο υπό τις τρέχουσες συνθήκες να επιβληθούν κατά πιεστικό τρόπο μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας με στόχο την προώθηση περαιτέρω εξωτερικής ευελιξίας. Οι προβληματισμοί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επικεντρώνονται μέχρι στιγμής σε αυτή τη διάσταση της ευελιξίας με ασφάλεια. Σε πολλές συλλογικές συμβάσεις στην Ευρώπη υπάρχουν διατάξεις για την οργάνωση της ευελιξίας με ασφάλεια στην επιχείρηση. Μπορεί, μεταξύ άλλων, να συνίσταται στην ανακατανομή του χρόνου εργασίας, ώστε να περιλαμβάνει και περιόδους κατάρτισης.

3.3.1

Η ΕΟΚΕ εμμένει στη θέση της ότι οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να είναι οι πρωταγωνιστές ενός φόρουμ που θα καθιστά δυνατή τη διαρκή αντιπαράθεση απόψεων σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις έτσι ώστε οι δύο πόλοι, οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι, να μπορούν να διασφαλίσουν τη διατήρηση σταθερής ισορροπίας μεταξύ ευελιξίας και ασφάλειας. Αυτή η προσέγγιση είναι σημαντική και ενδιαφέρουσα για το μέλλον της απασχόλησης στην Ευρώπη. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει επίσης να συμμετέχει ενεργά στον διάλογο η κοινωνία των πολιτών. Όλες οι πολιτικές απασχόλησης και όλες οι μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Όμως, αυτές οι μεταρρυθμίσεις δεν πρέπει να είναι αποσυνδεδεμένες από τις οικονομικές προοπτικές, τις κοινωνικές συνθήκες και την κοινωνική βιωσιμότητα.

3.3.2

Η ευελιξία με ασφάλεια είναι ένα σημαντικό μέσο άμβλυνσης των συνεπειών της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της πραγματικής οικονομίας στην εργασία και στην απασχόληση. Δεν πρέπει ωστόσο να γίνεται κατάχρησή της προκειμένου να διευκολύνονται οι απολύσεις σε χώρες οι οποίες διαθέτουν εργατικό δίκαιο το οποίο εγγυάται ορισμένο επίπεδο ασφάλειας έναντι πρακτικών οι οποίες είναι γνωστές με την αγγλική φράση «hire and fire» («πρόσληψη και απόλυση»). Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σαφήνεια με την οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι η ευελιξία με ασφάλεια δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση να ισοδυναμεί με δικαίωμα απόλυσης.

3.3.3

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπογραμμίσει ότι κάθε μεταρρύθμιση του εργατικού δικαίου πρέπει να πραγματοποιείται σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους, ειδάλλως είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Ο κοινωνικός διάλογος αποτελεί εγγύηση της σύγχρονης και κοινωνικής συμμετοχικής δημοκρατίας. Η τροποποίηση του εργατικού δικαίου πρέπει να προκύπτει από διαπραγματεύσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Ο κοινωνικός διάλογος επιτρέπει, επιπλέον, την υιοθέτηση διαφορετικών μορφών εσωτερικής ευελιξίας, προσφέροντας περισσότερα περιθώρια ευελιξίας στις επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως της τάσης αύξησης ή μείωσης των δραστηριοτήτων τους.

3.3.4

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την προσπάθεια και τη συνεργασία των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων στον τομέα της ευελιξίας με ασφάλεια. Η ΕΟΚΕ εκτιμά το γεγονός ότι οι ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι ενέταξαν στο πρόγραμμα εργασίας τους για την περίοδο 2009-2010 την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της εφαρμογής της ευελιξίας με ασφάλεια. Η ΕΟΚΕ αναμένει την έκθεση που θα προκύψει από αυτή την αξιολόγηση και προσβλέπει στη δυνατότητα της κοινής αξιολόγησης να ασκήσει σημαντική επιρροή στους τρόπους προσέγγισης των ποικίλων εφαρμογών της ευελιξίας με ασφάλεια στα διάφορα κράτη μέλη.

3.4.1

Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, με δεδομένο ότι θα προηγηθεί κοινωνικός διάλογος σε όλα τα επίπεδα και ότι θα ληφθούν υπόψη οι περιορισμοί της οικονομίας και ο ρόλος των κυβερνήσεων, η ανάλυση και οι δυνατότητες εφαρμογής της ευελιξίας με ασφάλεια πρέπει να εστιαστούν στον στόχο της διατήρησης του μέγιστου αριθμού θέσεων εργασίας με τη βέλτιστη δυνατή προστιθέμενη αξία, και της ενίσχυσης της κοινωνικής προστασίας του συνόλου των εργαζομένων, ανεξαρτήτως της θέσης τους στην αγορά εργασίας.

3.4.2

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τα συμπεράσματα της έκθεσης του Συμβουλίου της 8ης και 9ης Ιουνίου σχετικά με την ευελιξία με ασφάλεια σε περίοδο κρίσης. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να μπορούν οι άνεργοι να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας το ταχύτερο δυνατόν. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι αναγκαίο να τους παρέχεται ταχύτατα αποτελεσματική βοήθεια, υποστήριξη και καθοδήγηση. Τα κράτη μέλη πρέπει να παρακινηθούν να εκμεταλλευτούν καλύτερα τα υφιστάμενα Ευρωπαϊκά Ταμεία, και πρέπει οπωσδήποτε να επιδοθούν στη βελτίωση της ποιότητας όλων των μέσων προώθησης της απασχόλησης, όπως για παράδειγμα των υπηρεσιών προώθησης της ποιοτικής απασχόλησης, έτσι ώστε να ενισχυθεί η δραστηριότητα και η αποτελεσματικότητά τους.

3.4.3

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βάσει της οποίας οι συμφωνίες σχετικά με τα τεχνικά επιδόματα ανεργίας μπορούν να αποτελέσουν αποτελεσματικό βραχυπρόθεσμο μέσο διατήρησης της απασχόλησης, αποφυγής της ανεργίας και διατήρησης της αγοραστικής δύναμης. Τα στοιχεία αυτά παράγουν τρία αποτελέσματα: τη διατήρηση της τεχνογνωσίας και των δεξιοτήτων του εργαζομένου προς όφελος της επιχείρησης, τον μη αποκλεισμό του εργαζομένου από τον κόσμο της εργασίας, και τη σταθερότητα της εθνικής οικονομίας, η οποία αποφεύγει ένα κύμα ανεργίας. Η κρίση έχει καταδείξει την ανάγκη προώθησης των «λογαριασμών χρόνου εργασίας» και της ευέλικτης διαχείρισης του χρόνου εργασίας. Οι επιχειρήσεις που διαθέτουν «λογαριασμούς χρόνου εργασίας» βρίσκονται σε πολύ πιο ευνοϊκή θέση καθώς μπορούν να αντιδρούν γρήγορα στις νέες συνθήκες της αγοράς και να προσαρμόζονται σε απότομες μειώσεις της ζήτησης. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και την ΕΕ να καταστήσουν το μέσο αυτό όσο το δυνατόν πιο ελκυστικό για τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις.

3.4.4

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τους κοινωνικούς εταίρους, σε όλα τα επίπεδα, περιλαμβανομένου του μικροοικονομικού επιπέδου, να θέσουν ως κύριο άξονα του κοινωνικού διαλόγου, καθώς και των συμβιβασμών που θα απαιτηθούν από όλους τους εταίρους σε αυτή την περίοδο έντονης κρίσης, τη διατήρηση και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, διαφυλάσσοντας την αγοραστική δύναμη των εργαζομένων. Οι κυβερνήσεις πρέπει να βρουν τα κατάλληλα μέσα τα οποία θα τους επιτρέψουν να διαδραματίσουν ρόλο καταλύτη και να ευνοήσουν τέτοιου είδους συμφωνίες, με άλλα λόγια να παράσχουν οικονομικά κίνητρα υπέρ των συμφωνιών αυτών. Η ΕΟΚΕ προτείνει στη Σουηδική Προεδρία και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημιουργήσουν μια διαδικτυακή πλατφόρμα η οποία να επιτρέπει τον πολλαπλασιασμό των ανταλλαγών πληροφοριών και εμπειριών όσον αφορά τις πρωτοβουλίες των κοινωνικών εταίρων σε πρακτικό επίπεδο, με ταυτόχρονο σεβασμό των διαφορετικών καταστάσεων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

3.4.5

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι τέσσερις συνιστώσες της ευελιξίας με ασφάλεια και οι αρχές της, όπως τις έχει διατυπώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στη μείωση της ανεργίας στην Ευρώπη. Εντούτοις, επιβάλλεται να ληφθεί μέριμνα για τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας. Η ύπαρξη πραγματικής κοινωνικής προστασίας διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Είναι απαραίτητη για την κοινωνική συνοχή εντός της ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι μεταρρυθμίσεις των αγορών εργασίας στα κράτη μέλη πρέπει να αποφύγουν τη συνέχιση της τάσης αύξησης των επισφαλών θέσεων εργασίας που χαρακτηρίζονται από υπερβολική ευελιξία, η οποία αποβαίνει εις βάρος της ασφάλειας, φαινόμενο το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερα έντονη εξάπλωση τα τελευταία χρόνια. Η Επιτροπή θα πρέπει να προβαίνει σε τακτικό απολογισμό της εφαρμογής των αρχών της ευελιξίας με ασφάλεια στα νομοθετικά και κανονιστικά κείμενα που αφορούν την αγορά εργασίας. Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι οι αρχές της ευελιξίας με ασφάλεια πρέπει να ενταχθούν πληρέστερα στο πρόγραμμα για την περίοδο μετά την ολοκλήρωση της στρατηγικής της Λισσαβώνας. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ προτείνει τον συντονισμό του έργου των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων με αυτή τη στρατηγική.

3.5.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να ξεκινήσει η Σουηδική Προεδρία διάλογο σχετικά με τις πτυχές της ευελιξίας με ασφάλεια που μπορούν, κατά το πρότυπο πολλών κρατών μελών που την εφαρμόζουν, να συμβάλλουν ώστε η Ένωση να διέλθει αυτή την παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση διασφαλίζοντας το μέγιστο δυνατό ποσοστό απασχόλησης, έτσι ώστε να μην κινδυνεύσει η κοινωνική της συνοχή. Η ΕΕ έχει κάθε συμφέρον να μην χάσει τα προσόντα των εργαζομένων της, τα οποία θα χρειαστεί μετά τη λήξη της κρίσης. Αυτό καθίσταται ακόμη πιο επιτακτικό δεδομένου ότι οι δημογραφικές εξελίξεις αναμένεται να μειώσουν σημαντικά το ειδικευμένο εργατικό δυναμικό στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

3.5.2

Η απόλυση ειδικευμένου προσωπικού, σε περιόδους κρίσης, συνιστά κίνδυνο ενόψει της αναμενόμενης ανάκαμψης. Η έλλειψη τεχνογνωσίας κινδυνεύει να αυξηθεί. Ακόμη χειρότερο είναι το γεγονός ότι πολλές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις φαίνεται να μειώνουν τις θέσεις απασχόλησης των ασκούμενων εργαζομένων ή τις θέσεις εργασίας τους που προορίζονται για νέους πτυχιούχους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θέτουν σε κίνδυνο το μέλλον τους. Εξάλλου, η ίδια η ευελιξία με ασφάλεια δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά αν οι εργαζόμενοι δεν διαθέτουν ικανοποιητική κατάρτιση. Ως εκ τούτου, η διακοπή της κατάρτισης θα ερχόταν σε αντίθεση με αυτό το μέσο μεταρρύθμισης. Υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ των νέων δεξιοτήτων και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Η στρατηγική «Λισσαβώνα 2010+» θα πρέπει να προσφέρει λύσεις σε αυτά τα προβλήματα. Οι επιχειρήσεις είναι σκόπιμο να επενδύουν στη διαρκή κατάρτιση των εργαζομένων τους. Συγχρόνως, είναι προφανές ότι αποτελεί επίσης ευθύνη κάθε εργαζομένου να μεριμνά για τη διά βίου κατάρτισή του.

3.5.3

Η διά βίου μάθηση στο πλαίσιο της ευελιξίας με ασφάλεια πρέπει να εντάσσεται στη λογική της βιώσιμης ανάπτυξης των κοινωνιών στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατ’ αυτόν τον τρόπο να λειτουργεί ως παράδειγμα προς μίμηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κατάρτιση των εργαζομένων πρέπει να προσανατολίζεται στους ευρωπαϊκούς στόχους της δημιουργίας περισσότερων ποιοτικών θέσεων εργασίας και της προσπάθειας ανάπτυξης μιας βιώσιμης οικονομίας.

3.5.4

Η ευελιξία με ασφάλεια στηρίζεται ουσιαστικά στη βελτίωση της δυνατότητας απασχόλησης. Αυτή εξαρτάται από την αριστεία των εκπαιδευτικών συστημάτων και την αποτελεσματικότητα των πρακτικών διά βίου κατάρτισης. Όσο τα κράτη μέλη διακηρύσσουν ότι τάσσονται υπέρ της διά βίου μάθησης χωρίς να μεταρρυθμίζουν τα εκπαιδευτικά τους συστήματα, χωρίς να αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στην προσχολική εκπαίδευση, χωρίς να διαθέτουν περισσότερα μέσα στην εκπαίδευση και, τέλος, χωρίς να ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν με δημοσιονομικά μέσα την επαγγελματική και διά βίου κατάρτιση στο πλαίσιο της απασχόλησης, δεν μπορεί να εκπληρωθεί μια σημαντική προϋπόθεση της ευελιξίας με ασφάλεια. Η ΕΟΚΕ καλεί τις εθνικές κυβερνήσεις να δώσουν απόλυτη προτεραιότητα σε όλα αυτά τα ζητήματα που άπτονται της εκπαίδευσης. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της κοινής δράσης των κρατών μελών για την προώθηση του τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην Ευρώπη.

3.6.1

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας στην οποία παραμένει προσηλωμένη η ΕΟΚΕ, ελπίζοντας ότι θα εγκριθεί και από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της εσωτερικής κοινωνικής οικονομίας της αγοράς. Το άρθρο 2 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας αναφέρει την «κοινωνική οικονομία της αγοράς» μεταξύ των στόχων της Κοινότητας. Πρόκειται για μια σημαντική καινοτομία. Αυτός ο νέος προσανατολισμός, ο οποίος δίνει πολύ μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου, θα επηρεάσει ασφαλώς τη μελλοντική ευρωπαϊκή νομοθεσία και, κυρίως τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.

3.6.2

Είναι αληθές ότι ορισμένες πολιτικές εξελίξεις σε ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες εγείρουν ανησυχίες όσον αφορά τις πιθανότητες επιτυχίας της τελικής έγκρισης της Συνθήκης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ παραμένει αισιόδοξη, διότι δεν υφίστανται άλλες επιλογές, δεν υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο. Κυρίως δε σε περιόδους κρίσης τα θεσμικά όργανα πρέπει να είναι σε θέση να εργάζονται με βάση κανόνες λειτουργίας καταλληλότερους από αυτούς που επιτρέπει η Συνθήκη της Νίκαιας στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27. Στο εξής, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή κρίνει απαραίτητο να προετοιμάσουν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα τον φάκελο της ευελιξίας με ασφάλεια ενόψει της έναρξης ισχύος της Συνθήκης της Λισσαβώνας ήδη από το τρέχον έτος ή, το αργότερο, το 2010, καθώς και σε συνάρτηση με την εξέλιξη της κρίσης. Η έναρξη ισχύος της Συνθήκης θα έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, να ληφθεί υπόψη από το κοινοτικό δίκαιο μια νέα, πιο σύγχρονη, διάσταση της «ασφάλειας».

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/6

1.1

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τους στόχους που αντιπροσωπεύουν οι τέσσερις πυλώνες της στρατηγικής για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας, ώστε να καταστεί η περιοχή ευημερούσα, ασφαλής, περιβαλλοντικά βιώσιμη, ελκυστική και προσιτή.

1.2

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ευρεία διαδικασία διαβούλευσης που προηγήθηκε της οριστικοποίησης της στρατηγικής, καθώς και τον ρόλο που διαδραμάτισαν στη διαδικασία αυτή οι κοινωνικοί εταίροι και οι ενδιαφερόμενοι φορείς. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει εκ νέου τον κρίσιμο ρόλο της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην εφαρμογή της στρατηγικής για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας και επιβεβαιώνει ότι εξακολουθεί να υποστηρίζει τη δημιουργία ενός «Φόρουμ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της Βαλτικής Θάλασσας» το οποίο θα συμβάλει στην εδραίωση του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών στην εξέλιξη της στρατηγικής.

1.3

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το σχέδιο δράσης της στρατηγικής, το οποίο περιλαμβάνει 15 δράσεις προτεραιότητας, η υλοποίηση καθεμίας από τις οποίες θα αποτελεί ευθύνη ενός από τα κράτη μέλη της Βαλτικής.

1.4

Η στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας παρουσιάζει πλεονεκτήματα αλλά και αδυναμίες. Τα κύρια πλεονεκτήματά της συνίστανται στο ότι καλύπτει ευρύ πεδίο δράσης και ότι θα αναθεωρείται τακτικά από την Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Οι αδυναμίες της είναι απόρροια της πολυπλοκότητάς της, αλλά και διοικητικών ζητημάτων ως προς την εφαρμογή της. Η στρατηγική εκτείνεται στα πεδία αρμοδιοτήτων 21 Γενικών Διευθύνσεων και οκτώ κρατών μελών, καθώς και της Ρωσίας. Δεδομένων των τεσσάρων πυλώνων, των 15 δράσεων προτεραιότητας και των πολυάριθμων οριζοντίων δράσεων, ο πυρήνας της στρατηγικής χαρακτηρίζεται από σύνθετη «μεταβλητή γεωμετρία» η οποία ενδέχεται να την καταστήσει ανεφάρμοστη. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να απλουστευθούν οι διοικητικές παράμετροι για την υλοποίηση της στρατηγικής.

1.5

Η ΕΟΚΕ καλείται να συμβάλει ουσιαστικά στην επικράτηση πνεύματος συνεργασίας κατά την ανάπτυξη και εφαρμογή της στρατηγικής. Η δημιουργία ενός «Φόρουμ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της Βαλτικής Θάλασσας» συμβάλλει μέχρις ενός σημείου στο να δοθεί στην οργανωμένη κοινωνία των πολιτών συγκεκριμένος ρόλος στη μελλοντική εξέλιξη της στρατηγικής.

1.6

Η στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας αποτελεί μείζονα πρόκληση για την ΕΟΚΕ εν γένει, αλλά και ειδικότερα για τα μέλη της επιτροπής που προέρχονται από χώρες της Βαλτικής. Τα υποχρεώνει να αναλάβουν την πρωτοβουλία εκπροσώπησης της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην εξέλιξη της στρατηγικής μέσω της λειτουργίας του φόρουμ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών. Δεδομένου ότι η στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας θα εφαρμόζεται επί σειρά πολλών ετών κρίνεται σκόπιμο να συσταθεί μια μόνιμη ομάδα στους κόλπους της ΕΟΚΕ, προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα της τελευταίας να συμμετέχει αποτελεσματικά σε ένα σύστημα το οποίο ενδέχεται να καταστεί πρότυπο για τη μακροπεριφερειακή συνεργασία στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.1

Η σπουδαιότητα της μακροπεριφερειακής συνεργασίας έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Στο εσωτερικό της ΕΕ οι μακροπεριφέρειες θεωρείται σήμερα ότι δύνανται να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην πολιτική συνοχής και στην επίτευξη συγκρίσιμων επιπέδων ανάπτυξης σε όλα τα κράτη μέλη. Η Ευρώπη ενστερνίζεται ήδη μορφές μακροπεριφερειακής συνεργασίας. Η ομάδα του «Βίσεγκραντ», λόγου χάρη, στην οποία μετέχουν η Τσεχική Δημοκρατία, η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Σλοβακία, αντιπροσωπεύει τις προσπάθειες συνεργασίας των χωρών της περιοχής της Κεντρικής Ευρώπης σε πολλά πεδία κοινού ενδιαφέροντος σύμφωνα με το πνεύμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (1). Πρόσφατα, κατά την Σύνοδο Κορυφής των Παρισίων για τη Μεσόγειο του 2008, δρομολογήθηκε εκ νέου η ευρωμεσογειακή εταιρική σχέση, προηγουμένως γνωστή και ως διαδικασία της Βαρκελώνης. Σε αυτή την εταιρική σχέση που έχει ως σκοπό την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων όπως η θαλάσσια ρύπανση, η ασφάλεια στη θάλασσα, ενεργειακά ζητήματα και η ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων, συμμετέχουν τα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και 16 κράτη εταίροι της νότιας Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής (2).

2.2

Τον Νοέμβριο του 2006, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα υπέρ της χάραξης στρατηγικής για τη Βαλτική Θάλασσα. Η εν λόγω στρατηγική για την καθορισμένη μακροπεριφέρεια της Βαλτικής εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 10 Ιουνίου 2009 και υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 19 Ιουνίου 2009. Η σουηδική Προεδρία θα την προωθήσει με σκοπό τη διεξαγωγή περαιτέρω συζήτησης ενόψει της έγκρισής της από το Συμβούλιο στα τέλη Οκτωβρίου του 2009. Η εκπόνηση της παρούσας διερευνητικής γνωμοδότησης ζητήθηκε από τη σουηδική Προεδρία, καθώς αποτελεί σημαντικό στοιχείο του προγράμματος εργασίας της. Σκοπός της παρούσας γνωμοδότησης είναι να αξιολογηθούν η προτεινόμενη στρατηγική για τη Βαλτική Θάλασσα, η προετοιμασία της, η διάρθρωσή της και το σχέδιο δράσης της από την άποψη της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών. Η γνωμοδότηση βασίζεται στην ανάλυση που εκτίθεται στην προσφάτως εγκριθείσα γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Περιοχή της Βαλτικής: ο ρόλος της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη βελτίωση της περιφερειακής συνεργασίας και στον προσδιορισμό μίας περιφερειακής στρατηγικής» (3).

2.3

Το αίτημα για μια στρατηγική για τη Βαλτική Θάλασσα πηγάζει από την άποψη ότι χρειάζεται ένας ευρύτερος και αποτελεσματικότερος συντονισμός μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών, των περιφερειών, των τοπικών αρχών και άλλων ενδιαφερόμενων φορέων, προκειμένου να επιτευχθεί αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των προγραμμάτων και πολιτικών. Η Βαλτική θάλασσα είναι μια από τις πιο κορεσμένες θαλάσσιες περιοχές στον κόσμο όσον αφορά την κινητικότητα των πλοίων, γεγονός που προκύπτει και από τη γραφική παράσταση της καθημερινής κίνησης πλοίων που επισυνάπτεται στην παρούσα γνωμοδότηση. Η περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας περιλαμβάνει οκτώ κράτη μέλη τα οποία συνορεύουν με τη Βαλτική (Φινλανδία, Σουηδία, Δανία, Γερμανία, Πολωνία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία) και τη Ρωσία. Όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να αναλάβει το έργο της χάραξης αυτής της στρατηγικής, αποφάσισε ότι οι πτυχές της στρατηγικής που άπτονται των εξωτερικών σχέσεων πρέπει να συνδεθούν με το υφιστάμενο πλαίσιο της Βόρειας Διάστασης (4). Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προσπάθεια χάραξης μιας στρατηγικής ανάπτυξης των μακροπεριφερειών η οποία να περιλαμβάνει όλα τα κράτη της Βαλτικής Θάλασσας.

2.4

Η διαδικασία που οδήγησε στην ανάπτυξη της στρατηγικής είναι πρωτότυπη. Κατά τη γνώμη της Επιτροπής, εφόσον η στρατηγική για τη Βαλτική Θάλασσα είναι εύλογη και εφαρμόσιμη στη Βαλτική, μια παρόμοια προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί εφαρμόσιμη και σε άλλες μακροπεριφέρειες, όπως οι περιοχές του Δούναβη (5), των Άλπεων και της Μεσογείου.

2.5

Η στρατηγική συνοδεύεται από σχέδιο δράσης το οποίο περιλαμβάνει 15 τομείς προτεραιότητας οι οποίοι καλύπτουν και τους τέσσερις πυλώνες. Κάθε τομέας προτεραιότητας προβλέπεται να συντονίζεται από ένα κράτος μέλος της Βαλτικής, το οποίο οφείλει να συνεργάζεται για την εφαρμογή των οικείων πολιτικών με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (6).

2.6

Η στρατηγική για τη Βαλτική Θάλασσα και οι προτεινόμενες δράσεις της προβλέπεται να χρηματοδοτηθούν από υφιστάμενους χρηματοδοτικούς πόρους, ήτοι από τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ (55 δισ. ευρώ για την περίοδο 2007-13), από χρηματικές συνεισφορές των επιμέρους κρατών της Βαλτικής Θάλασσας, από ΜΚΟ, από ιδιωτικές πηγές, καθώς και από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η ΕΤΕπ, η Σκανδιναβική Τράπεζα Επενδύσεων (NIB) και η ΕΤΑΑ.

2.7

Εκτός από τους τέσσερις πυλώνες, η στρατηγική προβλέπει επίσης οριζόντιες δράσεις οι οποίες αποβλέπουν στην ανάπτυξη της εδαφικής συνοχής. Αυτές περιλαμβάνουν:

3.6.1

Ωστόσο παράλληλα, η στρατηγική θα πρέπει να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι ήδη υπάρχουσες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως ο Κοινός προγραμματισμός στην έρευνα, ο οποίος έχει υποστηριχθεί σε μεγάλο βαθμό από την ΕΟΚΕ. Αυτή η πρωτοβουλία θα συμβάλει στη συμπερίληψη της σύστασης της Επιτροπής στη στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας, δηλαδή στην πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας με απώτερο σκοπό την ευημερία της περιοχής.

4.1

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη υποβάλει πρόταση για τη δημιουργία ενός «Φόρουμ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της Βαλτικής Θάλασσας» και έχει δηλώσει έτοιμη να ξεκινήσει την προετοιμασία των εργασιών για ένα τέτοιο φόρουμ (10). Το εν λόγω φόρουμ πρέπει να λειτουργεί παράλληλα με τη στρατηγική και να συνεισφέρει στοιχεία στην εξαμηνιαία επισκόπηση της στρατηγικής. Η επιτυχία των διασκέψεων διαβούλευσης που οδήγησαν στην προετοιμασία της στρατηγικής αναδεικνύει περαιτέρω την ανάγκη διαρκούς δημόσιου διαλόγου και ευαισθητοποίησης σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής.

4.2

Η ΕΟΚΕ και οι Οικονομικές και Κοινωνικές Επιτροπές των κρατών μελών της Βαλτικής καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην εξασφάλιση κλίματος συναίνεσης και συνεργασίας κατά την εφαρμογή της στρατηγικής. Ειδικότερα όσον αφορά τα νέα κράτη μέλη και όμορα κράτη όπως η Ρωσία, για να ενισχυθεί η δημιουργία θεσμικών δομών και δομών της συμμετοχικής κοινωνίας των πολιτών, ενδείκνυται να αναπτυχθούν οι διασυνοριακές σχέσεις και η συνεργασία με παρεμφερείς οργανισμούς όπως τα συνδικάτα, οι οργανώσεις καταναλωτών, οι κοινοτικές οργανώσεις και οι εθελοντικές οργανώσεις. Η συμμετοχή εκπροσώπων των οκτώ κρατών μελών της Βαλτικής στην ΕΟΚΕ αναμένεται ειδικότερα να προωθήσει τους ρόλους του απεσταλμένου, του συνομιλητή και του εισηγητή ώστε να δώσει τη δυνατότητα στην ΕΟΚΕ να είναι διαρκώς ενήμερη για την πρόοδο της στρατηγικής, για τις επιτυχίες της και για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει, και συνεπώς, να στηρίζει την επίτευξη των στόχων της.

4.3

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη σοβαρή προσπάθεια που καταβάλλεται στο πλαίσιο της στρατηγικής για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας με σκοπό την ανάπτυξη ολοκληρωμένης προσέγγισης ως προς τη μακροπεριφερειακή συνεργασία. Μαζί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει εδώ και πολύ καιρό μια τέτοια προσέγγιση.

4.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ευρεία προσέγγιση ως προς την εφαρμογή που υποστηρίζεται στο πλαίσιο της στρατηγικής, σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο όσον αφορά τον συντονισμό της εφαρμογής των πολιτικών στους 15 τομείς προτεραιότητας και τα συναφή πρωτοπόρα σχέδια.

4.5

Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας αντιπροσωπεύει σημαντική δοκιμασία του ρόλου της ΕΟΚΕ. Φέρει την ΕΟΚΕ αντιμέτωπη με την ευθύνη της πλήρους συμμετοχής στην εξέλιξη της στρατηγικής, παρά τα δύσκολα ζητήματα που άπτονται της διαχείρισής της και εθίγησαν παραπάνω στην παρούσα γνωμοδότηση. Αποτελεί ειδικότερα πρόκληση για τα μέλη της ΕΟΚΕ τα οποία προέρχονται από τα οκτώ κράτη μέλη της Βαλτικής που καλύπτονται από τη στρατηγική. Υποχρεώνει τα μέλη αυτά να αναλάβουν πρωτοβουλίες εκπροσώπησης της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη τρέχουσα εφαρμογή της στρατηγικής μέσω της λειτουργίας του φόρουμ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της περιοχής της Βαλτικής Θάλασσας. Το γεγονός ότι η στρατηγική είναι πιθανό να συνεχίσει να εφαρμόζεται για πολλά ακόμη χρόνια συνηγορεί έντονα υπέρ της δημιουργίας, εντός της ΕΟΚΕ, ενός ad hoc παρατηρητηρίου για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας ή μιας ομάδας μελέτης, έτσι ώστε να μπορούν να μετέχουν ουσιαστικά όλα τα μέλη της ΕΟΚΕ σε ένα πλαίσιο το οποίο είναι βέβαιο ότι θα καταστεί πρότυπο για τη μακροπεριφερειακή συνεργασία στο σύνολο της Ένωσης.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/10

1.1

Η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση, που καταρτίσθηκε κατόπιν αιτήματος της Σουηδικής Προεδρίας προς την ΕΟΚΕ, εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να καταστεί βιώσιμη, μακροπρόθεσμη και πολυτομεακή (1) η στρατηγική της ΕΕ για τις βλάβες που προκαλούνται από το οινόπνευμα. Σκοπός της Σουηδικής Προεδρίας είναι να ενισχυθεί η υλοποίηση της οριζόντιας στρατηγικής της ΕΕ για το οινόπνευμα και να εδραιωθεί ένα μακρόπνοο έργο πρόληψης τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών.

1.2

Η παρούσα γνωμοδότηση βασίζεται σε προηγούμενη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με τις βλάβες που προκαλούνται από το οινόπνευμα, η οποία εξέτασε πέντε θέματα προτεραιότητας: την προστασία των παιδιών, τον περιορισμό των τροχαίων ατυχημάτων που οφείλονται στην κατανάλωση οινοπνεύματος, την πρόληψη των βλαβών που οφείλονται στην κατανάλωση οινοπνεύματος από ενηλίκους και στο χώρο εργασίας, την ενημέρωση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση και μια κοινή αποδεικτική βάση (2).

1.3

Στη γνωμοδότηση τονίζονται οι εξής τέσσερις προτεραιότητες της Προεδρίας:

Για να επιτευχθεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, όλα τα θέματα και των δύο γνωμοδοτήσεων και άλλα σχετικά θέματα θα πρέπει να εξετάζονται από κοινού.

1.4

Οι μορφές κατανάλωσης ποικίλλουν σημαντικά από χώρα σε χώρα, αλλά οι περισσότεροι καταναλωτές κάνουν ως επί το πλείστον υπεύθυνη χρήση του οινοπνεύματος (βλ. σημ. 3.2) (3). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για την εκτίμηση ότι το 15 % του ενήλικου πληθυσμού της ΕΕ καταναλώνει οινόπνευμα σε επιβλαβή επίπεδα και σε τακτική βάση, καθώς και για το γεγονός ότι τα παιδιά είναι τα πλέον ευάλωτα στις βλάβες που προκαλούνται από το οινόπνευμα. Τα μέτρα πολιτικής θα πρέπει να σχεδιάζονται για όσους ήδη καταναλώνουν οινόπνευμα σε σημείο που βλάπτουν την υγεία τους.

1.5

Η εμπορική προώθηση του οινοπνεύματος είναι ένας από τους παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες να αρχίσουν τα παιδιά και οι έφηβοι την κατανάλωση οινοπνεύματος και, αν έχουν ήδη αρχίσει να πίνουν, να αυξήσουν την κατανάλωσή τους. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ ζητεί τη μείωση της έκθεσης των παιδιών στην εμπορική προώθηση του οινοπνεύματος.

1.6

Κατάλληλα σχεδιασμένες πολιτικές τιμολόγησης του οινοπνεύματος μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στη μείωση των βλαβών που προκαλούνται από το οινόπνευμα, ιδιαίτερα μεταξύ των ατόμων με χαμηλά εισοδήματα. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτούνται κανονιστικές ρυθμίσεις που να διέπουν τη διαθεσιμότητα, τη διανομή και την προώθηση του οινοπνεύματος· η αυτορρύθμιση στον εν λόγω τομέα δεν αρκεί.

1.7

Προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη σχετικά με τον κίνδυνο εμβρυακής διαταραχής φάσματος λόγω κατανάλωσης αλκοόλ (Foetal Alcohol Spectrum Disorder – FASD), η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της πραγματοποίησης εθνικών και κοινοτικών εκστρατειών ευαισθητοποίησης.

1.8

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτείται καλύτερη ενημέρωση σχετικά με τις επιπτώσεις της επιβλαβούς κατανάλωσης οινοπνεύματος σε ένα υγιές και αξιοπρεπές γήρας σε επίπεδο ΕΕ.

1.9

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι πολιτικές σχετικά με την κατανάλωση οινοπνεύματος θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένες και να περιλαμβάνουν ποικίλα μέτρα για τα οποία απαιτούνται αποδεδειγμένα στοιχεία όσον αφορά τον περιορισμό των βλαβών.

2.1

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αρμόδια και υπεύθυνη για τα προβλήματα δημόσιας υγείας που σχετίζονται με την επιβλαβή και επικίνδυνη κατανάλωση οινοπνεύματος βάσει του άρθρου 152, παράγραφος 1, της Συνθήκης (4), το οποίο ορίζει ότι η δράση της Κοινότητας συμπληρώνει τις εθνικές πολιτικές.

2.2

Μετά τη σύστασή του το 2001 σχετικά με την κατανάλωση οινοπνεύματος από νέους (5), το Συμβούλιο κάλεσε την Επιτροπή να παρακολουθεί και να αξιολογεί τις εξελίξεις και τα μέτρα που λαμβάνονται, και να υποβάλει έκθεση σχετικά με την ανάγκη για περαιτέρω ενέργειες.

2.3

Στα συμπεράσματά του, του Ιουνίου 2001 και του Ιουνίου 2004, η Επιτροπή κλήθηκε να υποβάλει προτάσεις σχετικά με μια συνολική κοινοτική στρατηγική για τον περιορισμό των βλαβών που οφείλονται στο οινόπνευμα, η οποία να συμπληρώνει τις εθνικές πολιτικές (6).

2.4

Το 2006 η Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωση με τίτλο: Μια στρατηγική της ΕΕ για τη στήριξη των κρατών μελών στην προσπάθειά τους να μειώσουν τις βλάβες που προκαλούνται από το οινόπνευμα (7). Πρόθεσή της είναι να «συγκρίνει τα μέτρα» που έχουν ήδη ληφθεί από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη και εξηγεί πώς μπορεί η Επιτροπή να προωθήσει και να συμπληρώσει περαιτέρω τις εθνικές πολιτικές στον τομέα της υγείας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ανακοίνωση πόρρω απέχει από μια «συνολική στρατηγική» (8), καθώς δεν περιέχει ολοκληρωμένη και διαφανή ανάλυση όλων των σχετικών τομέων πολιτικής και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν ορισμένα κράτη μέλη κατά την εφαρμογή ποιοτικών πολιτικών δημόσιας υγείας σχετικά με την κατανάλωση οινοπνεύματος λόγω των κανόνων της ΕΕ για την αγορά (9). Επίσης, η εν λόγω στρατηγική δεν αναγνωρίζει ότι το οινόπνευμα είναι ψυχοτρόπο ναρκωτικό, τοξική ουσία όταν χρησιμοποιείται σε υπερβολικές ποσότητες και εθιστική ουσία για ορισμένους.

2.5

Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έχει επανειλημμένως επιβεβαιώσει πως η καταπολέμηση των βλαβών που προκαλούνται από το οινόπνευμα αποτελεί σημαντικό και έγκυρο στόχο δημόσιας υγείας, ο οποίος πρέπει να επιδιώκεται με τα κατάλληλα μέτρα και σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας (10).

2.6

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το έργο που επιτελούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για το Οινόπνευμα και την Υγεία από την έναρξη της λειτουργίας του το 2007. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ανάληψη συναφών ενεργειών σε τοπικό επίπεδο.

3.1

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η περιοχή με τη μεγαλύτερη κατανάλωση οινοπνεύματος στον κόσμο: 11 λίτρα καθαρής αλκοόλης ανά άτομο ετησίως (11). Η συνολική κατανάλωση μειώθηκε μεταξύ της δεκαετίας του ’70 και των μέσων της δεκαετίας του ’90 και έκτοτε παραμένει σχετικά σταθερή· ωστόσο, συνεχίζουν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων χωρών σχετικά τόσο με την κατανάλωση όσο και με τις προκαλούμενες βλάβες, καθώς και σχετικά με τη μορφή που λαμβάνουν οι βλάβες αυτές (12)· εντούτοις, εξακολουθούν να παρατηρούνται ευρέως επιβλαβείς μορφές κατανάλωσης (13).

3.2

Παρότι οι περισσότεροι καταναλωτές κάνουν ως επί το πλείστον υπεύθυνη χρήση του οινοπνεύματος, η ΕΟΚΕ ανησυχεί για την εκτίμηση σύμφωνα με την οποία 55 εκατομμύρια ενήλικοι στην ΕΕ (το 15 % του ενήλικου πληθυσμού) καταναλώνουν τακτικά οινόπνευμα σε επιβλαβές επίπεδο (14). Εκτιμάται ότι η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνεύματος ευθύνεται για περίπου 195 000 θανάτους ετησίως στην ΕΕ λόγω ατυχημάτων, ασθενειών του ήπατος, καρκίνων και ούτω καθεξής. Η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνεύματος είναι η τρίτη μεγαλύτερη αιτία πρόωρων θανάτων και νοσηρότητας στην ΕΕ (15).

3.3

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνεύματος από μεμονωμένα άτομα δεν είναι πρόβλημα που αναπτύσσεται από μόνο του, αλλά αντίθετα μπορεί να οφείλεται σε πολλά αίτια, όπως η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός, το οικογενειακό περιβάλλον και το εργασιακό άγχος.

3.4

Ενώ διαφορετικές πολιτιστικές συνήθειες σχετικά με την κατανάλωση οινοπνεύματος υπάρχουν σε ολόκληρη την Ευρώπη, μπορεί επίσης να παρατηρηθεί ότι υπάρχουν και διαφορετικές πολιτιστικές συνήθειες όσον αφορά την επιβλαβή και επικίνδυνη κατανάλωση οινοπνεύματος, ακόμη και μεταξύ των παιδιών και των εφήβων (16). Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να συνεκτιμούν αυτές τις εθνικές και τις τοπικές μορφές κατανάλωσης κατά τη χάραξη των σχετικών πολιτικών.

3.5

Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε βλάβες που προκαλούνται από το οινόπνευμα. Υπολογίζεται ότι 5 έως 9 εκατομμύρια παιδιά που ζουν με την οικογένειά τους επηρεάζονται δυσμενώς από την κατανάλωση οινοπνεύματος. Το οινόπνευμα είναι αιτιώδης παράγοντας για το 16 % των κρουσμάτων κακοποίησης και παραμέλησης παιδιών, εκτιμάται δε ότι ετησίως γεννιούνται 60 000 ελλιποβαρή παιδιά λόγω του οινοπνεύματος (17).

3.6

Η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνεύματος μπορεί να προκαλέσει βλάβες όχι μόνο για το άτομο, αλλά και σε τρίτους. Θα πρέπει επίσης να αντιμετωπισθούν οι βλαβερές συνέπειες (υπερβολικής) κατανάλωσης οινοπνεύματος στο χώρο εργασίας, στο πλαίσιο των κανονισμών υγείας και ασφάλειας, οι οποίοι είναι, κατά κύριο λόγο, ευθύνη του εργοδότη. Οι πολιτικές για την κατανάλωση οινοπνεύματος στο χώρο εργασίας μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των ατυχημάτων που οφείλονται στην κατανάλωση οινοπνεύματος, των απουσιών και την αύξηση της ικανότητας εργασίας. Η ΕΟΚΕ καλεί τους εργοδότες, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, τις τοπικές αρχές και άλλους σχετικούς οργανισμούς να συνεργασθούν στενά και να αναλάβουν κοινές δράσεις για τη μείωση των βλαβερών συνεπειών του οινοπνεύματος στους χώρους εργασίας.

3.7

Το οινόπνευμα αποτελεί προϊόν το οποίο έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ευρώπη δεδομένου ότι συντελεί στη δημιουργία θέσεων εργασίας, αποφέρει έσοδα μέσω των φόρων και συμβάλλει στο εμπορικό ισοζύγιο. Εντούτοις, η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνεύματος επηρεάζει και την οικονομία λόγω των αυξημένων δαπανών για υγειονομική περίθαλψη και κοινωνικές παροχές και λόγω της μείωσης της παραγωγικότητας. Το κόστος των βλαβών που προκαλούνται από το οινόπνευμα για την οικονομία της ΕΕ υπολογίσθηκε στα 125 δισ. ευρώ το 2003, ποσό που ισοδυναμεί με το 1,3 % του ΑΕγχΠ (18).

4.1

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναγνωρίσει τον Ευρωπαϊκό Χάρτη για το Οινόπνευμα (19) της ΠΟΥ, που υιοθετήθηκε από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ το 1995, και ειδικότερα την ηθική αρχή σύμφωνα με την οποία όλα τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν το δικαίωμα να μεγαλώνουν σε περιβάλλον προστατευμένο από τις αρνητικές συνέπειες της κατανάλωσης οινοπνεύματος και, στο μέτρο του δυνατού, από την προώθηση οινοπνευματωδών ποτών.

4.2

Το Συμβούλιο της ΕΕ, στη σύστασή του, καλούσε τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς στους τομείς της προώθησης, της διάθεσης στην αγορά και της λιανικής πώλησης, και να διασφαλίσουν ότι τα οινοπνευματώδη ποτά ούτε θα σχεδιάζονται ούτε θα προωθούνται με τρόπο που να προσελκύουν τα παιδιά και τους εφήβους.

4.3

Η ευκαιριακή άμετρη κατανάλωση οινοπνεύματος (binge drinking) από νεαρούς ενήλικες (15-24 ετών) προκαλεί ολοένα και μεγαλύτερη ανησυχία στην ΕΕ και τα κράτη μέλη· το 24 % των ατόμων της εν λόγω ηλικιακής ομάδας που καταναλώνουν οινόπνευμα ανέφεραν το 2006 ότι προβαίνουν σε ευκαιριακή άμετρη κατανάλωση οινοπνεύματος τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα (20). Η μπίρα (40 %) και τα σκληρά οινοπνευματώδη ποτά (30 %) είναι τα οινοπνευματώδη που καταναλώνονται συχνότερα μεταξύ των εφήβων (21), ακολουθούμενα από το κρασί (13 %), τα alcopops –αλκοολούχα αναψυκτικά– (11 %) (22) και τον μηλίτη (6 %) Επιπλέον, οι τακτικές προώθησης των πωλήσεων οινοπνεύματος, όπως οι προσφορές τύπου «happy hour» (δωρεάν ή φθηνότερα ποτά) και «δύο ποτά στην τιμή του ενός» αυξάνουν επίσης την κατανάλωση οινοπνεύματος και την πιθανότητα ευκαιριακής άμετρης κατανάλωσης οινοπνεύματος (binge drinking) από τους νέους (23). Απαιτείται η αυστηρότερη εφαρμογή από τις αρχές του νομίμου ορίου ηλικίας για την κατανάλωση οινοπνεύματος.

4.4

Η διαφήμιση και η εμπορική προώθηση του οινοπνεύματος επηρεάζουν τη διαμόρφωση της αντίληψης και της στάσης των νέων απέναντι στο οινόπνευμα, ενθαρρύνοντας συγχρόνως τις θετικές προσδοκίες τους από την κατανάλωση οινοπνεύματος (24). Σε μια επισκόπηση διαχρονικών μελετών (longitudinal studies) της Επιστημονικής Ομάδας του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για το Οινόπνευμα και την Υγεία βρέθηκαν «συνεκτικά στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η διαφήμιση οινοπνευματωδών ωθεί στην κατανάλωση οινοπνεύματος νέους που προηγουμένως δεν έπιναν και αυξάνει την κατανάλωση οινοπνεύματος από νέους που έχουν ήδη αρχίσει να καταναλώνουν αλκοόλ. Το εύρημα αυτό προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση λόγω του γεγονότος ότι έχει εξετασθεί μόνον ένα μικρό τμήμα της συνολικής στρατηγικής για την εμπορική προώθηση του οινοπνεύματος (25)».

4.5

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί για το γεγονός ότι η εμπορική προώθηση των οινοπνευματωδών ποτών προσελκύει ανήλικους καταναλωτές (26) και εφιστά την προσοχή σε σταθερά πορίσματα ερευνών, σύμφωνα με τα οποία η έκθεση στην τηλεόραση και η χορηγία περιεχομένου που προωθεί την κατανάλωση οινοπνεύματος προοιωνίζει την έναρξη κατανάλωσης οινοπνεύματος από νεαρή ηλικία και την αύξηση της κατανάλωσης (27).

4.6

Η επιτροπή εμπειρογνωμόνων της ΠΟΥ έκρινε ότι «τα εθελοντικά συστήματα δεν αποτρέπουν τη μορφή εμπορικής προώθησης που επηρεάζει τους νέους και ότι η αυτορρύθμιση φαίνεται να λειτουργεί μόνον όποτε επαπειλείται, πάραυτα και ουσιαστικά, η κανονιστική ρύθμιση του θέματος από την κυβέρνηση» (28).

4.7

Οι φορείς που συμμετέχουν στην αλυσίδα παραγωγής και διανομής οινοπνευματωδών ποτών έχουν εκδηλώσει την προθυμία τους να διαδραματίσουν πιο ενεργό ρόλο στην επιβολή κανονιστικών και αυτορρυθμιστικών μέτρων (29). Ο ρόλος τους προϋποθέτει τη συνεργασία με τα κράτη μέλη για να διασφαλίσουν την υπεύθυνη παραγωγή, διανομή και εμπορική προώθηση των προϊόντων τους, συμβάλλοντας έτσι στον περιορισμό των βλαβών που προκαλούνται από το οινόπνευμα.

4.8

Η οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων θεσπίζει ελάχιστες προδιαγραφές για τη διαφήμιση οινοπνευματωδών ποτών. Διευκρινίζει ότι «οι […] διαφημίσεις αλκοολούχων ποτών απαγορεύεται να απευθύνονται ειδικά στους ανήλικους, να συσχετίζουν την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών με βελτιωμένες σωματικές επιδόσεις, κοινωνική ή σεξουαλική επιτυχία, και να αφήνουν να υπονοηθεί ότι επιδρούν ως διεγερτικά, ηρεμιστικά ή ως μέσα επίλυσης προσωπικών διαφορών» (30). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εν λόγω οδηγία δεν αρκεί από μόνη της για την πλήρη προστασία των παιδιών από την εμπορική προώθηση των οινοπνευματωδών ποτών.

4.9

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ορισθεί ως συγκεκριμένος στόχος της Επιτροπής η μείωση της έκθεσης των παιδιών σε προϊόντα οινοπνεύματος, στη διαφήμιση και στις ενέργειες προώθησης, αιτείται δε τη θέσπιση αυστηρότερης κανονιστικής ρύθμισης στον εν λόγω τομέα.

5.1

Επιδεικνύεται ολοένα και εντονότερο ενδιαφέρον σε πανευρωπαϊκή κλίμακα για τη λήψη μέτρων με στόχο την καταπολέμηση των βλαβών που προκαλούνται από το οινόπνευμα. Το οινόπνευμα συνιστά σημαντικό εμπορικό προϊόν στην Ευρώπη, δημιουργεί θέσεις εργασίας , παράγει εισόδημα μέσω φόρων και συνεισφέρει στην οικονομία της ΕΕ μέσω των εμπορικών συναλλαγών. Ωστόσο, ένα ποσοστό 15 %, σύμφωνα με εκτιμήσεις, καταναλώνει υπερβολικές ποσότητες οινοπνεύματος με αποτέλεσμα να βλάπτει τα άτομα και τις κοινωνίες. Το 2003, το κόστος της κατάχρησης οινοπνεύματος στην ΕΕ εκτιμήθηκε στα 125 δισ. ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το 1,3 % του ΑΕγχΠ (31).

5.2

Σύμφωνα με την έρευνα RAND, παρατηρείται στην ΕΕ μια αυξητική τάση της κατανάλωσης στην αγορά της προμήθειας οινοπνεύματος (off-trade), η οποία τείνει να είναι φθηνότερη από την αγορά της επιτόπιας κατανάλωσης (on-trade) (32). Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η έρευνα επικεντρώθηκε μόνο στις τιμές στην αγορά προμήθειας οινοπνεύματος και δεν τις συνέκρινε με τις τιμές στην αγορά της επιτόπιας κατανάλωσης.

5.3

Από μελέτες προκύπτει ότι το οινόπνευμα έχει καταστεί οικονομικά πιο προσιτό στην ΕΕ μεταξύ 1996 και 2004, σε ορισμένες χώρες δε κατά ποσοστό μεγαλύτερο του 50 % (33). Σύμφωνα με τα στοιχεία, υπάρχει θετική σχέση μεταξύ της οικονομικής προσιτότητας του οινοπνεύματος και της κατανάλωσής του στην ΕΕ (34).

5.4

Οι νέοι είναι ευάλωτοι στις αυξήσεις των τιμών των οινοπνευματωδών ποτών, με αποτέλεσμα τη μειωμένη συχνότητα κατανάλωσης οινοπνεύματος μεταξύ των νέων και τη μείωση των ποσοτήτων που καταναλώνονται σε κάθε περίσταση κατά την οποία παρέχεται αυτή η δυνατότητα (35). Ωστόσο, άλλες μελέτες δείχνουν ότι οι νέοι, αντιδρώντας στην αύξηση των τιμών, μπορούν να στραφούν σε επιβλαβέστερες μορφές κατανάλωσης οινοπνεύματος, όπως π.χ. ξεκινώντας να πίνουν πριν βγουν, στο σπίτι (36). Το εν λόγω στοιχείο επηρεάζει σημαντικά την πολιτική της ΕΕ στον τομέα του οινοπνεύματος, δεδομένης ιδιαίτερα της αύξησης της επιβλαβούς κατανάλωσης οινοπνεύματος από τους νέους.

5.5

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 3,8 % του συνολικού ποσοστού των θανάτων και το 4,6 % του συνόλου των σταθμισμένων ως προς την ανικανότητα για εργασία ετών ζωής (Disability Adjusted Life Years – DALYs) αποδίδονται στην κατανάλωση οινοπνεύματος. Υπάρχει επίσης θετική σχέση μεταξύ κατανάλωσης οινοπνεύματος και τραυματισμών και θανάτων σε τροχαία δυστυχήματα (37). Το οινόπνευμα είναι η αποκλειστική αιτία ορισμένων ασθενειών, όπως της ηπατικής νόσου από κατάχρηση οινοπνεύματος και της παγκρεατίτιδας λόγω κατανάλωσης οινοπνεύματος, και αποτελεί συντείνουσα αιτία άλλων ασθενειών και τραυματισμών (π.χ. ορισμένων μορφών καρκίνου, καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικών επεισοδίων, καθώς και κιρρώσεων του ήπατος) (38). Η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνεύματος αποτελεί παράγοντα ο οποίος ευνοεί την εγκληματική συμπεριφορά, τη βία και την οικογενειακή αποξένωση, καθώς και την επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (39).

5.6

Εκτιμάται ότι η περιστασιακή υπέρμετρη κατανάλωση οινοπνεύματος στο σύνολο της ΕΕ έχει ως αποτέλεσμα 2 000 ανθρωποκτονίες, 17 000 θανάτους σε τροχαία δυστυχήματα (δηλαδή ένα στα τρία θύματα τροχαίων), 27 000 θανάτους από ατυχήματα και 10 000 αυτοκτονίες (40).

5.7

Οι πολιτικές τιμολόγησης των οινοπνευματωδών ποτών μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στη μείωση των βλαβών που προκαλούνται από το οινόπνευμα (41). Η ΕΟΚΕ πιστεύει, ωστόσο, ότι η τιμολογιακή πολιτική θα έπρεπε να συνεκτιμάται κατά τη διαμόρφωση στρατηγικών για την αντιμετώπιση των βλαβών αυτών κατά τρόπο μακροπρόθεσμο, βιώσιμο και πολυτομεακό.

5.8

Οι πολιτικές σχετικά με την κατανάλωση οινοπνεύματος θα πρέπει να είναι συνεκτικές και να περιλαμβάνουν ποικίλα μέτρα τα οποία πρέπει να αποδεικνύεται βάσει στοιχείων ότι συμβάλλουν στον περιορισμό των βλαβών, όπως οι πολιτικές για την καταπολέμηση της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών κατά την οδήγηση και οι παρεμβάσεις που είναι κατ’ εξοχήν επικεντρωμένες στην υγεία. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι κανένα μεμονωμένο μέτρο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις βλάβες που σχετίζονται με το οινόπνευμα.

5.9

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτείται η αποτελεσματική εφαρμογή της κανονιστικής ρύθμισης που διέπει τη διαθεσιμότητα, τη διανομή και την προώθηση του οινοπνεύματος. Η αυτορρύθμιση στον εν λόγω τομέα αποτελεί μέρος της λύσης του προβλήματος, αλλά δεν επαρκεί από μόνη της. Θα έπρεπε να είναι δυνατό να τεθούν περιορισμοί στις πωλήσεις κάτω του κόστους και στις προωθήσεις πωλήσεων, χωρίς να περιορίζουν τις εμπορικές συναλλαγές ή να αντίκεινται στην κοινοτική νομοθεσία.

6.1

Το πεπρωμένο της Ευρώπης εξαρτάται από έναν υγιή και παραγωγικό πληθυσμό. Ως εκ τούτου, τα στοιχεία σύμφωνα με τα οποία ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό των νοσημάτων που οφείλονται σε επιβλαβή και επικίνδυνη κατανάλωση οινοπνεύματος αφορούν νεαρά άτομα, (42) ανησυχούν ιδιαίτερα την ΕΟΚΕ.

6.2

Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε αποτελεσματική προστασία από την οικονομική εκμετάλλευση και κάθε είδους κακομεταχείριση (43). Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά αυτήν τη θέση.

6.3

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η επιβλαβής και επικίνδυνη κατανάλωση οινοπνεύματος επηρεάζει αρνητικά όχι μόνο αυτόν που το καταναλώνει αλλά και άλλα άτομα, ιδιαίτερα όσον αφορά ατυχήματα, τραυματισμούς και άσκηση βίας. Στις οικογένειες, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η πιο ευάλωτη ομάδα που βρίσκεται σε κίνδυνο είναι τα παιδιά.

6.4

Υπολογίζεται ότι 5 έως 9 εκατομμύρια παιδιά που ζουν με τις οικογένειές τους επηρεάζονται δυσμενώς από την κατανάλωση οινοπνεύματος, ότι το οινόπνευμα είναι παράγοντας που συντελεί στο 16 % των κρουσμάτων κακοποίησης και παραμέλησης παιδιών, και ότι ετησίως γεννιούνται 60 000 ελλιποβαρή παιδιά λόγω του οινοπνεύματος (44). Μεταξύ των επιπρόσθετων αρνητικών επιπτώσεων για τα παιδιά, είναι η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός που μπορούν να επηρεάσουν την υγεία, την εκπαίδευση και την ευημερία τους, τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον.

6.5

Η ενδοοικογενειακή βία, σοβαρό πρόβλημα σε πολλές χώρες (45), συσχετίζεται έντονα με προβλήματα υπέρμετρης κατανάλωσης οινοπνεύματος από τον δράστη (46). Μολονότι η ενδοοικογενειακή βία μπορεί να ασκηθεί και χωρίς την κατανάλωση οινοπνεύματος, η υπέρμετρη κατανάλωση μπορεί να προκαλέσει βίαιη συμπεριφορά σε ορισμένα άτομα. Η μείωση της υπέρμετρης κατανάλωσης οινοπνεύματος ωφελεί τόσο τα θύματα βίας όσο και τους δράστες, καθώς και τα παιδιά που ζουν σε τέτοιες οικογένειες.

6.6

Το οινόπνευμα μπορεί να επηρεάσει τα παιδιά ακόμη και πριν τη γέννησή τους. Η εμβρυακή διαταραχή φάσματος λόγω κατανάλωσης αλκοόλ (FASD) αναφέρεται σε μια σειρά μόνιμων εκ γενετής προβλημάτων (σωματικών, διανοητικών και συμπεριφοράς) που οφείλονται στην κατανάλωση οινοπνεύματος από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της κύησης.

6.7

Η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη FASD και τις επιπτώσεις της είναι περιορισμένη. Καίριας σημασίας θεωρείται η διάδοση τεκμηριωμένων παραδειγμάτων σχετικά με προγράμματα πρόληψης για τον περιορισμό της πρόκλησης βλαβών εξαιτίας της κατανάλωσης οινοπνεύματος κατά τη διάρκεια της κύησης. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της πραγματοποίησης στοχοθετημένων εθνικών και κοινοτικών εκστρατειών ευαισθητοποίησης σχετικά με τον κίνδυνο εκδήλωσης της FASD.

7.1

Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας είναι πιο ευπαθή στις επιπτώσεις του οινοπνεύματος. Μεταξύ των συγκεκριμένων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν περιλαμβάνεται η ισορροπία και ο κίνδυνος πτώσεων και η εμφάνιση προβλημάτων υγείας που μπορούν να καταστήσουν τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα πιο ευάλωτα στο οινόπνευμα. Περίπου το ένα τρίτο των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν προβλήματα που σχετίζονται με την κατανάλωση οινοπνεύματος για πρώτη φορά στην ενήλικη ζωή τους, συνήθως λόγω πένθους, κακής σωματικής υγείας, δυσκινησίας και κοινωνικής απομόνωσης (47).

7.2

Η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνεύματος μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας με διάφορους τρόπους: άγχος, κατάθλιψη και σύγχυση.

7.3

Οι διαταραχές λόγω χρήσης οινοπνεύματος είναι συνήθεις μεταξύ των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων, ιδιαίτερα μεταξύ των κοινωνικά απομονωμένων ανδρών που ζουν μόνοι (48). Η προβληματική χρήση οινοπνεύματος σχετίζεται με εκτεταμένα προβλήματα σωματικής, ψυχολογικής, κοινωνικής και διανοητικής υγείας. Περίπου το 3 % των ατόμων άνω των 65 ετών πάσχουν από αυτές τις διαταραχές (49), μολονότι πολλά κρούσματα δεν ανιχνεύονται, καθώς τα διαγνωστικά κριτήρια και οι έλεγχοι απευθύνονται σε νεαρότερους ενήλικες. Εντούτοις, η αντιμετώπιση των προβλημάτων κατανάλωσης οινοπνεύματος στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας είναι συχνά ευκολότερη από την αντιμετώπιση των προβλημάτων σε νεαρότερους ενήλικες.

7.4

Το οινόπνευμα μπορεί να επιτείνει την επενέργεια ορισμένων φαρμάκων και να μειώσει την επενέργεια ορισμένων άλλων. Είναι σημαντικό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση μεταξύ επαγγελματιών στον τομέα της περίθαλψης, των ατόμων που άτυπα παρέχουν περίθαλψη και των μεγαλύτερων σε ηλικία πολιτών σχετικά με την πιθανή αλληλεπίδραση μεταξύ φαρμάκων και οινοπνεύματος.

7.5

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτείται να αναληφθούν περισσότερες δράσεις εστιασμένες στην ευημερία του γηράσκοντος πληθυσμού της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της ενημέρωσης σχετικά με τις επιπτώσεις της επιβλαβούς κατανάλωσης οινοπνεύματος σε ένα υγιές και αξιοπρεπές γήρας σε επίπεδο ΕΕ.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/15

1.1

Η σημασία του ερωτήματος που θέτει η σουηδική προεδρία για τη σχέση μεταξύ της ισότητας των φύλων, της οικονομικής ανάπτυξης και των ποσοστών απασχόλησης έγκειται στο γεγονός ότι επιτρέπει την εξέταση των πραγμάτων από κάποια απόσταση. Το θέμα της ισότητας των φύλων έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών εκθέσεων και μελετών καθώς και οδηγιών, νόμων, συστάσεων, συμφωνιών. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν αντιστάσεις και οι ανισότητες παραμένουν. Αποτελούν κληρονομιά των περασμένων αιώνων και η προσπάθεια καταπολέμησής τους διαρκεί μόλις 50 χρόνια. Αν και στους νόμους προβλέπεται η ισότητα των φύλων, πρέπει να αλλάξουν οι νοοτροπίες, οι ατομικές και οι συλλογικές συμπεριφορές. Η παρούσα γνωμοδότηση προτείνει αλλαγή της προσέγγισης του θέματος σε τρεις τομείς ιδίως: οργάνωση του χρόνου, αναγνώριση των προσόντων των ατόμων που παρέχουν κατ’ οίκον υπηρεσίες ισορροπία απασχόλησης των δύο φύλων τόσο στους επαγγελματικούς κλάδους όσο και στα κέντρα λήψεως αποφάσεων.

1.2

Οι συστάσεις της ΕΟΚΕ απευθύνονται συνεπώς στα κράτη μέλη, στην Επιτροπή, στους κοινωνικούς εταίρους αλλά και στο σύνολο των κοινωνικών φορέων.

Προς τα κράτη μέλη:

1.3

Η οικονομική ανάπτυξη υπολογίζεται σε συνάρτηση με την αύξηση του ΑΕγχΠ. Ωστόσο αυτός ο δείκτης δεν αρκεί για να καταδείξει τη συνεισφορά των γυναικών στην οικονομία. Προκειμένου, λοιπόν, να εξεταστεί η σχέση της ισότητας των φύλων με την ανάπτυξη, πρέπει να αναθεωρηθεί η συγκεκριμένη μέθοδος υπολογισμού.

1.4

Η προσπάθεια για την επίτευξη της ισότητας των φύλων πρέπει να εκλαμβάνεται ως μέσο

Από την Επιτροπή ζητείται:

1.5

να ελέγχει και να αξιολογεί τις προσπάθειες των κρατών μελών για την εφαρμογή του χάρτη πορείας για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών και να αποτελέσει δημόσιο βήμα ανταλλαγής ορθών πρακτικών και εμπειριών.

Από τους κοινωνικούς εταίρους ζητείται:

1.6

να εφαρμόσουν κοινό πλαίσιο δράσης στον τομέα της ισότητας των φύλων δίνοντας έμφαση στον ρόλο των δύο φύλων, στην ενίσχυση της θέσης της γυναίκας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, στη διατήρηση των ισορροπιών μεταξύ επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου καθώς και τον περιορισμό του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των δύο φύλων,

1.7

να βελτιώσουν τις γνώσεις και τα μέσα για την καταπολέμηση του διαχωρισμού της εργασίας βάσει του φύλου και να προαγάγουν τον μικτό χαρακτήρα της,

1.8

να μεριμνήσουν για την επαγγελματική αναγνώριση της παροχής υπηρεσιών φροντίδας μέσω της καλύτερης αναγνώρισης των απαιτούμενων δεξιοτήτων.

Από όλους τους φορείς της κοινωνίας πολιτών και τους πολιτικούς υπευθύνους ζητείται:

2.1

Η ανάγκη λήψης μέτρων για την ευρύτερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της στρατηγικής της Λισσαβώνας με το όραμα μιας πιο ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής κοινωνίας η οποία θα βασίζεται στη γνώση.

2.2

Η έκθεση της Επιτροπής του 2008 με θέμα την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών στην Ευρώπη (1) αναφέρει τα εξής: «Η απασχόληση των γυναικών ήταν ο κύριος παράγοντας της σταθερής αύξησης της απασχόλησης στην ΕΕ κατά τη διάρκεια αυτών των τελευταίων ετών. Μεταξύ 2000 και 2006, η απασχόληση στην ΕΕ-27 αυξήθηκε κατά 12 εκατομμύρια περίπου, από τα οποία περισσότερα από 7,5 εκατομμύρια ήταν γυναίκες. […] Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών που έχουν παιδιά ανέρχεται σε 62,4 %, έναντι του 91,4 % για τους άνδρες, διαφορά δηλαδή 29 μονάδων. Περισσότερα από τα τρία τέταρτα των εργαζομένων με καθεστώς μερικής απασχόλησης είναι γυναίκες (76,5 %), ποσοστό που αντιστοιχεί σε μία γυναίκα στις τρεις, έναντι λιγότερο του ενός άνδρα στους 10.».

2.3

Η έκθεση του 2009 (2) υπολογίζει το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών στο 58,3 % έναντι 72,5 % για τους άνδρες, το δε ποσοστό μερικής απασχόλησης των γυναικών σε 31,2 % έναντι 7,7 % για τους άνδρες. Επίσης, σημειώνει τη μεγαλύτερη παρουσία των γυναικών στους επαγγελματικούς κλάδους με τις χαμηλότερες αμοιβές και υπογραμμίζει την άνιση κατανομή υψηλών αρμοδιοτήτων στις εταιρείες και στα θεσμικά όργανα.

2.4

Αν και η ισότητα των φύλων δεν είναι ακόμα πραγματικότητα, τουλάχιστον η θέση των εργαζομένων γυναικών στην Ευρώπη είναι από τις καλύτερες στον κόσμο. Θα πρέπει δε να αναγνωριστεί στην ΕΕ τόσο η προσήλωση που επέδειξε ευθύς εξ αρχής στο συγκεκριμένο ζήτημα όσο και η χρήση στατιστικών εργαλείων, μελετών, αναλύσεων και η εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας.

2.5

Παρά την πρόοδο και τα θετικά αποτελέσματα που έχουν σημειωθεί, οι οικονομικές δυνατότητες των γυναικών δεν έχουν ακόμα αξιοποιηθεί επαρκώς. Επίσης, η άνευ προηγουμένου διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση αναμένεται να έχει διαφορετικές επιπτώσεις για τους άνδρες και τις γυναίκες, δεδομένων των διαφορετικών οικονομικών, κοινωνικών και οικογενειακών συνθηκών.

2.6

Δεδομένου του ήδη μεγάλου αριθμού διαθέσιμων μελετών, προτάσεων που έχουν κατατεθεί και αποφάσεων που έχουν λάβει τα θεσμικά όργανα και οι κοινωνικοί εταίροι στην ΕΕ –σε 9 χρόνια η ΕΟΚΕ έχει υιοθετήσει 14 γνωμοδοτήσεις με θέματα που αφορούν την ισότητα των φύλων (3)– η παρούσα γνωμοδότηση δεν αποσκοπεί να καλύψει εξ ολοκλήρου το συγκεκριμένο θέμα. Αντ’ αυτού, θα περιοριστεί στη σχέση της ισότητας των φύλων με την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση με γνώμονα τους στόχους της στρατηγικής της Λισσαβώνας σχετικά με την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας (4).

3.1.1

Από τη δεκαετία του 1960 καταγράφεται μια αύξηση των ποσοστών απασχόλησης των γυναικών. Τη δε δεκαετία του 1970 σημειώθηκε ένα μεγάλο βήμα προόδου προς την ισότητα των φύλων με τη μαζική ένταξη των γυναικών στην απασχόληση. Αφ’ ης στιγμής δόθηκε στις γυναίκες η δυνατότητα να επιλέγουν οι ίδιες πότε θα τεκνοποιήσουν και να αποκτήσουν πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση, προσπάθησαν, όπως και οι άνδρες, να χρησιμοποιήσουν τις δεξιότητές τους εντός του κοινωνικού – και όχι μόνο του οικογενειακού – πλαισίου και να αποκτήσουν την οικονομική τους αυτονομία. Η αμειβόμενη εργασία αποτελεί προσωπικό εισόδημα, εξασφάλιση της κοινωνικής ασφάλισης και της συνταξιοδότησης, καθώς και μέσο αντιμετώπισης της φτώχειας σε περίπτωση χωρισμού, διαζυγίου ή χηρείας.

3.1.2

Η είσοδος των γυναικών στον τομέα της απασχόλησης δημιούργησε νέες ανάγκες τις οποίες κλήθηκε να ικανοποιήσει η αγορά. Οι γυναίκες εργάζονταν κατ’ οίκον, κάτι το οποίο δεν υπολογιζόταν στο ΑΕγχΠ. Αφ’ ης στιγμής οι γυναίκες εξήλθαν του οικιακού περιβάλλοντος, δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας για να καλύψουν την οικιακή τους εργασία, όπως, για παράδειγμα, υπηρεσίες φύλαξης των παιδιών ή οι οικιακές βοηθοί.

3.1.3

Η εργασία των γυναικών δημιούργησε ανάγκες που συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξη. Όταν οι γυναίκες βρήκαν εργασία, τα νοικοκυριά άρχισαν να αγοράζουν οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, δύο αυτοκίνητα, προμηθεύονταν έτοιμα γεύματα ή άρχισαν να τρώνε εκτός σπιτιού, εμφανίστηκε η ανάγκη υπηρεσιών στέγασης των ασθενών μελών της οικογένειας, των ατόμων με αναπηρία και των ηλικιωμένων –τους οποίους μέχρι τότε φρόντιζαν οι ίδιες οι νοικοκυρές – καθώς και η ανάγκη κέντρων παιδικής μέριμνας για τις ώρες μετά το σχολείο. Με δύο μισθούς, πλέον, τα ζευγάρια μπορούσαν να αποκτήσουν τη δική τους στέγη, να απολαύσουν πολιτιστικές εκδηλώσεις, να ταξιδεύουν.. Έτσι δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας στη βιομηχανία (οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, αυτοκίνητα, γεωργικά προϊόντα διατροφής), στον τομέα των εστιατορίων, στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας, στις εξωσχολικές δραστηριότητες, στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, στις κατασκευές, στον τουρισμό, στην ψυχαγωγία, τον πολιτιστικό τομέα, στη μεταφορά των τουριστών κ.τ.λ.

3.1.4

Εδώ και σαράντα χρόνια, αυτή η τάση μετεξέλιξης της οικιακής εργασίας σε θέσεις εργασίας αποτελεί μοχλό οικονομικής ανάπτυξης. Πρόκειται όμως για πραγματική ανάπτυξη ή μόνο για τον τρόπο με τον οποίο υπολογίζεται; Στην οικονομία δεν αναγνωρίζεται η οικιακή και η οικογενειακή εργασία, παρά τη μεγάλη σημασία της για τη λειτουργία της κοινωνίας, πράγμα που δημιουργεί αμφιβολίες ως προς τον τρόπο υπολογισμού της οικονομικής ανάπτυξης.

3.2.1

Σύμφωνα με μια ανάλυση της ΕΕ (5), η συνεισφορά της ισότητας των φύλων στην οικονομία δεν θα πρέπει να υπολογίζεται αποκλειστικά στη βάση της καλύτερης αποδοτικότητας των επιχειρήσεων. Πρόκειται για μια παραγωγική επένδυση που συμβάλλει στην παγκόσμια οικονομική πρόοδο, στην οικονομική ανάπτυξη και στην ενίσχυση του τομέα της απασχόλησης. Συνεπώς, η ισότητα των φύλων μπορεί να συντείνει στην ανάπτυξη μέσω: α) της μεγαλύτερης συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα την καλύτερη αξιοποίηση της επένδυσής τους στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση, β) της αυξημένης οικονομικής τους ανεξαρτησίας, γ) της καλύτερης ένταξης των γυναικών στο φορολογικό σύστημα, και κατά συνέπεια της συμβολής τους στην ευημερία του συνόλου.

3.2.2

Παρά το γεγονός ότι η οικονομική συνεισφορά θεωρείται ευρύτερο μέτρο απ’ ό,τι η επιχειρησιακή προσέγγιση και η διαφοροποίηση της διοίκησης σε επίπεδο μεμονωμένων επιχειρήσεων, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις θετικών οικονομικών αποτελεσμάτων σε σχέση με την επιχειρησιακή προσέγγιση. Οι επιχειρήσεις με περισσότερες γυναίκες στα διοικητικά τους συμβούλια εμφανίζουν μεγαλύτερη κερδοφορία.

3.2.3

Οι πολιτικές για την προαγωγή της ισότητας μπορεί να θεωρηθούν ως ένα είδος αποδοτικής επένδυσης σε ανθρώπινους πόρους, ακόμη και αν οι στόχοι της οικονομικής ανάπτυξης περιορίζονται στην οικονομική μεγέθυνση. Από την άποψη των επενδύσεων, οι πολιτικές για την προαγωγή της ισότητας έχουν δυνητικά θετικό αντίκτυπο σε ατομικό, επιχειρησιακό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η απασχόληση μεγαλύτερου αριθμού γυναικών με υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης έχει επίσης δυνητικά οικονομικά οφέλη.

3.2.4

Η μεγαλύτερη οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών ωφελεί την οικονομία μέσω της συμβολής που προσφέρουν οι γυναίκες ως καταναλωτές προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ το ίδιο ισχύει και για την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Η οικονομική συμβολή των γυναικών πρέπει να αναγνωριστεί περισσότερο στις οικονομικές πολιτικές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

3.3.1

Ενώ η οικονομική και οικολογική κρίση παρακωλύουν τον επιθυμητό τύπο ανάπτυξης, πληθαίνουν οι φωνές αμφισβήτησης του ΑΕγχΠ ως μοναδικού δείκτη μέτρησης της οικονομικής ανάπτυξης. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι δείκτες (6).

3.3.2

Όποιοι και αν είναι πάντως οι δείκτες, η θέση των γυναικών εξακολουθεί να μην είναι ισότιμη με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται η κοινωνία. Όταν κάθε κράτος επενδύει εξίσου στην εκπαίδευση των αγοριών και των κοριτσιών – και το 60 % των ευρωπαίων αποφοίτων πανεπιστημίου είναι κορίτσια– δεν είναι λογικό να μην υποστηρίζονται επιπλέον οι γυναίκες όταν βρίσκονται στην αγορά εργασίας. Οι ισόποσες κρατικές δαπάνες στον τομέα της εκπαίδευσης για τα δύο φύλα θα έπρεπε να επιτρέπουν στις γυναίκες να έχουν τις ίδιες αρμοδιότητες και αμοιβές με τους άνδρες. Οι γυναίκες οφείλουν να επωφεληθούν από τις τρέχουσες αλλαγές προκειμένου να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες για τις νέες θέσεις εργασίας. Ωστόσο η συμβολή των γυναικών, η υψηλή εκπαίδευσή τους και η δυναμική αντιμετώπισης των μελλοντικών αναγκών της αγοράς εργασίας από αυτές παραμένουν υποτιμημένες και δεν αναγνωρίζονται επαρκώς.

3.3.3

Η καταπολέμηση των ανισοτήτων δεν είναι μόνο ηθικό ζήτημα, αλλά και θέμα διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού. Περισσότερες εργαζόμενες γυναίκες σημαίνει δημιουργία πλούτου, μεγαλύτερη κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών καθώς και αύξηση των φορολογικών εσόδων. Επίσης, οι μικτές ομάδες εργασίας διαθέτουν περισσότερες προοπτικές καινοτομίας. Συν τοις άλλοις, με το να έχουν τα ζευγάρια τα μέσα να αποκτήσουν ένα παιδί όταν το επιθυμούν, χωρίς να απολέσουν την εργασία τους, καταπολεμάται πιο αποτελεσματικά και η υπογεννητικότητα. Αν η Ευρώπη επιθυμεί να επενδύσει στον ανθρώπινο παράγοντα, πρέπει πρωτίστως να διορθώσει τη μειονεκτική θέση των γυναικών (7).

3.3.4

Οι παρακάτω παράγοντες αποτελούν κατά κύριο λόγο τροχοπέδη στη δυναμική εξέλιξης των γυναικών:

3.3.5

Η προσπάθεια βελτίωσης των προϋποθέσεων πρόσβασης και διατήρησης των γυναικών στην αγορά εργασίας και η γεφύρωση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των δύο φύλων συνεπάγονται περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη και καλύτερες θέσεις εργασίας, πρόληψη της φτώχειας, καθώς και μικρότερο κόστος για τα μέτρα «κοινωνικής παρέμβασης». Η φτώχεια στην Ευρώπη συγκεντρώνεται στην κατηγορία των γυναικών χωρίς σύντροφο και με παιδιά (9).

3.3.6

Βάσει του παλαιότερου καταμερισμού αρμοδιοτήτων, ο άνδρας είχε ένα εισόδημα χάρη στο οποίο μπορούσε να χρηματοδοτεί την οικογενειακή, κοινωνική και οικιακή εργασία της συζύγου του. Όταν τα ζευγάρια διαθέτουν δύο μισθούς, δεν θυσιάζουν τον ένα εξ αυτών για την κάλυψη υπηρεσιών σχετικών με την οικιακή εργασία της γυναίκας, αλλά μάλλον για την κατανάλωση υλικών αγαθών.

3.3.7

Η άνευ απολαβών οικιακή εργασία της γυναίκας δεν αποτιμάται, εφόσον όμως μετατραπεί σε αμειβόμενη εργασία, αποκτά ένα κόστος που οι χρήστες αυτών των υπηρεσιών δεν προτίθενται ή αδυνατούν να καλύψουν. Τα άτομα που ασχολούνται με τη φύλαξη παιδιών, οι οικιακές και οι οικογενειακές βοηθοί αμείβονται με τους χαμηλότερους μισθούς, σε καθεστώς μερικής απασχόλησης, με πολλαπλούς εργοδότες (οι ίδιοι οι ιδιώτες γίνονται εργοδότες για ορισμένες ώρες την εβδομάδα) και, συχνά, στο πλαίσιο της παραοικονομίας. Η οικιακή εργασία αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα του τομέα της άτυπης απασχόλησης στην Ευρώπη.

3.3.8

Οι γονείς εμπιστεύονται ό,τι πολυτιμότερο έχουν, το παιδί τους, σε άτομα που αμείβονται πολύ λιγότερο από τον μέσο όρο, ενώ αναμένουν υψηλό επίπεδο υπηρεσιών. Ομοίως, αφήνουν σε μια οικιακή βοηθό τα κλειδιά του σπιτιού, χωρίς όμως να της καταβάλλεται ένας μισθός που θα εξασφαλίζει την εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό της. Είναι δύσκολο να αναγνωριστεί η εξειδίκευση εφόσον οι περισσότερες οικογένειες κρίνουν «εύκολο» ένα καθήκον που μπορούν να εκτελέσουν και οι ίδιες. Ωστόσο, αν η ενασχόληση ενός ατόμου με τα παιδιά του δεν θεωρείται επάγγελμα, δεν ισχύει το ίδιο και για την αντίστοιχη ενασχόληση με τα παιδιά τρίτων (γνώσεις ψυχολογίας, διαιτητικής, υγιεινής καθώς και ικανότητα συγκέντρωσης, προσοχής, προσήλωσης, συνεχούς επαγρύπνησης κ.τ.λ.)· οι συγκεκριμένες προαπαιτούμενες δεξιότητες θεωρούνται συχνά ίδιον «της φύσης» των γυναικών και –ως εκ τούτου αγνοούνται στον επαγγελματικό τομέα– συνήθως μεταφέρονται άτυπα εντός της οικογένειας αντί να διδάσκονται στο σχολικό πρόγραμμα.

—

τα ποσοστά απασχόλησης των γυναικών μπορούν να αυξηθούν με αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των αναγκών για παροχή υπηρεσιών,

—

οι μισθοί των γυναικών μπορούν να αυξηθούν, ενισχύοντας την αγοραστική τους δύναμη, τη δυνατότητα κατανάλωσης καθώς και τα έσοδα από τους φόρους,

—

οι γυναίκες μπορούν να καταλάβουν περισσότερες πολιτικές και σημαντικές από πλευράς λήψεως αποφάσεων θέσεις, με τα συνακόλουθα θετικά αποτελέσματα στις επιδόσεις των εταιρειών και των θεσμικών οργάνων,

—

οι γυναίκες επιχειρηματίες θα αποφέρουν προστιθέμενη αξία και θα συνεισφέρουν στην οικονομία μέσω της καινοτομίας και της δημιουργίας θέσεων εργασίας.

4.2.1.1

Το κύριο εμπόδιο στην ισότητα των φύλων είναι επί του παρόντος ο διαχωρισμός των επαγγελμάτων σε ανδρικά και γυναικεία. Έτσι, οι μισθοί στους γυναικείους επαγγελματικούς κλάδους είναι συχνά κατώτεροι, ενώ η πρόσκαιρη και κατ’ ανάγκην μερική απασχόληση είναι πιο διαδεδομένες.

4.2.1.2

Όσο ένα είδος επαγγέλματος θα προορίζεται αποκλειστικά για ένα από τα δύο φύλα, θα συνοδεύεται και από τα ανάλογα στερεότυπα. Έχει πλέον αποδειχθεί ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες είναι ικανοί να εξασκήσουν οποιοδήποτε επάγγελμα. Πολλά παραδοσιακά ανδροκρατούμενα επαγγέλματα, (εκπαιδευτικός, δικαστής ή παθολόγος), μετατρέπονται σε γυναικοκρατούμενα. Γιατί άραγε είναι τόσο δύσκολο να επιτευχθεί ο μικτός χαρακτήρας της απασχόλησης; Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του διαχωρισμού των επαγγελμάτων και να υπάρξει ταυτόχρονη παρουσία των δύο φύλων, θα πρέπει να εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας επί του θέματος. Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεί η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού που παρατηρείται σε ορισμένους τομείς.

4.2.1.3

Τα εμπόδια στον μικτό χαρακτήρα των επαγγελμάτων και των αρμοδιοτήτων πολλές φορές τίθενται ασυνείδητα, συνδέονται με προκαταλήψεις και έχουν τις ρίζες τους στο εκπαιδευτικό σύστημα με τις διαφορετικές επιλογές επαγγέλματος από αγόρια και κορίτσια. Τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να επιδείξουν μεγαλύτερη ευαισθησία στις προεκτάσεις του επαγγελματικού προσανατολισμού των νέων. Οι εκπρόσωποι των εργοδοτών και των εργαζομένων στις διαπραγματεύσεις για τις βαθμίδες της μισθολογικής κλίμακας και τον καθορισμό του ημερομισθίου βάσει των προσόντων, έχουν έναν καίριο ρόλο που προϋποθέτει τη γνώση της αξίας των δεξιοτήτων που αποκτώνται στο σπίτι και στην οικογένεια. Ούτε τα διευθυντικά καθήκοντα έχουν μικτό χαρακτήρα. Πρέπει να ληφθούν μέτρα στις μεγάλες επιχειρήσεις και στα ανώτατα κλιμάκια της δημόσιας διοίκησης ώστε να έχουν περισσότερο μικτό χαρακτήρα.

4.2.2.1

Οι διάφορες μορφές παροχής υπηρεσιών προσωπικής φροντίδας πρέπει να αποτελέσουν πραγματικό επάγγελμα με αναγνωρισμένα προσόντα, κατάρτιση, διπλώματα και σχετική επαγγελματική σταδιοδρομία. Προκειμένου να εγκαταλειφθεί η ατομική σχέση ιδιώτη-οικογενειακής βοηθού, πρέπει να δημιουργηθούν επιχειρήσεις και δημόσιες υπηρεσίες παροχής υπηρεσιών προσωπικής φροντίδας. Οι οικογένειες πρέπει να παύσουν να είναι εργοδότες και να γίνουν πελάτες ή χρήστες οι οποίοι αγοράζουν υπηρεσίες με τη μορφή ορισμένων ωρών φροντίδας του νοικοκυριού, ενός ηλικιωμένου ή του παιδιού ή ενισχυτικής κατ’ οίκον διδασκαλίας. Ενδείκνυται η γενίκευση ενός συστήματος που υπάρχει ήδη σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες όπου ο εργοδότης της επιχείρησης ή της δημόσιας υπηρεσίας είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια των αγαθών και των ατόμων και οφείλει να επαληθεύει τα προσόντα των εργαζομένων που παρέχουν κατ' οίκον υπηρεσίες. Έτσι, αυτοί οι εργαζόμενοι έχουν έναν μόνο εργοδότη, αμείβονται για τον χρόνο μετάβασής τους από το ένα σπίτι στο άλλο και έχουν πρόσβαση στην επαγγελματική κατάρτιση και απολαμβάνουν τις εγγυήσεις που προβλέπει η συλλογική σύμβαση. Θα πρέπει δε να διαμορφωθεί ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς για τις κατ’ οίκον υπηρεσίες στο οποίο να συμπεριλαμβάνονται οι ψυχολογικές πτυχές αυτών των υπηρεσιών (εμπιστοσύνη, κατανόηση, προσήλωση, προσοχή, επαγρύπνηση…), οι απαραίτητες γνώσεις (διαιτολόγια, επιπτώσεις των χρησιμοποιούμενων προϊόντων στην υγεία και στο περιβάλλον) και όχι μόνο η υλική και τεχνική διάσταση των εν λόγω επαγγελμάτων.

4.2.2.2

Η αναγνώριση των προσόντων αυξάνει το ήδη δυσβάσταχτο για τις περισσότερες οικογένειες κόστος των υπηρεσιών και, ως εκ τούτου, η κρατική χρηματοδότηση και οι εισφορές των επιχειρήσεων –στην περίπτωση που αποτελούν μέρος συμφωνιών σε επίπεδο επιχειρήσεων - θα μπορούσαν να καταστήσουν αυτές τις υπηρεσίες περισσότερο προσιτές σε όλους.

4.2.2.3

Η επαγγελματική αναγνώριση των κατ’ οίκων υπηρεσιών φροντίδας και η αύξηση των μισθών θα ενισχύσουν τον μικτό χαρακτήρα τους. Όταν οι άνδρες θα εκδηλώσουν την επιθυμία να εργαστούν ως καθαριστές, ή οικογενειακοί βοηθοί ή να ασχοληθούν επαγγελματικά με τη φύλαξη παιδιών, θα έχει πραγματοποιηθεί ένα σημαντικό βήμα προς την ισότητα των φύλων.

4.2.3.1

Ο πατέρας σε μια οικογένεια αφιερώνει λιγότερο χρόνο απ’ ό,τι η μητέρα στην εκπλήρωση των οικογενειακών και οικιακών καθηκόντων. Βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη της ισότητας των φύλων είναι αφενός να συνειδητοποιήσει ο πατέρας τη σημασία του ρόλου του στην ανατροφή των παιδιών και αφετέρου να αναλάβει τις ευθύνες του έναντι των ηλικιωμένων γονέων ή των ασθενών μελών της οικογένειας.

4.2.4.1

Η δημιουργία βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως κόστος αλλά ως επένδυση. Σύμφωνα με τον Gösta Esping-Andersen (10), οι εργαζόμενες μητέρες επιστρέφουν μακροπρόθεσμα το επίδομα «χάρη στην αύξηση των εσόδων τους και των φόρων που καταβάλουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους». Με αυτές τις εισφορές αντισταθμίζεται το αρχικό κρατικό βοήθημα και παράλληλα ωφελείται και το ίδιο το παιδί. Επίσης, χάρη σε αυτή την επένδυση μπορεί να αντιμετωπιστεί και η υπογεννητικότητα στην Ευρώπη.

4.2.5.1

Με τη σειρά της, η ανάπτυξη της παροχής υπηρεσιών εξαρτάται από μια συλλογική χρηματοδότηση (κράτος, επιχειρήσεις, πελάτες) (11). Σε ορισμένες πρόσφατες συλλογικές συμβάσεις εταιρειών προτείνεται στους υπαλλήλους η παροχή υπηρεσιών αντί μισθολογικής αυξήσεως. Η παροχή υπηρεσιών για να διευκολυνθεί η συμφιλίωση του ιδιωτικού με τον επαγγελματικό βίο αποτελεί μέρος της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων.

4.2.6.1

Οι παραπάνω υπηρεσίες δεν επαρκούν για τον συνδυασμό του οικογενειακού με τον επαγγελματικό βίο· η ανατροφή και η εκπαίδευση των παιδιών απαιτεί χρόνο από τη ζωή του ατόμου. Εάν η μερική απασχόληση ως επιλογή βοηθά τα άτομα που έχουν αναλάβει τα οικογενειακά βάρη να συνδυάσουν με καλύτερο τρόπο την επαγγελματική με την οικογενειακή και την προσωπική τους ζωή, δεν πρέπει όμως να καθιστά πιο επισφαλή την επαγγελματική θέση των γυναικών, αλλά και την ιδιωτική, όταν είναι στη θέση του μόνου οικογενειάρχη, ούτε να αποτρέπει τον πατέρα από το να αφιερώσει παραπάνω χρόνο στην οικογένειά του. Οι δύο γονείς θα πρέπει να μπορούν να ασχοληθούν με τα παιδιά τους.

4.2.6.2

Όμως, χρόνος πρέπει να αφιερωθεί και για άλλα μέλη της οικογένειας, όπως άτομα που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους, ασθενείς και ηλικιωμένοι γονείς. Σε μια περίοδο αναδιάρθρωσης των ασφαλιστικών ταμείων, είναι πλέον αναγκαίο να εγκαταλειφθεί η αντίληψη σύμφωνα με την οποία η ζωή του ατόμου χωρίζεται σε τρεις φάσεις: σπουδές, εργασία και σύνταξη. Καθένας πρέπει να έχει τη δυνατότητα να σπουδάσει ανά πάσα στιγμή της ζωής του και να έχει στη διάθεσή του αρκετά έτη πίστωσης χρόνου για τις οικογενειακές, κοινωνικές, συλλογικές, πολιτικές και δημόσιες δραστηριότητές του. Θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα παράτασης της ηλικίας συνταξιοδότησης, αν ό εργαζόμενος επιθυμεί να λάβει άδεια μακράς διαρκείας (χρηματοδοτούμενη όπως η σύνταξη) κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας.

4.2.7.1

Οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σε όλες τις διευθυντικές θέσεις, στα ανώτατα κλιμάκια της πολιτικής ιεραρχίας και της δημόσιας διοίκησης καθώς και στις διευθύνσεις των μεγάλων εταιρειών, παρά το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις με τη μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών στα διοικητικά τους συμβούλια είναι και οι πιο επικερδείς. Οι γυναίκες ιδρύουν λιγότερες επιχειρήσεις και γίνονται σπανιότερα διευθύντριες σε μια επιχείρηση. Οι δε άνδρες, υποεκπροσωπούνται στο οικογενειακό περιβάλλον και κάνουν λιγότερο συχνά χρήση της γονικής τους άδειας.

4.2.7.2

Οι γυναίκες που έχουν ήδη καταφέρει να επιβληθούν σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν και τις υπόλοιπες γυναίκες με ανάλογες επαγγελματικές βλέψεις. Ίσως μάλιστα χρειάζονται ορισμένα δεσμευτικά μέτρα: οι μεγάλοι δημόσιοι οργανισμοί και οι μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να λάβουν μέτρα προκειμένου να εξασφαλίσουν σημαντικό αριθμό γυναικών μεταξύ των διευθυντικών τους στελεχών.

—

24/03/2009 με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα και την κατάργηση της οδηγίας 86/613/ΕΟΚ», εισηγήτρια: η κα SHARMA, (ΕΕ C 228, 22.9.2009)

—

13/05/2009 με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων», εισηγήτρια: η κα HERCZOG, CESE 882/2009 (ΕΕ C 277 της 17.11.2009)

—

22/04/2008 με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών. Καταπολέμηση των διαφορών στις αμοιβές των δύο φύλων», εισηγήτρια: η κα KÖSSLER (EE C 211 της 19/08/2008)

—

11/07/2007 με θέμα «Απασχολησιμότητα και επιχειρηματικό πνεύμα - Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων και των περιφερειακών και τοπικών οργανισμών υπό το πρίσμα του φύλου», εισηγητής: ο κ. PARIZA CASTAÑOS (ΕΕ C 256 της 27/10/2007)

—

11/07/2007 με θέμα «Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων στο συνδυασμό του επαγγελματικού με τον οικογενειακό και τον ιδιωτικό βίο», εισηγητής: ο κ. CLEVER (ΕΕ C 256 της 27/10/2007)

—

12/07/2007 με θέμα «Απασχόληση των κατηγοριών προτεραιότητας - (Στρατηγική της Λισσαβώνας)», εισηγητής: ο κ. GREIF (ΕΕ C 256 της 27/10/2007)

—

13/09/2006 με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών: Χάρτης πορείας για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών 2006-2010», εισηγήτρια: η κα ATTARD (ΕΕ C 318 της 23/12/2006)

—

14/02/2006 με θέμα «Η εκπροσώπηση των γυναικών στους φορείς λήψης αποφάσεων των ομάδων οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση», εισηγητής: ο κ. ETTY (ΕΕ C 88 της 11/04/2006)

—

14/12/2005 με θέμα «Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το Ευρωπαϊκό Έτος Ίσων Ευκαιριών για όλους (2007) - Προς μια δίκαιη κοινωνία», εισηγήτρια: η κα HERCZOG (ΕΕ C 65 17/03/2006)

—

29/09/2005 με θέμα «Οι γυναίκες και η φτώχεια στην Ευρώπη», εισηγήτρια: η κα KING (ΕΕ C 24 της 31/01/2006)

—

28/09/2005 με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ίδρυση Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων», εισηγήτρια: η κα ŠTECHOVÁ (ΕΕ C 24 της 31/01/2006)

—

15/12/2004 με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης», εισηγήτρια: η κα SHARMA (ΕΕ C 157 της 28/06/2005)

—

03/06/2004 με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών», εισηγήτρια: η κα CAROLL (ΕΕ C 241 της 28/09/2004).

—

25/01/2001 με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 76/207/ΕΟΚ του Συμβουλίου περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης των ανδρών και των γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας», εισηγήτρια: η κα WAHROLIN (ΕΕ C 123 της 25/4/2001)

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/22

1.10.1

Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν τη δημιουργία στατιστικών μητρώων για τις προαναφερθείσες επιχειρήσεις, ιδίως όσον αφορά την κατάρτιση των δορυφορικών λογαριασμών τους, σύμφωνα με τα εναρμονισμένα κριτήρια του Ευρωπαϊκού Συστήματος Λογαριασμών (ΕΣΛ) του 1995, που αναλύονται στο Εγχειρίδιο για την κατάρτιση των δορυφορικών λογαριασμών των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας (συνεταιρισμών και εταιρειών αλληλασφάλισης)  (1) και στην έκθεση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η κοινωνική οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (2).

2.4.1

Ενδέχεται επίσης ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις να μην έχουν μετόχους και να διαθέτουν τα κέρδη τους για επανεπενδύσεις ή για κοινωνικούς στόχους κοινής ωφέλειας, όπως κάνουν τα ταμιευτήρια ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών (7).

2.4.2

Εξάλλου, σε πολλές ΜΜΕ και πολύ μικρές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο, η δημιουργία αξίας δεν εκφράζεται μόνο με την επίτευξη οικονομικών στόχων, αλλά με την επίτευξη κοινωνικών σκοπών όπως οι συνθήκες εργασίας, η αυτοδιαχείριση κ.ά.

2.9.1

Γενικά, οι ΜΜΕ θα πρέπει να υποστηριχθούν, πράγμα που δεν επιτυγχάνεται μόνο με την Πράξη για τις Μικρές Επιχειρήσεις (11). Στο τρέχον κλίμα οικονομικής ύφεσης και απώλειας θέσεων απασχόλησης, οι ΜΜΕ συχνά προσφέρουν τη δυνατότητα διατήρησης θέσεων απασχόλησης, καθόσον οι ομάδες συμφερόντων που ιδρύουν και ελέγχουν αυτές τις επιχειρήσεις είναι άτομα που διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με την περιοχή στην οποία δραστηριοποιούνται, επιδεικνύοντας αυξημένη ικανότητα δημιουργίας και διατήρησης της απασχόλησης. Οι ΜΜΕ αποτελούν «φυσικά εκκολαπτήρια του επιχειρηματικού πνεύματος» και μόνιμα σχολεία κατάρτισης διευθυντικών στελεχών και επιχειρηματιών.

3.2.1

Είτε μεγάλες είναι είτε μικρές, αυτές οι επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε περιοχές ή/και κοινωνικούς χώρους με προβλήματα και προκλήσεις που θέτουν σε κίνδυνο την εσωτερική αγορά και την κοινωνική συνοχή, όπου εσωτερικεύουν το κοινωνικό κόστος και παράγουν θετικά εξωτερικά αποτελέσματα.

3.2.2

Επειδή έχουν τις ρίζες τους στις τοπικές κοινότητες και επειδή πρώτιστος στόχος τους είναι η κάλυψη των αναγκών των πολιτών, οι επιχειρήσεις αυτές δεν μετεγκαθίστανται, καταπολεμώντας έτσι αποτελεσματικά την εγκατάλειψη των αγροτικών περιοχών και συνεισφέροντας στην ανάπτυξη των μειονεκτουσών περιφερειών και δήμων (23).

3.6.1

Ορισμένοι από τους τομείς που προαναφέρθηκαν έχουν ήδη συμμετάσχει σε τομεακές συζητήσεις, όπως π.χ. η Ένωση Αλληλοβοηθητικών Ασφαλιστών και Συνεταιρισμών Ασφάλισης στην Ευρώπη (Association of Mutual Insurers and Insurance Cooperatives in Europe, AMICE) στον τομέα της ασφάλισης, καθώς και ορισμένα μέλη της κοινής πλατφόρμας συνεταιρισμών της Ευρώπης (Cooperatives Europe) (26), όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών (European Association of Co-operative Banks – EACB) και ο Ευρωπαϊκός Όμιλος Ταχυδρομικών Ταμιευτηρίων (European Savings Banks Group – ESBG) στον τραπεζικό τομέα (27).

4.1.1

Η δημιουργία και η ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς δεν επιτρέπεται να υποτάσσουν τους στόχους στα μέσα· ως εκ τούτου, πρέπει να δημιουργηθεί ένα νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο που να αντικατοπτρίζει τα χαρακτηριστικά των διαφόρων οικονομικών φορέων της αγοράς, έτσι ώστε να ισχύουν ίσοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ του συνόλου των διαφόρων τύπων επιχειρήσεων, με συνεκτίμηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του καθενός τους. Επί του παρόντος, το πλαίσιο αυτό είναι σε γενικές γραμμές σχεδιασμένο με βάση τις ανάγκες των μεγάλων επιχειρήσεων που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο, και η εφαρμογή του σε όλους τους τύπους επιχειρήσεων δημιουργεί εμπόδια για τις μικρότερες επιχειρήσεις. Το εν λόγω πλαίσιο θα πρέπει να ενθαρρύνει ικανοποιητικά τους παράγοντες της αγοράς να συμπεριφέρονται αποτελεσματικά, κάτι που θα συμβάλει στο να καταστεί το σύστημα πιο δίκαιο. Το πλαίσιο αυτό θα εφαρμοστεί μέσω του εταιρικού δικαίου, του λογιστικού δικαίου, του δικαίου του ανταγωνισμού, του φορολογικού δικαίου, της εναρμόνισης των στατιστικών και της πολιτικής για τις επιχειρήσεις.

4.2.1

Για τις ευρωπαϊκές ανώνυμες εταιρείες και τους ευρωπαϊκούς συνεταιρισμούς υπάρχουν τα αντίστοιχα νομικά καθεστώτα, όμως άλλοι τύποι επιχειρήσεων αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια στην εσωτερική αγορά λόγω της απουσίας ευρωπαϊκού νομικού καθεστώτος. Οι ευρωπαϊκές ΜΜΕ χρειάζονται εύχρηστη και ευέλικτη ευρωπαϊκή νομοθεσία, η οποία να διευκολύνει τη δραστηριοποίησή τους πέρα από τα εθνικά σύνορα. Οι συνεταιρισμοί χρειάζονται, επίσης, απλοποίηση του κανονισμού για την ευρωπαϊκή συνεταιριστική εταιρεία (SCE), η πολυπλοκότητα του οποίου επιβραδύνει την ανάπτυξή της.

4.2.2

Η απουσία νομοθετικής κάλυψης δεν επιτρέπει στα ιδρύματα τα οποία αναπτύσσουν δραστηριότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο να λειτουργούν ισότιμα με άλλες μορφές επιχειρήσεων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα αποτελέσματα της μελέτης σκοπιμότητας για ένα νομικό καθεστώς του ευρωπαϊκού ιδρύματος και καλεί την Επιτροπή να ολοκληρώσει την αξιολόγηση του αντικτύπου στις αρχές του 2010, και να παρουσιάσει πρόταση κανονισμού που να επιτρέπει στα ιδρύματα ευρωπαϊκής εμβέλειας να δραστηριοποιούνται υπό ίσους όρους ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά (28).

4.2.3

Για παρόμοιους λόγους, η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Επιτροπή να προχωρήσει στην έναρξη εργασιών για την έγκριση ενός ευρωπαϊκού νομικού καθεστώτος για τις ευρωπαϊκές ενώσεις και ενός για τα ευρωπαϊκά ταμεία αλληλασφάλισης.

4.3.1

Τα λογιστικά πρότυπα πρέπει να προσαρμόζονται στους διάφορους τύπους επιχειρήσεων. Τα εμπόδια που δημιουργεί η εφαρμογή των νέων διεθνών λογιστικών προτύπων (International Accounting System – IAS) στις εισηγμένες επιχειρήσεις είναι ένα ακόμη παράδειγμα των περιορισμών που συνδέονται με το λογιστικό δίκαιο. Οι ευρωπαϊκοί λογαριασμοί δεν επιτρέπεται να εναρμονιστούν με τίμημα την κατάργηση των ουσιωδών χαρακτηριστικών ορισμένων από τους διαφορετικούς τύπους επιχειρήσεων που υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

4.3.2

Στην ιδιαίτερη περίπτωση των συνεταιρισμών καθίσταται εμφανής η δυσκολία του ορισμού της έννοιας του μετοχικού κεφαλαίου με τρόπο που να μπορεί να εφαρμοστεί γενικώς και αδιακρίτως, γεγονός που θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες, καταστροφικές για την πολυμορφία των επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση στην Επιτροπή να σεβαστεί την ιδιαίτερη ταυτότητα των συνεταιρισμών σε λογιστικά θέματα και να αντιμετωπίζει το εταιρικό κεφάλαιο των μελών ως ίδιο κεφάλαιο του συνεταιρισμού και όχι ως χρέος, για όσο διάστημα το μέλος δεν έχει καταστεί πιστωτής αποχωρώντας από τον συνεταιρισμό (29).

4.3.3

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη σύσταση της ομάδας de Larosière (30), η οποία υποστηρίζει ότι τα λογιστικά πρότυπα δεν πρέπει να εισάγουν διακρίσεις ανάλογα με τα επιχειρηματικά πρότυπα, να προωθούν ενισχυτικές των κυκλικών τάσεων συμπεριφορές ή να αποθαρρύνουν τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις και τη σταθερότητα των επιχειρήσεων.

4.4.1

Όλες οι επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως νομικής μορφής, πρέπει να μπορούν να αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους διατηρώντας τον ιδιαίτερο τρόπο λειτουργίας τους. Έτσι, το δίκαιο του ανταγωνισμού δεν είναι δυνατόν να στηρίζεται σε ένα ενιαίο, κοινό πρότυπο επιχειρηματικότητας, αλλά πρέπει να αποτρέπει τις διακρίσεις και να δίνει έμφαση στις ορθές πρακτικές σε εθνικό επίπεδο. Δεν είναι θέμα καθιέρωσης προνομίων, αλλά προώθησης δίκαιων κανόνων περί ανταγωνισμού. Η ΕΟΚΕ, σύμφωνα και με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (31), υποστηρίζει συνεπώς ότι οι διατάξεις περί ανταγωνισμού και φορολογίας πρέπει να προβλέπουν αντισταθμιστική ρύθμιση του οριακού κόστους των επιχειρήσεων που δεν οφείλεται στη μη αποδοτικότητα των παραγωγικών τους διαδικασιών, αλλά στην εσωτερίκευση κοινωνικού κόστους.

4.4.2

Ορισμένα μέσα της πολιτικής ανταγωνισμού δεν είναι ουδέτερα έναντι των διαφορετικών τύπων επιχειρήσεων, όπως άλλωστε έχει ήδη επισημάνει η ΕΟΚΕ: «ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας χρειάζεται συγκεκριμένες λύσεις όσον αφορά τη φορολογία, τις κρατικές προμήθειες και τους κανόνες ανταγωνισμού» (32). Για παράδειγμα, οι δημόσιες ενισχύσεις για την πραγματοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων στους τομείς της έρευνας, της ανάπτυξης και της καινοτομίας με σκοπό την αύξηση της ανταγωνιστικότητας του συστήματος παραγωγής ευνοούν κυρίως τις μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες κατά κύριο λόγο αναπτύσσουν τέτοιες δραστηριότητες. Επίσης, δεδομένου ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν περισσότερη ελευθερία επιλογών ως προς τον καθορισμό της τοποθεσίας των παραγωγικών τους υποδομών, είναι σε θέση να εκμεταλλεύονται καλύτερα τις δημόσιες επενδύσεις για τη δημιουργία υποδομών υποστήριξης του μεταποιητικού τομέα. Αυτό δημιουργεί ενίοτε ανταγωνιστικό μειονέκτημα στις μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν ελάχιστες πραγματικές δυνατότητες επιλογής του τόπου εγκατάστασής τους.

4.4.3

Οι κανόνες που διέπουν τον ανταγωνισμό πρέπει να λαμβάνουν επίσης υπόψη τον ιδιότυπο χαρακτήρα των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, οι οποίες παράγουν και διαθέτουν μη εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες σε περιθωριοποιημένα άτομα ή σε όσους διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού και εντάσσουν στις παραγωγικές τους διαδικασίες σημαντικούς πόρους αλτρουιστικής προέλευσης.

4.5.1

Συχνά, σε ορισμένα κράτη μέλη, μερικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν καταστάσεις άνισου ανταγωνισμού για λόγους οι οποίοι δεν συνδέονται με τις ίδιες τις παραγωγικές διαδικασίες, αλλά οφείλονται σε αδυναμίες της αγοράς (33), με άλλα λόγια καταστάσεις ανεπάρκειας της ίδιας της αγοράς, η οποία δεν διαθέτει τους πόρους κατά τον βέλτιστο τρόπο. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση οδηγίας περί μείωσης των συντελεστών ΦΠΑ για τις υπηρεσίες που παρέχονται σε τοπικό επίπεδο, η οποία αφορά κατ’ ουσία τις ΜΜΕ, και επαναλαμβάνει τη συμφωνία της με την αρχή, την οποία έχει διατυπώσει η Επιτροπή, σύμφωνα με την οποία τα φορολογικά πλεονεκτήματα που προσφέρονται σε έναν τύπο επιχείρησης πρέπει να είναι ανάλογα των νομικών περιορισμών ή της προστιθέμενης κοινωνικής αξίας που χαρακτηρίζουν τον συγκεκριμένο τύπο (34). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μελετήσουν το ενδεχόμενο χορήγησης αντισταθμιστικών μέτρων στις επιχειρήσεις βάσει της αποδεδειγμένης κοινωνικής τους προσφοράς ή της διαπιστωμένης συνεισφοράς τους στην περιφερειακή ανάπτυξη (35). Ειδικότερα, θα πρέπει να αναζητηθούν λύσεις για το πρόβλημα που ανακύπτει για τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και συνίσταται στην αδυναμία επιστροφής του ΦΠΑ που καταβάλλουν για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών που είναι αναγκαίες για την εκτέλεση των δραστηριοτήτων κοινής ωφέλειας, στις χώρες όπου υφίσταται το πρόβλημα αυτό. Επίσης θα πρέπει να αναφερθούν τα φορολογικά καθεστώτα που εφαρμόζονται στις ΜΚΟ με οικονομικές δραστηριότητες που δεν συνδέονται με σκοπούς κοινής ωφέλειας.

4.5.2

Προς το παρόν, οι ΜΜΕ διαθέτουν ελάχιστες πραγματικές ευκαιρίες επενδύσεων στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία, που αποτελεί σημαντικό στοιχείο προώθησης της αποδοτικότητας της παραγωγής και διατήρησης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Έτσι δημιουργείται ένα ανταγωνιστικό μειονέκτημα, το οποίο πρέπει να αντισταθμιστεί μέσω φορολογικών μέτρων τα οποία θα ανταμείβουν τις ΜΜΕ που επενδύουν σε αυτόν τον τομέα. Προς τούτο, προτείνεται ευρύ φάσμα αντισταθμιστικών μέτρων, ανάμεσα στα οποία θα μπορούσαν να αναφερθούν, αναλόγως του κράτους, έκτακτες φορολογικές ελαφρύνσεις για την πραγματοποίηση πολλαπλών επενδύσεων σε Ε&Α, επιστροφές φόρων σε περίπτωση έλλειψης κερδών και εκπτώσεις επί των εργοδοτικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης. Δεδομένου του στρατηγικού ρόλου που διαδραματίζουν οι ΜΜΕ στην οικονομία της ΕΕ, η ΕΟΚΕ συνιστά να κάνει κάθε κράτος μέλος χρήση ενός βέλτιστου συνδυασμού αντισταθμιστικών μέτρων με σκοπό τη διευκόλυνση της επιβίωσης και της ανάπτυξης των ΜΜΕ στην οικονομία του. Το σημαντικότερο, κατά πολύ, αποτέλεσμα αυτών των προγραμμάτων είναι ότι επιτυγχάνουν να υποστηρίξουν την ανάπτυξη ΜΜΕ που ειδικεύονται στην Ε&Α κατά τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής τους.

4.6.1

Τα συγκεντρωτικά στοιχεία για τους διάφορους τύπους επιχειρήσεων συλλέγονται στα κράτη μέλη και συνολικά στην ΕΕ σύμφωνα με κριτήρια εγκεκριμένα από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εθνικών και Περιφερειακών Λογαριασμών (ΕΣΛ-95). Εντούτοις, τα στατιστικά οικονομικά στοιχεία για τους συνεταιρισμούς, τα ταμεία αλληλασφάλισης, τις ενώσεις, τα ιδρύματα και άλλες παρόμοιες επιχειρήσεις είναι πολύ περιορισμένα και καταρτίζονται με ανομοιογενή κριτήρια, γεγονός που δυσχεραίνει την ανάλυση και την αξιολόγηση της συμβολής τους στους μείζονες μακροοικονομικούς στόχους. Για τους λόγους αυτούς, βάσει ανάθεσης της Επιτροπής, εκπονήθηκε Εγχειρίδιο (36) το οποίο καθιστά δυνατή την κατάρτιση εθνικών μητρώων στατιστικών στοιχείων για τις επιχειρήσεις αυτές βάσει ομοιογενών κριτηρίων με όρους εθνικής λογιστικής. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση να αξιοποιηθούν τα νέα αυτά αναλυτικά μέσα για την κατάρτιση εναρμονισμένων στατιστικών για τους προαναφερθέντες τύπους επιχειρήσεων σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για την εφαρμογή αποτελεσματικότερων πολιτικών έναντι αυτών των επιχειρήσεων.

Θα ήταν επίσης σκόπιμο να καθιερωθεί η αναγκαία μεθοδολογία για την προώθηση ενός ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου των πολύ μικρών επιχειρήσεων.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/29

—

να ακολουθήσουν μία διαδικασία οικονομικής ανάπτυξης (διάρθρωση παραγωγικών τομέων, οργάνωση κλάδων κτλ)

—

να διαμορφώσουν μία διαδικασία κοινωνικής προόδου (δημιουργία υγειονομικών και εκπαιδευτικών υποδομών κτλ)

—

να μυηθούν στην περιβαλλοντική διαχείριση (διατήρηση της βιοποικιλότητας, έλεγχος των εκπομπών CO2 κτλ).

1.4.1

Σκοπός των πιστοποιήσεων είναι ο σεβασμός του πολυδιάστατου χαρακτήρα του δίκαιου εμπορίου:

1.4.2

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στον τομέα της αυτορρύθμισης, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή στην ανάγκη να βασιστεί το μοντέλο αυτό στο ευρωπαϊκό σύστημα πιστοποίησης το οποίο, μεταξύ άλλων, υποβάλλει την τήρηση των τεχνικών προδιαγραφών σε εξωτερικό έλεγχο, που πραγματοποιείται από ανεξάρτητο και διαπιστευμένο οργανισμό - χωρίς βέβαια να αναιρείται η υποχρεωτική τήρηση των γενικών νομοθετικών διατάξεων σχετικά με την εμπορία τροφίμων.

2.1

Η παρούσα γνωμοδότηση αφορά συγκεκριμένα το δίκαιο εμπόριο αυτό καθεαυτό, δηλαδή την όλη εναλλακτική εμπορική συνεργασία που συνδέει τον παραγωγό και τον καταναλωτή, όπως έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες από το κίνημα του δικαίου εμπορίου. Υπάρχουν και άλλα προγράμματα αξιολόγησης της βιωσιμότητας των εμπορικών δραστηριοτήτων, τα οποία δεν εξετάζονται εν προκειμένω επειδή αυτά τα προγράμματα δεν πληρούν όλα τα κριτήρια δίκαιου εμπορίου που αναφέρονται στο σημείο 1.4.1.

2.2

Το δίκαιο εμπόριο αναπτύχθηκε με στόχο την δημιουργία οικονομικών σχέσεων με τους παραγωγούς των αναπτυσσόμενων χωρών που βρίσκονται στο περιθώριο των διεθνών εμπορικών συναλλαγών. Επειδή εντάσσεται στην προοπτική της αειφόρου ανάπτυξης, εμπεριέχει σημαντικές κοινωνικές προκλήσεις για τις χώρες του Νότου. Αποσκοπεί δε να συμβάλει στη μείωση της φτώχειας, κυρίως με την παροχή ενισχύσεων στις οργανώσεις των παραγωγών. Στις χώρες του Βορρά, επιδιώκει να προωθήσει ένα πρότυπο αειφόρου κατανάλωσης.

2.3

Ο τομέας αυτός, ακόμη νέος και σε πλήρη εξέλιξη, παρουσιάζει σημαντική άνθηση και προσελκύει ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον των ευρωπαίων καταναλωτών.

2.4

Ωστόσο, δεν έχει ακόμη εδραιωθεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών διότι ακόμη και όταν συμφωνούν με την έννοια του δίκαιου εμπορίου, πολλοί είναι αυτοί που δηλώνουν ότι δεν έχουν πλήρη ενημέρωση και σκέφτονται ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις ή οι διανομείς μεγάλης κλίμακας ενδέχεται να προβούν σε καταχρήσεις.

2.5

Εντούτοις, τα εξειδικευμένα δίκτυα εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικές αγορές για τα προϊόντα του δίκαιου εμπορίου. Οι δομές αυτές είναι πολλές, μικρού μεγέθους και δημοφιλείς στους καταναλωτές.

3.1

Το άρθρο 23 της Διακήρυξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του 1948 αναφέρει: «Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα δίκαιης και ικανοποιητικής αμοιβής, που να εξασφαλίζει σε αυτόν και την οικογένειά του συνθήκες ζωής αντάξιες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας».

3.2

Οι δραστηριότητες του δίκαιου εμπορίου ξεκίνησαν στις ΗΠΑ στη δεκαετία του '50, έπειτα στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη συνεχεία στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το δίκαιο εμπόριο αντανακλά τη συνειδητοποίηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζημιών που προκάλεσαν οι εισαγωγικοί τομείς των βιομηχανικών χωρών.

3.3

Το 1964 η CNUCED (Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη) κατήγγειλε την ανισότητα των όρων συναλλαγών και επέστησε την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στο απαράδεκτο, από ανθρωπιστικής και κοινωνικής άποψης, των κανόνων του διεθνούς εμπορίου. Οι χώρες του Νότου επιμένουν στην ανάγκη δίκαιων συναλλαγών («Trade, not aid»).

3.4

Ορόσημα του δίκαιου εμπορίου

3.5

Οι κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ.) αγνοούν τόσο τον ανθρώπινο όσο και τον κοινωνικό και περιβαλλοντικό παράγοντα. Αυτή η ανάγκη αμφισβήτησης ωθεί τους ανθρώπους να αποδεχθούν μια ανθρώπινη μορφή των εμπορικών συναλλαγών. Για όλους αυτούς, το δίκαιο εμπόριο είναι η απόδειξη ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Το δίκαιο εμπόριο προωθεί τη διαφάνεια, τη χρηστή διακυβέρνηση και το υψηλό αίσθημα ευθύνης συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο ανάπτυξη.

4.1

Ο σκοπός του δίκαιου εμπορίου και γενικότερα της ηθικής, υπεύθυνης και κοινωνικής κατανάλωσης είναι ο καθορισμός των μέσων που θα συμβάλουν στη διαρκή αποδοχή του εμπορίου αυτού από το κοινό μέσω:

4.2

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα του εργαζομένου (ΔΟΕ), ο σεβασμός της νομοθεσίας για το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα καθώς και μία καλύτερη αμοιβή για τους παραγωγούς στο πλαίσιο των διεθνών εμπορικών σχέσεων ελήφθησαν υπόψη κατά την θέσπιση των προτύπων του δίκαιου εμπορίου.

4.3

Ο συσχετισμός των όρων «δίκαιος» και «εμπόριο» ίσως να μοιάζει σε μερικούς αντιφατικός,δεδομένου ότι οι νόμοι της αγοράς στερούνται ανθρώπινων αξιών. Εντούτοις, η πρόκληση του συσχετισμού του εμπορίου με τον κοινωνικό διάλογο, με απώτερο στόχο περισσότερη ισότητα στον χώρο του παγκόσμιου εμπορίου, είναι μία πρόκληση του 21ου αιώνα και η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμβάλει στην αντιμετώπισή της. Και αυτό γιατί μπορεί έτσι να επιτευχθεί μία αειφόρος ανάπτυξη με καλύτερες εμπορικές συνθήκες και με τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παραγωγών και των εργαζομένων που είχαν τεθεί στο περιθώριο μετά από τον Γύρο της Ντόχα.

4.4

Η εισαγωγή των νέων ετικετών και των κωδίκων συμπεριφοράς που προβάλλουν οι νέοι φορείς επικαλούμενοι δίκαιες πρακτικές δημιουργούν, παράλληλα, σύγχυση στους καταναλωτές. Με τον κίνδυνο αποδυνάμωσης της έννοιας, οι αρχές και τα κριτήρια που καθορίζουν το δίκαιο εμπόριο, η πληθώρα των συστημάτων αναφοράς και εγγυήσεων συμβάλλουν στη δημιουργία ευκαιριακών εμπορικών σχέσεων που βασίζονται σε συστήματα εγγυήσεων λιγότερο δαπανηρά για όσους αναλαμβάνουν το κόστος από την αρχή συνήθως της παραγωγής, αλλά και τα οποία συνεπάγονται μικρότερη στήριξη για την ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων χωρών. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την επιθυμία να θεσπιστεί ένα διεθνές σύστημα πιστοποίησης από τους οργανισμούς του δίκαιου εμπορίου (βλ. προηγούμενες προτάσεις σχετικά με την ορολογία), υπό την προϋπόθεση της ίδρυσης μιας ανεξάρτητης και διαπιστευμένης ελεγκτικής αρχής και προφανώς με τον σεβασμό της ισχύουσας νομοθεσίας για τα τρόφιμα.

4.5

Η ΕΟΚΕ ζητεί τα προϊόντα του δίκαιου εμπορίου να πληρούν τα ίδια κριτήρια που ισχύουν σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα δεν υπάρχει επίσημος ευρωπαϊκός ορισμός με νομική δέσμευση. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον ορισμό που έχει εγκρίνει το FINE (δίκτυο που απαρτίζεται από τις οργανώσεις FLO, IFAT, NEWS! και EFTA) και τον οποίο χρησιμοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε πρόσφατη ανακοίνωσή της για το δίκαιο εμπόριο (1):

«Το δίκαιο εμπόριο είναι μια εμπορική σύμπραξη που βασίζεται στον διάλογο, τη διαφάνεια και τον σεβασμό, και επιδιώκει τη μεγαλύτερη δικαιοσύνη στο διεθνές εμπόριο. Συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη με την παροχή καλύτερων όρων εμπορικών συναλλαγών στους περιθωριοποιημένους παραγωγούς και τους εργαζομένους, και με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους, ειδικά στο Νότο.

Οι οργανισμοί δίκαιου εμπορίου, με τη στήριξη των καταναλωτών, συμμετέχουν ενεργά στην υποστήριξη των παραγωγών, την προβολή και τη διοργάνωση ενημερωτικών εκστρατειών για αλλαγές στους κανόνες και τις πρακτικές του συμβατικού διεθνούς εμπορίου».

5.1

Το δίκαιο εμπόριο μεριμνά ώστε να αμείβονται όσο το δυνατόν καλύτερα οι παραγωγοί σε σταθερή βάση και με γνώμονα ένα επαρκές εισόδημα που θα τους επιτρέπει να ζουν αξιοπρεπώς και θα ορίζεται από τις οργανώσεις των παραγωγών και τους συνεταιρισμούς κάθε ενδιαφερόμενης περιοχής και χώρας.

5.2

Η τιμή θα πρέπει να καθορίζεται με βάση το μέσο κόστος παραγωγής σε συνάρτηση με:

5.3

Το δίκαιο εμπόριο πρέπει να απαγορεύει την εκμετάλλευση των εργαζομένων, ιδίως δε των παιδιών, και να επιβάλλει τον σεβασμό των διατάξεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, ακόμα και όταν αυτό δεν προβλέπεται από τους κοινωνικούς νόμους της εκάστοτε χώρας.

5.4

Το δίκαιο εμπόριο εξασφαλίζει τη μερική προπληρωμή των ειδών διατροφής προκειμένου να μπορούν οι παραγωγοί να αγοράζουν τις πρώτες τους ύλες.

5.5

Η διαδικασία παραγωγής των ειδών διατροφής θα πρέπει οπωσδήποτε να σέβεται το περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους και την νομοθεσία που εφαρμόζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

5.6

Το δίκαιο εμπόριο συμβάλλει στην αμφίδρομη δημιουργία θέσεων εργασίας χρήσιμων προς την κοινωνία (και επιτρέπει επίσης σε όσους έχουν μία πιο επισφαλή εργασία να ανακτήσουν την αξιοπρέπειά τους).

5.7

Το δίκαιο εμπόριο διασφαλίζει την πραγματική ανιχνευσιμότητα καθώς και την απόλυτη, μόνιμη και δημόσια διαφάνεια των δραστηριοτήτων σε όλες τις φάσεις του τομέα (πλαίσιο, τιμές, περιθώριο κτλ).

5.8

Το δίκαιο εμπόριο θα πρέπει να επιτρέπει την ανάδειξη μίας οικονομίας αλληλεγγύης με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη.

5.9

Το δίκαιο εμπόριο θα πρέπει να κρίνεται μόνο με βάση τις πράξεις και τις συγκεκριμένες δεσμεύσεις και όχι με βάση τις δηλώσεις αγαθών προθέσεων.

5.10

Το δίκαιο εμπόριο είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για την εφαρμογή μίας νέα παγκόσμιας επισιτιστικής πολιτικής που σέβεται τον άνθρωπο.

6.1

Τα τρόφιμα αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό του κύκλου εργασιών του δικαίου εμπορίου. Στην κορυφή των προϊόντων αυτών βρίσκεται ο καφές· ακολουθούν το τσάι, η σοκολάτα, οι ξηροί καρποί, το ρύζι, τα δημητριακά, η ζάχαρη, το μέλι, η μαρμελάδα. Τα νωπά προϊόντα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους πρόσφατα και παραμένουν στο περιθώριο των κυκλωμάτων του δικαίου εμπορίου. Σημειώνεται όμως σημαντική αύξηση των πωλήσεων των προϊόντων αυτών μετά την εισαγωγή των προϊόντων δίκαιου εμπορίου σε καταναλωτικούς συνεταιρισμούς και σε καταστήματα λιανικής πώλησης.

6.2

Το δίκαιο εμπόριο –με γνώμονα τη βελτίωση της θέσης των μικροπαραγωγών των αναπτυσσόμενων χωρών– θα πρέπει να ευνοεί τη δημιουργία αλυσίδων παραγωγής επεξεργασμένων τροφίμων ώστε να δημιουργούνται κοινωνικά βιώσιμες θέσεις εργασίας.

6.3

Το δίκαιο εμπόριο πρέπει να είναι σε θέση να επηρεάζει τη δράση των σημαντικότερων αλυσίδων προμήθειας και διανομής προκειμένου να δώσει μεγαλύτερη πολιτική βαρύτητα στη διαδικασία αυτή, με τον παράλληλο σεβασμό των συμφερόντων του παραγωγού.

7.1

Οι χώρες που αφορά άμεσα το δίκαιο εμπόριο γεωργικών προϊόντων είναι κυρίως οι χώρες του Νότου. Το δίκαιο εμπόριο με τη σχετική διαφάνεια των εμπορικών του διαδικασιών, κατέδειξε το χαμηλό ποσοστό κέρδους των παραγωγών στην τιμή που καταβάλλει ο καταναλωτής (για κάθε 100 ευρώ που ξοδεύονται, μόνο 20 ευρώ επανεπενδύονται στην τοπική οικονομία) και το ποσοστό παρακράτησης της προστιθέμενης αξίας (για παράδειγμα στον τομέα της μεταποίησης και του λιανικού εμπορίου) στον αναπτυγμένο κόσμο. Το μείζον ζήτημα είναι η δυνατότητα του δίκαιου εμπορίου να τροποποιήσει σε βάθος χρόνου τους κανόνες του παγκόσμιου εμπορίου.

8.1

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η πιστοποίηση αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για τους καταναλωτές. Η πιστοποίηση είναι η διαδικασία επαλήθευσης από διαπιστευμένο και αμερόληπτο τρίτο οργανισμό (σύμφωνα με τη διαδικασία διαπίστευσης) ότι μια υπηρεσία, ένα προϊόν ή μια διαδικασία τηρούν τις προδιαγραφές που αναφέρονται σε μια συγγραφή υποχρεώσεων (η εν λόγω συγγραφή υποχρεώσεων μπορεί να είναι κανόνας ή όχι). Με τον τρόπο αυτό, η διαπίστευση και η πιστοποίηση είναι δύο διαδικασίες επαλήθευσης από τις οποίες η μεν διαπίστευση επαληθεύει τις αρμοδιότητες η δε πιστοποίηση επαληθεύει τη συμμόρφωση προς τη συγγραφή υποχρεώσεων. Η πρόκληση του δίκαιου εμπορίου, και γενικότερα της κατανάλωσης που διέπεται από δεοντολογικά, υπεύθυνα και πολιτικά κριτήρια, συνίσταται στον καθορισμό των μέσων για τη συνέχιση της επιτυχίας ώστε:

8.2

Με το δίκαιο εμπόριο έχουν τεθεί συνεπώς σε εφαρμογή συστήματα εγγυήσεων, τα οποία αντλούν τη νομιμότητά τους από τη διαπραγματευτική ικανότητα και τη συμμετοχή των συμβαλλομένων μερών.

8.3

Οι οργανώσεις του δικαίου εμπορίου (FLO) και η Παγκόσμια Οργάνωση του Δίκαιου Εμπορίου (WFTO) επιδιώκουν να αναπτύξουν τη συμπληρωματικότητα των συστημάτων τους εγγυήσεων. Πρόκειται για την εξεύρεση σημείων σύγκλισης και συνοχής των προσεγγίσεών τους. Σήμερα, τούτο περιορίζεται σε μια περιγραφή της κατάστασης.

8.4

Τα συστήματα αυτά επαλήθευσης είναι απαραίτητα. Το υψηλό επίπεδο εγγυήσεων έχει πρωταρχική σημασία για την αποφυγή μιας πληθώρας διαφορετικών νομοθεσιών στις χώρες του Νότου και αποβαίνει προς όφελος των καταναλωτών. Οι οργανώσεις δίκαιου εμπορίου έχουν ήδη θεσπίσει μια διεθνή δέσμη απαιτήσεων και έχουν συμφωνήσει για έναν Χάρτη σχετικά με τις αρχές του δικαίου εμπορίου· πρέπει δε να συνεχίσουν να συνεργάζονται για ένα κοινό σύστημα πιστοποίησης των παραγωγών.

9.1

Το δίκαιο εμπόριο συμβάλλει στη μείωση της φτώχειας με την παράλληλη διατήρηση των βάσεων της αειφόρου ανάπτυξης.

9.2

Η εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να συμβάλλει στην αναβάθμιση της γεωργίας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ενθάρρυνση των μικρών παραγωγών να στραφούν στο δίκαιο εμπόριο θα μπορούσε να αποτελέσει κριτήριο για τη χορήγηση επιδοτήσεων, συμβάλλοντας στην αειφόρο ανάπτυξη των χωρών αυτών.

10.1

Το δίκαιο εμπόριο έγκειται αναμφισβήτητα στον εμπορικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και πολιτικό δυναμισμό των εμπλεκόμενων φορέων σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.

10.2

Το δίκαιο εμπόριο είναι μία κοινωνικοοικονομική καινοτομία της κοινωνίας των πολιτών με σκοπό την αντικατάσταση των διεθνών εμπορικών πρακτικών έτσι ώστε να ληφθεί περισσότερο υπόψη ο ανθρώπινος παράγοντας. Θα πρέπει συνεπώς:

11.1

Όλα τα γεωργικά προϊόντα του δικαίου εμπορίου προέρχονται από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ωστόσο, ορισμένα προϊόντα όπως η ζάχαρη, το κρασί και οι μπανάνες παράγονται και σε ευρωπαϊκές χώρες με καθαρά ανώτερα κοινωνικά πρότυπα και, ως εκ τούτου, μπορεί να είναι ακριβότερα από τα πιστοποιημένα προϊόντα του δίκαιου εμπορίου.

11.2

Για να αποφευχθεί αυτή η ιδιαίτερα λεπτή κατάσταση, χρειάζεται ένας διεθνής οργανισμός των παραγωγών αυτών των προϊόντων ώστε να βρεθούν δίκαιες λύσεις προς όφελος όλων.

12.1

Πολλές οργανώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταγγέλλουν τις επιπτώσεις του διεθνούς εμπορίου (ΠΟΕ).

12.2

Οι διάφοροι φορείς και ενδιαφερόμενα μέρη του δίκαιου εμπορίου διακρίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας. Διαθέτουν εξάλλου την ικανότητα να καλύπτουν ποικίλα πεδία του δίκαιου εμπορίου το οποίο προσδίδει ουσία σε αυτή την προσέγγιση με την προοπτική να έχει σημαντικό αντίκτυπο.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/35

1.1

Οι βασικοί στόχοι της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, όπως η επισιτιστική ασφάλεια, εξακολουθούν να είναι επίκαιροι, στον βαθμό που διατηρείται η γεωργική παραγωγή σε ολόκληρο το έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων των βόρειων περιοχών.

1.2

Η παρούσα γνωμοδότηση επικεντρώνεται στις φυσικές, κλιματικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες και στα σχετικά προβλήματα των βόρειων περιοχών της ΕΕ, όπου η γεωργική παραγωγή περιορίζεται λόγω του ψυχρού κλίματος, πράγμα που συνεπάγεται σημαντικές επιβαρύνσεις τις οποίες δεν αντιμετωπίζουν οι γεωργοί σε περιοχές με ευνοϊκότερο κλίμα για τη γεωργία.

1.3

Στις βόρειες περιοχές η γεωργική παραγωγή συνεπάγεται υψηλότερο κόστος και είναι πιο περιορισμένη απ’ ό,τι σε περιοχές παραγωγής με ευνοϊκότερες συνθήκες. Η διαρκώς φθίνουσα παραγωγικότητα και ταυτόχρονα η αυξανόμενη αποθάρρυνση των παραγωγών, θέτουν σε κίνδυνο τη συνέχιση της χρήσης γεωργικών εκτάσεων στις βόρειες περιοχές της Ευρώπης. Ο κίνδυνος αυτός μπορεί να αποφευχθεί μέσω της αξιοποίησης κατάλληλων μέσων της γεωργικής πολιτικής.

1.4

Σε περιοχές που αντιμετωπίζουν φυσικά μειονεκτήματα πρέπει να συνεχιστεί η καλλιέργεια της γης, ώστε να διατηρηθούν τα παραδοσιακά τοπία και οι περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική αξία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί χάρη στις αντισταθμιστικές πληρωμές για μειονεκτικές περιοχές, με την προϋπόθεση, όμως, ότι η ενίσχυση θα προσανατολίζεται ακόμη περισσότερο προς τις περιφέρειες στις οποίες ο κίνδυνος εγκατάλειψης των γεωργικών εκτάσεων είναι μεγαλύτερος.

1.5

Εκτός από τον καθορισμό νέων κριτηρίων για τον χαρακτηρισμό των περιοχών με φυσικά μειονεκτήματα, πρέπει να επανεξεταστεί και ο τρόπος χρηματοδότησης αυτής της πρωτοβουλίας, ώστε να επιτευχθούν απτά θετικά αποτελέσματα. Μία δυνατότητα θα ήταν να εξετασθεί κατά πόσον οι αντισταθμιστικές πληρωμές για τις μειονεκτούσες περιοχές θα μπορούσαν να ενταχθούν στις πληρωμές του πρώτου πυλώνα. Με το ισχύον σύστημα, το οποίο προβλέπει ότι το ύψος των άμεσων πληρωμών πρέπει να βασίζεται στους ιστορικούς δείκτες παραγωγικότητας, ευνοούνται οι γεωργοί των περιοχών με καλύτερες γεωγραφικές συνθήκες. Η εξισωτική αποζημίωση συνέβαλε επαρκώς στην αντιστάθμιση των δυσμενών συνθηκών παραγωγής στις περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα.

1.6

Κατά τον υπολογισμό των ενισχύσεων για τις μειονεκτούσες περιοχές θα πρέπει στο μέλλον να λαμβάνεται υπόψη το συνολικό ύψος των ποσών που δαπανήθηκαν για την αντιμετώπιση των φυσικών μειονεκτημάτων και των δυσμενών συνθηκών παραγωγής: όσο δυσκολότερες είναι οι συνθήκες τόσο υψηλότερες πρέπει να είναι και οι ενισχύσεις. Ωστόσο, είναι εξίσου αναγκαίο να καθοριστούν κατώτατα και ανώτατα όρια για τις πληρωμές.

1.7

Για τον προσδιορισμό των φυσικών μειονεκτημάτων δεν θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη μόνο το σύνολο των θετικών θερμοκρασιών της περιόδου βλάστησης, αλλά και το σύνολο των αρνητικών θερμοκρασιών της χειμερινής περιόδου στην εκάστοτε περιοχή.

1.8

Οι βόρειες περιοχές απέχουν πολύ από τις μεγάλες αγορές της Ευρώπης, οι αγροτικές περιοχές τους είναι άκρως αραιοκατοικημένες, ενώ οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι κατατεμαχισμένες, γεγονός που αυξάνει το κόστος παραγωγής στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Για να αναχαιτισθεί η πληθυσμιακή απερήμωση αυτών των περιοχών και να διατηρηθεί η γεωργική παραγωγή, απαιτείται η καταβολή αντισταθμιστικών πληρωμών από τους πόρους για τις μειονεκτούσες περιοχές. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά κατά τον καθορισμό των κριτηρίων που χαρακτηρίζουν μια μειονεκτούσα περιοχή να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι πρόκειται για αραιοκατοικημένες περιοχές, και να καθοριστούν πρόσθετα κριτήρια για την ενίσχυση της γεωργικής παραγωγής σε δασώδεις περιοχές.

1.9

Η ΕΟΚΕ συνιστά, κατά την επεξεργασία και τον προσδιορισμό των κριτηρίων για την εκ νέου οριοθέτηση των μειονεκτουσών περιοχών (περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα), να λαμβάνονται υπόψη οι φυσικές, κλιματικές, κοινωνικές και οικονομικές ιδιαιτερότητες των βόρειων περιοχών που αναφέρονται στη γνωμοδότηση. Μια δυνατότητα θα ήταν να χαρακτηρισθούν οι περιοχές αυτές ως ειδικές περιοχές, όπως οι ορεινές περιοχές.

2.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει εξετάσει και σε παλαιότερες γνωμοδοτήσεις πρωτοβουλίας το θέμα των μειονεκτικών περιοχών. (1)

2.2

Στην Ανακοίνωση COM(2009) 161 τελικό που εξέδωσε η Επιτροπή στις 21 Απριλίου 2009, προτείνεται να τροποποιηθούν τα κριτήρια για τον χαρακτηρισμό των μειονεκτουσών περιοχών και να θεσπιστούν νέα κριτήρια για τον σκοπό αυτό. Η Επιτροπή προτείνει μεταξύ άλλων και μια νέα ονομασία για τις μειονεκτούσες περιοχές και συνιστά να αποκαλούνται στο εξής «περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα». Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει αυτή τη νέα προσέγγιση.

2.3

Δεδομένου ότι στην ενιαία αγορά της ΕΕ διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών, η διατήρηση της γεωργικής παραγωγής στις βόρειες περιοχές της ΕΕ, στις οποίες το μοναδιαίο κόστος είναι υψηλότερο, είναι ανέφικτη χωρίς την παροχή ειδικής υποστήριξης. Αυτό έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο για την κοινωνική και περιβαλλοντική αειφορία όσο και για τη βιοποικιλότητα των περιοχών αυτών.

2.4

Οι ρυθμίσεις που ισχύουν στα επιμέρους κράτη μέλη για τις μειονεκτούσες περιοχές και ο αντίκτυπός τους δεν μπορούν να συγκριθούν. Επειδή εφαρμόζεται μια πληθώρα κριτηρίων, οι ισχύουσες ρυθμίσεις για την παροχή ενισχύσεων σε μειονεκτικές περιοχές δεν λαμβάνουν επαρκώς υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες παραγωγής που οφείλονται στις φυσικές και κλιματικές συνθήκες και, κατά συνέπεια, τις αντισταθμίζουν ανεπαρκώς και με δυσανάλογο τρόπο.

2.5

Με γνώμονα την μακροπρόθεσμη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας στην Ευρώπη και παγκοσμίως, είναι αναγκαίο να συνεχιστεί η γεωργική δραστηριότητα και στις βόρειες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις οποίες, σύμφωνα με τις προβλέψεις, ενδέχεται να βελτιωθούν οι κλιματικές γεωργικές συνθήκες κατά τα επόμενα 50 με 100 χρόνια λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Σαν αποτέλεσμα οι νότιες περιοχές θα πλήττονται από ξηρασία, και η γεωργική παραγωγή θα μεταφερθεί πιθανώς στον Βορρά.

3.1

Η γεωργική παραγωγή στις βόρειες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης διακρίνεται από αυτήν της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης λόγω μιας πολύ συντομότερης περιόδου βλάστησης, ενός αισθητά χαμηλότερου επιπέδου των θερμοκρασιών που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη των φυτών καθώς και ενός σημαντικού πλεονάσματος υγρασίας κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Οι βροχοπτώσεις κατανέμονται άνισα κατά τη διάρκεια του χρόνου: οι βροχοπτώσεις την άνοιξη και το καλοκαίρι, δηλαδή όταν τα φυτά βλασταίνουν, φυτρώνουν και αναπτύσσονται, δεν επαρκούν ενώ οι συχνές βροχοπτώσεις του φθινοπώρου δυσχεραίνουν την έγκαιρη συγκομιδή και συνεπάγονται σοδειές χαμηλότερης ποιότητας.

3.2

Ο παρατεταμένος χειμώνας και κατ' επέκταση ο παγετός εδάφους επιδρούν σημαντικά στη γεωργική δραστηριότητα στις βόρειες περιοχές. Μπορεί να σημειωθούν ακόμη και θερμοκρασίες χαμηλότερες από 40 °C υπό το μηδέν. Το βάθος του παγετού στο έδαφος εξαρτάται τόσο από το σύνολο των θερμοκρασιών υπό του μηδενός όσο και από το πάχος του στρώματος του χιονιού, που μπορεί να φθάσει το ένα μέτρο στη Λετονία και στην Εσθονία και τα δύο μέτρα στη Βόρεια Φινλανδία και στη Βόρεια Σουηδία. Το λιώσιμο του χιονιού και η αποκατάσταση της θερμοκρασίας του εδάφους διαρκεί πολύ με αποτέλεσμα να καθυστερεί η σπορά την άνοιξη και η έναρξη της βλάστησης των φυτών. Ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος και την απόσταση από τη θάλασσα, η περίοδος της σποράς την άνοιξη στις βόρειες περιοχές κυμαίνεται από τα τέλη Απριλίου έως τα μέσα του Ιουνίου. Συνεπώς, θα πρέπει κατά την επεξεργασία των κριτηρίων για τον χαρακτηρισμό των μειονεκτουσών περιοχών να λαμβάνεται υπόψη και το σύνολο των αρνητικών θερμοκρασιών της εκάστοτε περιοχής.

3.3

Το κόστος της κατασκευής κτιρίων είναι υψηλότερο, επειδή τα θεμέλια πρέπει να τοποθετηθούν κατά την περίοδο χωρίς παγετούς, οι σωλήνες ύδρευσης και αποχέτευσης πρέπει να τοποθετούνται κάτω από το όριο του παγετού στο έδαφος και οι εξωτερικοί τοίχοι των κτιρίων πρέπει να μονώνονται. Επίσης, σημαντικό είναι το κόστος θέρμανσης των κτιρίων το χειμώνα αλλά και το κόστος εκχιονισμού.

3.4

Λόγω της σύντομης περιόδου σύστασης του εδάφους μετά την περίοδο των παγετώνων, τα εδάφη στις βόρειες περιοχές αποτελούνται από ένα λεπτότερο στρώμα και διαφέρουν ως προς τη σύσταση και την ποιότητά τους. Κατά κανόνα, πρόκειται για υγρά, σε ορισμένες περιπτώσεις πετρώδη, υπερβολικά αργιλώδη, αμμώδη ή τυρφώδη εδάφη. Επενδύονται σημαντικά ποσά για εγγειοβελτιωτικά έργα, κυρίως για την εγκατάσταση και συντήρηση συστημάτων αποστράγγισης καθώς και για την ασβέστωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων.

3.5

Οι βόρειες περιοχές χαρακτηρίζονται από λοφώδεις και κατακερματισμένες μορφές εδαφών της εποχής των παγετώνων, στα οποία κυριαρχεί ψιλή δασική βλάστηση, υγρότοποι και άλλοι φυσικοί βιότοποι. Για τον λόγο αυτό, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι μικρές και διάσπαρτες. Σε ορισμένες περιοχές το μέσο μέγεθος των εκτάσεων μιας γεωργικής εκμετάλλευσης δεν υπερβαίνει το ένα εκτάριο, ενώ οι εκτάσεις απέχουν πολύ από την εκμετάλλευση και είναι διάσπαρτες μέσα στα δάση. Η χρήση μεγαλύτερων και αποτελεσματικότερων μηχανών είναι επομένως αδύνατη, γεγονός που συντελεί στην αύξηση του κόστους παραγωγής και μεταφοράς από την εκμετάλλευση και εντός αυτής. Από την άλλη πλευρά, παρόμοια φυσικά μειονεκτήματα δεν μπορούν να αντισταθμιστούν με εναλλακτικές καλλιέργειες ή άλλες μορφές γεωργικής παραγωγής. Συνεπώς, πρέπει να καθοριστούν πρόσθετα κριτήρια προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη τα φυσικά μειονεκτήματα που αντιμετωπίζουν οι δασώδεις περιοχές. Ένα από τα κριτήρια αυτά θα μπορούσε να είναι το ποσοστό αρόσιμης γης ανά εκτάριο. Ένα άλλο μέτρο για την ενίσχυση των μειονεκτουσών περιοχών θα μπορούσε, επίσης, να είναι η αντιστάθμιση του κόστους μεταφοράς που επιβαρύνει τις εκμεταλλεύσεις.

3.6

Οι αγροτικές περιοχές των βόρειων περιοχών είναι πολύ αραιοκατοικημένες. Έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα η πυκνότητα πληθυσμού ανέρχεται σε λιγότερο από δέκα κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και στις παραμεθόριες περιοχές σε λιγότερο από τρεις ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, γεγονός που δημιουργεί υψηλό κόστος στις μεταφορές και στις συγκοινωνίες τόσο για τη γεωργική παραγωγή όσο και για την πρόσβαση σε δημόσιες ή ιδιωτικές υπηρεσίες. Κατά τον 20ό αιώνα αυξήθηκε σημαντικά η παραγωγικότητα της εργασίας στη Βόρεια Ευρώπη χάρη στη μηχανοποίηση, ενώ μειώθηκαν ταυτόχρονα οι θέσεις εργασίας στις αγροτικές περιοχές. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η χαμηλή πυκνότητα του πληθυσμού και των δικτύων υπηρεσιών εξελίχθηκαν σε παράγοντες που ωθούν τον πληθυσμό σε εγκατάλειψη των αγροτικών περιοχών· πολλοί αγρότες εγκαταλείπουν τη γεωργική δραστηριότητα επειδή τα παιδιά τους δεν επιθυμούν να αναλάβουν το αγρόκτημα. Ωστόσο, η γεωργία μαζί με τη δασοκομία και τον τουρισμό αποτελεί την οικονομική βάση της υπαίθρου στις βόρειες περιοχές. Οι αγροτικές κοινότητες είναι πολύ μικρότερες και γι αυτό είναι πολύ υψηλότερες οι κατά κεφαλή δαπάνες για δημόσιες υπηρεσίες, όπως π.χ. για τη σχολική και την άτυπη εκπαίδευση. Στις αραιοκατοικημένες περιοχές το κόστος διαβίωσης είναι υψηλότερο, διότι οι ελάχιστοι κάτοικοι αντιπροσωπεύουν ένα πολύ περιορισμένο αριθμό καταναλωτών αγαθώς και υπηρεσιών. Οι απομακρυσμένες ζώνες των βόρειων περιοχών απέχουν πάρα πολύ από τα μεγάλα κέντρα για να μπορεί κανείς να μεταβεί καθημερινά σε αυτές προκειμένου να εργαστεί ή να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες που διαθέτουν. Επομένως, προτείνεται να προβλεφθεί ως πρόσθετο μέτρο για τις μειονεκτούσες περιοχές η αντιστάθμιση του κόστους μεταφορών και συγκοινωνιών που επιβαρύνει τα αγροκτήματα τα οποία απέχουν πολύ από τα (εμπορικά και οικονομικά) κέντρα.

3.7

Όσο λιγότεροι άνθρωποι ζουν σε αγροτικές περιοχές στη Βόρεια Ευρώπη, τόσο υψηλότερο θα είναι το κόστος ζωής τους, δεδομένου ότι πρέπει να διανύουν μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε αγαθά, υπηρεσίες, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εκπαίδευση, κλπ. Για τον λόγο αυτό, η διατήρηση των θέσεων εργασίας στη γεωργία και σε άλλους τομείς στις αραιοκατοικημένες περιοχές της Βόρειας Ευρώπης έχει εξαιρετική σημασία. Η πτυχή αυτή πρέπει να ληφθεί υπόψη τόσο στα πλαίσια της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής όσο και στα πλαίσια της πολιτικής Περιφερειακής Ανάπτυξης. Η επιτυχημένη εφαρμογή αυτών των πολιτικών θα συμβάλει στην αντιστάθμιση της μετακίνησης από την ύπαιθρο προς τις πόλεις καθώς και στην αναχαίτιση της εγκατάλειψης της γης και της οικονομικής και κοινωνικής απερήμωσης απομακρυσμένων περιοχών. Εξάλλου, έχει σημασία, και για λόγους πολιτικής ασφάλειας ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αποφευχθεί η απερήμωση των παραμεθόριων περιοχών της ΕΕ.

3.8

Οι δασικές εκτάσεις και οι υγρότοποι των βόρειων περιοχών, σε συνδυασμό με την εκτατική γεωργία και τα φυσικά οικοσυστήματα, συνιστούν τη βάση της φυσικής πολυμορφίας και βιοποικιλότητας. Άλλωστε, η Βόρεια Ευρώπη αποτελεί περιοχή αναπαραγωγής για εκατομμύρια μεταναστευτικά πτηνά, τα οποία αναζητούν τροφή στους αγρούς και σε λειμώνες που έχουν παραμείνει σε φυσική κατάσταση.

3.9

Λόγω των φυσικών μειονεκτημάτων τους και του κόστους μεταφοράς που οφείλεται στον κατακερματισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και στο γεγονός ότι είναι αραιοκατοικημένες, η γεωργία στις βόρειες περιοχές χαρακτηρίζεται από χαμηλή αποδοτικότητα και περιορισμένα εισοδήματα. Το γεγονός αυτό επηρέασε καθοριστικά τις μέχρι σήμερα χαμηλές άμεσες πληρωμές (πρώτος πυλώνας) στα πλαίσια της ΚΓΠ. Η αειφορία της παραγωγής τροφίμων, η γεωργική εκμετάλλευση της γης και η διατήρηση του τοπίου στις βόρειες περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα, μπορούν να συνεχιστούν μόνο στον βαθμό που θα διασφαλισθεί για τους γεωργούς ένα εισόδημα συγκρίσιμο με αυτό των γεωργών σε περιοχές με ευνοϊκότερες φυσικές συνθήκες. Στην αντίθετη περίπτωση, οι άνθρωποι θα εγκαταλείψουν τα χωριά και θα παύσουν να καλλιεργούν τη γη, οι καλλιεργημένες εκτάσεις θα χερσωθούν και θα καταστούν άγονες. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να εξετάσει πιο επισταμένα τις ιδιαιτερότητες των βόρειων περιοχών και να χαρακτηρίσει ενδεχομένως τις περιοχές αυτές ως περιοχές με ιδιαιτερότητες, όπως οι ορεινές περιοχές.

3.10

Τα φυσικά μειονεκτήματα μπορεί να διαφέρουν από περιφέρεια σε περιφέρεια ως προς τη μορφή και την έκτασή τους. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει στο μέλλον, κατά τον υπολογισμό των ενισχύσεων για τις μειονεκτούσες περιοχές, να λαμβάνεται υπόψη το συνολικό ύψος των ποσών που δαπανήθηκαν για την αντιμετώπιση των φυσικών μειονεκτημάτων και των δυσμενών συνθηκών παραγωγής: όσο δυσκολότερες είναι οι συνθήκες τόσο υψηλότερες πρέπει να είναι οι ενισχύσεις. Ωστόσο, είναι εξίσου αναγκαίο να καθοριστούν κατώτατα και ανώτατα όρια για τις πληρωμές.

4.1

Στις βόρειες περιοχές οι κρύοι χειμώνες, η σύντομη περίοδος βλάστησης, το χαμηλό σύνολο των πραγματικών θερμοκρασιών και η υγρασία επηρεάζουν καθοριστικά τη γεωργία και συνεπάγονται σημαντικές δαπάνες για επενδύσεις σε συστήματα αποστράγγισης. Τα συστήματα αποστράγγισης έχουν, ανάλογα με τα υλικά κατασκευής τους, μια διάρκεια ζωής που κυμαίνεται από 30 έως 50 χρόνια και πρέπει μετά από την πάροδο της περιόδου αυτής να αντικατασταθούν. Επιπλέον, απαιτούνται πρόσθετες ετήσιες δαπάνες για τη συντήρηση και επισκευή των συστημάτων αποστράγγισης. Η τοποθέτηση και η συντήρηση συστημάτων αποστράγγισης αποτελεί προϋπόθεση για καταστούν καλλιεργήσιμα τα υγρά εδάφη.

4.2

Επειδή το έδαφος στις βόρειες περιοχές αποτελείται από κρυσταλλικό μητρικό πέτρωμα ή ψαμμίτη, είναι κυρίως όξινο. Προκειμένου να είναι καλλιεργήσιμοι, οι αγροί πρέπει κάθε έξι έως οκτώ χρόνια να ασβεστώνονται, γεγονός που προκαλεί πρόσθετο κόστος το οποίο δεν επιβαρύνει τις περιοχές που διαθέτουν εδάφη με ουδέτερο pH. Η ασβέστωση δεν γίνεται για να βελτιωθεί η γονιμότητα του εδάφους, αλλά γιατί αποτελεί βασική προϋπόθεση ώστε αφενός τα όξινα εδάφη να καταστούν καλλιεργήσιμα και αφετέρου να αντισταθμιστούν τα μόνιμα φυσικά μειονεκτήματα. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι το πρόβλημα των όξινων εδαφών θα πρέπει να ληφθεί σε μεγαλύτερο βαθμό υπόψη κατά τον χαρακτηρισμό των μειονεκτουσών περιοχών, αλλά και κατά τη θέσπιση των νέων κριτηρίων.

4.3

Στις βόρειες περιφέρειες, τα σιτηρά πρέπει να υποβάλλονται σε διεργασία αφαίρεσης της υγρασίας σε ειδικές εγκαταστάσεις, διότι ορισμένες χρονιές η σοδειά μπορεί να περιέχει έως και 30 % υγρασία. Για τη διατήρηση της σοδειάς, η περιεκτικότητα των σιτηρών σε υγρασία πρέπει να περιοριστεί στο 12-14 %. Μια εγκατάσταση στέγνωσης σιτηρών απαιτεί σημαντικές επενδύσεις και η κατανάλωση ενέργειας κατά τη στέγνωση προκαλεί σημαντικό πρόσθετο κόστος. Οι δαπάνες κατασκευής στεγνωτηρίων και εγκατάστασης των μηχανημάτων μπορεί να ανέλθουν έως και σε 300 000 ευρώ, ενώ η διάρκεια ζωής των εγκαταστάσεων αυτών κυμαίνεται, ανάλογα με την ένταση της χρήσης, από 10 έως 15 χρόνια. Σύμφωνα με τα στοιχεία των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, το κόστος στέγνωσης των σιτηρών ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 20 έως 25 ευρώ ανά τόνο, αν και το ποσοστό υγρασίας των σιτηρών και η ποσότητα ενέργειας που απαιτείται για τη στέγνωση διαφέρουν από χρόνο σε χρόνο. Αν υποθέσουμε ότι η μέση συγκομιδή στις βόρειες περιοχές ανέρχεται σε τρεις έως τέσσερις τόνους ανά εκτάριο, το κόστος της ενέργειας αυξάνεται σε αυτές τις περιοχές κατά 60 έως 100 ευρώ ανά εκτάριο.

4.4

Τα φυτά που καλλιεργούνται πρέπει να είναι ανθεκτικά στο κρύο και στους νυκτερινούς παγετούς που συχνά εκδηλώνονται ακόμη και τον Ιούνιο. Σε αυτό οφείλεται και η χαμηλή απόδοση των εκτάσεων. Λόγω της περιορισμένης περιόδου βλάστησης δεν μπορούν να καλλιεργηθούν φυτά, όπως για παράδειγμα ο κτηνοτροφικός αραβόσιτος, τα οποία χρειάζονται μεγαλύτερη περίοδο βλάστησης, προτιμούν χαμηλότερες μέσες ημερήσιες και νυκτερινές θερμοκρασίες, αλλά θα μπορούσαν να συμβάλλουν σε αισθητή μείωση του κόστους της κτηνοτροφίας. Για τον λόγο αυτό, τα ζώα εκτρέφονται κυρίως με χορτονομή ενσίρωσης που κοστίζει ανά μονάδα περισσότερο απ’ ό,τι ο κτηνοτροφικός αραβόσιτος.

4.5

Οι νυκτερινοί παγετοί απειλούν κυρίως τα οπωροφόρα δέντρα, τους θάμνους σαρκωδών καρπών και τα λαχανικά. Σχεδόν κάθε δέκα χρόνια εκδηλώνονται κατά την περίοδο ανθοφορίας έντονοι νυκτερινοί παγετοί με αποτέλεσμα να καταστρέφονται ολόκληρες σοδειές. Υπάρχουν βέβαια διάφορες δυνατότητες καταπολέμησης του νυκτερινού παγετού, όπως η καταιόνηση προστασίας από τον παγετό, το προπέτασμα καπνού, το προστατευτικό κάλυμμα κλπ., αλλά οι μέθοδοι αυτές απαιτούν πρόσθετα οικονομικά μέσα και εργατικό δυναμικό.

4.6

Λόγω της περιορισμένης διάρκειας της περιόδου βλάστησης, όλες οι γεωργικές εργασίες πρέπει να εκτελούνται εντός ενός πολύ σύντομου χρονικού διαστήματος, γεγονός που προϋποθέτει μεγαλύτερο εξοπλισμό σε μηχανήματα και συντελεί στην αύξηση των ετήσιων μέσων επενδύσεων ανά εκτάριο.

5.1

Η περίοδος βοσκής είναι πολύ συντομότερη στις βόρειες περιοχές (από τα μέσα Μαΐου μέχρι τέλη Σεπτεμβρίου) και συνεπώς χρειάζεται να αποθηκευτεί μεγαλύτερη ποσότητα ζωοτροφών, γεγονός που εκτινάσσει στα ύψη το κόστος παραγωγής. Επιπλέον, η αποθήκευση των χειμερινών ζωοτροφών απαιτεί την κατασκευή ειδικών εγκαταστάσεων. Συχνά, λόγω των καιρικών συνθηκών, δεν είναι δυνατό να γίνει η συγκομιδή της χορτονομής την πιο κατάλληλη στιγμή, με αποτέλεσμα να μειώνεται η θρεπτική της αξία. Οι συχνές βροχοπτώσεις κατά την περίοδο της συγκομιδής του σανού και της χορτονομής συντελούν σε ζωοτροφές χαμηλότερης ποιότητας.

5.2

Το κόστος της κατασκευής κτιρίων και εγκαταστάσεων για την κτηνοτροφία είναι υψηλότερο επειδή τα θεμέλια πρέπει να τοποθετηθούν κατά την περίοδο χωρίς παγετούς και οι σωλήνες ύδρευσης και αποχέτευσης πρέπει να τοποθετούνται κάτω από το όριο του παγετού στο έδαφος (στην Εσθονία, π.χ., τουλάχιστον 1,2 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους).

5.3

Πρόσθετο κόστος προκαλεί, επίσης, ο καθαρισμός των αγροκτημάτων και των δρόμων από το χιόνι και τον παγετό. Λόγω των ζημιών που προκαλεί ο παγετός, κάθε πέντε έως δέκα χρόνια χρειάζεται η αντικατάσταση του επιστρώματος του οδικού δικτύου. Επειδή οι βόρειες χώρες είναι αραιοκατοικημένες, πολλοί δρόμοι είναι χωμάτινοι ή επιστρωμένοι με χαλίκι. Η συντήρηση και η επιδιόρθωση των δρόμων αυτών απαιτεί πρόσθετους οικονομικούς πόρους, κυρίως για την αποκατάσταση των ζημιών την άνοιξη και την αποφυγή συμφόρησης της κυκλοφορίας το καλοκαίρι.

5.4

Το κόστος ενός λίτρου παραγόμενου γάλακτος είναι στις αραιοκατοικημένες περιοχές πολύ υψηλότερο απ' ό,τι στις πυκνοκατοικημένες περιοχές με εντατική γεωργία, λόγω των μεγάλων αποστάσεων που πρέπει να διανύονται για τη μεταφορά του. Σε πολλά θαλάσσια νησιά και νησιά σε λίμνες, εγκαταλείφθηκε η παραγωγή γάλακτος διότι ήταν ασύμφορη λόγω του κόστους μεταφοράς. Επίσης, ακριβότερος είναι και ο εφοδιασμός των αγροκτημάτων με άλλα μέσα παραγωγής που είναι απαραίτητα για τη γεωργία.

—

ο εφοδιασμός του πληθυσμού των περιοχών αυτών με τρόφιμα τοπικής παραγωγής, αλλά και η επισιτιστική ασφάλεια της ΕΕ σε περίπτωση υπερθέρμανσης του πλανήτη,

—

η διατήρηση των θέσεων εργασίας και η αποτροπή της απερήμωσης των αγροτικών περιοχών,

—

η διατήρηση της βιοποικιλότητας και σε πολλές περιπτώσεις ο εμπλουτισμός της,

—

η διατήρηση ενός τοπίου ανοικτού και ελκυστικού για τον τουρισμό και τις επιχειρήσεις αναψυχής,

—

η διαφύλαξη των παραμεθόριων περιοχών της ΕΕ.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/39

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) κατά την τελευταία θητεία της ασχολήθηκε με τις διάφορες θεματικές των ευρωπαϊκών πολιτικών όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση στις διάφορες διαστάσεις της (εξωτερική διάσταση, ενεργειακές προκλήσεις σε βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση, πολιτικές για την ασφάλεια του εφοδιασμού) στο πλαίσιο μιας ενεργειακής πολιτικής με κριτήρια το κόστος και τη βιωσιμότητα. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη σημασία που έχει η προώθηση και η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των ημερών ενεργειακής απόδοσης, που προωθεί η ίδια, με τη συνεργασία όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, των τελικών καταναλωτών και των κρατών μελών. Στη βάση αυτή, συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στο νέο Κοινοβούλιο να λάβουν σοβαρά υπόψη τις προτάσεις που περιλαμβάνονται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (1).

1.2

Η ΕΟΚΕ θεωρεί εξάλλου ότι η εφαρμογή μιας ενεργειακής πολιτικής για τη βελτίωση της απόδοσης και των νέων «καθαρών» τεχνολογιών μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο λύση στο περιβαλλοντικό πρόβλημα, αλλά και να συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης του ενεργειακού εφοδιασμού, και να αποτελέσει απάντηση στο υψηλό κόστος των πρώτων υλών και στις πιθανές συνέπειες στους τελικούς καταναλωτές.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενταθούν οι προσπάθειες που αποσκοπούν στη συστηματική συμμετοχή των τελικών χρηστών (ιδιαίτερα των καταναλωτών και των μικρών επιχειρήσεων) όσον αφορά τις νέες δεσμεύσεις που όρισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Μάρτιο του 2007 για την αντιμετώπιση της τρέχουσας οικονομικής κρίσης.

1.3

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η σύμπραξη των κοινωνικών φορέων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο μπορεί να ενθαρρύνει τη μεγαλύτερη συμμετοχή των τελικών καταναλωτών ενέργειας, ιδίως των μικρών επιχειρήσεων, των ενώσεών τους, των ιδιωτικών και δημόσιων συλλόγων τους σε τοπικό επίπεδο και των συνεταιρισμών τους, ώστε να συμβάλλουν πιο ενεργά στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων ενεργειακής απόδοσης και της «πράσινης οικονομίας». Το έργο αυτό, εάν ενταχθεί με την κατάλληλη μορφή, π.χ. στην ατζέντα του ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου, έστω και ανά τομέα, μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στην αύξηση της απασχόλησης και στη δημιουργία νέων επαγγελμάτων εξειδικευμένων στον τομέα της ενέργειας, καθώς και στη διάδοση νέων υπηρεσιών.

1.4

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η επιλογή που αφορά την ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης των ενεργειακών πολιτικών θα πρέπει να προωθήσει και την ενίσχυση, εντός της εσωτερικής αγοράς και των εγχώριων αγορών, μιας στρατηγικής αειφόρου ανάπτυξης και μιας ευρύτερης συνεργασίας σε επιστημονικό και τεχνολογικό επίπεδο, ικανής να προωθήσει τις ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις ακόμη και σε τομείς όπου υπάρχουν «ενισχυμένες συνεργασίες» μεταξύ κρατών μελών.

1.5

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την απογοήτευση και την ανησυχία της για την έλλειψη ομοιογενών και λεπτομερών πληροφοριών και στοιχείων όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση, με αποτέλεσμα να προκύπτουν δυσκολίες κατά την επεξεργασία στατιστικά αξιόπιστων και εναρμονισμένων δεικτών, λόγω του περιορισμένου και μη προσιτού στους τελικούς χρήστες αριθμού των χρονολογικών σειρών που υπάρχουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανησυχία της όσον αφορά τα κράτη μέλη τα οποία δεν προετοίμασαν εγκαίρως τα εθνικά σχέδια δράσης ενεργειακής απόδοσης (ΣΔΕΑ), όπως προβλέπεται στην υπό εξέταση οδηγία.

1.6

Ωστόσο, για να προωθηθεί πλήρως μια ολοκληρωμένη, ομοιογενής και πιο αποφασιστική εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο των ευρωπαϊκών πολιτικών για την ενεργειακή απόδοση, η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο και επείγον να θεσπιστεί, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τους εκπροσώπους των τελικών καταναλωτών, ένα κοινό και έγκυρο ευρωπαϊκό σύστημα παρακολούθησης, ικανού να συνδυάζει ισότητα, διαφάνεια και συγκρισιμότητα των λογαριασμών ενέργειας.

1.7

Η ΕΟΚΕ θεωρεί εξάλλου ότι για μια καλύτερη εφαρμογή των ευρωπαϊκών πολιτικών ενεργειακής απόδοσης πρέπει να ενισχυθεί η τομεακή πτυχή των πολιτικών αυτών προκειμένου να καταστεί δυνατή μια πιο σημαντική δράση παρακολούθησης και ανάλυσης του αντικτύπου. Πράγματι, οι ενεργειακές πολιτικές επηρεάζουν διαφορετικά τις επιμέρους οικονομικές δραστηριότητες τόσο στην περίπτωση των επιχειρήσεων που καταναλώνουν ενέργεια (οι οποίες έχουν διαφορετικές προβληματικές ανάλογα με τον όγκο της κατανάλωσης, την τυπολογία των διαδικασιών, κλπ), όσο και στην περίπτωση των επιχειρήσεων που λειτουργούν στους διάφορους κλάδους του τομέα της ενέργειας (για παράδειγμα, παραγωγοί και εταιρείες εγκατάστασης εξοπλισμού, φορείς παροχής ενεργειακών υπηρεσιών, επιχειρήσεις που παράγουν υλικά για τον οικοδομικό τομέα, κλπ.) στις οποίες υπάρχει τεράστιο αναξιοποίητο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας.

1.8

Επίσης, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι τα ευρωπαϊκά προγράμματα (το πρόγραμμα - πλαίσιο για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία (ΠΠΑΚ), το πρόγραμμα «Ευφυής ενέργεια - Ευρώπη» (EN) και άλλα) χρήζουν άμεσης και επείγουσας απλοποίησης, απαιτούν δε τη μεγαλύτερη συμμετοχή των τελικών χρηστών και ένα πιο ολοκληρωμένο και λιγότερο διάσπαρτο πλαίσιο παρεμβάσεων (όπως γίνεται για παράδειγμα στο πρόγραμμα ECAP-). Προτείνεται συνεπώς ένα νέο ολοκληρωμένο πρόγραμμα με στόχο τον καλύτερο συντονισμό των δράσεων αυτών προς όφελος των τελικών καταναλωτών.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ, τα κράτη μέλη και τις επιχειρήσεις να επενδύσουν επαρκείς πόρους στην εφαρμοσμένη έρευνα και τη μεταφορά της προς τους τελικούς καταναλωτές, στην εξοικονόμηση πόρων που προκύπτουν από τις νέες τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στους προηγμένους τεχνικούς και επαγγελματικούς κλάδους, στην ανάπτυξη και στην καινοτομία στον τομέα της ενέργειας, συνιστά δε μια πιο εκτεταμένη συνεργασία στον εν λόγω τομέα.

1.9

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επιτακτικά αναγκαίο να αποκτήσει η ΕΕ τα μέσα και τις φορολογικές πολιτικές και πολιτικές πρόσβασης σε πιστώσεις προκειμένου να στηρίξει την εξοικονόμηση ενέργειας διευκολύνοντας όλους τελικούς καταναλωτές, ειδικότερα δε τις ΜΜΕ και τις συμπράξεις ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, οι οποίες, ατομικά ή συλλογικά, εφαρμόζουν περισσότερο αποδοτικά και βιώσιμα πρότυπα παραγωγής.

Η ΕΟΚΕ, με πλήρη συνείδηση του καθοριστικής σημασίας ρόλου της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για τη διάδοση ενός πνεύματος ενεργειακής απόδοσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προτείνει την έναρξη έκτακτης διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους και με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για τον επαναπροσανατολισμό των διαθέσιμων χρηματοοικονομικών πόρων της ΕΕ μέσω της ενοποίησης επαγγελματικών χαρακτηριστικών και δεξιοτήτων όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση, ώστε να προαχθεί περαιτέρω η πληροφόρηση και η ευαισθητοποίηση του ευρέος κοινού.

2.1

Η ευρωπαϊκή οδηγία 2006/32/EC έχει ως στόχο

Για την επίτευξη του σκοπού αυτού προβλέπονται στην οδηγία ορισμένοι γενικοί στόχοι, όπως:

—

των ελάχιστα δεσμευτικών μέτρων τα οποία παρακάμπτονται εύκολα κατά τις διαδικασίες μεταφοράς της οδηγίας σε εθνικό επίπεδο·

—

των εθνικών σχεδίων δράσης και των εθνικών διατάξεων μεταφοράς που στερούνται συνοχής και σθένους σε σχέση με τα όσα ορίζει η οδηγία·

—

των μη συντονισμένων και κατακερματισμένων συνοδευτικών μέτρων και προγραμμάτων·

—

της έλλειψης ομοιογενών στοιχείων και πληροφοριών που χρειάζονται για την άσκηση μιας δραστηριότητας παρακολούθησης και ανάλυσης του αντικτύπου της οδηγίας αυτής στους τελικούς καταναλωτές, με αποτέλεσμα την πλήρη αδυναμία παροχής χρήσιμων στοιχείων για μια συνεκτική και βιώσιμη ανάπτυξη της ενεργειακής απόδοσης στην ΕΕ.

—

να αξιοποιούν ένα ευρωπαϊκό δίκτυο ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων και οργανισμών για την ενεργειακή απόδοση προς όφελος των τελικών καταναλωτών και ειδικότερα των επιχειρήσεων, κυρίως δε των ΜΜΕ και της βιοτεχνίας·

—

να εκπονούν περιοδικές εκθέσεις για την εφαρμογή των πολιτικών της ΕΕ με την αξιολόγηση του αντίκτυπου τους στους τελικούς καταναλωτές (ειδικότερα στις ΜΜΕ)·

—

να διαθέτουν μια εύχρηστη και προσιτή ενημερωτική πλατφόρμα σε περισσότερες της μιας γλώσσες, να εδραιώσουν και να εμβαθύνουν τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών εκπροσώπησης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και των κυριότερων φορέων.

4.1.1

Υπάρχουν, ωστόσο, ακόμη σοβαρά προβλήματα και επίμαχα σημεία κατά τη μεταφορά της οδηγίας όσον αφορά τους τελικούς καταναλωτές, όπως:

H αποτελεσματικότητα των ενδείξεων αυτών ενδέχεται να συμβάλει σημαντικά στην επίτευξη των στόχων εξοικονόμησης ενέργειας· ενδείκνυται, ωστόσο, η ενίσχυση της δράσης εποπτείας, ελέγχου και επιβολής κυρώσεων από τα αρμόδια όργανα των κρατών μελών και τους ΕΕ, καθώς και αποτελεσματικότερη και αυστηρότερη παρακολούθηση των φορέων του τομέα της ενέργειας (βλέπε άρθρα 11 και 13 της οδηγίας).

4.1.2

H αποτελεσματική πρόσβαση στα «Χρηματοοικονομικά μέσα για την εξοικονόμηση ενέργειας» και η λειτουργία των συναφών «μηχανισμών» θα πρέπει να ενισχυθούν και να αναλυθούν περισσότερο από τεχνικής και πολιτικής πλευράς προς όφελος των τελικών καταναλωτών με ειδική αναφορά στη φορολογία της ενέργειας. Ενδείκνυται ένας ειδικός έλεγχος των μέσων αυτών και των αποτελεσμάτων τους σε στενή συνεργασία με τις ευρωπαϊκές και εθνικές ενώσεις των τελικών καταναλωτών, ενώ θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κυρίως οι όροι μείωσης των μεταγενέστερων επιδράσεων «rebound effect». Η μεταγενέστερη επίδραση (rebound effect), όπως έχει προκύψει κατά την ακρόαση της ΕΟΚΕ στην CNEL με θέμα «Πολιτικές και προγράμματα για την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης στην τελική χρήση» στις 9 Ιουλίου 2009, αναφέρεται στο γεγονός ότι οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση και όχι τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.

4.1.3

Ο ενεργειακός έλεγχος και τα λευκά πιστοποιητικά (άρθρο 12) είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την ανάπτυξη των ενεργειακών υπηρεσιών και θα πρέπει να ενισχυθούν περαιτέρω από τα κράτη μέλη.

Εν προκειμένω, ο ευρωπαϊκός κοινωνικός διάλογος, συμπεριλαμβανομένου του διαλόγου σε τομεακό επίπεδο, μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην εφαρμογή των πολιτικών ενεργειακής απόδοσης με στόχο τη διευκόλυνση της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας του συστήματος παραγωγής.

4.1.4

Η πρόβλεψη μεθόδων υπολογισμού για τη μέτρηση τους εξοικονόμησης ενέργειας. Οι μέθοδοι αυτές δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί επαρκώς, ούτε είναι εναρμονισμένες. Πρέπει συνεπώς να καθοριστούν και να προσδιοριστούν καλύτερα οι μέθοδοι υπολογισμού που θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ομοιόμορφα στα κράτη μέλη και να κοινοποιούνται στους τελικούς καταναλωτές.

Επισημαίνεται, τέλος, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ξεκινήσει τη διαδικασία υποβολής προσφυγών για τις πολυάριθμες παραβάσεις λόγω ελλιπούς ή μερικής μεταφοράς της οδηγίας, με τις ανάλογες συνέπειες όσον αφορά το κόστος και τα γραφειοκρατικά έξοδα που επιβαρύνουν τους τελικούς καταναλωτές.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/43

—

μέτρων για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και εργαζομένων·

—

κοινών και πιο συντονισμένων πολιτικών ·

—

ταχύτερων συστημάτων λήψης αποφάσεων·

—

απλούστερης και διαφανούς νομοθεσίας.

1.5.1

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι διάφορες χώρες, οι οποίες συμμετείχαν στον πρώτο πυρήνα που δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, επιδεικνύουν, ιδίως σε αυτή την περίοδο κρίσης, μεγάλη αδιαφορία για τους κανόνες της ενιαίας αγοράς: ανταγωνισμός, κρατικές ενισχύσεις. Τούτο όμως είναι σφάλμα! (1)

1.5.2

Σε μια κατάσταση όπως η παρούσα, το Συμβούλιο, με τη βοήθεια του ΕΚ και της Επιτροπής, θα πρέπει να καταρτίσει ένα «στρατηγικό σύμφωνο» που να προβλέπει:

—

στρατηγική αντοχής και επιβίωσης, που να μπορεί να παρέχει τη δυνατότητα δραστηριοποίησης σε ώριμες αγορές, μέσω καλύτερης εξειδίκευσης στην ίδια αγορά, με μείωση του κόστους ή με σημαντική διαφοροποίηση σε παραπλήσιους τομείς ή με νέες μεθόδους·

—

στρατηγική καινοτομίας ως προς τη διαδικασία, το προϊόν και τις υπηρεσίες, με αλλαγή αγοράς και τεχνολογίας, με νέα υλικά, που να οδηγούν σε νέα προϊόντα·

—

νέες πρωτοβουλίες, με τη δημιουργία νέων μορφών επιχειρήσεων ή νέων τομέων ή νέων πρωτοβουλιών. Είναι απαραίτητο να επινοούνται, μέσω μιας διαδικασίας πρόβλεψης (Foresight), νέα αναπτυσσόμενα προϊόντα (όπως οι πρωτοπόρες αγορές - Lead Market) τα οποία να ελκύουν νέες επενδύσεις·

—

τοπική εμπορική προώθηση, που να αποσκοπεί στην αριστεία, μέσω συμβάσεων με κέντρα έρευνας, για την περαιτέρω διάδοση της τεχνολογίας·

—

χρηματοδοτική στήριξη, μέσω της εταιρείας χρηματοδότησης της ανάπτυξης, και με την αξιοποίηση των εγγυήσεων του ΕΤΕ (4)·

—

κεφαλαιοποίηση των κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου των πιστωτικών κοινοπραξιών, μέσω συμφωνίας μεταξύ των διοικήσεων και του τραπεζικού συστήματος, ώστε να είναι δυνατή η παράταση προθεσμίας πληρωμής για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, κυρίως, για να διασφαλίζονται τα επίπεδα απασχόλησης·

—

παγιοποίηση των βραχυπρόθεσμων χρεών, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις να επικεντρωθούν στην παραγωγή, εμπορία και εξυπηρέτηση πελατών μετά την πώληση των προϊόντων τους·

—

στήριξη ενός καινοτόμου τριτογενούς τομέα παραγωγής (green economy), με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων καινοτόμου κατάρτισης που προσφέρει το ΕΚΤ·

—

ανάπτυξη παροχής υπηρεσιών υψηλού επιπέδου στους πολίτες μέσω της αξιοποίησης και της ενίσχυσης των κοινωνικών και υγειονομικών πολικοτήτων (5)·

—

εφαρμογή πολιτικών στον τομέα των υποδομών που να συμβάλλουν σε αυξημένες καινοτόμες επιλογές για μια οικονομία με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και δημιουργία των συνθηκών για ένα οικιστικό πλεονέκτημα στην περιοχή·

—

ενίσχυση των κριτηρίων ενεργειακής και οικολογικής απόδοσης στις δημόσιες συμβάσεις·

—

προώθηση, μέσω χρηματοδοτήσεων, νέων, αποδοτικότερων προϊόντων, προς αντικατάσταση των παλαιών·

—

βελτίωση της πρόσβασης στην ενημέρωση·

—

εύκολη χρήση των πρώτων υλών.

—

οι εν λόγω ενισχύσεις δεν συμβάλλουν στην ενίσχυση του προστατευτισμού και δεν δημιουργούν εμπόδια στον ελεύθερο ανταγωνισμό·

—

οι επιχειρήσεις που λαμβάνουν χρηματοδότηση δεσμεύονται κυρίως να διατηρήσουν τα επίπεδα απασχόλησης·

—

τηρούνται οι συλλογικές συμβάσεις και διατηρείται η αγοραστική δύναμη των εργαζομένων ·

—

κατά τη διάρκεια των περιόδων μειωμένης παραγωγής οι εργαζόμενοι μπορούν να τυγχάνουν κατάρτισης για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων και θα πρέπει να υποστηρίζονται προς τούτο·

—

η δημόσια χρηματοδοτική στήριξη δεν θα εξελιχθεί σε μορφή εισοδήματος για τους μετόχους, μέσω μερισμάτων ή άλλων μορφών επαναγοράς μετοχών·

—

η στήριξη προωθεί, κατά το δυνατόν, την ανάπτυξη νέων προϊόντων και νέων υπηρεσιών, σύμφωνα με τα κριτήρια προστασίας του περιβάλλοντος·

—

οι ενισχύσεις δεν νοθεύουν τον ανταγωνισμό, είναι προσωρινές και μειώνονται σταδιακά·

—

υπάρχουν κατάλληλοι ελεγκτικοί μηχανισμοί για την προστασία των φορολογουμένων.

2.1

Οι τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών αποτελούν τον βασικό άξονα της οικονομίας της ηπείρου μας. Η υλοποίηση της ενιαίας αγοράς επέτρεψε την έντονη ανάπτυξή τους, σύμφωνα με κοινούς κανόνες και πρότυπα.

2.2

Οι τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις:

2.3

Η τρέχουσα παγκόσμια ύφεση, ενδέχεται να δυσχεράνει τις προσπάθειες που καταβάλλονται σε διάφορους κλάδους για:

2.4

Οι τρέχουσες κρίσεις αποτελούν για τις επιχειρήσεις όχι μόνο μια πρόκληση επιβίωσης, αλλά και μεγάλη ευκαιρία για ανάπτυξη και καινοτομία. Η επιχείρηση, ωστόσο, δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί στην τύχη της: πρέπει να ενθαρρυνθεί η επιχειρηματικότητα και η δημιουργία θέσεων εργασίας, με την πραγματοποίηση, το συντομότερο δυνατόν, μεταρρυθμίσεων για τη βελτίωση του περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις, με τη μείωση του περιττού διοικητικού φόρτου, με την προστασία και τη βελτίωση της εσωτερικής αγοράς, με την ενθάρρυνση των επιχειρηματικών κεφαλαίων, με την προώθηση της καινοτομίας και τη λήψη μέτρων «ευελιξίας με ασφάλεια», με τη μείωση και τη βελτίωση της νομοθεσίας και με τη σύναψη σχέσεων μεταξύ του ακαδημαϊκού, του επιστημονικού και του επιχειρηματικού κόσμου, και με επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση των ανθρώπινων πόρων, κυρίως στους τεχνικούς κλάδους και τους κλάδους των θετικών επιστημών, καθώς και στην ανάπτυξη των πρωτοπόρων αγορών.

2.5

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να υπογραμμίσει ότι είναι σημαντικό να προβληθεί η παρούσα κατάσταση και οι πιθανές μελλοντικές προοπτικές των κυριότερων τομέων της μεταποίησης, των υπηρεσιών και ιδιαίτερα του τουρισμού λαμβανομένων υπόψη των διάφορων, στενά συνδεδεμένων, θεμελιωδών πτυχών:

3.1

Στις ΗΠΑ το ΑΕγχΠ μειώθηκε κατά 1 % στο τέταρτο τρίμηνο του 2008, έπειτα από μια μείωση της τάξεως του 0,1 % το προηγούμενο τρίμηνο. Το ΑΕγχΠ της Ιαπωνίας μειώθηκε κατά 3,3 %, έπειτα από μια μείωση της τάξεως του 0,6 % το προηγούμενο τρίμηνο. Το ΑΕγχΠ της ευρωζώνης συρρικνώθηκε κατά 1,5 %, έπειτα από μια μείωση της τάξεως του 0,2 % το προηγούμενο τρίμηνο (15).

3.2

Το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται ταχέως και τείνει να φθάσει το 12 % στα τέλη του 2010, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Οι μισθοί όμως αυξάνονται με πιο αργό ρυθμό ή παραμένουν αμετάβλητοι.

3.3

Όπως υπογραμμίζει η Επιτροπή (16): «Όσο η χορήγηση πιστώσεων παραμένει ανεπαρκής, οι προσπάθειες για την τόνωση της ζήτησης και της εμπιστοσύνης του καταναλωτή δεν καρποφορούν. Πρόκειται για παγκόσμια κρίση, και η ανάκαμψη δεν θα ολοκληρωθεί αν δεν αρχίσουν και πάλι να αναπτύσσονται και να συναλλάσσονται οι κυριότεροι συντελεστές της παγκόσμιας οικονομίας».

3.4

Την ίδια άποψη εκφράζει και η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων (ΕΣΣ): «Η οικονομική κατάσταση θα επιδεινωθεί, κατά πάσα πιθανότητα, και θα βελτιωθεί μόνο εάν αλλάξει ριζικά ο τρόπος σκέψης: κάθε άλλο παρά παρήγορη, αλλά μη ρεαλιστική, είναι η ιδέα της επιστροφής στη συνήθη κατάσταση (business as usual)· χρειαζόμαστε μια νέα οικονομική πραγματικότητα, η οποία θα βασίζεται στα πρόσωπα, στην καινοτομία και στη διαρκή ανάπτυξη. Επίσης, απαιτείται επανεκτίμηση του ρόλου της κυβέρνησης όσον αφορά:

3.5

Με την ευκαιρία της συνόδου κορυφής των G-20 στο Λονδίνο, που πραγματοποιήθηκε στις 18 Μαρτίου 2009, η ευρωπαϊκή ομοσπονδία των εργοδοτών (BUSINESSEUROPE) επεσήμανε ότι «η χρηματοπιστωτική κρίση έχει ολέθριες συνέπειες στις επιχειρήσεις, εφόσον οι βασικοί ηγέτες της οικονομικής μεγέθυνσης επλήγησαν από περιορισμούς όσον αφορά την πρόσβαση στις χρηματοδοτήσεις. (…) Απαιτείται η παροχή οικονομικών κινήτρων για να αποφευχθεί η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση». (18)

4.1

Διαμορφώνεται ολοένα και ευρύτερη συναίνεση και σύγκλιση δυνάμεων για την προώθηση έκτακτων μέτρων και για πολιτικές αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, με σκοπό να προστατευθούν με κάθε τρόπο οι επιχειρήσεις, οι τομείς της μεταποίησης, οι δραστηριότητες παραγωγής και υπηρεσιών, η απασχόληση, τα εισοδήματα και η κατανάλωση των οικογενειών, πέρα από τους κανόνες που υφίστανται σήμερα.

4.2

Η πολιτική η οποία επιδιώκει να περιορίσει τις οικονομικές, επαγγελματικές και κοινωνικές συνέπειες της κρίσης, επιρρίπτοντας στους γείτονες την ευθύνη για τις εντάσεις που συσσωρεύθηκαν στο εσωτερικό, όχι μόνο αποτελεί ψευδή λύση στο πρόβλημα, αλλά ενέχει τον κίνδυνο να ωθήσει τις οικονομίες στον εθνικισμό και στον προστατευτισμό που θα κατέστρεφαν τα πλαίσια της διεθνούς συνεργασίας και της περιφερειακής ολοκλήρωσης τα οποία δημιουργήθηκαν με πολύ κόπο τα τελευταία έτη, στην Ευρώπη και στον κόσμο.

4.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, για οποιαδήποτε παρέμβαση που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης, θεμελιώδεις και αναγκαίες τις ακόλουθες δράσεις:

4.4

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η τρέχουσα κρίση πρέπει να οδηγήσει σε θεσμικό άλμα μεγαλύτερης οικονομικής ολοκλήρωσης, προσανατολισμένης στην ανάπτυξη μιας οικονομίας ποιότητας, προς περισσότερη και καλύτερη απασχόληση.

4.5

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, ωστόσο, ακόμη σημαντικότερο ένα άλμα ποιότητας, με στόχο τη μεγαλύτερη πολιτική ολοκλήρωση της ηπείρου, θεωρώντας την ως το μόνο μέσο που μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη συμβιβασμού ανάμεσα στην εγκατάλειψη των εγωισμών και των εθνικών προτεραιοτήτων, προς ένα κοινό μέλλον.

4.6

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι εάν υπάρξει ανανέωση του σχεδίου του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, όπως το είχε σκεφτεί ο Jean Monnet όταν τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη του Παρισιού με την οποία ιδρύθηκε η ΕΚΑΧ, είναι δυνατόν να τεθούν εκ νέου τα θεμέλια και να δρομολογηθεί η ευρωπαϊκή οικονομική ανάκαμψη.

4.7

Επείγει συνεπώς η κύρωση της Συνθήκης της Λισσαβώνας, προκειμένου να διασφαλισθεί μια αρχιτεκτονική του ευρωπαϊκού οικοδομήματος ικανή να ανταποκριθεί με περισσότερο συντονισμένες πολιτικές.

5.1

Τους τελευταίους μήνες αυξήθηκαν σημαντικά οι αναδιαρθρώσεις επιχειρήσεων. Πολλές επιχειρήσεις έχουν θέσει σε εφαρμογή σχέδια απολύσεων με σημαντικές κοινωνικές συνέπειες, ακόμη και για το μέλλον των νέων (20). Άλλες έχουν κηρύξει πτώχευση.

5.2

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι οι ανθρώπινοι πόροι θα αποτελέσουν τον ακρογωνιαίο λίθο της ανταγωνιστικής ανάκαμψης της ΕΕ, είτε από την άποψη των ικανοτήτων και των προσόντων του εργατικού δυναμικού είτε από την άποψη του νέου μοντέλου διοικητικής διακυβέρνησης.

5.3

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η επένδυση στο εργατικό δυναμικό και η διατήρηση της απασχόλησης είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την προώθηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, όσον αφορά τόσο τα προσόντα και τις νέες δεξιότητες του εργατικού δυναμικού όσο και το νέο μοντέλο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (21).

5.4

Λαμβανομένου υπόψη του μεγέθους της κρίσης, τα προγράμματα κατάρτισης/εργασίας στους υπό ανάπτυξη τομείς, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, θα πρέπει να τεθούν άμεσα στη διάθεση των εργαζομένων που επλήγησαν από την ύφεση.

5.5

Πρέπει να ληφθούν μέτρα στήριξης της κατανάλωσης των νοικοκυριών προκειμένου να δοθεί νέα ώθηση στη ζήτηση (22).

6.1

Η αποβιομηχάνιση. Ίσως, τα τελευταία έτη, κυρίως κατά την αλλαγή του αιώνα, η Επιτροπή και πολλά κράτη μέλη έδωσαν λιγότερη σημασία στην πολιτική για τον τομέα της βιομηχανίας και της μεταποίησης, για να ευνοήσουν τον πλούτο που απέρρεε από την ανάπτυξη σύνθετων χρηματοοικονομικών συστημάτων, τα οποία υποστηρίζονταν κυρίως από βορειοαμερικανικά μοντέλα.

6.2

Το 2005 η ΕΕ ενέκρινε τις κατευθυντήριες γραμμές μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής με βάση έναν συνδυασμό τομεακών πρωτοβουλιών οριζόντιου χαρακτήρα, τις οποίες ακολούθησε η ενδιάμεση αναθεώρηση το 2007, ως συνεισφορά στη στρατηγική της ΕΕ για την ανάπτυξη και την απασχόληση (23). Το 2008 η ΕΕ προώθησε στη συνέχεια ένα σχέδιο δράσης για τη βιώσιμη βιομηχανική πολιτική (24), για το οποίο η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει την γνώμη της (25).

6.3

Ο βασικός ρόλος των κοινωνικά υπεύθυνων και ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας και της ολοένα και πιο εξειδικευμένης και συμμετοχικής εργασίας πρέπει να αποτελέσει το σημείο αναφοράς των πολιτικών για την ανάκαμψη των τομέων της μεταποίησης και των υπηρεσιών.

6.4

Η στρατηγική της Λισσαβώνας πρέπει να διατηρήσει την αξιοπιστία της. Τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να αποδείξουν την ικανότητά τους να προσαρμόζουν τις πολιτικές στο νέο πλαίσιο, προσδιορίζοντας σαφείς προτεραιότητες και νέες μεθόδους για την στρατηγική μετά τη Λισσαβώνα που πρόκειται να καθοριστεί τους επόμενους μήνες. Πρέπει να επιταχυνθούν οι μεταρρυθμίσεις, με τον προσδιορισμό σαφών και επακριβών προτεραιοτήτων, με εφικτούς και επαληθεύσιμους χάρτες πορείας.

6.5

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών τομέων της μεταποίησης και των υπηρεσιών θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσω της βελτίωσης των διαδικασιών και των προϊόντων. Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να αναλάβει εν προκειμένω έντονη δράση.

6.6

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η εν λόγω βιομηχανική στρατηγική θα πρέπει να περιλαμβάνει:

6.7

Πρέπει να αντιμετωπιστεί η ιδιαίτερη κατάσταση των ΜΜΕ, ιδίως όσον αφορά την έλλειψη πρόσβασης σε πιστώσεις και δάνεια. Επί του παρόντος, οι πόροι που διατέθηκαν για τις ΜΜΕ δεν επιτυγχάνουν τους στόχους τους.

6.8

Η «Small Business Act» (Πράξη για τις μικρές επιχειρήσεις), για την οποία η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει την γνώμη της (29), «δεν αίρεται στο ύψος της συγκεκριμένης πρόκλησης, ιδιαίτερα στο πλαίσιο των σημερινών οικονομικών και των χρηματοπιστωτικών δυσχερειών», διότι δεν διαθέτει επαρκή οικονομικά μέσα.. Έχει ωστόσο σημασία να εξασφαλισθεί η πλήρης, έγκαιρη και συστηματική εφαρμογή της πράξεως για τις μικρές επιχειρήσεις στα κράτη μέλη. Έχει ωστόσο σημασία να εξασφαλισθεί η πλήρης, έγκαιρη και συστηματική εφαρμογή της πράξεως για τις μικρές επιχειρήσεις στα κράτη μέλη.

6.9

Πρωτεύουσα σημασία, κυρίως στην παρούσα κατάσταση, εκτός από την πρόσβαση σε πίστωση, όπως τόνισε επανειλημμένα η ΕΟΚΕ, έχουν:

6.10

Όσον αφορά συγκεκριμένους τομείς, η Επιτροπή είχε ήδη προσδιορίσει, κατόπιν ευρείας δημόσιας διαβούλευσης, ορισμένους τομείς μεταποίησης στους οποίους θα υπάρξουν παρεμβάσεις με σκοπό την ανάκαμψη και την αναζωογόνηση. Ορίστηκαν έξι αγορές για το αρχικό στάδιο της πρωτοβουλίας για τις πρωτοπόρες αγορές (31):

6.11

Η μέθοδος που χρησιμοποίησε η Επιτροπή θα πρέπει να επεκταθεί και σε άλλους τομείς. Θα πρέπει συνεπώς να προσδιοριστούν οι τομείς όπου η συντονισμένη δράση με καίρια πολιτικά μέσα και προϋποθέσεις πλαίσια, και με ενισχυμένη τη συνεργασία μεταξύ των κυρίων ενδιαφερομένων να επιταχύνει την ανάπτυξη των αγορών, χωρίς την παρέμβαση ανταγωνιστικών δυνάμεων (32). Το ίδιο ισχύει για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας άμυνας, η οποία θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μιας πιο συντονισμένης ευρωπαϊκής πολιτικής, έπειτα από τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας και τα βήματα προόδου που σημειώθηκαν στον τομέα της κοινής ασφάλειας (33).

6.12

Για να καταστεί αποτελεσματική η ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική πρέπει να ληφθεί υπόψη το ειδικό πλαίσιο των επιμέρους τομέων: από τον τομέα των μηχανοκίνητων οχημάτων (αυτοκίνητα, φορτηγά και μοτοσικλέτες (34) έως τον τομέα των χημικών προϊόντων, της ναυτιλίας, του άνθρακα και χάλυβα, των κατασκευών, της υαλουργίας και κεραμικής βιομηχανίας, των τσιμέντων, της κλωστοϋφαντουργίας και της ένδυσης, των γεωργικών προϊόντων διατροφής, της μεταλλουργίας και της ηλεκτρομηχανικής, της αεροδιαστημικής, της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, της ενέργειας, των υπηρεσιών υγείας, κλπ.

6.13

Για να στηρίζεται η εισαγωγή καινοτομιών, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την περαιτέρω ανάπτυξη των νέων μέσων βιομηχανικής πολιτικής που έχουν δημιουργηθεί, όπως οι κοινές τεχνολογικές πρωτοβουλίες, οι καινοτόμες δημόσιες συμβάσεις και το σχέδιο δράσης για βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση.

6.14

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι και στον τομέα των υπηρεσιών πρέπει να επιταχυνθούν οι ελευθερώσεις, ιδίως όσον αφορά τις υπηρεσίες των ελεύθερων επαγγελμάτων και τους περιορισμούς που υφίστανται ακόμη ως προς τις τιμές και τον αριθμητικό περιορισμό.

6.15

Η ΕΟΚΕ ζητεί εντόνως μια κοινοτική δράση για τη στήριξη του τομέα των υπηρεσιών στις επιχειρήσεις, με την ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών και περιεχομένων προς όφελος των πολιτών, των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, με την επιτάχυνση της μετάβασης στην ψηφιακή τεχνολογία και στη διάδοση της ευρυζωνικότητας, και με την άρση των εμποδίων στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση και στη διαλειτουργικότητα των συστημάτων.

6.16

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η κοινή εξωτερική πολιτική θα πρέπει να ενισχυθεί και να αυστηροποιηθεί όσον αφορά τις σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο.

7.1

Η ΕΟΚΕ υποστήριξε (35) και υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών εξόρυξης, παραγωγής και κατανάλωσης, πλήρως ενσωματωμένων στις άλλες κοινοτικές πολιτικές, έτσι ώστε οι πιθανές προκλήσεις να μετατραπούν σε ανταγωνιστικές ευκαιρίες.

7.2

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η δράση της ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να προσανατολίζεται σε φιλόδοξους στόχους, οι οποίοι θα υποστηρίζονται, ωστόσο, από νομοθετικά και χρηματοδοτικά μέσα που δεν θα αποβαίνουν σε βάρος της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, με αποτέλεσμα μεγαλύτερες επιβαρύνσεις για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες, αλλά θα στηρίζουν βέλτιστες πρακτικές, διαδικασίες καινοτομίας και τεχνολογικής βελτίωσης.

7.3

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία που έχει η προώθηση των κατάλληλων πρωτοβουλιών, έτσι ώστε η ΕΕ να αναλάβει ηγετικό ρόλο διεθνώς όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση, την αύξηση της ικανότητας παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ανάπτυξη τεχνολογιών δέσμευσης του CO2.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/52

1.1

Να τεθεί στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος ο στόχος «ποιοτική απασχόληση για όλους».

1.2

Το ζήτημα των φτωχών εργαζομένων να αναδειχθεί σε θέμα που θα εξετάζεται τακτικά στα πλαίσια του ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου.

1.3

Να επιταχυνθεί η ανάπτυξη εργαλείων της γνώσης, ώστε να εκτιμώνται ολοένα και πιο αναλυτικά οι καταστάσεις αυτές, ως προς τις αποκλίσεις αλλά και τις συγκλίσεις που εμφανίζουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

1.4

Να μελετηθούν και να καθιερωθούν νέοι συνδυασμοί μεταξύ κοινωνικής ασφάλισης και απασχόλησης, ειδικότερα με στόχο να εξασφαλίζονται αξιοπρεπείς αποδοχές για όλους τους εργαζομένους και να δημιουργηθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο οι προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν την κάλυψη των ουσιαστικών αναγκών τους (στέγαση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εκπαίδευση για τους ίδιους καθώς και για τα παιδιά τους, κλπ).

1.5

Να εξασφαλιστεί υψηλών επιδόσεων αρχική και διαρκής κατάρτιση για ποιοτικές θέσεις εργασίας. Να ληφθούν μέτρα σε διάφορα επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό) για τη δημιουργία προϋποθέσεων που επιτρέπουν την αποτροπή της πρόωρης εγκατάλειψης των σπουδών από τους νέους.

1.6

Να συνεχιστούν οι προσπάθειες και ο προβληματισμός σχετικά με την ευελιξία με ασφάλεια, ώστε να εντοπιστεί εκείνη η νέα ισορροπία ανάμεσα σε ευελιξία (ελαστικότητα αναγκαία για τις επιχειρήσεις) και σε μέσα για μεγαλύτερη ασφάλεια (προστασία για τους εργαζομένους) που εμποδίζουν την αύξηση της φτώχειας και στοχεύουν στην εξάλειψή της.

1.7

Στα πλαίσια του έτους 2010, το οποίο έχει ανακηρυχθεί ευρωπαϊκό έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, να μελετηθεί η διεξαγωγή εκστρατείας ενημέρωσης και κινητοποίησης σχετικά με τα ζητήματα αυτά, τόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και σε επίπεδο κρατών μελών.

2.1

Σε επίπεδο ΕΕ, αναπτύχθηκε πληθώρα επιστημονικών μελετών, προτάσεων και καινοτομιών που απευθύνονται στους «φτωχούς εργαζομένους», οι οποίες καταδεικνύουν ότι η εργασία δεν προστατεύει σε κάθε περίπτωση από τη φτώχεια, ειδικά υπό την σημερινή κοινωνικοοικονομική συγκυρία.

2.2

Στην «Πρόταση σχετικά με την κοινή έκθεση για την κοινωνική προστασία και την κοινωνική ένταξη 2009» (1), η οποία στηρίζεται στις νέες εθνικές στρατηγικές εκθέσεις, η Επιτροπή διευκρινίζει ότι τα ζητήματα των φτωχών εργαζομένων και της ποιοτικής εργασίας έχουν μεγάλη σημασία. Το θέμα αυτό, και τα συγκεκριμένα προβλήματα που φανερώνει, κατέχουν σημαντική θέση μεταξύ των μελημάτων και των δράσεων που διεξάγονται σε κοινοτική κλίμακα για την «ενεργό ένταξη». Πρόκειται για ένα διττό μέλημα: για την καταπολέμηση της ανέχειας και για την υποστήριξη της ανάπτυξης ποιοτικών θέσεων εργασίας για όλους.

2.3

Το ζήτημα αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία με τη συγκυρία της κρίσης: σημαντική αύξηση της ανεργίας και αυξανόμενες πιέσεις στα δημόσια οικονομικά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τοποθετηθεί κανείς «έξω» από τη συγκυρία αυτή, ώστε να μπορεί να το θεωρήσει ως ένα ζήτημα που πρέπει, ασφαλώς, να αντιμετωπιστεί υπό τις σημερινές έκτακτες συνθήκες, αλλά ταυτόχρονα και ως ένα διαρθρωτικό ζήτημα, που βρίσκεται στο επίκεντρο των προσδοκώμενων θετικών εξελίξεων σε θέματα κοινωνικής προστασίας και πολιτικής για την απασχόληση, τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

2.4

Η Επιτροπή, η οποία εκπονεί επί του παρόντος ένα έγγραφο σχετικά με την εργασία και τη φτώχεια, έχει ανακηρύξει το 2010 ευρωπαϊκό έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Το ζήτημα της φτώχειας αφορά άμεσα σχεδόν 80 εκατομμύρια άτομα στην ΕΕ, δηλαδή το 16 % των κατοίκων της. Ένα σημαντικό ποσοστό από αυτά βρίσκονται σε κατάσταση «φτώχειας του απασχολούμενου πληθυσμού». Το 8 % των εργαζομένων ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας (2).

2.5

Στη γνωμοδότησή της σχετικά με το «Ευρωπαϊκό έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (2010)» (3), η ΕΟΚΕ διευκρίνιζε ότι, για να δοθεί πλήρης εικόνα του φαινομένου, πέρα από τον συνήθη δείκτη της σχετικής εισοδηματικής (νομισματικής) φτώχειας, χρειάζονται και άλλοι δείκτες της φτώχειας, που να φανερώνουν την σταθερότητά της και τις πραγματικές στερήσεις. Πέρα από τις τεχνικές λεπτομέρειες, έχει πλέον επιτευχθεί μια ευρωπαϊκή συμφωνία ως προς τον ορισμό και μπορούν να γίνουν συγκρίσεις, οι οποίες προσφέρουν σαφή εικόνα των τάσεων.

3.1

Η έκφραση «φτωχός εργαζόμενος» απαιτεί, κατ’ αρχάς, τη διευκρίνιση και των δύο όρων, δηλαδή να οριστεί τι νοείται ως «εργαζόμενος» και τι νοείται ως «φτωχός». Η «φτώχεια» ενός εργαζομένου εξαρτάται, αφενός, από το προσωπικό εισόδημα, που έλαβε κατά τη διάρκεια της σύμβασης εργασίας που έχει συνάψει (την αμοιβή της εργασίας) και, αφετέρου, από τους συνολικούς πόρους που διαθέτει η οικογένειά του. Η εργασία παραπέμπει στην προσωπική επαγγελματική δραστηριότητα. Η φτώχεια παραπέμπει στην ανεπάρκεια των πόρων του νοικοκυριού στο σύνολό του. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί κανείς να μεταπέσει πολύ γρήγορα από μια κατάσταση ή/και εντύπωση μη φτώχειας σε κατάσταση φτώχειας.

3.2

Η φτώχεια ορίζεται σε επίπεδο νοικοκυριού, ενώ η δραστηριότητα ορίζεται σε επίπεδο ατόμων. Επομένως, συγχέονται δύο επίπεδα προσέγγισης. Η φτώχεια των εργαζομένων εξαρτάται, κατ’ αρχάς, από την κατάσταση από άποψη απασχόλησης και από τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης των ατόμων και, στη συνέχεια, από το επίπεδο διαβίωσης του νοικοκυριού του οποίου είναι μέλη. Αυτή η διττή εκτίμηση δημιουργεί δυσχέρειες για την ανάλυση. Μπορεί ένα άτομο να έχει πολύ χαμηλές αποδοχές, αλλά να μην συγκαταλέγεται στους φτωχούς (επειδή οι υπόλοιποι πόροι της οικογένειας είναι πιο σημαντικοί). Αντιστρόφως, μπορεί κάποιος να καταγράφεται ως φτωχός, παρά το γεγονός ότι το επίπεδο των αποδοχών του προσεγγίζει τον συνήθη για τη χώρα του μέσο μηνιαίο μισθό, ο οποίος θεωρείται επαρκής με βάση τα κριτήρια που ισχύουν στην κοινωνία στην οποία ζει. Μπορεί κανείς να ανήκει στον μη απασχολούμενο ενεργό πληθυσμό (άνεργος) και να λαμβάνει επιδόματα σαφώς ανώτερα του ορίου της φτώχειας. Αντίθετα, μπορεί να ανήκει στον απασχολούμενο ενεργό πληθυσμό, αλλά με πολύ χαμηλές αποδοχές, και με πολλά συντηρούμενα πρόσωπα, με αποτέλεσμα να βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας.

3.3

Κατά συνέπεια, η πολιτική μέριμνα για τους φτωχούς εργαζομένους εξαρτάται από πολλές πολιτικές ταυτόχρονα: τις πολιτικές για την απασχόληση, τις πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης και τις οικογενειακές πολιτικές.

3.4

Στα πλαίσια της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση, η οποία με τη σειρά της εντάσσεται στη στρατηγική της Λισσαβώνας, ο περιορισμός του αριθμού των φτωχών εργαζομένων έχει αναδειχθεί σε προτεραιότητα της Ένωσης. Χρειάστηκε, λοιπόν, από το 2003, να διαμορφωθεί κάποιος δείκτης για τις αξιολογήσεις και συγκρίσεις. Τον Ιούλιο του 2003, στα πλαίσια των εργασιών της για την κοινοτική διαδικασία κοινωνικής ένταξης, η επιτροπή κοινωνικής προστασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησε κοινό δείκτη βάσει του οποίου θα υπολογίζεται η αναλογία των «φτωχών εργαζομένων» εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και ορισμένα από τα κύρια κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά των «φτωχών εργαζομένων».

3.5

Σύμφωνα με τον ορισμό αυτόν της επιτροπής κοινωνικής προστασίας, ως «φτωχός εργαζόμενος» νοείται ένα πρόσωπο το οποίο, κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς, υπήρξε κυρίως απασχολούμενος (με μισθωτή ή ανεξάρτητη απασχόληση) και ζει σε ένα νοικοκυριό, το συνολικό εισόδημα του οποίου είναι κατώτερο από το 60 % του διάμεσου του εθνικού εισοδήματος. Πρέπει να ήταν απασχολούμενος για περισσότερο από το ήμισυ του έτους. Συγκεκριμένα, ο δείκτης «κίνδυνος φτώχειας των εργαζομένων» εκλαμβάνει ως εργαζόμενο οποιοδήποτε πρόσωπο υπήρξε απασχολούμενο για τουλάχιστον επτά από τους δώδεκα μήνες της περιόδου αναφοράς (4).

4.1

Στα τέλη του 2008, η Επιτροπή δημοσίευσε την ετήσια έκθεσή της σχετικά με τις κοινωνικές τάσεις στα κράτη μέλη, στα πλαίσια των κοινών στόχων της στρατηγικής της Ένωσης για θέματα κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής ένταξης (βλ. παράρτημα) (5). Από την έκθεση προκύπτει ότι, στα τέλη του 2006, το 16 % των Ευρωπαίων είναι εκτεθειμένοι στον κίνδυνο της φτώχειας. Το 8 % των εργαζομένων της Ένωσης ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Τα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ του 4 % ή λιγότερο (Τσεχική Δημοκρατία, Βέλγιο, Δανία, Κάτω Χώρες και Φινλανδία) και του 13 % ή 14 % (στην Πολωνία και την Ελλάδα, αντίστοιχα) (6). Η φτώχεια των εργαζομένων συνδέεται με τους χαμηλούς μισθούς (ως χαμηλοί ορίζονται οι μισθοί που είναι κατώτεροι από το 60 % του διάμεσου των μισθών), με το χαμηλό επίπεδο προσόντων, με την επισφαλή απασχόληση, με τις χαμηλές αμοιβές ορισμένων ανεξάρτητων εργαζομένων και με την εργασία με μερική απασχόληση, που συχνά δεν συνιστά επιθυμία του εργαζομένου. Αυτή η μορφή φτώχειας συνδέεται επίσης με το οικονομικό καθεστώς των άλλων μελών του νοικοκυριού. Σε οικογένειες με παιδιά, σημειώνει η Επιτροπή, το πρότυπο της οικογένειας με ένα μόνον εισόδημα δεν επαρκεί πλέον προκειμένου να τεθεί το νοικοκυριό εκτός του κινδύνου της φτώχειας.

4.2

Ο δείκτης της σχετικής νομισματικής φτώχειας, αποτελεί συχνά αντικείμενο επικρίσεων καθώς δεν αποτυπώνει επαρκώς την ποικιλομορφία των καταστάσεων ένδειας· άλλωστε, τα φτωχά εισοδήματα είναι ένα μόνο από τα στοιχεία της φτώχειας. Στην Ένωση βρίσκονται υπό ανάπτυξη και άλλοι δείκτες, που προσφέρουν μια διαφορετική - και συμπληρωματική - εικόνα των διαφόρων πτυχών της φτώχειας.

4.3

Παράλληλα με τις μετρήσεις της νομισματικής φτώχειας αναπτύσσονται, λοιπόν, μετρήσεις της φτώχειας από άποψη συνθηκών διαβίωσης. Έτσι, μετράται, σε ευρωπαϊκή κλίμακα, η «υλική στέρηση» (βλ. παράρτημα). Με βάση τον δείκτη αυτόν, μετράται η αναλογία των προσώπων που ζουν σε νοικοκυριό το οποίο δεν διαθέτει τρία τουλάχιστον από τα ακόλουθα εννέα στοιχεία: 1) ικανότητα ανταπόκρισης σε απρόβλεπτα έξοδα, 2) μία εβδομάδα διακοπών ανά έτος, 3) ικανότητα αποπληρωμής των συναφθέντων δανείων, 4) τουλάχιστον ένα γεύμα με κρέας, πουλερικό ή ψάρι ανά δύο ημέρες, 5) κατοικία με κατάλληλη θέρμανση, 6) πλυντήριο, 7) έγχρωμη τηλεόραση, 8) τηλέφωνο, 9) ιδιωτικό αυτοκίνητο. Βεβαίως, όλα αυτά τα στοιχεία των υλικών συνθηκών είναι αμφισβητήσιμα ως δείκτες. Όμως, ως σύνολο, παρέχουν μια ενδιαφέρουσα εικόνα. Το ποσοστό στέρησης εμφανίζει μεγάλες αποκλίσεις: από 3 % στο Λουξεμβούργο έως 50 % στη Λεττονία. Οι αποκλίσεις αυτές είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ ό,τι οι αποκλίσεις της νομισματικής φτώχειας (από 10 % έως 21 %).

4.4

Η προσέγγιση υπό το πρίσμα της υλικής στέρησης μεταβάλλει ριζικά την κατάταξη των κρατών μελών με βάση τη φτώχεια. Αφορά όμως την φτώχεια γενικά και όχι μόνο τη φτώχεια των εργαζομένων. Σύντομα θα πρέπει να μπορούμε να έχουμε εικόνα της κατάστασης των φτωχών εργαζομένων, στην κάθε χώρα, από άποψη υλικής στέρησης. Διότι, κατά βάση, η φτώχεια των εργαζομένων δεν είναι απλώς πρόβλημα χαμηλών εισοδημάτων: είναι ζήτημα ποιότητας διαβίωσης (επαγγελματικού, οικογενειακού και κοινωνικού βίου).

5.1

Ένας από τους κυριότερους παράγοντες που οδηγούν στη φτώχεια των εργαζομένων είναι το επισφαλές καθεστώς της εργασιακής σχέσης. Πολλοί ενδιαφερόμενοι φορείς, μεταξύ των οποίων η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων και τα ευρωπαϊκά συνδικάτα, εκφράζουν την ανησυχία τους για την όλο και πιο επισφαλή κατάσταση που επικρατεί στην εργασία. Με άνω των 19,1 εκατομμυρίων συμβάσεις ορισμένου χρόνου (7) και περίπου 29 εκατομμύρια ψευδο-αυτοαπασχολούμενους (κυρίως στον κλάδο της οικοδομής και των δημοσίων έργων), το σύνολο των εργαζομένων υπό καθεστώς που χαρακτηρίζεται, σε κάποιον βαθμό, από έλλειψη σταθερότητας είναι περίπου 48,1 εκατομμύρια. Βέβαια, το σύνολο αυτό παρουσιάζει μεγάλη ετερογένεια, και στο εσωτερικό των χωρών και, ακόμη περισσότερο, μεταξύ χωρών. Όμως, η τάξη μεγέθους αντιπροσωπεύει όντως δεκάδες εκατομμύρια εργαζομένων που βρίσκονται αντιμέτωποι με διάφορες μορφές έλλειψης σταθερότητας, η οποία ενδέχεται να τους οδηγήσει σε κατάσταση φτωχών εργαζομένων.

5.2

Οι εργοδότες τονίζουν πόσο περίπλοκο είναι το ζήτημα της φτώχειας των εργαζομένων και επισημαίνουν κατ’ αρχάς τη συνάρτηση μεταξύ κινδύνου φτώχειας και μορφωτικού επιπέδου. Τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να γίνουν αποτελεσματικότερα και πιο δίκαια. Ακόμη, καθοριστική σημασία έχει να ανταμείβεται πραγματικά η εργασία (8), δηλαδή να εξασφαλιστεί μια αποτελεσματική ισορροπία μεταξύ φορολογικών καθεστώτων και συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης.

5.3

Η φτώχεια των εργαζομένων έγκειται στην χαμηλή αμοιβή της εργασίας (η οποία είναι συχνά ανεπαρκής σε σχέση με τα καθήκοντα που επιτελούνται), αλλά και στις μεταβολές που σημειώνονται όσον αφορά τα οικογενειακά σχήματα. Οι εξελίξεις της οικογένειας, που αφορούν σε διαφορετικό βαθμό όλα τα κράτη μέλη, χαρακτηρίζονται παντού από αυξημένη έλλειψη σταθερότητας, από περισσότερους χωρισμούς και από την αύξηση του αριθμού των μονογονεϊκών οικογενειών, που έχουν αναγκαστικά ένα μόνον απασχολούμενο μέλος και είναι περισσότερο εκτεθειμένες στον κίνδυνο της φτώχειας. Στην «Κοινή Έκθεση για την κοινωνική προστασία και την κοινωνική ένταξη 2007» (9), η Επιτροπή επεσήμαινε ήδη ότι η εργασία είναι μεν ο καλύτερος τρόπος άμυνας κατά της φτώχειας, δεν μπορεί όμως να συνιστά το μοναδικό μέτρο προφύλαξης. Απαιτείται λοιπόν η ανάληψη δράσεων με χαρακτήρα αλληλεγγύης ή η ενίσχυση των δράσεων που απευθύνονται στις οικογένειες, στις γυναίκες, στους νέους, στους φοιτητές, στα άτομα με αναπηρία, στους ηλικιωμένους, στους μετανάστες, που είναι οι πλέον ευάλωτες κατηγορίες ατόμων. Αξίζει να σημειωθεί, εξάλλου, ότι η φτώχεια των εργαζομένων συνιστά καθοριστικό παράγοντα της φτώχειας των παιδιών.

5.4

Η αύξηση του κόστους των μεταφορών, της στέγης, της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, κλπ, έχει επίσης την τάση να καθιστά πιο ευάλωτους τους εργαζομένους. Οι αυξήσεις αυτές πλήττουν ιδιαίτερα τους εργαζόμενους με εισοδήματα κοντά στον κατώτερο μισθό και τα χαμηλότερα στρώματα της μεσαίας τάξης, επειδή τις περισσότερες φορές κατοικούν στις περιφέρειες των ζωνών απασχόλησης.

5.5

Η φτώχεια των εργαζομένων μπορεί να είναι συνέπεια του χαμηλού επιπέδου προσόντων ή μόρφωσης ενός προσώπου και της έλλειψης των αναγκαίων προσόντων για μια εργασία με αξιοπρεπή αμοιβή ή των ακατάλληλων συνθηκών εργασίας. Οι ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού είναι συνήθως οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι, οι νέοι, οι γυναίκες, οι πολυμελείς οικογένειες, τα άτομα με αναπηρία, οι εργαζόμενοι που διέκοψαν πρόωρα τις σπουδές τους και οι μετανάστες. Έχει μεγάλη σημασία, λοιπόν, να εξασφαλιστούν σε κάθε άτομο με αναπηρία κατάλληλα προσαρμοσμένες συνθήκες υποδοχής στην εργασία και να εξασφαλιστεί σε κάθε παιδί ένα καλό ξεκίνημα στη ζωή, χάρη στην έγκαιρη σχολική εκπαίδευση, αλλά και στην καταπολέμηση του προβλήματος της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, που εξακολουθεί να εμφανίζει στην Ευρώπη το υπερβολικά υψηλό ποσοστό του 15 %.

5.6

Κατά βάθος, και πολύ συχνά, η φτώχεια των εργαζομένων είναι απόρροια της υποαπασχόλησης. Η φτώχεια αυτή αντιπροσωπεύει, τόσο για τους μισθωτούς όσο και για ορισμένους αυτοαπασχολούμενους εργαζόμενους, πολυσύνθετο ζήτημα που αφορά πολυάριθμα αλληλένδετα κριτήρια. Απαιτείται να υιοθετηθεί μια συνολική προσέγγιση για την εξεύρεση αποτελεσματικών μηχανισμών με στόχο την αντιμετώπιση των προκλήσεων. Εάν δεν εφαρμοστούν συνολικές πολιτικές για την ανάπτυξη και την προσαρμογή στην παγκοσμιοποίηση –σήμερα πλέον, και για την ανάκαμψη από την κρίση – δεν γίνεται να υπάρξουν αποτελεσματικά προγράμματα για την καταπολέμηση της φτώχειας των εργαζομένων.

6.1

Κατά πρώτο λόγο, πρέπει να διεξαχθεί ένας προβληματισμός από μακροοικονομική άποψη για την καταπολέμηση της φτώχειας των εργαζομένων. Διότι τα μεμονωμένα μέτρα δεν μπορούν να αναχαιτίσουν αποτελεσματικά αυτή τη δυναμική, και μάλιστα μέσα στη συγκυρία της κρίσης. Η απασχόληση, η αυτοαπασχόληση, και ειδικότερα η ποιοτική απασχόληση για όλους, πρέπει να αναχθεί σε προτεραιότητα όλων των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

6.2

Αξιόπιστοι δείκτες. Η δυναμική της διαμόρφωσης κοινών και αξιόπιστων δεικτών σχετικά με τους φτωχούς εργαζομένους πρέπει να συνεχιστεί περαιτέρω. Χάρη στην ευρωπαϊκή δέσμευση και στην ανοιχτή μέθοδο συντονισμού, έχουν σημειωθεί μεγάλες πρόοδοι. Αυτό που χρειάζεται σήμερα, είναι να προχωρήσουμε ακόμη παραπέρα και να εμπλουτιστεί η γνώση του θέματος με πιο πλούσιες ομάδες δεδομένων, που θα λαμβάνουν ταυτόχρονα υπόψη το ποσοστό των φτωχών εργαζομένων, την ένταση της φτώχειας αυτής, την άνιση κατανομή των εισοδημάτων μεταξύ των φτωχών (στο εσωτερικό της κάθε χώρας και μεταξύ χωρών).

6.3

Από τεχνική άποψη, για τέτοια στατιστικά θέματα, είναι σημαντικό να διαθέτουμε εθνικά στοιχεία, με βάση ένα εθνικό όριο της φτώχειας, αλλά και καθαρά ευρωπαϊκά στοιχεία, με βάση ένα ευρωπαϊκό όριο της φτώχειας. Κάτι τέτοιο θα παρείχε δυνατότητες άλλων κατατάξεων και άλλων θεωρήσεων από αυτήν που προσφέρει σήμερα ο μοναδικός δείκτης που έχει θεσπιστεί.

6.4

Αξιοπρεπείς και δίκαιες αποδοχές, χάρη σε έναν ενισχυμένο κοινωνικό διάλογο. Η καταπολέμηση της φτώχειας των εργαζομένων εξαρτάται επίσης από μια φιλόδοξη μισθολογική πολιτική. Πρέπει να πληθύνουν και να υποστηριχθούν όλες οι πρωτοβουλίες που τείνουν προς την καθιέρωση του τύπου πληθωρισμός + ενδεδειγμένο μερίδιο στην αύξηση της παραγωγικότητας. Υπό την έννοια αυτή, οι μισθολογικές διαπραγματεύσεις, ακρογωνιαίος λίθος του κοινωνικού διαλόγου, πρέπει να διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στην καταπολέμηση της φτώχειας των εργαζομένων. Σε επίπεδο κλάδου, σε εθνικό ή σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όταν οι διαπραγματεύσεις διεξάγονται ομαλά, δεν υπάρχει πραγματική οικονομική επίπτωση για τις επιχειρήσεις και, συνεπώς, δεν υπάρχει «αντίτιμο» για την προώθηση του πραγματικού κοινωνικού διαλόγου. Οι πρόοδοι στον τομέα της αξιοπρεπούς εργασίας προϋποθέτουν τον κοινωνικό διάλογο, την δέσμευση των κοινωνικών εταίρων, την ευθύνη των επιχειρήσεων και την παροχή κινήτρων και την επιβολή διορθωτικών μέτρων εκ μέρους των δημοσίων αρχών και, σήμερα, την ανάλογη στάση των τραπεζών έναντι των ΜΜΕ. Η πάταξη της λαθραίας εργασίας συνιστά καθοριστικό μέσον για την καταπολέμηση της φτώχειας των εργαζομένων. Και τούτο επειδή θίγει τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού (μετανάστες, πρόσωπα σε επισφαλή κατάσταση), αλλά και επειδή μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις οιονεί δουλείας, που έρχονται σε αντίθεση με τον Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

6.5

Μηχανισμοί υποστήριξης της επιχειρηματικότητας και της αυτοαπασχόλησης. Πολλοί αυτοαπασχολούμενοι και επιχειρηματίες πλήττονται από τη φτώχεια των εργαζομένων, ιδίως τον πρώτο καιρό μετά την ίδρυση της επιχείρησής τους. Θα πρέπει να προβλεφθούν μηχανισμοί υποστήριξης, καθώς πολλές από αυτές τις ΜΜΕ εξακολουθούν να δημιουργούν θέσεις απασχόλησης. Αν και το 80 % της ανάπτυξης της οικονομίας οφείλεται στον κλάδο των ΜΜΕ, πολλοί επιχειρηματίες έχουν ελάχιστες ή μηδενικές αποδοχές την εποχή της ίδρυσης της επιχείρησής τους, εκθέτοντας έτσι την οικογένειά τους στον κίνδυνο της φτώχειας.

6.6

Κατάλληλα προσαρμοσμένα συστήματα κατάρτισης. Η δια βίου κατάρτιση, ιδίως για τους λιγότερο ειδικευμένους μισθωτούς, αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για μια προοπτική βελτίωσης των προσόντων και πρόσβασης σε μια αξιοπρεπώς και ορθώς αμειβόμενη θέση για τους εργαζομένους αυτούς.

6.7

Κατάλληλη κοινωνική προστασία. Η καταπολέμηση της φτώχειας των εργαζομένων προϋποθέτει τον εξορθολογισμό των ισχυουσών διατάξεων. Οι κοινωνικές παροχές πρέπει να συνδυάζονται πιο αποτελεσματικά με νέες υπηρεσίες φύλαξης των παιδιών και υποστήριξης της κινητικότητας (όπως η εργασία, έτσι και η κινητικότητα πρέπει να ανταμείβεται), ώστε να μπορούν οι φτωχοί εργαζόμενοι να ανακτήσουν μια καλύτερα αμειβόμενη δραστηριότητα.

6.8

Ως προς το θέμα της στέγης, επειδή φαίνεται ότι, σε ορισμένες χώρες, ένα μερίδιο μη αμελητέο των άστεγων βρίσκονται σε κατάσταση επαγγελματικής δραστηριότητας, πρέπει να κινητοποιηθούν οι πόροι της κοινωνικής στέγασης, ώστε να δοθεί προτεραιότητα σε εκείνους που, χάρη στην εργασία, είναι ενταγμένοι, αλλά που κινδυνεύει η απασχόληση και η σχετική τους σταθερότητα από την χαμηλή ποιότητα ή ακόμα και την απουσία στέγης.

6.9

Συνυπολογισμός του εργασιακού περιβάλλοντος, και της εργασίας. Συγκεκριμένα, εφόσον η φτώχεια των εργαζομένων συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τις συνθήκες της επαγγελματικής δραστηριότητας, καθοριστική σημασία έχει η ανάληψη δράσης σχετικά με παράγοντες που συνδέονται με το εργασιακό περιβάλλον: ενισχύσεις για την εθελούσια κινητικότητα, πρόσβαση σε γεύματα με προσαρμοσμένους οικονομικούς όρους, συνθήκες στέγασης, τρόποι φύλαξης των παιδιών. Εξάλλου, η επιχείρηση που προσφέρει εργασία θα πρέπει να μπορεί να προβληματίζεται για τον τρόπο με τον οποίο η σύμβαση εργασίας θα μπορούσε να περιέχει περισσότερες εγγυήσεις ασφάλειας, καθώς και σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι που απασχολεί μπορούν να προοδεύσουν και να αυξήσουν τις δεξιότητές τους.

6.10

Ενημέρωση και κινητοποίηση. Τέλος, στα πλαίσια του ευρωπαϊκού έτους για την καταπολέμηση της φτώχειας, και του κοινωνικού αποκλεισμού, επιβάλλεται η κινητοποίηση της κοινής γνώμης και των μέσων ενημέρωσης. Η ανάλυση του φαινομένου των φτωχών εργαζομένων, η αναφορά στις εξευτελιστικές καταστάσεις στις οποίες οδηγεί, και η κινητοποίηση των ευρωπαίων πολιτών θα μπορούσε να βοηθήσει ορισμένους εργαζομένους που βρίσκονται σε απόγνωση να βγουν από αυτήν και να ανακτήσουν την προσβεβλημένη αξιοπρέπειά τους. Αντί να προσπαθούμε να προκαλέσουμε τον οίκτο, θα ήταν καλύτερα να προβλέψουμε κινητοποίηση υπέρ της ποιοτικής εργασίας για όλους, ούτως ώστε να προαχθεί ένα ηθικά ανώτερο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο.

23.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 318/57

1.3.1

Η Ομάδα de Larosière προτείνει την αύξηση των απαιτήσεων όσον αφορά τα ίδια κεφάλαια των τραπεζών, όταν η συγκυρία είναι ευνοϊκή, και τη μείωσή τους όταν είναι δυσχερής. Έχοντας υπόψη ότι, λόγω της ασταθούς συγκυρίας, η πραγματοποίηση οικονομικών προβλέψεων είναι δύσκολη, η πρόταση αυτή μπορεί να εμπεριέχει κινδύνους. Συγχρόνως, το παράδειγμα της Ισπανίας δείχνει ότι ένα σύστημα με κυμαινόμενες απαιτήσεις όσον αφορά τα ίδια κεφάλαια μπορεί να είναι λειτουργικό. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι ένα τέτοιο μέτρο πρέπει να εξεταστεί πριν υιοθετηθεί, ιδίως όσον αφορά την επιλογή της κατάλληλης στιγμής για την εισαγωγή του.

1.3.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υψηλότερες απαιτήσεις σε ίδια κεφάλαια και περισσότερη διαφάνεια στις συναλλαγές εκτός ισολογισμού είναι απολύτως απαραίτητες. Οι ισπανικές αρχές είχαν θεσπίσει τους πιο αυστηρούς κανόνες για τις συναλλαγές εκτός ισολογισμού και οι ισπανικές τράπεζες είναι εκείνες που επλήγησαν λιγότερο από την κρίση.

1.3.3

Οι όροι «εκτός ισολογισμού» και «φορείς ειδικού σκοπού» («special purpose vehicles») χρησιμοποιήθηκαν μερικές φορές καταχρηστικά. Περιουσιακά στοιχεία υψηλού κινδύνου αφαιρέθηκαν από τον ισολογισμό της τράπεζας, με σκοπό να αποφευχθούν, αφενός, η αύξηση των κεφαλαιακών απαιτήσεων και, αφετέρου, η φορολογία. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι είναι απαραίτητη η θέσπιση αυστηρότερων ρυθμίσεων.

1.3.4

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μετά την έκθεση de Larosière πρέπει να τεθεί ως βασική απαίτηση η σαφής παρουσίαση των επικίνδυνων περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών. Αποδέχεται, επίσης, την ιδέα που διατυπώνεται στην έκθεση, σύμφωνα με την οποία οι τράπεζες και τα χρηματοδοτικά ιδρύματα οφείλουν πάντοτε να αναλαμβάνουν μέρος του κινδύνου όταν εκποιούν στοιχεία που περιέχουν κίνδυνο. Οι κίνδυνοι που συνδέονται με τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα πρέπει να είναι εμφανείς. Η διαφάνεια των χρηματοοικονομικών προϊόντων είναι απαραίτητη προκειμένου να αποκατασταθεί η αξιοπιστία της χρηματοοικονομικής αγοράς. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επισύρει πάλι την προσοχή στο παράδειγμα της Ισπανίας. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται τα νέα εργαλεία του χρηματοπιστωτικού τομέα εάν δεν ελεγχθούν πρώτα από νομισματική αρχή. Πρέπει να εξετασθεί το θέμα της καθιέρωσης τέτοιου είδους ελέγχων. Συνεπώς, πρέπει να αποφασισθεί εάν οι έλεγχοι αυτοί πρέπει να πραγματοποιούνται σε εθνικό επίπεδο ή εάν είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί ένα κοινό σύστημα ελέγχου για ολόκληρη την ΕΕ. Έχοντας υπόψη το διασυνοριακό χαρακτήρα της χρηματοοικονομικής δραστηριότητας, τα περισσότερα επιχειρήματα είναι υπέρ της καθιέρωσης ενός κοινού συστήματος.

1.3.5

Ο όρος «παράλληλο τραπεζικό σύστημα» υποδεικνύει διάφορες μορφές δανείων που δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο ρύθμισης. Οι νέες αυτές μορφές χρηματοδοτικής δραστηριότητας αναπτύχθηκαν χωρίς κανόνες, ακόμη και χωρίς καμία απαίτηση όσον αφορά τα αποθεματικά. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι είναι απαραίτητο να ρυθμισθούν και αυτές οι μορφές χρηματοδότησης. Επίσης, για τις εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίου, η έκθεση ζητεί την θέσπιση κοινών κανόνων, την καθιέρωση ορισμών των διαφόρων μορφών περιουσιακών στοιχείων και αυστηρότερο έλεγχο. Δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε απολύτως επ'αυτού.

1.3.6

Υψηλότερες απαιτήσεις στον τομέα της διοίκησης και του ελέγχου των τραπεζών αποτελούν αναπόφευκτη ανάγκη. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι προτεινόμενες λύσεις στην έκθεση de Larosière δεν τονίζουν αρκετά τον ρόλο των ελεγκτών. Ένα αποτελεσματικό σύστημα ελέγχου θα μπορούσε να περιορίσει τη διάχυση των επικίνδυνων περιουσιακών στοιχείων. Η διεύθυνση ενός χρηματοοικονομικού οργανισμού πρέπει να μπορεί να εμπιστεύεται τους ελεγκτές όσον αφορά την αξιολόγηση των περιουσιακών στοιχείων. Ο ρόλος των ελεγκτών και τα συστήματα λογιστικής πρέπει να συμπεριληφθούν στην αναθεώρηση της συμφωνίας της Βασιλείας ΙΙ (περί κεφαλαιακής επάρκειας).

1.3.7

Η έκθεση υποβάλλει χρήσιμες συστάσεις όσον αφορά τα συστήματα πριμοδότησης. Τα συστήματα αυτά πρέπει να εκτείνονται σε πολλά χρόνια και να στηρίζονται σε συγκεκριμένα αποτελέσματα, η δε επίδοση των πριμοδοτήσεων να μην είναι εκ των προτέρων εγγυημένη. Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι είναι απαραίτητη η μετάβαση από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη προοπτική, όπου η πριμοδότηση δεν βασίζεται στην κερδοσκοπία. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ στηρίζει την ιδέα της φορολόγησης των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, τα έσοδα της οποίας θα μπορούσε να διατεθούν για τη στήριξη της ανάπτυξης. Μια πρόσθετη απαίτηση που πρέπει να τεθεί είναι να μην βασίζονται τα συστήματα πριμοδότησης στη γενική ανάπτυξη, αλλά στο κατά πόσον η τράπεζα είχε επιδόσεις καλύτερες από τη γενική τάση. Επιπλέον, κρίνεται ευκταίο να καθορισθεί ένα ανώτατο όριο για τις πριμοδοτήσεις προκειμένου να αποφευχθούν υπερβολές και απερίσκεπτη ανάληψη κινδύνων. Στην αποκαλούμενη στρατηγική εξόδου από τη χρηματοοικονομική κρίση πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα τεράστια ποσά που χορηγήθηκαν στα χρηματοοικονομικά ιδρύματα από τον δημόσιο προϋπολογισμό πρέπει να επιστραφούν, αντί να στραφούν προς νέα κέρδη και πριμοδοτήσεις.

1.4.1

Η ομάδα de Larosière διαπιστώνει ότι είναι αναγκαίο ένα ευρωπαϊκό όργανο εποπτείας για το σύνολο του χρηματοοικονομικού συστήματος, που θα μπορεί να προειδοποιεί για τους οικονομικούς κινδύνους. Προτείνεται να ανατεθεί η ευθύνη αυτή στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ή στην Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ). Τα σχετικά καθήκοντα θα ανατεθούν σε ένα ειδικό συμβούλιο. Η διοικητική σύνδεση του συμβουλίου αυτού με την ΕΚΤ είναι λογική, επίσημα όμως η διεύθυνση της εποπτείας αυτής πρέπει να ανατεθεί στην ΕΣΚΤ. Τελικά, η εποπτεία πρέπει να ισχύει για το χρηματοοικονομικό σύστημα όλων των κρατών μελών και η διοίκηση του εν λόγω νέου συμβουλίου/νέας διευθυντικής επιτροπής πρέπει να διορίζεται από την ΕΣΚΤ.

1.4.2

Η έκθεση προτείνει να αναπτυχθεί ένα νέο σύστημα μικροπροληπτικής εποπτείας σε δύο στάδια, που να περιλαμβάνει χωριστές αρχές για την εποπτεία των τραπεζών, την εποπτεία των εταιρειών επενδύσεων και της αγοράς κινητών αξιών αντιστοίχως. Στο δεύτερο στάδιο θα θεσπισθούν κοινοί θεμελιώδεις κανόνες και θα εξαλειφθούν οι διαφορές εφαρμογής μεταξύ των κρατών μελών. Στο στάδιο αυτό, θα εναρμονισθούν και οι δυνατότητες επιβολής κυρώσεων. Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι δεν υπάρχει λόγος να καθυστερήσουν οι εργασίες και συνεπώς επιδοκιμάζει τη σύσταση που διατυπώνει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της να ληφθούν αμέσως μέτρα για την προετοιμασία ολόκληρου του συστήματος μικροπροληπτικής εποπτείας.

1.4.3

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μπορεί να αποδειχθεί δυσχερής η διοίκηση των οργάνων που θα αποτελούνται από εθνικές εποπτικές αρχές και θα αναλάβουν την εποπτεία τραπεζών που ασκούν διασυνοριακές δραστηριότητες, εάν δεν προωθηθεί, ταυτόχρονα, η απαραίτητη εναρμόνιση. Ειδάλλως, οι διαφορές των κανόνων που διέπουν τα εθνικά εποπτικά όργανα θα υποχρεώσουν, στην πράξη, τις τρεις νέες αρχές να αναλάβουν μέρος της εποπτείας.

1.4.4

Τα συμβούλια των τριών νέων αρχών δεν πρέπει να αποτελούνται μόνο από τραπεζίτες. Στα εν λόγω συμβούλια πρέπει να συμμετέχουν επαγγελματικές οργανώσεις, χρήστες των τραπεζικών υπηρεσιών και η ΕΟΚΕ, ως αντιπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών.

1.5.1

Στις συνομιλίες για τις χρηματοοικονομικές αγορές χρησιμοποιείται σήμερα ο όρος τεστ κοπώσεως (stress test), που αναφέρεται σε μια διαδικασία με την οποία εξετάζεται κατά πόσον το τραπεζικό σύστημα μιας χώρας θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μια κρίση στην χρηματοοικονομική αγορά. Με βάση την παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση, μπορεί κανείς εύκολα να αντιληφθεί το πόσο σημαντικά είναι τα τεστ αυτά. Συγχρόνως τίθεται το αποφασιστικής σημασίας ερώτημα, κατά πόσον τα αποτελέσματα πρέπει να δημοσιεύονται. Εάν το ΔΝΤ πραγματοποιήσει ένα τέτοιο τεστ και ανακοινώσει την αδυναμία του τραπεζικού συστήματος μιας χώρας να αντιμετωπίσει την κρίση, τότε μπορεί η κρίση να καταστεί πραγματικότητα.

2.1

Η χρηματοοικονομική κρίση έλαβε μια άνευ προηγουμένου έκταση σε καιρό ειρήνης. Η ύφεση της δεκαετίας του '30 συντελέσθηκε σε μια εποχή που οι οικονομίες δεν ήταν τόσο ολοκληρωμένες όσο είναι σήμερα. Την εποχή εκείνη, η κρίση έπληξε κυρίως τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Σήμερα βρισκόμαστε ενώπιον μιας παγκόσμιας και πολύ σοβαρής κρίσης.

2.2

Αυτό που άρχισε ως χρηματοοικονομική κρίση εξελίχθηκε σε οικονομική κρίση με αποτέλεσμα την ύφεση σε μεγάλες περιοχές της υφηλίου. Θα ακολουθήσει πιθανότατα κοινωνική κρίση που θα συνοδεύεται από υψηλό ποσοστό ανεργίας. Η έκταση της ανεργίας θα εξαρτηθεί από τη μορφή της πολιτικής που θα υιοθετηθεί για να αντιμετωπιστεί η κρίση αυτή. Ταυτόχρονα, προέκυψε πολιτική κρίση που προκάλεσε την πτώση κυβερνήσεων.

2.3

Πάντως, η παρούσα γνωμοδότηση έχει αποκλειστικά ως αντικείμενο τη χρηματοοικονομική κρίση και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν ώστε να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Στα πλαίσια της γενικευμένης κρίσης, το αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης είναι περιορισμένο. Δεν ασχολείται με την οικονομική κρίση, ούτε με τα μέτρα για την αντιμετώπιση της παρούσας χρηματοπιστωτικής κρίσης, όπως π.χ. τη διάθεση δημόσιων πόρων στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Αναφέρεται μόνο στο μέλλον και ειδικότερα στην εποπτεία του χρηματοοικονομικού τομέα.

2.4

Αυτή ήταν πράγματι η εντολή που δόθηκε στην «Ομάδα de Larosière», της οποίας την έκθεση εξετάζει η ΕΟΚΕ στην παρούσα γνωμοδότηση. Η Ομάδα de Larosière διεύρυνε την εντολή που της ανατέθηκε, ούτως ώστε να σχηματίσει πλήρη εικόνα και να υποβάλει εμπεριστατωμένες προτάσεις.

2.5

Η σημερινή κρίση άρχισε στον χρηματοοικονομικό τομέα. Πριν ακόμη παραδώσει την έκθεσή της η Ομάδα de Larosière, η κρίση είχε λάβει τόσο σοβαρές διαστάσεις που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε σειρά προτάσεων για τροποποίηση της νομοθεσίας. Η σημαντικότερη είναι ίσως η πρόταση που αφορά τους οργανισμούς αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας. Υπεβλήθη πρόταση οδηγίας με αντικείμενο συγκεκριμένες μορφές χρηματοοικονομικής δραστηριότητας. Η ανακοίνωση της 27ης Μαΐου αναφέρεται στο τμήμα της έκθεσης που πραγματεύεται την εποπτεία του χρηματοοικονομικού τομέα. Υπάρχουν μόνο 5 διαφορές μεταξύ της ανακοίνωσης και της έκθεσης de Larosière, σύμφωνα με το συνημμένο στο έγγραφο εργασίας παράρτημα Ι, της ανακοίνωσης. Οι διαφορές αυτές σχολιάζονται στα σημεία 6.2.4, 6.3.1 και 6.3.5. Η ΕΟΚΕ θα εκπονήσει χωριστή γνωμοδότηση για τις συγκεκριμένες νομοθετικές προτάσεις που θα υποβληθούν. Μολονότι η Επιτροπή στην ανακοίνωση αυτή δεν ασχολείται με τα λοιπά τμήματα της έκθεσης, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι αυτά είναι εξίσου σημαντικά για το μέλλον του χρηματοοικονομικού τομέα.

2.6

Η έκθεση de Larosière εκπονήθηκε από τραπεζίτες για τραπεζίτες και αυτοί που θα εξετάσουν την πρόταση είναι κυρίως τραπεζικοί εμπειρογνώμονες της Επιτροπής και των υπουργείων οικονομικών των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις 31 συστάσεις της έκθεσης, θα πρέπει όμως να διευρυνθεί το πεδίο εφαρμογής τους. Δεν μπορεί να ανατεθεί η ευθύνη για την επίλυση των σημερινών προβλημάτων σε εκείνους που προκάλεσαν, στην ουσία, τη χρηματοοικονομική κρίση. Οι πελάτες των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών είναι ιδιώτες και επιχειρήσεις που καταθέτουν τις αποταμιεύσεις τους και δανείζονται για να επενδύσουν. Η χρηματοοικονομική αγορά έχει ως στόχο την εξυπηρέτησή τους, δηλαδή την εξυπηρέτηση της κοινωνίας των πολιτών με τον καλύτερο τρόπο. Συνεπώς, υποστηρίζουμε μεν γενικά την έκθεση, θα διατυπώσουμε όμως μερικές παρατηρήσεις και θα προτείνουμε ορισμένες προσθήκες.

3.1

Η υπερβάλλουσα ρευστότητα του χρηματοοικονομικού τομέα δεν οδήγησε στη λήψη κανενός μέτρου εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών. Ελήφθη μόνο υπόψη το επίπεδο των τιμών, το οποίο δεν δικαιολογούσε την αύξηση των επιτοκίων. Το φθηνό ρευστό χρήμα προκάλεσε την αύξηση τιμών των κινητών αξιών. Είναι αναμφισβήτητο ότι η ρευστότητα ήταν πολύ υψηλή όταν άρχισε η κρίση και, λόγω της κρίσης, μειώθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Αντίθετα, είναι δύσκολο να καθορίσει κανείς ποιό είναι το κατάλληλο επίπεδο ρευστότητας και προσφοράς χρήματος υπό κανονικές συνθήκες. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί επίσης να επισύρει την προσοχή στο δίλημμα της ταυτόχρονης χρησιμοποίησης του πληθωρισμού και κάποιου μέτρου για την προσφορά χρήματος ως δεικτών της νομισματικής πολιτικής. Μια πολύ μεγάλη προσφορά χρήματος θα οδηγήσει την κεντρική τράπεζα στην αύξηση των επιτοκίων. Εάν ο πληθωρισμός είναι συγχρόνως χαμηλός αυτό θα πρέπει, αντίθετα, να οδηγήσει στη μείωση των επιτοκίων. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι εάν χρησιμοποιείται η προσφορά χρήματος, ακόμη και σε παρόμοιες πολύπλοκες καταστάσεις τότε θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ενδεχόμενες συνέπειες στην πραγματική οικονομία.

3.2

Οι πολιτικές αποφάσεις υπέρ της απόκτησης κατοικίας ανεξάρτητα από την ικανότητα του αγοραστή να καταβάλει το σχετικό τίμημα, το χαμηλό κόστος δανεισμού και οι νέοι συνδυασμοί διάφορων αξιογράφων που δημιούργησαν οι τράπεζες οδήγησαν στην απόκρυψη των δανείων υψηλού κινδύνου (subprimes). Αυτά τα αξιόγραφα εξαπλώθηκαν μέσω των παγκόσμιων χρηματοοικονομικών αγορών, δεδομένου ότι η ιδιωτική αποταμίευση στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2005-2006 ήταν αρνητική. Η ΕΟΚΕ διατύπωσε σχετικές παρατηρήσεις τον Ιούλιο του 2008 (1). «Η πρόσφατη αμερικανική κρίση των στεγαστικών ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου (subprime) κατέδειξε ότι η αστάθεια των τιμών από κοινού με πρακτικές στις οποίες δεν εκτιμήθηκε επαρκώς η φερεγγυότητα των πελατών σε περίπτωση μη πληρωμής των υπερβολικών επιτοκίων σε σχέση με την αξία του υπό εγγύηση ακινήτου, μπορεί να προκαλέσει οικονομικές κρίσεις ικανές να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρο το σύστημα. Ενδείκνυται συνεπώς σε οποιαδήποτε κοινοτική παρέμβαση να λαμβάνεται υπόψη αυτή η εμπειρία…».