8.10.2015   

MT

Il-Ġurnal Uffiċjali tal-Unjoni Ewropea

C 332/45

Relatur:

is-Sur Sandy BOYLE

1.1.

L-IDB huwa kontributur importanti għat-tkabbir ekonomiku u l-investituri barranin għandu jkollhom protezzjoni globali kontra l-esproprjazzjoni diretta, ikunu ħielsa mid-diskriminazzjoni u jgawdu drittijiet ekwivalenti bħall-investituri domestiċi.

1.2.

Id-dritt ta’ Stat li jirregola fl-interess pubbliku huwa ta’ importanza kbira u m’għandux jiġi mxekkel mid-dispożizzjonijiet ta’ kwalunkwe IIA. Klawsola mhux ambigwa li tafferma dan id-dritt b’mod trasversali hija essenzjali.

1.3.

L-ISDS m’għandhiex tgħolli l-istatus tal-kapital transnazzjonali għal-livell ta’ Stat sovran jew tippermetti l-investituri barranin li jikkontestaw id-dritt tal-gvernijiet li jirregolaw u jiddeterminaw l-affarijiet tagħhom stess.

1.4.

Maż-żmien, għadd ta’ abbużi rriżultaw mill-użu tal-ISDS u dawn issa jridu jiġu indirizzati. In-nuqqasijiet sistemiċi li jirriżultaw mit-tħaddim tal-ISDS jinkludu l-opaċità, in-nuqqas ta’ regoli ċari ta’ arbitraġġ, in-nuqqas ta’ dritt ta’ appell, diskriminazzjoni kontra l-investituri domestiċi li ma jistgħux jużaw is-sistema, il-biża’ li investimenti purament spekulattivi huma protetti, li fost oħrajn m’għandhomx l-effett ta’ ħolqien ta’ impjiegi, u l-biża’ ta’ sfruttar minn uffiċċji legali speċjalizzati. L-għan issa huwa li tiġi proposta proċedura ta’ soluzzjoni alternattiva għat-tilwim fl-interess tar-rikonċiljazzjoni tat-talbiet leġittimi tal-investituri mal-preokkupazzjonijiet ta’ partijiet oħra tas-soċjetà ċivili relatati ma’ tali perċezzjonijiet negattivi tal-ISDS.

Il-konsultazzjoni tal-KE dwar l-ISDS fit-TTIP enfasizzat b’mod ċar id-diviżjoni bejn il-fehmiet tal-komunità tan-negozju b’mod ġenerali u dawk fil-biċċa l-kbira tat-tweġibiet mill-bqija tas-soċjetà ċivili.

1.5.

Hemm tħassib dwar is-setgħat investiti f’bord ta’ tliet avukati privati li jaġġudikaw u jieħdu deċiżjonijiet vinkolanti f’oqsma ta’ interess pubbliku fundamentali. Minkejja l-fatt li dan l-aħħar l-UNCITRAL adottat regoli ġodda dwar it-trasparenza għad hemm it-tħassib li ħafna mis-sistema attwali hija nieqsa mit-trasparenza u m’hemm l-ebda dritt ta’ appell.

1.6.

Il-kunċett oriġinali wara l-ISDS ilu li spiċċa. Din issa saret mezz ta’ qligħ kbir għal għadd żgħir ta’ ditti ta’ avukati li jispeċjalizzaw fl-investiment, li jiddominaw is-settur.

1.7.

Ċerti ditti ta’ avukati speċjalisti issa qed jippromovu l-ISDS bħala għodda importanti għall-mitigazzjoni tar-riskju bil-quddiem meta jsiru l-investimenti. F’xi kawżi prominenti, hija saret għodda ta’ lobbjar fejn anke t-theddida ta’ litigazzjoni toħloq biża’ regolatorja li tiskoraġġixxi l-leġislaturi milli jsegwu politiki ta’ interess pubbliku leġittimu. Hemm ukoll tħassib li din attirat investiment spekulattiv minn fondi ħeġġ, eċċ.

1.8.

Għadd ta’ interpretazzjonijiet liberali dwar x’jikkostitwixxi l-esproprjazzjoni wasslu għal tħassib dejjem ikbar li l-kontribwenti tat-taxxa huma obbligati jikkumpensaw għall-politiki ta’ interess pubbliku, li allegatament jillimitaw il-profitti.

1.9.

Il-Ftehim tal-UE mal-Kanada (is-CETA), iffirmat lejn l-aħħar tal-2014, flimkien mal-kapitolu dwar l-investiment separat li ddaħħal fil-Ftehim ta’ Kummerċ Ħieles UE-Singapore, jinkludu l-ewwel kapitoli ta’ investiment li l-UE qatt innegozjat fi kwalunkwe ftehim mindu l-UE ngħatat il-kompetenza għall-investiment taħt it-Trattat ta’ Lisbona fl-2009. Għalkemm dawn il-kapitoli huma intiżi biex itejbu s-sistema attwali tal-ISDS, kif ukoll li jistabbilixxu mudell tal-UE, li l-KE tgħid huwa tal-ogħla livell għall-ISDS, dawn huma ferm anqas minn dak meħtieġ biex jittaffew il-biżgħat taċ-ċittadini. Il-mudell f’Singapore u s-CETA mhumiex identiċi u fil-fehma ta’ ħafna, l-ISDS għadha proċess żbilanċjat, jiswa ħafna flus, ixekkel id-demokrazija, m’għandu l-ebda dritt ta’ appell u jhedded id-dritt ta’ gvern li jirregola, peress li jagħti lill-investituri barranin drittijiet lil hinn minn dawn imnaqqxa fil-kostituzzjonijiet nazzjonali u ogħla minn dawk li jgawdu l-investituri domestiċi. Il-KESE jinsab imħasseb meta josserva li t-test tas-CETA dwar l-ISDS attwalment huwa l-bażi għan-negozjati fil-qafas tal-ftehimiet kummerċjali bejn l-UE u l-Ġappun.

1.10.

L-iskambju tar-rwoli bejn l-arbitri u l-avukati jirrappreżenta sitwazzjoni ċara ta’ kunflitt ta’ interess li s-CETA mhux qed jindirizza. Dan jafferma mill-ġdid il-fehma li l-ISDS mhijiex metodu ġust, indipendenti jew bilanċjat għas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment.

1.11.

Il-KESE jilqa’ l-eżerċizzju ta’ konsultazzjoni pubblika dwar l-ISDS fit-TTIP. B’kuntrast mas-CETA, dan għen biex in-negozjati tat-TTIP isiru aktar trasparenti u jistabbilixxi preċedent importanti li l-Kumitat jemmen bis-sħiħ għandu jiġi segwit fin-negozjati kummerċjali futuri kollha. Ir-reazzjoni tal-KE kienet li tidentifika erba’ oqsma partikolari għal riflessjoni aktar dettaljata u filwaqt li l-KESE ma jqisx li din hija lista li tinkludi kollox, huwa pprovda kontribut dettaljat dwar dawn il-kwistjonijiet speċifiċi fil-Kapitoli 7 sa 10 ta’ din l-Opinjoni.

1.12.

Il-KESE jilqa’ l-objettiv tal-KE li telimina “stqarrijiet frivoli” minn kwalunkwe mekkaniżmu futur tal-protezzjoni tal-investitur. Huwa importanti li l-partijiet għal kwalunkwe IIA jkollhom il-protezzjoni ta’ filtru politiku ġenerali li jippermettilhom bi ftehim li jimblokkaw talba milli tipproċedi għall-arbitraġġ.

1.13.

L-investituri għandhom ikunu mħeġġa jqisu s-soluzzjoni tat-tilwim ibbażata fuq it-Trattati bħala l-aħħar soluzzjoni u li jfittxu metodi alternattivi bħall-konċiljazzjoni u l-medjazzjoni. L-assigurazzjoni privata u l-protezzjoni bbażata fuq il-kuntratti huma mezzi adatti li bihom l-investituri barranin jistgħu jimminimizzaw ir-riskju tagħhom.

1.14.

Il-ħtieġa għall-protezzjoni tal-IDB tvarja minn pajjiż għal ieħor. F’pajjiżi b’sistema legali matura li taħdem b’mod demokratiku, ħielsa mill-korruzzjoni, it-tilwim dwar l-investiment għandu jiġi ttrattat permezz tal-medjazzjoni, il-qrati domestiċi u s-soluzzjoni bejn l-Istati. Dawn il-komponenti jeżistu fl-UE, l-Istati Uniti u l-Kanada u l-livelli għolja attwali ta’ flussi ta’ investiment trans-Atlantiku juru b’mod ċert li n-nuqqas ta’ ISDS ma għandux ifixkel l-investiment. Għalhekk, il-KESE jikkonkludi li m’hemmx bżonn dispożizzjoni tal-ISDS fit-TTIP jew is-CETA u huwa kontra l-inklużjoni ta’ tali dipożizzjoni.

1.15.

L-ISDS għandha l-potenzjal li twaqqaf ħesrem kemm it-TTIP kif ukoll is-CETA. Il-KE trid tqis jekk it-triq li tkompli ssegwi dan il-għan politikament sensittiv u pubblikament mhux popolari hijiex għaqlija u tajba.

1.16.

Hemm messaġġ ċar mill-pajjiżi li qed jiżviluppaw li l-ISDS hija mekkaniżmu inaċċettabbli li se jkun hemm reżistenza qawwija għalih minn għadd dejjem jiżdied ta’ atturi globali importanti. Jekk sistema alternattiva ma tinstabx, ser isir aktar diffiċli biex l-IP tiġi inkorporata fi ftehimiet futuri ma’ pajjiżi fejn hija l-aktar meħtieġa.

1.17.

Hemm preokkupazzjonijiet legali konsiderevoli relatati mat-Trattati tal-UE u l-kostituzzjoni rigward ir-rabtiet bejn id-deċiżjonijiet tal-ISDS u l-ordni legali tal-UE. Il-qrati tal-arbitraġġ privat għandhom il-kapaċità li jieħdu deċiżjonijiet li ma jikkonformawx mal-liġi tal-UE jew jiksru l-QKR (Qafas Komuni ta’ Riferiment). Għal din ir-raġuni, il-KESE jħoss li huwa assolutament kruċjali li l-konformità tal-ISDS mal-liġi tal-UE tiġi verifikata mill-Qorti tal-Ġustizzja fi proċedura formali biex tintalab opinjoni, qabel ma l-istituzzjonijiet kompetenti jilħqu deċiżjoni u qabel id-dħul fis-seħħ provviżorju ta’ kwalunkwe IIA, negozjat mill-KE.

1.18.

Jekk għandha tinstab soluzzjoni għat-tilwim dwar l-investiment, din ma tistax tkun ibbażata fuq tfassil mill-ġdid limitat tal-ISDS attwali, li għandha livell ta’ appoġġ pubbliku ferm baxx.

1.19.

Fi żmien meta l-Istati kollha tal-G7 huma involuti f’negozjati avvanzati dwar ftehimiet komprensivi ta’ kummerċ u investiment hemm opportunità unika biex tinstab sistema kredibbli li tlaqqa’ l-interessi leġittimi tal-investituri mad-drittijiet tal-Istat.

1.20.

Jekk tintgħażel awtorità unitarja bħala t-triq ‘il quddiem, din m’għandhiex tkun magħmula minn avukati privati u għandha tkun iktar aċċessibbi għall-SMEs u jkollha dritt ta’ appell inkorporat fiha.

1.21.

Il-KESE jħeġġeġ bil-qawwa lill-Kummissjoni Ewropea biex tikkunsidra l-proposti tal-UNCTAD għar-riforma tal-ISDS u jikkonkludi li l-ħolqien ta’ Qorti Internazzjonali tal-Investiment jipprovdi l-aħjar soluzzjoni li tiżgura sistema demokratika, ġusta, trasparenti u ekwitabbli.

2.1.

Bl-adozzjoni tal-Opinjoni tiegħu, REX/390 (1), b’maġġoranza kbira ħafna, il-KESE ddeċieda li jfassal opinjoni fuq inizjattiva proprja dwar l-ISDS. Għalkemm din ir-rakkomandazzjoni kienet speċifika għat-TTIP, sussegwentement inftiehem li l-mandat jitwessa’ biex ikopri l-protezzjoni għall-investituri u l-ISDS fil-ftehimiet dwar il-kummerċ u l-investiment ma’ pajjiżi terzi.

2.2.

Għalkemm din l-Opinjoni teżamina l-implikazzjonijiet ġenerali tal-ISDS, huwa inevitabbli li ħafna mill-materjal użat u r-referenzi li saru jirrigwardaw it-TTIP. Kemm ilhom għaddejjin in-negozjati tat-TTIP, l-ISDS ilha kwistjoni dominanti għall-partijiet interessati tal-UE u tal-Istati Uniti.

2.3.

Il-KE organizzat konsultazzjoni pubblika onlajn tul 15-il ġimgħa (minn Marzu sa Lulju 2014) dwar l-ISDS fit-TTIP. Il-KESE kien tal-fehma li jkun għaqli li jistenna l-pubblikazzjoni tar-riżultati ta’ din il-konsultazzjoni u li jorganizza seduta pubblika sussegwenti qabel ma jiffinalizza l-Opinjoni tiegħu. Ir-riżultati ġew ippubblikati f’nofs Jannar 2015 u dan ġie segwit minn seduta fit-3 ta’ Frar 2015. It-tnejn kienu ta’ għajnuna kbira fit-tfassil ta’ din l-Opinjoni.

3.1.1.

L-ISDS hija strument tal-liġi pubblika internazzjonali li jagħti lill-investitur barrani d-dritt li jibda proċedimenti għas-soluzzjoni tat-tilwim kontra gvern barrani skont it-termini ta’ IIA. It-Trattati huma mfassla biex joħolqu xi obbligi bażiċi tal-partijiet rigward l-investiment barrani, billi jipprovdu garanziji li l-gvernijiet ser jirrispettaw prinċipji ewlenin bħal

3.1.2.

Fil-każ ta’ allegazzjoni ta’ ksur ta’ dawn l-obbligi minn Stat, l-investituri barranin koperti mill-IIA jistgħu jressqu talba għal arbitraġġ internazzjonali permezz tal-mekkaniżmu tal-ISDS. L-applikanti huma meħtieġa jagħtu prova li l-miżuri inkwistjoni kkawżawlhom dannu sinifikanti. Jekk il-kawża tiġi milqugħa, il-pajjiż ospitant huwa obbligat li jagħti kumpens għad-dannu kkawżat. B’differenza mad-WTO DSP, jekk Stat jitlef kawża, ma jkunx marbut li jbiddel il-leġislazzjoni tiegħu.

3.1.3.

L-ISDS hija bbażata fil-biċċa l-kbira fuq l-argument li tipprovdi spazju newtrali, mhux politiċizzat biex jissolva t-tilwim bejn investituri barranin u Stati ospitanti. Dan jgħin lill-kumpaniji biex iħarrku l-Istati fit-tribunali internazzjonali. Dan ir-rimedju huwa disponibbli biss għal korporazzjonijiet barranin jew korporazzjonijiet transnazzjonali li jużaw sussidjarji transkonfinali. Il-komunitajiet, iċ-ċittadini, l-intraprendituri nazzjonali u l-gvernijiet affettwati ma jistgħux jagħmlu użu mill-istess mekkaniżmu.

3.1.4.

L-arbitri mhumiex imħallfin permanenti b’awtorità pubblika bħal fis-sistemi ġudizzjarji nazzjonali. It-tribunali huma magħmula minn tliet avukati privati li jiltaqgħu f’sessjonijiet bil-bibien magħluqa u li jinħatru fuq bażi ad hoc. Id-deċiżjoni tagħhom hija finali u ma tista’ tkun soġġetta għall-ebda proċess ta’ appell formali.

3.1.5.

Jekk iż-żewġ partijiet litiganti jkunu jixtiequ, il-proċedimenti tal-ISDS jistgħu jinżammu kompletament kunfidenzjali, anke jekk it-tilwim jinvolvi kwistjonijiet ta’ interess pubbliku. Għalkemm il-BIT standard tal-Istati Uniti jiffaċilita trasparenza akbar, f’ħafna ftehimiet attwali is-segretezza għadha teżisti. Ir-Regoli tal-UNCITRAL dwar it-trasparenza ser itejbu l-pożizzjoni sostanzjalment jekk jiġu implimentati b’mod universali.

3.2.1.

93 % tal-BITs fihom dispożizzjoni tal-ISDS (2). L-ISDS hija preżenti wkoll f’ċerti ftehimiet kummerċjali internazzjonali bħan-NAFTA u fi ftehimiet ta’ investimenti internazzjonali bħall-ECT. Fl-2014, l-ECT qabeż lin-NAFTA bħala t-Trattat li ġie invokat l-aktar spiss (3).

3.2.2.

L-Istati Membri kkonkludew iktar minn 1  400 BIT mis-snin ħamsin ‘l hawn, li jirrappreżentaw madwar nofs it-total globali (4). Fil-biċċa l-kbira kollha fihom dispożizzjonijiet simili dwar il-protezzjoni għall-investituri u l-ISDS. Ġie rappurtat li l-investituri tal-UE huma l-akbar utenti tal-ISDS globalment (50 % tal-kawżi kollha).

3.2.3.

L-UE bħalissa qed tinnegozja t-TTIP mal-Istati Uniti, ftehim ta’ kummerċ ħieles komprensiv mal-Ġappun u reċentement ikkonkludiet negozjati mal-Kanada. Dawn, aktar minn kwalunkwe kwistjoni oħra, xprunaw dibattitu pubbliku kbir dwar il-ħtieġa għal mekkaniżmu ISDS fi kwalunkwe kapitolu ta’ investiment.

3.2.4.

Hemm biss disa’ Stati Membri tal-UE li għandhom BITs mal-Istati Uniti (il-Bulgarija, il-Kroazja, ir-Repubblika Ċeka, l-Estonja, il-Latvja, il-Litwanja, il-Polonja, ir-Rumanija u s-Slovakkja), seba’ Stati Membri għandhom BIT mal-Kanada u l-ebda minnhom m’għandu trattat ta’ dan it-tip mal-Ġappun. Dawn kollha seħħew qabel l-adeżjoni mal-UE.

3.2.5.

L-ammont ta’ IDB f’idejn investituri tal-Istati Uniti f’dawn id-disa’ Stati Membri huma ekwivalenti għal 1 % tal-IDB totali tal-Istati Uniti fl-UE. F’termini ta’ IDB endoġenu minn dawn l-Istati Membri lejn l-Istati Uniti, din iċ-ċifra hija biss 0,1 % tat-total tal-istokk ta’ IDB fl-Istati Uniti (5).

3.3.1.

Il-kawżi tal-ISDS żdiedu b’mod drammatiku bejn l-2002 u l-2014 (58 fl-2013 u 42 fl-2014) (6) fejn in-numru ta’ arbitraġġi bbażati fuq it-Trattat, laħqu 610 sa tmiem l-2014. Madankollu, peress li ħafna mill-fora ta’ arbitraġġ ma jżommux reġistru pubbliku tat-talbiet, hu stmat li l-għadd totali ta’ kawżi huwa ogħla.

3.3.2.

Mit-356 kawża magħrufa li ġew konklużi, 25 % ġew solvuti favur l-investitur u 37 % favur l-Istat. It-termini speċifiċi ta’ 28 % mill-kawżi baqgħu kunfidenzjali.

3.4.1.

L-ispiża medja ta’ kawża ta’ arbitraġġ hija ta’ $4 miljun għal kull parti, li madwar 82 % minnhom huma miżati legali (7). Uħud jistgħu jieħdu ħafna snin biex jiġu konklużi.

3.4.2.

Dawn l-ispejjeż għoljin wasslu biex jiżdied il-finanzjament ta’ talbiet minn partijiet terzi. Billi jnaqqas ir-riskju finanzjarju għall-kumpaniji dan jikkontribwixxi għal żieda f’kawżi frivoli li għalihom l-Istati għadhom qed iġarrbu l-ispejjeż legali kollha. Il-KESE jopponi bil-qawwi l-investiment spekulattiv irrappurtat minn fondi spekulattivi f’ċerti każijiet speċifiċi tal-ISDS għal sehem fi kwalunkwe kumpens mogħti (8).

4.1.

Bl-eċċezzjoni tal-Irlanda, l-Istati Membri kollha għandhom l-ISDS fil-BITs. Hemm ukoll 190 BIT fi ħdan l-UE li jammontaw għal 16 % tal-kawżi kollha tal-ISDS magħrufa globalment.

4.2.

Il-mandat ta’ negozjar tal-KE approvat fl-2012 mis-27 Stat Membru ta’ dak iż-żmien jinkludi l-objettiv li tinkiseb l-ISDS. Dak li hu previst huwa “an effective and state of the art dispute settlement mechanism” [mekkaniżmu effettiv u avvanzat għas-soluzzjoni tat-tilwim].

4.3.

Il-pożizzjoni (9) tal-KE hi li l-ISDS hija:

4.4.

Round Table dwar in-negozju organizzati mill-Grupp ta’ Min Iħaddem tal-KESE dwar it-TTIP ikkonkludiet f’dikjarazzjoni komuni (10) li: “An international agreement such as TTIP should create the right conditions to attract a high level of future investment in the transatlantic market. [Ftehim internazzjonali bħat-TTIP għandu joħloq il-kundizzjonijiet it-tajba biex jattira livell għoli ta’ investiment futur fis-suq trans-Atlantiku.] This includes granting ample access and non-discriminatory treatment for investors on both sides and improving the current framework for IP, including ISDS by making it more accessible to SMEs and striking a proper balance between investor rights, the right of states and local authorities to regulate in the public interest” [Dan jinkludi l-għoti ta’ aċċess mifrux u trattament nondiskriminatorju għall-investituri fuq iż-żewġ naħat u t-titjib tal-qafas attwali għall-protezzjoni tal-investiment, inkluża l-ISDS billi ssir aktar aċċessibbli għall-SMEs u jinstab bilanċ xieraq bejn id-drittijiet tal-investitur, id-dritt tal-Istati u l-awtoritajiet lokali li jirregolaw fl-interess pubbliku]. Jeħtieġ li jiġi żgurat li d-dispożizzjonijiet tat-TTIP li għandhom x’jaqsmu mal-ISDS bl-ebda mod ma jfixklu l-abbiltà tal-Istati Membri tal-UE li jilleġislaw fl-interess tal-popolazzjoni tagħhom; din il-ħtieġa ssemmiet ukoll fil-konklużjonijiet ta’ laqgħa konġunta li saret f’Ġunju 2014 dwar it-tema tan-negozjati trans-Atlantiċi, mill-kategoriji tal-konsumaturi, l-ambjentalisti u l-bdiewa.

4.5.

Il-ħtieġa għal mekkaniżmu tal-ISDS hija appoġġjata b’mod qawwi mill-komunitajiet tan-negozju fuq iż-żewġ naħat tal-Atlantiku li jarawha bħala garanzija fundamentali għall-investimenti esoġeni u jirrakkomandaw li:

4.6.

Jista’ jitressaq l-argument ukoll li l-ISDS hija għodda li nirrikorru għaliha fl-aħħar istanza u tintuża biss f’każijiet estremi meta l-għażliet kollha jkunu fallew u li madwar 90 % tal-BIT qatt ma intużaw mill-investituri biex jippreżentaw kawża. Anke jekk l-ammont ta’ IDB globali jisboq US $ 25 triljun, mill-1987 ‘l hawn kien hemm biss 500 kawża. L-għoti arbitrarju jipprevedi biss kumpens pekunjarju. L-arbitri ma għandhomx il-possibbiltà li jbiddlu leġislazzjoni jew miżuri adottati mill-Istati (11).

4.7.

Il-komunità tan-negozju targumenta wkoll li sistema tal-ISDS moderna u li tiffunzjona hija wkoll importanti għall-SMEs, li ressqu 22 % tal-kawżi reġistrati madwar id-dinja (12).

4.8.

Minkejja l-appelli mill-komunità tan-negozju għan-negozjati ta’ ftehim ta’ investiment liberali (13), huwa rikonoxxut li għandhom jittieħdu miżuri biex l-ISDS issir għodda iktar effettiva, moderna, prevedibbli trasparenti. Huwa jappoġġja definizzjonijiet aktar ċari ta’ kunċetti importanti bħal “investitur/investiment”, “trattament ġust u ekwu” u “esproprjazzjoni indiretta” (14).

4.9.

Minħabba l-profil għoli ħafna tat-TTIP, is-CETA u n-negozjati għal ftehim ta’ kummerċ ħieles bejn l-UE u l-Ġappun, huwa argumentat li jekk ma jintlaħaqx ftehim negozjat f’każijiet bħal dawn ikun ta’ detriment serju għall-prospettiva li tiġi negozjata dispożizzjoni tal-ISDS fi kwalunkwe BIT ieħor peress li kull ftehim ser ikollu impatt fuq oħrajn li jkunu previsti.

5.1.

L-appoġġ għall-ISDS mhuwiex imtenni f’oqsma oħra ewlenin tas-soċjetà ċivili. Madankollu, hemm kunsens ġenerali li l-investituri esoġeni jeħtieġu protezzjoni mill-esproprjazzjoni diretta, li ma jiġux diskriminati u li jkollhom aċċess għall-istess possibbiltajiet miftuħa għall-investituri domestiċi.

5.2.

Tlissnet oppożizzjoni trans-Atlantika qawwija mit-trejdjunjins, l-NGOs u l-organizzazzjonijiet tal-konsumaturi, tal-ambjent u tas-saħħa pubblika.

5.3.

It-tħassib ewlieni huwa li s-sistema tal-ISDS mhijiex adegwata u li tgħolli l-kapital transnazzjonali għal status legali ekwivalenti għal dak ta’ Stat sovran. Madankollu, il-Kumitat jinnota li jekk żewġ pajjiżi jkunu jixtiequ jippromovu r-relazzjonijiet ekonomiċi bejniethom permezz ta’ IIA, dawn iwiegħdu lil xulxin li jiggarantixxu ċerti livelli ta’ trattament lill-investituri u l-investimenti mill-pajjiż l-ieħor.

5.4.

Minn bidu modest, meta l-ISDS tfasslet biex tgħin l-IDB biex jakkwistaw kumpens għall-esproprjazzjoni diretta ta’ proprjetà privata mill-gvernijiet nazzjonali f’nazzjonijiet li qed jiżviluppaw b’sistemi ta’ qrati li bilkemm jaħdmu, hija żviluppat f’mekkaniżmu li:

5.5.

L-esproprjazzjoni espandiet biex tinkludi miżuri ekwivalenti għall-esproprjazzjoni, u esproprjazzjoni indiretta u regolatorja. L-effett li tħalla kien li jiġu permessi talbiet kontra kull miżura tal-Istat li tista’ potenzjalment ikollha impatt fuq il-qligħ, qligħ futur jew stennija raġonevoli ta’ qligħ, anke jekk il-politika jew il-miżura tkun ta’ natura ġenerali u ma tapplikax għal investiment speċifiku.

5.6.

Sentenzi mhux favorevoli mogħtija mill-qrati domestiċi ġew ikkontestati bħala “esproprjazzjonijiet” inkluż il-kawża ta’ US$ 500 miljun mill-kumpanija kbira tal-farmaċewtiċi fl-Istati Uniti, Eli Lilly, kontra l-Kanada fejn ġie allegat li s-sentenzi tal-Qorti Federali dwar żewġ mediċini bi privattiva jiksru d-drittijiet tal-investituri tal-kumpanija. Dan huwa l-ewwel tentattiv minn kumpanija tal-farmaċewtiċi li għandha privattiva biex tuża l-privileġġi straordinarji provduti mill-ftehimiet kummerċjali tal-Istati Uniti bħala għodda biex jiġu promossi l-protezzjonijiet tal-privattivi tal-monopolji (15).

5.7.

Id-ditti ta’ avukati korporattivi speċjalizzati issa qed jagħtu parir u jisfruttaw kawżi li ftit li xejn għandhom x’jaqsmu mal-esproprjazzjoni tal-proprjetà privata. Għadd żgħir ta’ ditti ta’ avukati speċjalizzati fl-investiment sfruttaw l-isplużjoni ta’ litigazzjoni u qed jiddominaw is-settur.

5.8.1.

Fit-TTIP, diffiċli li wieħed jargumenta li l-investituri għandhom għalfejn jinkwetaw dwar is-sistemi legali domestiċi. Kemm l-UE kif ukoll l-Istati Uniti għandhom sistemi legali maturi u robusti. Ma hemm l-ebda raġuni ovvja għalfejn d-drittijiet tal-IDB ma jistgħux jiġu protetti b’mod adegwat bl-inkorporazzjoni ta’ regola sempliċi ta’ protezzjoni legali nondiskriminatorja u aċċess ugwali għall-qrati domestiċi. Argumenti simili jistgħu jiġu preżentati fil-każijiet tal-Kanada u l-Ġappun. Jekk jirriżulta li jkun diffiċli li jiġu infurzati d-drittijiet internazzjonali permezz ta’ negozjati, medjazzjoni jew fil-qrati domestiċi f’dawn id-demokraziji żviluppati ħafna, il-kwistjoni għandha tiġi deċiża primarjament permezz ta’ riżoluzzjoni bejn l-Istati.

5.8.2.

Rapport mil-LSE li janalizza l-mudell BIT tal-2012 tal-Istati Uniti, sab li kien sinifikanti li f’ċerti oqsma l-BIT tal-Istati Uniti jmur lil hinn mil-liġi tar-Renju Unit. Għal dawn ir-raġunijiet u fid-dawl tal-iskala tal-investiment Amerikan fir-Renju Unit, aħna naħsbu li hemm riskju sinifikanti ta’ dannu politiku għar-Renju Unit li jirriżulta mill-abbandun jew il-modifika ta’ politiki preferuti futuri minħabba oġġezzjonijiet minn investituri tal-Istati Uniti fir-Renju Unit.

5.8.3.

Mhuwiex kredibbli li nistqarru li n-nuqqas ta’ mekkaniżmu ISDS huwa ta’ xkiel għal investiment esoġenu. Il-volum ta’ investiment esoġenu jvarja ħafna madwar l-UE. Xi Stati Membri tal-UE li għandhom proċeduri tal-ISDS fi Trattati Bilaterali fuq l-Investiment mal-Istati Uniti huma l-pajjiżi li jirċievu l-inqas investiment esoġenu mill-Istati Uniti:

5.8.4.

Huwa estremament dubjuż li l-assenza ta’ mekkaniżmu tal-ISDS fit-TTIP iddgħajjef il-kapaċità tal-UE li tinkludi l-ISDS fi ftehimiet ta’ investiment bilaterali u ftehimiet ta’ investiment futuri ma’ pajjiżi li mhumiex fl-OECD, bħaċ-Ċina. Iċ-Ċina diġà bniet netwerk intensiv ta’ aktar minn 130 BIT (inkluż ma’ 26 Stat Membru). Ix-xewqa taċ-Ċina li jintlaħaq ftehim hija b’saħħitha daqs fl-UE. Dak li huwa aktar dubjuż huwa jekk ikunx fl-interess tal-UE li tippermetti l-intrapriżi li huma proprjetà tal-Istat Ċiniż, li huma essenzjalment parti mill-gvern Ċiniż, li jużaw l-ISDS sabiex jikkontestaw il-politika tal-gvern. Dan jippermetti li pajjiż barrani juża dak li suppost hu proċess kummerċjali biex jiġi involut f’sitwazzjoni li għandha tiġi solvuta permezz ta’ negozjati u diplomazija.

5.8.5.

Dokument dettaljat ippubblikat f’Marzu 2015 miċ-Ċentru għall-Istudji tal-Politiki Ewropej, iċ-Ċentru għar-Relazzjonijiet Trans-Atlantiċi u l-Università Johns Hopkins ikkonkluda li: “[…] l-inklużjoni ta’ kapitolu dwar il-protezzjoni tal-investiment fit-TTIP akkumpanjata mill-ISDS x’aktarx ma tiġġenerax benefiċċji ekonomiċi jew politiċi sinifikanti għall-UE. L-analiżi tagħna tissuġġerixxi wkoll li l-inklużjoni ta’ tali dispożizzjonijiet twassal għal spejjeż ekonomiċi u politiċi sinifikanti għall-UE. Filwaqt li huwa importanti li ma tiġix eżaġerata l-iskala tal-ispejjeż potenzjali, il-valutazzjoni ġenerali tagħna hi li huwa ferm probabbli li l-ispejjeż jisbqu kwalunkwe benefiċċju potenzjali għall-UE. Għaldaqstant, nissuġġerixxu li sakemm l-ISDS ma tkunx akkumpanjata minn konċessjonijiet konsiderevoli mill-Istati Uniti sabiex jiġu kkumpensati l-ispejjeż relatati mal-ISDS, ikun prudenti li l-UE tikkunsidra alternattivi” (16).

5.9.1.

L-Afrika t’Isfel, il-Bolivja, l-Ekwador, il-Venezwela u l-Indoneżja bdew jikkanċellaw jew jeliminaw gradwalment il-BITs eżistenti. Anke l-Indja, allegatament, qed tirrevedi t-trattati tagħha u fid-dawl tal-kawża ta’ Philip Morris, l-Awstralja ħabbret li mhux ser taċċetta l-inklużjoni ta’ klawsola tal-ISDS fl-ebda ftehim futur.

5.9.2.

Il-Konferenza Nazzjonali tal-Leġislaturi, li tirrappreżenta l-50 korp parlamentari statali tal-Istati Uniti, ħabbret (17) li mhu ser tappoġġja l-ebda ftehim kummerċjali li jipprevedi soluzzjoni bejn Stat u investitur peress li dan ifixkel il-kapaċità tagħhom bħala leġislaturi sabiex jadottaw u jinfurzaw regoli ġusti u nondiskriminatorji li jipproteġu s-saħħa pubblika, is-sikurezza u l-benessri, jiżguraw is-saħħa u s-sigurtà tal-ħaddiema u l-ħarsien tal-ambjent.

5.9.3.

Qed tiżdied ukoll ir-reżistenza kontra l-ISDS fl-Ewropa fejn il-Ġermanja, l-Awstrija, il-Greċja u Franza qed jixħtu d-dubju fuq id-drittijiet tal-investituri fit-TTIP.

5.9.4.

Fil-PE diġà ngħataw it-twissijiet inizjali minn membri tal-Kumitat influwenti INTA, li appellaw biex l-ISDS titneħħa mit-TTIP.

5.9.5.

Il-Kumitat tar-Reġjuni jwissi li l-ISDS bejn l-UE u l-Istati Uniti, li tevita l-qrati ordinarji, timplika riskju sinifikanti u għalhekk tista’ titwarrab (18).

5.9.6.

Dawn il-ħsibijiet jirriflettu dawk tan-numru kbir ta’ organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili Ewropej li jopponu l-ISDS fit-TTIP. Wieħed mill-punti ewlenin hu li jekk investitur jirrikorri għas-sistema legali domestika l-ewwel u jikseb sentenza finali, dak l-investitur xorta jista’ jressaq talba quddiem tribunal tal-investiment. It-tribunal b’hekk isir il-ġudikant aħħari, li huwa meqjus bħala anatema għad-demokrazija.

6.1.

Il-KESE jilqa’ d-deċiżjoni tal-Kummissjoni li tniedi eżerċizzju ta’ konsultazzjoni pubblika dwar l-ISDS fit-TTIP. Minbarra r-risottomissjonijiet duplikati, waslu 1 43  053 risposta, li juri l-livell ta’ interess pubbliku. Id-Dokument ta’ Ħidma tal-Persunal tal-Kummissjoni ppubblikat f’Jannar 2015 jipprovdi analiżi komprensiva tal-kontenut u s-sustanza tar-rispons tal-pubbliku (19).

6.2.

Il-konsultazzjoni kienet ibbażata fuq test ta’ referenza bbażat fuq is-CETA. Sfortunatament dan l-abbozz ta’ ftehim u dak mas-Singapor ma kinux soġġetti għal konsultazzjoni pubblika. Madankollu, il-fatt li s-CETA, li abbażi tiegħu ġew miftiehma n-negozjati, intuża bħala bażi għal konsultazzjoni pubblika wara li ġew iffirmati, wassal għal xi tħassib li l-konsultazzjoni pubblika kienet ftit iktar minn fait accompli, imfassla biex tapprova l-ġenerazzjoni l-ġdida ta’ ftehimiet ta’ investiment proposti mill-UE. Dan il-biża’ kien aggravat mill-fatt li d-dokument ta’ konsultazzjoni kkonċentra fuq il-modalitajiet u ma kien fih l-ebda mistoqsija speċifika dwar il-prinċipju li l-ISDS jiddaħħal fit-TTIP. Madankollu, l-għan ta’ din il-konsultazzjoni kien li tikkonsulta lill-partijiet interessati dwar modi kif tittejjeb l-ISDS fit-TTIP.

6.3.

Il-konsultazzjoni żiedet ftit li xejn ġdid mal-għadd kbir ta’ informazzjoni diġà disponibbli mid-dibattitu pubbliku onlajn attiv dwar l-ISDS. Madankollu, kien eżerċizzju estremament utli biex tinħoloq rabta bejn id-diversi punti tal-argument u biex is-soċjetà ċivili tingħata l-opportunità li tagħti kontribut dirett.

6.4.

Hija ħasra li xi elementi li jappoġġjaw l-ISDS injoraw 97 % mit-tweġibiet sottomessi kollettivament permezz ta’ diversi pjattaformi onlajn. Is-sottomissjonijiet kollettivi huma parti leġittima mill-konsultazzjoni pubblika. Il-KESE jilqa’ b’sodisfazzjon l-assigurazzjoni tal-KE li t-tweġibiet kollha ġew ikkunsidrati fuq bażi ugwali.

6.5.

Il-KESE jinnota li inqas minn 1 % ta’ dawk li wieġbu ddikjaraw li huma investituri fl-Istati Uniti, iżda ma jqisx li din hija kwistjoni ta’ tħassib. Dwar kwistjonijiet bħalma huma d-demokrazija u d-drittijiet sovrani tal-Istati li jiddeterminaw l-affarijiet tagħhom stess, il-kontribut b’bażi mifruxa u l-fehma tas-soċjetà ċivili huma ingredjenti essenzjali u vitali.

6.6.

Ġew identifikati erba’ oqsma mill-KE fejn għandu jiġi kkunsidrat li jsir titjib addizzjonali:

Dawn ġew amplifikati fid-dokument ta’ riflessjoni “Investment in TTIP and beyond – the path for reform” (L-investiment fit-TTIP u lil hinn minnha – it-triq lejn ir-riforma), li l-Kummissarju Malmström ippreżentat lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill f’Mejju 2015.

6.7.

Il-KESE huwa sorpriż li fil-laqgħa ta’ Djalogu tas-Soċjetà Ċivili tat-18 ta’ Mejju, ġie kkonfermat li l-mudell ta’ protezzjoni għall-investituri li bħalissa qed jintuża fin-negozjati dwar ftehim ta’ kummerċ ħieles mal-Ġappun huwa dak maqbul fis-CETA. Billi l-Kummissarju, fid-dokument ta’ kunċett tagħha “L-Investiment fit-TTIP u lil hinn – it-triq għal riforma”, ippreżentat lill-PE fis-6 ta’ Mejju, identifikat għadd ta’ oqsma għal titjib ulterjuri tat-test tas-CETA, il-Kumitat huwa mħasseb li dan ikompli jifforma l-bażi għal negozjati ma’ msieħba globali daqshekk importanti bħall-Ġappun.

7.1.

Il-KESE huwa mħasseb li s-sottomissjonijiet għall-konsultazzjoni pubblika mill-European Service Forum jappellaw biex l-eċċezzjonijiet u l-limitazzjonijiet jitnaqqsu kemm jista’ jkun u li l-KE tuża l-mandat ta’ negozjar tagħha skont it-Trattat ta’ Lisbona biex ittejjeb u ssaħħaħ u mhux li ddgħajjef l-ISDS. Dawn it-talbiet jinkludu klawsoli dwar in-nazzjon l-aktar iffavorit u klawsoli dwar it-trattament nazzjonali mhux kwalifikat, klawsola dwar it-trattament ġust u ekwitabbli mhux kwalifikat; klawsola ġenerali, l-ebda eċċezzjoni għal setturi partikolari, l-ebda mekkaniżmu ta’ filtru u kumpens sħiħ għall-approprjazzjoni diretta u indiretta (20).

7.2.

L-ISDS qed tintuża dejjem aktar biex jiġu evitati sistemi legali nazzjonali u minflok il-gvernijiet jiġu mħarrka fit-tribunali privati internazzjonali, fejn jintalbu kumpens mit-taxxi għal politiki ta’ interess pubbliku li allegatament tillimita l-profitti. Dan huwa partikolarment prevalenti fl-oqsma tal-ħarsien tas-saħħa u tal-ambjent.

7.3.

Kawżi prominenti reċenti saħħew l-oppożizzjoni kontra l-ISDS:

7.4.

It-trattati dwar l-investiment jipprojbixxu kwalunkwe restrizzjoni fuq ir-ripatrijazzjoni ta’ fondi jew profitti. Il-gvernijiet ma jistgħux jimponu kontrolli fuq il-kapital biex iwaqqfu l-attakki fuq il-muniti tagħhom jew jirrestrinġu l-flussi tal-flus jikwu (hot money) fi kriżi anki jekk l-FMI temmen li kontrolli bħal dawn huma miżura politika essenzjali. L-ebda Stat ma ntlaqat agħar mill-kawżi tal-ISDS mill-Arġentina, li kellha tħallas aktar minn US $500 miljun, wara d-deċiżjoni tagħha li tiddiżakoppja l-peso mid-dollaru Amerikan fl-2002.

7.5.

L-esklużjonijiet għas-servizzi pubbliċi jeżistu taħt il-Kapitolu 11 tas-CETA (Kummerċ transkonfinali fis-servizzi) iżda m’hemm l-ebda eżenzjoni jew esklużjoni għalihom taħt il-Kapitolu 10 (Protezzjoni tal-Investiment). Fil-prinċipju, filwaqt li għandu jkun tajjeb li l-investituri jiġu protetti minn atti arbitrarji mill-awtoritajiet tal-Istat, id-definizzjoni ta’ esproprjazzjoni u speċjalment esproprjazzjoni indiretta tqajjem tħassib dwar il-ħila tal-Istati sabiex iressqu ċerti attivitajiet attwalment provduti minn entitajiet kummerċjali lura fi provvediment mill-Istat għal raġunijiet leġittimi tal-politika pubblika. L-esproprjazzjoni taħt il-Kapitolu 10 tinkludi kwalunkwe leġislazzjoni li għandha l-effett li tnaqqas il-valur tan-negozji privati. Il-kumpens għandu jirrifletti “telf reali”. Dan jista’ jagħmilha ekonomikament projbittiv għall-Istati biex is-servizzi jerġgħu lura taħt provvediment mill-Istat.

7.6.

Huwa rikonoxxut fis-CETA li d-definizzjoni ta’ esproprjazzjoni indiretta hija ġenerali wisq u l-punt 3 tal-Anness X.11 ifittex li jiċċara dwar l-għanijiet tal-politika pubblika li ma jikkostitwux esproprjazzjoni indiretta bħas-saħħa, is-sigurtà jew l-ambjent. Hemm riskju, madankollu, li dan jista’ jiġi interpretat bħala preskrittiv, u jħalli barra objettivi usa’ ta’ politika pubblika, bħalma huma l-politika ekonomika u l-politika fiskali jew ir-rinazzjonalizzazzjoni ta’ servizzi ewlenin, miftuħa għal talbiet ta’ esproprjazzjoni indiretta fi ħdan il-kuntest tal-ISDS. Huwa kruċjali li dan jiġi ċċarat.

7.7.

Fit-tħabbira tal-pjani tagħha biex tipprevjeni lill-investituri milli jabbużaw l-ISDS, il-KE tiddikjara li fit-TTIP hija “tixtieq tinkludi dispożizzjonijiet għall-prevenzjoni ta’ talbiet frivoli”  (22). L-abbozz tas-CETA jipprevedi wkoll proċedura mħaffa biex jiġu mċaħħda talbiet mingħajr bażi u frivoli. Madankollu, id-definizzjoni tat-terminu “frivolu” f’terminoloġija legali stretta ser tkun estremament diffiċli u għandha l-potenzjal li tipprovdi aktar opportunità għall-avukati speċjalizzati fl-investiment.

7.8.

L-abbozz tas-CETA jipprevedi wkoll definizzjoni definita ta’ “trattament ġust u ekwu”. Dan huwa meqjus ġenerali wisq minn dawk li huma kontra l-ISDS u mhux flessibbli biżżejjed mill-komunità tan-negozju. Dan xorta jagħti l-flessibbiltà lit-tribunal biex jinterpreta b’mod flessibbli u m’għandux mekkaniżmu ta’ reviżjoni flessibbli.

7.9.

Is-sempliċi theddida ta’ kawża taħt l-ISDS tista’ toħloq biża’ regolatorja li jiddiswadi lill-gvernijiet milli jirregolaw fl-interess pubbliku għax jibżgħu mil-litigazzjoni u l-ħlasijiet ta’ penali li jirriżultaw minnha. Pereżempju, il-Gvern tan-New Zealand issospenda l-liġi tal-imballaġġ sempliċi tat-tabakk, sakemm tittieħed deċiżjoni dwar il-kawża ta’ Philip Morris kontra l-Awstralja.

7.10.

F’memo mingħand id-ditta ta’ avukati Freshfields Bruckhaus Deringer kitbu lill-klijenti multinazzjonali tagħha li – “Businesses are now more attuned to the potential relevance of investment treaties, not only as a last ditch protection when things go wrong but also as an important up-front risk mitigation tool when entering into investments” [In-negozji issa huma aktar konxji tar-rilevanza potenzjali tat-trattati ta’ investiment, mhux biss bħala l-aħħar forma ta’ protezzjoni meta l-affarijiet imorru ħażin, iżda wkoll bħala għodda ta’ mitigazzjoni tar-riskju inizjali importanti meta jidħlu f’investimenti].

7.11.

Għalkemm il-KE impenjat ruħha li tiżgura li taħt ftehimiet kummerċjali/ta’ investiment futuri tal-UE Stat ma jistax jiġi mġiegħel jirrevoka miżura, dan jinjora l-impatt potenzjali tat-theddida ta’ multa ta’ ammont eżorbitanti ladarba tiġi sottomessa kawża ta’ bosta biljuni ta’ dollari.

7.12.

L-abbozz tas-CETA jipprevedi wkoll li l-ispejjeż tal-arbitraġġ għandhom jitħallsu mill-parti litiganti li titlef. Dan ifisser li dawk li jippreżentaw talbiet frivoli jkunu mitluba jħallsu l-ispejjeż kollha. Madankollu, id-daqs enormi ta’ ħafna mit-talbiet l-aktar reċenti ma jidhirx li ser jaġixxi bħala xkiel għal kumpaniji multinazzjonali u ditti legali speċjalizzati b’ħafna flus meta mkejla kontra l-qligħ potenzjali. Min-naħa l-oħra, l-ispejjeż medji ta’ US$ 4 miljun għal kull parti għandhom jaġixxu bħala deterrent ewlieni biex l-SMEs ma jagħmlux talbiet taħt id-dispożizzjonijiet tal-ISDS.

8.1.

Is-sistema eżistenti hija spjegata fil-Kapitolu 3. Din hija kwistjoni ta’ tħassib għal ħafna fil-konsultazzjoni.

8.2.1.

L-arbitri jintgħażlu għal kull kawża billi ż-żewġ partijiet jidentifikaw tagħhom u t-tnejn li huma għandhom jaqblu fuq it-tielet arbitru. Jekk ma jkunux jistgħu, id-deċiżjoni normalment tittieħed minn awtorità tal-ħatra. Dan huwa f’kuntrast mal-imħallfin nazzjonali li jiġu assenjati mingħajr kontribut mill-partijiet. Dawn tipikament jintgħażlu l-aktar mill-ICSID u l-UNCITRAL u jkunu membri tal-professjoni legali rispettati sew li jinkludu avukati, professuri u eks imħallfin. B’kuntrast mal-prattika tad-WTO, ma jidhirx li l-avukat difensur tal-ISDS jew in-negozjaturi tat-trattati ta’ investiment tal-gvern ikunu ntgħażlu bħala arbitri f’kawżi li jinvolvu Stati oħra.

8.2.2.

Kif jiddikjara l-Corporate Europe Observatory (CEO) (23), ħafna jkunu servew bħala avukati f’kawżi oħra: 50 % għall-investituri u 10 % għall-Istati. Dan it-tpartit tar-rwoli fost numru relattivament żgħir (15-il avukat servew bħala arbitru f’55 % tal-kawżi kollha) (24) xi drabi jitqies li jwassal għal solidarjetà korporattiva reċiproka li tista’ twassal għal kompromessi mhux rakkomandabbli (25). Żieda fl-ikkontestar mill-parti opposta għall-arbitri proposti tindika tħassib dwar l-imparzjalità tal-ġabra tal-kandidati (26).

8.3.

Huwa ċar li d-dispożizzjonijiet tas-CETA dwar l-għażla u l-kondotta ta’ arbitri u l-kondotta tal-proċedimenti, għalkemm rikonoxxuti minn ħafna li jirrappreżentaw titjib f’xi oqsma, m’għandhomx bażi ta’ appoġġ wiesa’ fis-soċjetà ċivili. Hemm tħassib serju dwar il-ħolqien u l-funzjonament tat-tribunali tal-arbitraġġ:

9.1.

L-IDB bħalissa jgawdi d-dritt kważi uniku fejn individwu jista’ jġib Stat għall-arbitraġġ taħt il-liġi internazzjonali. Il-liġi dwar id-drittijiet tal-bniedem tagħti drittijiet speċifiċi iżda, l-aktar biex ma jiġux evitati s-sistemi tal-qrati nazzjonali, l-individwi huma meħtieġa li jeżawrixxu r-rimedji lokali qabel ma tista’ ssir talba quddiem qorti internazzjonali. Is-CETA ma teħtiġx l-eżawriment tar-rimedji lokali. L-investituri huma meħtieġa biss li jitolbu konsultazzjoni.

9.2.

L-Istati Membri qajmu preokkupazzjonijiet ewlenin relatati mat-trattati u l-liġi kostituzzjonali dwar l-ISDS, kif huwa stabbilit fis-CETA u previst għat-TTIP (27). Il-proposti għal titjib tal-ISDS fil-BITs sal-lum ma naqqsux dan it-tħassib (28). Fil-politika tal-kummerċ tagħha (TFUE Art. 205 u 207) l-UE hija marbuta bil-prinċipji stabbiliti fl-Artikolu 3 tat-TUE, il-Karta tad-Drittijiet Fundamentali u standards legali oħra tal-UE.

Madankollu, fi ftehim ta’ kummerċ bħas-CETA jew it-TTIP, fejn it-tilwim dwar l-investiment jiġi deċiż minn proċeduri ta’ arbitraġġ internazzjonali li mhumiex marbuta bit-tali mod, ikun hemm il-possibbiltà li jintlaħqu deċiżjonijiet li ma jaqblux mal-liġi tal-UE (ara l-paragrafu 7.3 – Micula kontra r-Rumanija).

9.3.

Din id-delegazzjoni tal-ġurisdizzjoni lill-qrati tal-arbitraġġ privat li mhumiex marbuta bi prinċipji tal-UE tista’ ma tkunx koperta mit-Trattat ta’ Lisbona u tista’ tkun konsiderevolment ultra vires. Il-Qorti tal-Ġustizzja Ewropea għamlet l-istabbiliment ta’ tali ġurisdizzjoni internazzjonali kondizzjonali fuq il-fatt li ma jkun hemm l-ebda xkiel tal-prinċipju li jiġu rrispettati l-awtonomija tas-sistema legali tal-UE u t-tqassim tal-kompetenzi stabbilit mit-Trattati (29).

9.4.

Peress li l-ISDS trid tiġi stabbilita fi ftehim imħallat hemm bżonn il-kunsens ta’ kull wieħed mill-parlamenti tat-28 Stat Membru qabel id-dħul fis-seħħ (provviżorju). Il-prinċipju tas-sussidjarjetà għandu jiġi rikonoxxut f’dak li għandu x’jaqsam mal-esklużjoni tal-qrati nazzjonali.

9.5.

Għandu jiġi rikonoxxut li hemm tensjoni bejn il-liġi tal-UE u l-liġi internazzjonali, b’mod partikolari fejn il-monopolju tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-ġurisdizzjoni huwa kkonċernat (Artikolu 19 tat-TUE u Art. 263 tat-TFUE u sussegwenti). L-opinjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja Ewropea dwar l-adeżjoni tal-UE għall-KEDB (30) u l-approċċ tal-KE li jitlob għas-supremazija tal-liġi tal-UE fil-kawża Micula kontra r-Rumanija huma evidenza f’dan ir-rigward. L-Artikolu 14.16 tal-abbozz tas-CETA jiċħad l-effett dirett tas-CETA u jeħtieġ li d-dispożizzjonijiet tal-ftehim jiġu inkorporati fil-liġi tal-UE jew tal-Istati Membri sabiex jiġu invokati mill-investituri. Dan jikkomplika iktar ir-relazzjonijiet bejn l-ordni legali tal-UE u kawżi tal-ISDS deċiżi minn tribunali tal-arbitraġġ.

9.6.

Fir-rigward tal-ħolqien tal-ewwel ISDS fi trattati ta’ kummerċ ħieles tal-UE b’impatt dinji fuq l-Istati Membri u bosta ċittadini tal-UE, il-KESE huwa tal-fehma li huwa assolutament essenzjali li l-Qorti tal-Ġustizzja teżamina l-konformità mal-liġi tal-UE minn qabel. Dan huwa ta’ importanza partikolari f’dak li għandu x’jaqsam mal-valuri fundamentali tal-UE u l-Karta tad-Drittijiet Fundamentali, iżda wkoll fir-rigward tal-monopolju tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-interpretazzjoni legali u s-sussidjarjetà. Għalhekk, għandha tinkiseb opinjoni legali adatta u tiġi kkunsidrata qabel ma l-ftehim jidħol fis-seħħ, u wkoll qabel ma jidħol fis-seħħ b’mod provviżorju (Artikolu 218 tat-TFUE). F’dan ir-rigward, għandu jiġi nnutat li jekk is-CETA jidħol fis-seħħ, ikun fih klawsola ta’ sopravivenza li fil-każ ta’ kwalunkwe terminazzjoni jestendi d-dispożizzjonijiet għal 20 snin għall-investimenti magħmula qabel it-terminazzjoni.

9.7.

Hemm ħtieġa urġenti li l-KE tirrifletti dwar kif tittratta l-BITs eżistenti fi ħdan l-UE u l-BITs tal-Istati Membri tal-UE ma’ pajjiżi terzi, speċjalment pajjiżi żviluppati, bħall-Istati Uniti u l-Kanada, li jinkludu mekkaniżmi tal-ISDS li m’għaddewx minn riforma u li jistgħu attwalment jintużaw biex jiġi kontestat id-dritt tal-Istat li jirregola u biex jinkisbu politiki leġittimi tal-Istat. Ħafna minn dawn il-ftehimiet jinkludu wkoll klawsoli ta’ sopravivenza, li tikkomplika aktar il-proċess ta’ terminazzjoni tagħhom.

10.1.

L-appoġġ mifrux min-naħa tas-soċjetà ċivili għal mekkaniżmu ta’ appell kien evidenti fil-konsultazzjoni pubblika u ġie affermat mill-ġdid fis-Smigħ Pubbliku tal-KESE.

10.2.

L-abbozz tas-CETA ma fih l-ebda sistema tal-appell. Madankollu, jiftaħ il-possibbiltà biex tinħoloq tali sistema. Is-CETA ma jipprevedix konsultazzjonijiet futuri dwar sistemi u modi tal-appell. Din il-prospettiva ta’ “wegħdiet fiergħa” timminimizza l-importanza ta’ din il-kwistjoni. Trid tinstab soluzzjoni urġenti.

10.3.

Fil-prinċipju, deċiżjoni ta’ għoti tat-Tribunal hija finali u huwa biss f’ċirkostanzi estremi li tista’ ssir reviżjoni jew annullament (31). Dan huwa ferm inqas minn dak mistenni minn kwalunkwe sistema tal-qrati nazzjonali u ma jindirizzax il-preokkupazzjonijiet fundamentali espressi fil-Konsultazzjoni.

11.1.

L-UNCTAD iddefinixxiet ħames għażliet għar-riforma tal-ISDS:

11.2.

Il-KESE jqis li dawn l-għażliet jistħoqqilhom aktar konsiderazzjoni dettaljata. Il-KE ħadmet fuq l-ewwel erba’ għażliet filwaqt li definixxiet approċċ ġdid lejn il-protezzjoni tal-investiment u l-ISDS fis-CETA u l-abbozzi ta’ ftehimiet bejn l-UE u s-Singapor. L-eżerċizzju ta’ konsultazzjoni wera li għad hemm preokkupazzjonijiet profondi. Il-Kumitat jikkunsidra li l-kunċett tal-ħolqien ta’ qorti internazzjonali tal-investiment huwa l-aħjar pass ‘il quddiem minħabba li dan ikun pass importanti biex tiġi żgurata l-leġittimità u t-trasparenza tas-sistema u twassal għal interpretazzjoni iktar konsistenti u preċiżjoni akbar tad-deċiżjonijiet. F’dan il-kuntest, il-KESE jilqa’ l-istqarrija li saret mill-Kummissarju għall-Kummerċ lill-INTA fit-18 ta’ Marzu 2015 li: “Qorti multilaterali tkun tirrappreżenta użu ħafna iktar effiċjenti tar-riżorsi u jkollha leġittimità ikbar.”

11.3.

Madankollu, il-KESE ma jqisx li t-tmexxija ta’ negozjati paralleli dwar l-ISDS fit-TTIP b’alternattiva li fit-terminu medju jkun hemm Qorti Internazzjonali tal-Investiment hija pass ‘il quddiem vijabbli. Jekk jintlaħaq ftehim fi ħdan it-TTIP, kważi ċertament ser isir l-istandard tad-deheb u jfixkel kwalunkwe prospett biex jinkiseb l-appoġġ għal qorti internazzjonali. Il-pożizzjoni hija kkumplikata aktar mill-fatt li t-TTIP m’għandhiex korrelazzjoni awtomatika għas-CETA. Huwa importanti li jiġi enfasizzat li n-negozjati dwar is-CETA ġew konklużi u m’hemm l-ebda garanzija li l-Gvern Kanadiż ser jaqbel li jinkorpora kwalunkwe bidla maqbula fit-TTIP.

11.4.

Bl-adozzjoni tal-istrateġija attwali, il-KE qed tiffaċċja l-prospettiva li l-ewwel tentattiv tagħha fin-negozjati dwar il-protezzjoni tal-investitur jista’ jirriżulta fi tliet sistemi differenti li jkopru l-Istati Uniti, il-Kanada u s-Singapore. Min-naħa l-oħra, jekk il-Kummissjoni fil-fatt tipprovdi sistema uniformi, dan jista’ jinkiseb biss wara negozjati ibsin ħafna. Il-KESE jemmen li mbagħad ikun kważi impossibbli biex jinkiseb l-appoġġ meħtieġ biex l-isforzi jiġu ffokati mill-ġdid lejn il-ħolqien ta’ qorti internazzjonali.

11.5.

Għalhekk, il-KESE jikkonkludi li b’parteċipanti globali ewlenin bħall-Istati Uniti, il-Kanada u l-Ġappun, ilkoll involuti f’taħditiet ġodda simultanji dwar il-kummerċ u l-investiment, teżisti opportunità unika biex tiġi segwita l-idea ta’ qorti internazzjonali tal-investimenti. Barra minn hekk, il-Kumitat jemmen li dan jirrappreżenta wkoll l-aħjar opportunità biex il-pajjiżi li qed jiżviluppaw, fejn il-bżonn għal IP huwa possibbilment ħafna ikbar, jaslu biex jaċċettaw sistema globali ġdida.