16.5.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/19

1.1

De arbeidsmigratie in Europa is economisch van aard en het gevolg van het vrije verkeer van werknemers in een Europa waar grote welvaartsverschillen bestaan tussen de verschillende lidstaten. Hoge werkloosheid in een aantal van de nieuwe lidstaten en de vraag naar goedkope, laaggeschoolde arbeid in de 15 oude lidstaten zorgen voor een gestage stroom werkzoekenden.

1.2

In 2004 en in 2007 zijn er overgangsmaatregelen afgesproken waarmee de oude lidstaten de migratie vanuit de nieuwe lidstaten konden reguleren. Een van de beweegredenen daarvoor was dat de oude lidstaten wilden voorkomen dat door een te grote stroom arbeidsmigranten spanningen zouden ontstaan op de arbeidsmarkt met mogelijk illegale tewerkstelling als gevolg.

1.3

Het gevolg van die overgangsmaatregelen is dat juist datgene wat men wilde voorkomen is gebeurd. In haar verslag over het functioneren van de overgangsmaatregelen constateert de Europese Commissie dat de beperkingen op legale arbeid voor migranten uit de nieuwe lidstaten in de praktijk hebben geleid tot een toename van zwartwerk, werk door „schijnzelfstandigen”, fictieve dienstverlening en uitbesteding.

1.4

De paradoxale situatie is ontstaan dat in de EU-15 in de landbouw veel seizoenswerk te doen is waarvoor op de arbeidsmarkt onvoldoende ingezeten werknemers gevonden kunnen worden. Er zijn voldoende arbeidsmigranten uit de nieuwe lidstaten die dat werk willen doen, maar velen van hen mogen dat werk niet doen door de beperkende overgangsmaatregelen. De toestroom van deze arbeidskrachten voor de landbouw verschilt per land van herkomst en per gastland, afhankelijk van het bestaan van volledige of gedeeltelijke overgangsmaatregelen.

1.5

In die situatie komt dat werk vaak in het informele circuit terecht. Het is moeilijk daar accurate informatie over te krijgen omdat er drie partijen bij betrokken zijn die elk hun eigen beweegredenen hebben om die informatie niet openbaar te maken. Er zijn werkgevers die minder willen betalen dan zij volgens de wet of de geldende cao verplicht zijn, werknemers die genoegen nemen met minder dan waar zij volgens de wet of de cao recht op hebben, en er zijn de malafide arbeidsbemiddelaars die maar al te graag bereid zijn dat te organiseren omdat zij er veel geld aan kunnen verdienen.

1.6

Veel van die intermediairs stunten met prijzen maar die prijzenslag wordt uiteindelijk betaald door de arbeidsmigranten die genoegen moeten nemen met inkomens die beneden het sociale minimum liggen. Het komt ook voor dat werkgevers die seizoenarbeiders inhuren de arbeidsbemiddelaars marktconforme prijzen betalen maar dat de loonbelasting en de sociale premies door de bemiddelaars niet worden afgedragen. Bovendien steken de intermediairs die dit doen doorgaans ook een deel van het salaris van de arbeidsmigranten in hun zak. Ook zijn er websites met telefoonnummers in zowel Oost- als West-Europa die zelfstandige werknemers aanbieden waarvoor geen belasting, geen werkgeverslasten en geen sociale premies hoeven te worden betaald.

1.7

Die situatie is in meerdere opzichten ongewenst. Uitgangspunt moet zijn dat arbeidsmigranten in alle opzichten op dezelfde manier behandeld worden als de ingezeten werknemers met wie zij samenwerken. Bij gelijk werk moet sprake zijn van gelijke beloning en er moeten betere voorwaarden komen met betrekking tot de toegang tot de sociale zekerheid. Dat is niet alleen een sociaal belang van werknemers. Het is ook een economisch belang voor werkgevers (gelijk speelveld voor eerlijke concurrentie) en een financieel belang van de lidstaten (fiscus).

1.8

Er ligt een voorstel klaar voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van sancties voor werkgevers van illegaal verblijvende onderdanen van derde landen. Dat voorstel voorziet in geharmoniseerde sancties voor werkgevers en preventiemaatregelen, alsmede het opstellen van definities van goede praktijken, en uitwisseling van die goede praktijken tussen lidstaten, over de toepassing van sancties voor werkgevers.

1.9

Zolang de beperkingen voor migranten uit de nieuwe lidstaten nog niet zijn opgeheven bepleit het EESC dat de voorgestelde richtlijn ook van toepassing is op werkgevers die werknemers uit de EU-landen waarvoor nog beperkingen gelden illegaal tewerkstellen. Bovendien acht het EESC het van het grootste belang dat de EU er nauwlettend op toeziet dat de richtlijn niet alleen in alle lidstaten wordt geïmplementeerd in de regelgeving maar ook wordt gehandhaafd in de praktijk.

1.10

De bestrijding van zwartwerk is gebaat bij een eenduidige Europese definitie van de arbeidsrelatie waarin een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen de aanname van werk (het leveren van diensten) en het verrichten van werkzaamheden in een gezagsverhouding (de arbeidsovereenkomst). De ILO heeft daarover een duidelijke aanbeveling afgegeven. Daardoor krijgen bonafide zelfstandigen wier specialisme verder gaat dan het leveren van goedkope ongeschoolde arbeid een duidelijker plaats in het arbeidsbestel en krijgen werknemers de bescherming waar zij recht op hebben. Het doet het EESC deugd dat de Europese Commissie een voorstel voor een onderzoek naar deze (schijn)zelfstandigheid door de Europese sociale partners in de bouw heeft goedgekeurd en het neemt met instemming kennis van het feit dat de Commissie onderzoek ook financiert.

1.11

Gezien de gevolgen van de beperkingen op legale arbeid is het wellicht beter bij toekomstige uitbreidingen van de EU dit soort overgangsmaatregelen achterwege te laten. Ook verzoekt het EESC de Europese Commissie de mogelijkheid te onderzoeken alle beperkingen voor werknemers uit de 12 lidstaten die in 2004 en 2006 zijn toegetreden, op te heffen. Een groot deel van de sociale partners in Europa is daar ook voorstander van, mits op communautair en op nationaal niveau en op het niveau van de sociale partners daadwerkelijk actie wordt ondernomen om toe te zien op gelijke behandeling van arbeidsmigranten.

2.1

Volgens de Lissabon strategie moet de EU in de toekomst een zeer competitieve kenniseconomie zijn, gebaseerd op duurzame productie en consumptie en met een grote mate van sociale cohesie.

2.2

De EU is op dit moment een redelijk competitieve kenniseconomie met productie- en consumptiepatronen die vooralsnog onvoldoende duurzaam zijn en met een sociale cohesie die veel te wensen overlaat.

2.3

Dit advies richt zich met name op dat laatste aspect, de sociale cohesie. De EU besteedt veel aandacht aan economische ontwikkeling en verduurzaming van met name de productie. Het tekort aan beleidsmatige aandacht voor de derde peiler van de Lissabonstrategie leidt ertoe dat de sociale cohesie niet toe- maar afneemt.

2.4

De gevolgen daarvan zijn duidelijk zichtbaar op de arbeidsmarkt. Het aandeel van de informele arbeid neemt toe en er is een type werknemer heringetreden waarvan tot voor kort werd aangenomen dat hij sinds lang was uitgestorven: de dagloner.

2.5

De nieuwe dagloners bieden zich aan op straat, op plaatsen die bekend staan als „oppikplekken” van malafide koppelbazen. Zij worden per dag gehuurd, voor hen worden loonbelasting noch sociale premies afgedragen, zij moeten teveel uren per dag werken, krijgen te weinig per uur betaald en vallen op geen enkele manier onder de bescherming van de arbeidswetgeving — voor zover die aanwezig is.

2.6

Tot een paar jaar geleden had de arbeidsmarkt voor met name laag en ongeschoold werk een nationaal karakter. Na de uitbreiding van de EU in 2004 is ook een Europese arbeidsmarkt ontstaan voor dat arbeidsmarktsegment. Na de uitbreiding in 2007 groeit het aanbod op die markt sterk nu ook werknemers uit Bulgarije en Roemenië zich aanbieden.

2.7

De sector waar deze trend zich sterk ontwikkelt is de landbouw. Bovendien vinden veel mensen die werk zoeken in een ander land bijna altijd hun eerste baan met name in die sector.

2.8

Met dit advies wil het EESC dit probleem op de agenda van de EU zetten zodat de relevante Europese instellingen samen met de lidstaten en de sociale partners aldaar kunnen zoeken naar oplossingen voor dit grote, schrijnende en — helaas — groeiende probleem.

3.1

Landbouw is het geheel van economische activiteiten waarbij het natuurlijke milieu wordt aangepast ten behoeve van de productie van planten en dieren (1). Afhankelijk van het product, de productiemethode en het niveau van welvaart wordt gebruikgemaakt van een groot aantal uiteenlopende technieken, variërend van het werken met eenvoudige werktuigen tot het gebruik van grote machines, waarbij arbeid steeds meer vervangen wordt door machines.

3.2

De agrarische sector is in de EU een grote sector. Er is in de EU in totaal ruim 160 miljoen hectare land in gebruik als landbouwgrond. Er zijn 11 miljoen agrarische bedrijven die werk bieden aan in totaal 15 miljoen mensen. Dat zijn in meerderheid de boeren zelf en hun gezinsleden, maar ongeveer 1 miljoen bedrijven heeft in totaal 6,5 miljoen werknemers in dienst. Daarvan werken er 4,5 miljoen als seizoenarbeider, een onbekend aantal van hen in een ander land dan hun land van herkomst (2). Veel van die seizoenarbeiders komen uit Polen, Bulgarije en Roemenië.

3.3

De landbouw kan worden onderverdeeld in verschillende activiteiten. Veeteelt (productie van dieren) en aquacultuur (productie van vis), tuinbouw (kleinschalige teelt van kortcyclische gewassen zoals groenten, siergewassen, fruit, champignons) en akkerbouw (onderscheidt zich van de tuinbouw doordat daar de gewassen op een grotere schaal geteeld worden en minder arbeid vragen). De commerciële bosbouw wordt niet overal in de EU tot de agrarische sector gerekend, in enkele landen wordt het als een zelfstandige sector beschouwd.

3.4

Landbouw produceert niet alleen voedsel, maar in toenemende mate ook andere goederen als bloemen, bont, leer, biobrandstoffen (biodiesel, ethanol, gas, snelgroeiend hout), enzymen, vezels, enzovoorts. Genetisch gemanipuleerde planten produceren ook speciale medicijnen.

3.5

De landbouw is volgens de gegevens van zowel de ILO (3) als van Eurofound (4) voor werknemers een van de gevaarlijkste sectoren. In totaal gebeuren er jaarlijks zo'n 335 000 arbeidsongevallen met dodelijke afloop. Meer dan de helft daarvan, 170 000 dodelijke ongevallen, gebeuren in de agrarische sector.

4.1

Door tal van juridische complicaties in de EU is het niet mogelijk een eenduidige definitie van informeel werk te formuleren. Praktijken die in het ene land heel gewoon zijn (als er op een bepaald gebied niets is geregeld hoeft er ook niets nageleefd te worden) gelden in een ander land als ongebruikelijk of zelfs als een overtreding van daar geldende wet- en regelgeving.

4.2

De nationale definities van informeel werk verschillen per lidstaat. Het gaat om werkzaamheden die niet in de officiële statistieken van de formele economie zijn opgenomen. Er zijn wel cijfers van, maar die zijn vaak slechts terug te voeren tot één bron, ze zijn niet altijd te verifiëren en daardoor niet altijd betrouwbaar. Maar dat informele arbeid op grote schaal voorkomt, is onweerlegbaar.

4.3

Vrijwel alle nationale definities van informeel werk leggen de nadruk op het niet nakomen van fiscale verplichtingen. Het niet nakomen van verplichtingen met betrekking tot de sociale zekerheid wordt ook in vrijwel alle definities genoemd. Vreemd genoeg maakt het niet naleven van andere verplichtingen op het gebied van het arbeidsrecht (arbeidsomstandigheden, arbeidstijden, collectieve afspraken met een algemeen verbindend karakter) vrijwel nooit deel uit van de nationale definities van informeel werk.

4.4

Informeel werk wordt verricht door niet-geregistreerde werknemers, dat zijn niet per definitie arbeidsmigranten zonder werk- en/of verblijfsvergunning. Ook mensen die die vereiste documenten wel hebben — of zij die ze niet nodig hebben omdat ze ingezeten zijn van het land waar het delict plaatsvindt — werken informeel. Mensen zonder geldige documenten zijn overigens wel kwetsbaarder en daardoor ook makkelijker uit te buiten dan mensen met geldige documenten. Die laatste groep heeft immers ook toegang tot formele arbeid, de eerste groep heef dat niet.

4.5

Naast de klassieke vorm van arbeid in loondienst bestaat ook de „zelfstandige zonder personeel”. Deze „zelfstandigen” worden als ondernemers gezien, voor hen hoeven geen loonbelasting en sociale premies te worden betaald. Zij zijn zelf verantwoordelijk voor de afdracht daarvan.

4.6

Zij vallen ook niet onder de bescherming van de arbeidswetgeving zoals die geldt voor werknemers. Voor hen gelden geen minimale beloning, geen maximale wekelijkse arbeidsduur en geen voorschriften voor veilig en gezond werken. Gezien het hoge risico op een ernstig arbeidsongeval in deze sector (zie 3.5) is dat onacceptabel. Het staat deze zelfstandigen vrij te werken voor welke tarieven en onder welke voorwaarden dan ook die zij met hun opdrachtgevers afspreken.

4.7

Deze zelfstandigen waren aanvankelijk ervaren professionals die zich hadden bekwaamd in bepaalde bijzondere beroepen. Doorgaans hadden zij er jaren over gedaan het niveau van volleerd en geschoold vakman te bereiken dat nodig was om als zelfstandige te kunnen opereren.

4.8

Als gevolg van outsourcing en de toenemende uitbesteding na het afstoten van niet-kerntaken wordt tegenwoordig veel meer dan alleen gespecialiseerd werk uitbesteed. Een kleine kern van vast en goed ingevoerd personeel volstaat, de uitvoering van het vaak simpele werk gebeurt in toenemende mate in onderaanneming en uitbesteding. Aan de vraag naar dat soort arbeid wordt voldaan door een grote groep van nieuwe zelfstandigen die zich op de arbeidsmarkt melden. Het belangrijkste specialisme van veel van die nieuwe zelfstandigen is vooral het leveren van goedkope, ongeschoolde arbeid.

4.9

In feite is het een vorm van schijnzelfstandigheid die aan het eind van de jaren '80 van de vorige eeuw wordt gebruikt voor de export van werkloosheid vanuit Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Tot die tijd stonden in de Engelse wetgeving een aantal waarborgen waaraan getoetst werd of de zelfstandigen inderdaad voldeden aan een aantal voorwaarden. Een van die voorwaarden was dat zij ervaren specialisten waren in een bijzonder beroep. De toenmalige Engelse regering heeft die toetsingscriteria destijds geschrapt waardoor opeens veel meer mensen zich als zelfstandigen konden laten registeren en op het vasteland aan het werk konden zonder dat rekening hoeft te worden gehouden met het arbeidsrecht in de lidstaten daar (5).

4.10

Dit verschijnsel is overigens niet langer exclusief Angelsaksisch, een Poolse regeringswoordvoerder bijvoorbeeld heeft tijdens een conferentie over vrij verkeer van werknemers verteld dat zijn regering Poolse werkzoekenden oproept zich te registreren als zelfstandigen (6). Daardoor kunnen zij alle restricties voor zover die nog wel gelden voor werknemers in de overige lidstaten omzeilen en overal aan het werk gaan. Op deze manier wordt de status van zelfstandigen regelmatig bewust gebruikt als schijnconstructie om wettelijke of arbeidsvoorwaardelijke regelingen te ontduiken in een keten van onderaanneming en uitbesteding. Via wurgcontracten met deze schijnzelfstandigen, die vaak door bemiddelingsbureaus worden aangeboden, wordt ook de verantwoordelijkheid voor het nakomen van verplichtingen met betrekking tot de loonbelasting en de sociale zekerheid naar beneden toe afgewenteld.

4.11

In de bouw doet dit verschijnsel zich ook op grote schaal voor, in die sector is hier ook al veel meer onderzoek naar verricht dan in de agrarische sector. Er zijn grote overeenkomsten tussen deze sectoren, wat zij vooral gemeen hebben zijn de drie grootste risicofactoren voor informele arbeid: arbeidsintensief werk met een tijdelijk karakter dat vooral gedaan wordt door niet-ingezeten werknemers. De Europese sociale partners in de bouw hebben dit gevaar inmiddels onderkend en subsidie gevraagd aan de Europese Commissie voor een onderzoek naar het verschijnsel (schijn)zelfstandigheid in 18 lidstaten. De Commissie heeft dit verzoek gehonoreerd, nog voor het eind van dit jaar wordt dit onderzoeksvoorstel Europees aanbesteed.

4.12

Doordat een wettelijk Europees kader voor de arbeidsrelatie nu nog ontbreekt is er speelruimte voor dubieuze handel in goedkope arbeid. Dat zorgt voor serieuze schadelijke neveneffecten op Europees niveau. De Europese Commissie constateert dat ook zelf in zijn „Verslag over het functioneren van de overgangsregelingen als vastgesteld in het Toetredingsverdrag van 2003” waarin wordt geconstateerd dat „de beperkingen EU-8 onderdanen kunnen hebben aangemoedigd om uit te kijken naar andere wegen om in de EU-15 lidstaten een economische activiteit uit te oefenen, wat blijkt uit een uitzonderlijk grote instroom van gedetacheerde werknemers of werknemers die beweren dat zij zelfstandigen zijn” (7).

4.13

In datzelfde verslag constateert de Commissie: „De sociale partners erkenden dat de migratiestromen uit de EU-8 naar de EU-15 lidstaten niet zeer groot zijn geweest en beklemtoonden dat de aantasting van de arbeidsnormen en „sociale dumping” moeten worden vermeden. Zij wezen er ook op dat de beperkingen op legale arbeid in de praktijk hebben geleid tot een toename van zwartwerk, werk door „schijnzelfstandigen”, fictieve dienstverlening en uitbesteding”. Even verderop corrigeert de Commissie het beeld dat de migratiestromen niet zeer groot zijn geweest met de opmerking dat „de echte migratiestromen in de uitgebreide EU groter zijn dan die welke blijken uit de in dit verslag gepresenteerde gegevens, aangezien het verschijnsel zwartwerk niet volledig door officiële statistieken in kaart wordt gebracht”. De Commissie constateert in het algemeen dan ook dat beperkingen op de toegang tot de arbeidsmarkt ertoe kunnen leiden dat een groter beroep wordt gedaan op zwart werk.

4.14

De tuinbouw in Nederland bijvoorbeeld, de agrarische sector met de meeste werknemers, telde in 1992 in totaal 54 200 FTE's (Full Time Equivalents). Bijna 87 % van de werknemers was in vaste dienst, ruim 13 % was op een andere manier aan de onderneming verbonden (uitzendkracht, tijdelijk dienstverband, (schijn)zelfstandige). In 2005 telde de sector 59 000 FTE's, toen was ruim 61 % van de werknemers in vaste dienst en was bijna 39 % op een andere manier aan de onderneming verbonden. Let wel: dit zijn de cijfers van de formele economie. Naar schatting werkten er in het voorjaar van 2007 nog eens 40 000 FTE's op informele wijze in de sector (8), maar er zijn sterke aanwijzingen dat het aandeel van de informele arbeid in de tuinbouw gestaag afneemt sinds de beperkende maatregelen voor de inwoners van de landen die in 2004 toetraden zijn opgeheven.

5.1

De afgelopen paar jaar hebben laten zien dat het opleggen van beperkingen aan de toegang tot de arbeidsmarkt vaak een averechts effect heeft. Het kan leiden tot het ontduiken van wettelijke en arbeidsvoorwaardelijke bepalingen. Voor werkzoekenden uit Roemenië en Bulgarije gelden tot 31 december 2008 geen beperkingen in Estland, Letland, Litouwen, Polen, Slowakije, Tsjechië, Zweden, Finland, Cyprus en Slovenië, al moeten werkzoekenden uit Roemenië en Bulgarije zich in de laatste drie landen wel laten registreren. De overige 15 EU-lidstaten leggen werkzoekenden uit Roemenië en Bulgarije wel beperkingen op (9). Voor werkzoekenden uit de 10 lidstaten die in 2004 toetraden gelden ook nog beperkingen, maar in een geringer aantal landen en minder vergaand dan voor de ingezetenen uit Bulgarije en Roemenië (10).

5.2

De arbeidsmigratie in de EU is economisch van aard en het gevolg van het vrije verkeer van werknemers in een Europese Unie waar grote welvaartsverschillen bestaan tussen de verschillende lidstaten. Hoge werkloosheid in een aantal van de nieuwe lidstaten en de vraag naar goedkope, laaggeschoolde arbeid in de 15 oude lidstaten zorgen voor een gestage stroom werkzoekenden.

5.3

Veel van die werkzoekenden vinden een baan in de agrarische sector omdat in die sector door het seizoensgebonden karakter in de oogsttijd veel vraag in naar tijdelijk extra personeel. Het is ook een sector waar de kans op sociale dumping groter is dan in andere sectoren. Onder meer omdat in een aantal lidstaten geen cao's van kracht zijn voor de agrarische sector of omdat in een aantal gevallen de agrarische cao's die er wel zijn niet algemeen verbindend zijn verklaard.

5.4

Seizoenswerk is een structureel element binnen de Europese landbouw. Zonder de inzet van flexibele krachten is duurzame en efficiënte agrarische productie niet mogelijk. Het seizoenswerk in de agrarische sector wordt voor een groot deel gedaan door arbeidsmigranten. Soms leidt dit tot problemen die een gevaar vormen voor de sociale cohesie.

5.5

Migranten die in het formele circuit werken zijn vaak al goedkoper dan ingezeten werknemers omdat de werkgever een aantal premies voor hen niet hoeft te betalen. Dat geldt bijvoorbeeld voor sectorale opleidingsfondsen en voor pensioenfondsen. De migranten uit de 10 EU-landen die in 2004 zijn toegetreden en voor wie bij een aantal oude EU-landen nog steeds beperkingen gelden op de arbeidsmarkt werken vaak deels informeel omdat niet alle gewerkte uren bij de belastingdienst worden gemeld. De migranten uit Bulgarije en Roemenië voor wie nog meerbeperkingen gelden zijn doorgaans geheel aangewezen op het informele circuit. In dat informele circuit worden niet alle gewerkte uren betaald, worden veel te lage uurlonen betaald of worden zij via wurgcontracten gedwongen werk aan te nemen als (schijn)zelfstandigen.

5.6

De ILO heeft een aantal verdragen gewijd aan de problematiek die in dit advies wordt behandeld. Dat zijn de verdragen 97 (Migration for Employment, 1949), 143 (Migrant Workers Supplementary Provisions, 1975), 181 (Private Employment Agencys, 1997) en 184 (Safety & Health in Agriculture, 2001). De conventies 97 en 181 zijn door 17 van de 27 lidstaten van de EU niet geratificeerd. Conventie 143 is door 22 van de EU lidstaten niet geratificeerd, conventie 184 is door 24 lidstaten niet geratificeerd. Niet één van de 27 huidige EU-lidstaten heeft alle vier conventies geratificeerd (11). Ook heeft de ILO in 2006 een aanbeveling gedaan over de arbeidsverhouding (12). De kern van die aanbeveling was om in alle landen op nationaal niveau de wetgeving te verbeteren teneinde een duidelijk en gemeenschappelijk onderscheid te maken tussen zelfstandigen en werknemers. Dat is nodig om een eind te kunnen maken aan het groeiende aantal frauduleuze praktijken dat erop is gericht te verhullen dat mensen werknemers zijn en het te doen voorkomen dat zij zelfstandigen zijn (13).

6.1

Uitgangspunt moet zijn dat arbeidsmigranten in alle opzichten op dezelfde manier behandeld worden als de ingezeten werknemers met wie zij samenwerken. Bij gelijk werk moet sprake zijn van gelijke beloning en er moeten betere voorwaarden komen met betrekking tot de toegang tot de sociale zekerheid. Dat is niet alleen een sociaal belang van werknemers. Het is ook een economisch belang voor werkgevers (gelijk speelveld voor eerlijke concurrentie) en een financieel belang van de lidstaten (fiscus). Dat uitgangspunt wordt lang niet overal toegepast. In Nederland hebben sociale partners bij het opheffen van de overgangsbepalingen voor de inwoners van de landen die in 2004 toetraden de intentie uitgesproken per 1 mei 2007 samen te werken bij de controle op naleving van de sociale wet- en regelgeving en de arbeidswet- en regelgeving. De overheid zegde toe met flankerend beleid te komen. Tot op dit moment heeft dat nog niet tot tastbare resultaten geleid.

6.2

Er ligt een voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van sancties voor werkgevers van illegaal verblijvende onderdanen van derde landen (14). Dat voorstel voorziet in geharmoniseerde sancties voor werkgevers en preventiemaatregelen, alsmede het opstellen van definities van goede praktijken en uitwisseling van die goede praktijken tussen lidstaten over de toepassing van sancties voor werkgevers.

6.3

De reden voor dit voorstel is het forse aantal illegaal in de EU verblijvende onderdanen uit derde landen (naar schatting tussen de 4,5 en 8 miljoen). Dat leidt tot illegale arbeid, de landbouw is naast de bouw, de horeca en de schoonmaak een van de vier sectoren waarin dat zich voornamelijk afspeelt. Het EP en de Raad concluderen in dat voorstel dat die illegale arbeid, „net zoals zwartwerk door EU-burgers, leidt tot verliezen voor de overheidsfinanciën, neerwaartse druk op lonen en arbeidsomstandigheden, potentiële concurrentiedistorsies tussen bedrijven en het ontbreken voor zwartwerkers van ziekteverzekering en pensioenrechten”.

6.4

In zijn verslag over het functioneren van de overgangsregeling als vastgesteld in het Toetredingsverdrag van 2003 (periode 1 mei 2003 — 30 april 2006) melden de Europese sociale partners „dat de beperkingen op legale arbeid in de praktijk hebben geleid tot een toename van zwartwerk, werk door „schijnzelfstandigen”, fictieve dienstverlening en uitbesteding”. Gezien die ervaring ware het beter alle beperkingen voor werknemers uit de 12 lidstaten die in 2004 en 2007 zijn toegetreden op te heffen om voor gelijke voorwaarden voor iedereen te zorgen. Het overgrote deel van de sociale partners in Europa is daar ook voorstander van, mits op communautair en op nationaal niveau én op het niveau van de sociale partners daadwerkelijk actie wordt ondernomen om toe te zien op gelijke behandeling van arbeidsmigranten.

6.5

Zolang die beperkingen nog niet zijn opgeheven bepleit het EESC dat de voorgestelde richtlijn voor sancties van werkgevers die in de EU verblijvende onderdanen van derde landen illegaal tewerkstellen ook van toepassing is op werkgevers die werknemers uit de EU-landen waarvoor nog beperkingen gelden illegaal tewerkstellen. Bovendien acht het EESC het van het grootste belang dat de EU er nauwlettend op toeziet dat de richtlijn niet alleen in alle lidstaten wordt geïmplementeerd in de regelgeving maar ook wordt gehandhaafd in de praktijk.

6.6

Bovendien doet die richtlijn iets aan de grote verschillen die bestaan in kwaliteit en intensiteit van controles en de hoogte van de strafmaat tussen de onderlinge lidstaten. Een werkgever in Nederland die wordt betrapt op illegale tewerkstelling kan een boete krijgen van maximaal 6 700 Euro per werknemer. In België is dat 20 000 Euro, in Luxemburg 50 000 Euro. Maar er zijn ook lidstaten waar nog geen sancties bestaan tegen werkgevers die zich schuldig maken aan illegale tewerkstelling.

6.7

Het uitwisselen van goede voorbeelden is een onmisbaar onderdeel in het proces dat moet leiden tot het toenemen van de sociale cohesie. Tijdens de hoorzitting in Plovdiv (15) is een aantal van die goede voorbeelden benoemd, zoals:

6.8

De situaties die in een aantal van deze voorbeelden worden genoemd, zijn niet allemaal helemaal te vergelijken met de situatie van werknemers uit Bulgarije en Roemenie die werk zoeken in de oude EU-15. De Hongaarse werknemers die in Burgerland werken keren bijvoorbeeld elke avond gewoon naar huis terug, de werknemers uit Roemenie en Bulgarije zijn maanden van huis. Ook komt in deze situaties nog misbruik voor, maar op veel kleinere schaal en bij actieve handhaving goed op te sporen en te sanctioneren. De algemene indruk is dan ook dat de condities waaronder de mensen hier werken sociaal aanvaardbaar zijn.