10.3.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 75/129

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) meent dat moderne ontwikkelingen de huidige douane-unieovereenkomst (DU) achterhaald hebben en dat de partijen serieus moeten gaan onderhandelen over het versterken van de economische banden, door een nieuw soort handelsovereenkomst uit te werken die beantwoordt aan de huidige behoeften.

1.2.

Het EESC is nog steeds van mening dat Turkije een zeer belangrijk partner blijft en dat de politieke wil om het samenwerkingsniveau te verbreden aanwezig is, mits de fundamentele Europese waarden, het beginsel der democratie, de rechtsstaat en de grondrechten van de mens geëerbiedigd worden.

1.3.

De procedure ten aanzien van de DU heeft kans van slagen hetzij door herziening van Besluit 1/95, hetzij met een nieuw besluit van de Associatieraad, hetzij tot slot met een nieuw protocol in de toetredingsovereenkomst.

1.4.

Het EESC veroordeelt de poging tot staatsgreep van 15 juli, maar is zeer bezorgd over de reactie van de Turkse regering en de daaruit voortvloeiende ontwikkeling in de binnenlandse politiek, die veel verder gaat dan strafrechtelijke vervolging van de coupplegers, niet conform de rechtsstaat is en tegen de democratische beginselen indruist.

1.5.

Het EESC eist dat Turkije als kandidaat-lidstaat voor toetreding de grondrechten van de mens beschermt en eerbiedigt, en de democratische normen en de rechtsstaat handhaaft. Het EESC veroordeelt de poging tot omverwerping van de democratisch verkozen regering van Turkije, maar spreekt zijn bezorgdheid uit over de reactie van de Turkse overheid en roept op tot de volledige naleving en tenuitvoerlegging van de mensenrechten zonder enige vorm van discriminatie, met name de vrijheid van meningsuiting en de bijzondere vorm hiervan, de persvrijheid, en volledig herstel van de rechtsstaat.

1.6.

Turkije moet concreet aantonen dat het vasthoudt aan het idee van een toetredende staat, dat het wettelijk en overeenkomstig de verdragen handhaaft door de onderhandelingen met de EU voort te zetten maar ook door het acquis communautaire en alle duidelijk reeds vooraf gestelde eisen strikt in acht te nemen, zoals deze tot dusver zijn overeengekomen.

1.7.

De nieuwe omstandigheden die de laatste jaren in de wereldhandel zijn ontstaan, hebben de EU in een nieuw tijdperk geloodst, van mondiale handelsovereenkomsten die gericht zijn op verbeterde bepalingen met betrekking tot tal van kwesties die de bevordering nastreven van moderne vormen van handel, maar ook de toepassing van Europese beginselen en het communautair acquis. De mededeling van de Commissie, „Trade 4 All”, dient het uitgangspunt te zijn van de onderhandelingen tussen de EU en Turkije. De recente veranderingen en goede praktijken, die toegepast zijn in diverse handelsovereenkomsten, hebben gezorgd voor veranderingen in de normen voor duurzaamheid, transparantie en betrokkenheid van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld bij internationale handelsovereenkomsten.

1.8.

Volgens het EESC dienen er eerst een effectbeoordeling en haalbaarheidsstudie te worden gemaakt, zowel ex ante als ex post, van de onderhandelingen om het effect te bepalen op het milieu, de economie en de samenleving. Bij deze procedures moeten de sociale partners en maatschappelijke organisaties worden betrokken. Het EESC meent dat de Commissie het veranderende sociaaleconomische klimaat in Turkije in elke fase van de onderhandelingen op de voet en omzichtig moet volgen.

1.9.

Het mag niet over het hoofd worden gezien dat de laatste twintig jaar sinds de inwerkingtreding van de DU het communautaire acquis nu ook terreinen omvat die voorheen niet eens aan regelgeving onderworpen waren.

1.10.

Het EESC is van mening dat een nieuwe moderne DU geboden is en verwerpt scenario’s waarbij de huidige toestand wordt behouden of de overeenkomst in een regionale handelsovereenkomst wordt omgezet. De nieuwe overeenkomst zou nieuwe hoofdstukken moeten bevatten die recht doen aan de uitgebreide Uniewetgeving en -praktijk, aangezien deze voortdurend toeneemt en wordt aangepast, met moderne bepalingen om te voldoen aan de problematische praktijken die bij de tenuitvoerlegging van de DU met Turkije en ten aanzien van de voorwaarden vooraf aan het licht kwamen.

1.11.

Het EESC is verder van oordeel dat de nieuwe onderhandelingen met name aandacht moeten schenken aan de onmiddellijke uitvoering van de vereiste radicale hervormingen van de Turkse wetgeving.

1.12.

Het EESC stelt voor dat de hierna genoemde gebieden worden opgenomen in het regelgevend kader van de nieuwe overeenkomst:

1.13.

Wat de asymmetrie betreft van de handelsbetrekkingen van Turkije met derde landen waarmee de EU een nieuw soort handelsovereenkomsten afsluit, is het EESC van mening dat de desbetreffende clausule niet verder kan gaan dan een beleidsaansporing aan de partnerlanden van de EU, met verder de mogelijkheid van goede bemiddelingsdiensten namens de Commissie.

1.14.

Volgens het EESC dient elke vorm van handelsovereenkomst tussen de EU en Turkije daadwerkelijke raadpleging en deelname van de sociale partners te omvatten (werkgevers en werknemers), alsook van de organisaties van het maatschappelijk middenveld, in zowel de onderhandelings- als de uitvoeringsfase.

2.1.

In 1959 diende Turkije een aanvraag in om geassocieerd lid te worden van de toenmalige Europese Economische Gemeenschap (EEG), thans de Europese Unie (EU). In 1963 werd de Associatieovereenkomst (1) ondertekend, waarbij ook in de oprichting van een DU tussen de EEG en Turkije werd voorzien.

2.2.

Als gevolg daarvan werd in 1970 een Aanvullend Protocol opgesteld waarmee tarieven en quota voor goederen werden afgeschaft en een verdere stap in de richting van een DU werd gezet. De DU werd volledig ontplooid in 1995 (2) en zorgde voor de afschaffing van de handelsbelemmeringen. In datzelfde jaar werd ook een vrijhandelsovereenkomst  (3) met de EGKS ondertekend, die betrekking had op kolen en staal.

2.3.

Turkije werd ook gevraagd om het gemeenschappelijk buitentarief van de EU (4) voor invoer uit derde landen en alle reeds bestaande en toekomstige preferentiële overeenkomsten goed te keuren.

2.4.

De DU was een baanbrekend en origineel concept op dat moment en bood een goede gelegenheid om de bilaterale betrekkingen te verdiepen, aangezien zij een van de eerste overeenkomsten was met een derde land die ook betrekking had op harmonisering van de wetgeving met dat derde land.

2.5.

In 1997 stelde de EU een parallel proces in op basis van artikelen 2 en 49 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, na het associatieverzoek van Turkije in 1987.

2.6.

In 2005 werden toetredingsonderhandelingen getart over een totaal van 35 hoofdstukken: 34 hoofdstukken van het Europese acquis en één hoofdstuk met andere kwesties.

2.7.

Gevolg gevend aan de verzoeken van belanghebbenden staat het EESC positief tegenover de vrijhandelsovereenkomst voor kolen en staal, die gehandhaafd moet worden, maar wijst het erop dat de DU hervormd moet worden om de modernisering van de handelsbetrekkingen gestalte te geven.

3.1.

De situatie in Turkije na de poging tot staatsgreep van 15 juli, die het EESC uitdrukkelijk veroordeelt, is zeer zorgwekkend. Het optreden van de autoriteiten tegen verdachte coupplegers, maar ook tegen niet hierbij betrokken partijen en maatschappelijke actoren, alsook niet regeringsgezinde pers en media is met Europese normen onverenigbaar en zet de onderhandelingen tussen Turkije en de EU onder druk.

3.2.

Na de gebeurtenissen van 15 juli is het officiële standpunt van Ankara verhard en hebben de Turkse partners onmiddellijke toezeggingen geëist van de EU, die in vele gevallen tot dusver besluiteloosheid heeft getoond alsook een gebrek aan politieke wil en beleidsaansturing, in tegenstelling tot het gebrek aan Turkse zijde, aan de vereiste goede wil voor het toepassen van de overeengekomen documenten (bijv. het Protocol van Ankara enz.), feit dat het scheppen van het vereiste klimaat van begrip verder bemoeilijkt.

3.3.

Het EESC volgt en zal de gebeurtenissen in de nasleep van de staatsgreep blijven volgen met grote aandacht en bezorgdheid; het beschouwt de opening van onderhandelingen voor een DU en voor uitbreiding van de handelsbetrekkingen als een kans op een begin van normalisering van de betrekkingen tussen de EU en Turkije, maar ook op herstel van de beproefde Turkse economie.

3.4.

In deze moeilijke tijden heeft Turkije er derhalve zelf alle belang bij om zich op lange termijn te verbinden tot een op zowel economisch als politiek vlak zeer ingrijpend hervormingsprogramma.

4.1.

Turkije realiseerde in 2015, uitgedrukt in koopkrachtpariteit, een indrukwekkend bruto binnenlands product (bbp in KKP) van 1,576 biljoen dollar (schatting 2015) en staat daarmee op de 18e plaats in de wereldwijde economische ranglijst. De groeiverwachting voor het land is gedaald naar een nog steeds bevredigende 3,8 % in 2015. Daarmee staat het wereldwijd op de 102e plaats. De staatsschuld is gedaald naar een matige 33,1 % van het bbp, terwijl de inflatie met ongeveer 7,7 % in 2015 (5) nog altijd hoog ligt.

4.2.

De Turkse economie werd is de laatste jaren omgevormd van een traditionele landbouweconomie naar een op diensten, toerisme en uitvoer gerichte verwerkende industrie. Dit is mede toe te schrijven aan de DU, die belangrijke kansen bood die meteen werden benut dankzij de invoering van een nieuw juridisch kader en door de invoering van EU-normen.

4.3.

Sinds 2012 is het groeitempo evenwel afgenomen door de verlaging van de directe buitenlandse investeringen, maar ook door de politieke en sociale ontwikkelingen, die vaak een rem zetten op de economische groei en een bron van onzekerheid zijn. In de periode 2013-2016, naarmate het land probeerde om een belangrijkere rol te spelen in de regio, werd het vertrouwen uitgehold door politieke onrust, geopolitieke verschuivingen, beschuldigingen van corruptie en spanningen met de buurlanden. Dit had een negatief effect op de economie en overschaduwde de nooit eerder geziene vooruitgang in de Turkse economie, die vanwege het tekort op de lopende rekening gevoelig is voor wisselkoers- en marktschommelingen. Hierdoor werd de instroom van investeringen ontmoedigd en verzwakt. Kort na de staatsgreep werd de economie opnieuw getroffen door een grotere recessie en een scherpe daling van het toerisme.

4.4.

Door de verontrustende politieke ontwikkelingen, die rechtstreekse gevolgen hadden op economisch gebied, kreeg Turkije klappen wat zowel het vertrouwen van de markt in de stabiliteit, als de soliditeit van het financiële en investeringsklimaat (6) betreft, terwijl ook twijfels rijzen over het vermogen van de Turkse regering om de economie weer op het goede spoor te brengen nu haar geloofwaardigheid en de Turkse lira fors terrein verliezen (7).

5.1.

De voorspellingen over de DU bleken algemeen eerder pessimistisch en werden derhalve gelogenstraft door de werkelijkheid. Er was immers gezegd dat de stijging van het bbp in Turkije niet hoger zou zijn dan 1-1,5 %, wat weliswaar als aanzienlijk wordt beschouwd maar niet te vergelijken is met de daadwerkelijke stijging.

5.2.

De EU is de belangrijkste invoer- en uitvoerpartner van Turkije terwijl Turkije zelf op de 7e plaats staat van belangrijkste invoermarkten voor de EU en op de 5e plaats wat betreft de uitvoermarkten. Turkije exporteert vooral machines en transportmaterieel naar de EU, gevolgd door industrieproducten. De Europese uitvoer naar Turkije wordt gedomineerd door machines en transportmaterieel, chemische producten en industrieproducten.

5.3.

De handel met de EU steeg tussen 1995 en 2014 met 22 %. Er werd ook gesuggereerd dat de DU tot heel wat verlegging (8) van het handelsverkeer heeft geleid, maar dit is een onbeduidend element als wordt gekeken naar de totale omvang van het handelsverkeer (9).

5.4.

In elk geval werd aldus de heffing door Turkije van rechten op industriële producten belemmerd en de invoering van oorsprongsregels voor de bilaterale handel overbodig gemaakt.

5.5.

Sommige van de voornaamste inherente nadelen van de DU kunnen als volgt worden samengevat:

5.6.

Buiten de probleemgebieden in de normatieve context van de DU vloeien er ook problemen voort uit de gebrekkige tenuitvoerlegging ervan of door unilaterale beslissingen van Turkije met betrekking tot douane- en tarifaire praktijken die duidelijk indruisen tegen datgene wat overeengekomen is, maar ook uit de Turkse weigering om vrijhandel toe te staan met de Republiek Cyprus, een lidstaat van de EU, hetgeen zonneklaar in strijd is met het Gemeenschapsrecht en de handelsovereenkomsten tussen de EU en Turkije.

5.7.

De huidige afstemming door Turkije op de regels van de interne markt van de EU is op sommige terreinen verbeterd, onder meer op het gebied van het vrije verkeer van goederen, concurrentiebeleid en overheidssteun, energie, economisch en monetair beleid, en ondernemings- en industriebeleid. Toch heeft de Commissie gewezen op het feit dat Turkije voorbijgaat aan een aantal belangrijke aspecten van de overeenkomst door op ruime schaal protectionistische maatregelen te treffen, in tegenstelling tot wat de DU bepaalt.

5.8.

Turkije past echter de wetgeving betreffende overheidssteun en het organiseren van controles niet correct toe en het lijkt ook weigerachtig om volledig vrij verkeer van goederen toe te laten door verborgen beperkingen op te heffen. Tot slot liet het land ook na om doeltreffende maatregelen ter bestrijding van schendingen van intellectuele-eigendomsrechten goed te keuren en toe te passen.

5.9.

Als we kijken naar de algemene voordelen, is de grootste bijdrage van de DU het feit dat ze werd gebruikt als middel om economische hervormingen te bewerkstelligen die hebben bijgedragen tot de integratie van Turkije in de internationale markten. Ze heeft ook geholpen om de geloofwaardigheid van het land te herstellen en de maatregelen kracht bijgezet om de inflatie te beteugelen en de koers van de Turkse lire te stabiliseren.

5.10.

Snel verliep eveneens de modernisering van de Turkse handel; tevens nam de mededinging tussen de Turkse producenten en handelaars toe, die via de Europese markt toegang kregen tot een vruchtbaarder en veeleisender mondiaal handelsstelsel.

6.1.

De komende jaren zal er een nieuw economisch tijdperk aanbreken waarbij een aantal regelgevende initiatieven op internationaal niveau zullen worden uitgestippeld en toegepast, die ook van invloed zullen zijn op de economische betrekkingen tussen de EU en Turkije en die de modernisering van de DU noodzakelijk maken. Terzelfder tijd doet de EU er alles aan om de externe economische betrekkingen met derde landen te stimuleren en zo de levensstandaard en het welvaartsniveau te verbeteren. TTIP, het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen, de brede economische en handelsovereenkomst met Canada (CETA) en de overeenkomst betreffende de handel in diensten (TiSA) zijn de belangrijkste initiatieven waar momenteel aan wordt gewerkt, naast de onderhandelingen over het handelsakkoord met Japan  (13).

6.2.

Door de nieuwe omstandigheden heeft de verouderde DU vanwege de inherente asymmetrie (14) de Turkse economie al in een nadelige positie gebracht, omdat zij Turkije toestaat pas met derde landen over handelsovereenkomsten te onderhandelen als de EU met hen nieuwe vrijhandelsovereenkomsten heeft voltooid en ondertekend. Zij geeft Turkije echter geen enkele mogelijkheid om tijdens de onderhandelingen invloed uit te oefenen. Anderzijds is de „Turkijeclausule” een politiek advies, dat derde landen niet verplicht om onderhandelingen aan te gaan, laat staan tot een overeenkomst te komen. En als het al tot een overeenkomst komt dan zal deze vertraging de Turkse ondernemingen in een nadelige concurrentiepositie brengen.

6.3.

Bovendien heeft Turkije verplicht het gemeenschappelijk buitentarief (GBT) goedgekeurd, waarmee het zich moet aanpassen aan de veranderingen, die meestal verlagingen zijn, die de EU invoert, met het oog op het sluiten van vrijhandelsovereenkomsten, zonder dat de Turkse producten dit voorrecht op andere markten genieten omdat er geen overeenkomst is. Dit heeft geleid tot een geleidelijke liberalisering van het buitentarief van Turkije.

6.4.

De eerder vermelde tekortkomingen in de architectuur van de DU zijn nu duidelijker aan het licht gekomen, ruim twintig jaar na de oprichting ervan.

6.5.

In 2014 hadden van de 48 handelspartners van de EU er slechts 17 een overeenkomst met Turkije uitgewerkt, terwijl van de landen die een nieuw soort vrijhandelsovereenkomst hebben gesloten, alleen Zuid-Korea akkoord ging om een overeenkomst te sluiten met Turkije. Het land aanvaardde de uitnodiging in de „Turkijeclausule” van de vrijhandelsovereenkomst EU-Korea.

7.1.

De samenwerking tussen de EU en Turkije op economisch en politiek vlak is een voldoende en noodzakelijke voorwaarde om te komen tot stabilisatie in een bijzonder veranderlijke regio op de planeet, terwijl de modernisering van de DU een duidelijk positief signaal van samenwerking en stabiliteit kan geven.

7.2.

Alternatieve oplossingen voor de handels- en economische betrekkingen tussen de EU en Turkije zijn grondig besproken, met inbegrip van i) handhaving van de status quo, ii) vervanging of aanvulling van de DU met een regionale handelsovereenkomst, of iii) de modernisering van de DU. Het EESC is van mening dat de laatste oplossing het meest geschikt is voor de bevordering en verdieping van de bilaterale betrekkingen op basis van wederzijds voordeel.

7.3.

Het scenario waarbij helemaal niet wordt opgetreden — ook gelet op het feit dat de toetredingsonderhandelingen heel wat tijd vergen, is geen realistisch alternatief omdat absoluut gekeken moet worden naar wat hierboven vermeld is en omdat het onbenut potentieel van de handelsbetrekkingen direct moet worden benut.

8.1.

In het kader van het nieuwe Europese handels- en investeringsbeleid dat in 2015 is gelanceerd met de Commissiemededeling „Handel voor iedereen” (15) is reeds duidelijk geworden dat de EU haar voortrekkersrol op handelsgebied te baat wil nemen om te reageren op de nieuwe uitdagingen van een geglobaliseerde markt en de behoeften van de moderne commerciële realiteit, teneinde de groei te stimuleren en bij te dragen aan institutionele veranderingen door hervormingsprioriteiten vast te stellen (16).

8.2.

In dit verband is het begrijpelijk dat een nieuw handelsbeleid niet eendimensionaal maar meerlagig en complex zal zijn en moet ingrijpen op tal van actiegebieden om door verschillende doelgroepen zoals werknemers, consumenten en kleine en middelgrote ondernemingen als doeltreffend en voordelig te worden beschouwd.

8.3.

Met name de opname van de Europese waarden in hetzelfde beginselkader is van groot belang nu duidelijk is dat de onderhandelingen over handels- en investeringsovereenkomsten niet alleen economisch van aard zijn maar een breder sociaal-economisch project vormen met een multidimensionaal en meerlagig hervormingskarakter.

8.4.

Zeker na de goedkeuring van de Overeenkomst van Parijs (COP21) door de EU en van de nieuwe doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s), die de Economische en Sociale Raad van de VN (17) heeft goedgekeurd, zijn duurzame ontwikkeling en milieubescherming een gelijkwaardig en onlosmakelijk onderdeel van die waarden.

8.5.

Dit karakter komt uiteraard nog sterker tot uiting als de lidstaten waarmee wordt onderhandeld zich in toetredingsonderhandelingen bevinden, waarbij Turkije als het meest typische voorbeeld geldt.

8.6.

De herziening moet ook gebaseerd zijn op de internationale normen en internationale conventies voor de bescherming van de rechten van werknemers (18).

8.7.

Om die reden heeft de EU besloten drie belangrijke beginselen als leidraad te nemen, om het bovenstaande te waarborgen. Deze luiden als volgt:

8.8.

Inspanningen met het oog op convergentie met handelspartners moeten dan ook gepaard gaan met:

9.1.

De werkingssfeer van de nieuwe overeenkomst moet met andere gebieden worden uitgebreid, zoals:

evenals bindende bepalingen inzake de onverwijlde omzetting en opname van de Europese wetgeving en bijzondere aandacht voor de verplichte beslechting van geschillen die voortvloeien uit de toepassing ervan via een mechanisme dat geen politiek besluit vergt om in werking te treden, anders dan tot dusverre het geval is, hetgeen in aanzienlijke mate elke essentiële oplossing van geschillen op transparante wijze bemoeilijkt.

9.2.

Van het grootste belang wordt voorts de koppeling geacht met de herziene marktgerichtheid van de EU, die van haar kant niet-onderhandelbare zaken aan de onderhandelingstafel ter sprake zal brengen zoals de democratisering en transparantie in de besluitvorming, op zowel transnationaal als nationaal niveau, alsmede de rol van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld in het openbare debat en het onderhandelingsproces, met het oog op een doeltreffender en meer burgervriendelijke uitvoering van de herziene overeenkomst.

9.3.

De verbetering van de handelsbetrekkingen in de nieuwe overeenkomst voor de DU zou onder andere de volgende voordelen kunnen opleveren:

9.4.

Het proces moet starten met onderhandelingen die onmiddellijk met de participatie van de sociale partners en maatschappelijke organisaties plaatsvinden, en moet verlopen volgens transparante procedures.

9.5.

Het EESC is ingenomen met de openbare raadpleging en stelt voor een betreffende studie van sociale en welzijnsindicatoren ook voor andere gebieden uit te voeren, zoals bijv. dat van de rechten van consumenten en werknemers.

9.6.

Het EESC is van mening dat vanaf het begin duidelijk moet worden gemaakt dat het proces deel uitmaakt van het bredere proces van toetredingsonderhandelingen en dat het niet louter een monolithische verdieping is van de commerciële samenwerking tussen de EU en Turkije; voorts moet er voor een succesvol verloop van de debatten ook sprake zijn van volledige harmonisatie van datgene wat tot dusver overeengekomen is.

9.7.

Naast de bestaande problemen die in de nieuwe tekst van de overeenkomst moeten worden aangepakt, moet de tekst een grotere reikwijdte krijgen door een specifiek hoofdstuk betreffende de bescherming van het milieu, duurzame ontwikkeling en energiezekerheid en -samenwerking (zowel hernieuwbare als conventionele bronnen) toe te voegen.

9.8.

Volgens het EESC moet er ook een nieuw kader voor samenwerking op het gebied van investeringen met een hoog niveau van bescherming van investeerders tot stand worden gebracht, waarbij tegelijk ook wordt voorzien in een onpartijdige procedure voor geschillenbeslechting, teneinde de markten meer vertrouwen te geven in het vermogen van de economie om in de toekomst schokken van politieke aard op te vangen. Een dergelijk kader moet rekening houden met de bezwaren ten aanzien van de bescherming van investeerders (19).

9.9.

De nieuwe overeenkomst zal tevens heel duidelijk moeten voorzien in een strikt kader om protectionistische en discriminerende maatregelen ten opzichte van buitenlandse producten alsook aanvullende of verborgen rechten tegen te gaan, zoals voorgeschreven door de herziene Europese handelswetgeving. De wetgeving voor de bestrijding van het witwassen van zwart geld, corruptie en de ondergrondse economie moet aangescherpt worden, evenals de toegenomen institutionele samenwerking voor de bestrijding van de grensoverschrijdende criminaliteit.