31.8.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 288/120

Rapporteur:

Luca JAHIER

1.1.

Cultuur speelt een belangrijke rol in het huidige mondiale politieke klimaat waarbij de eerbiediging van de mensenrechten, verdraagzaamheid, samenwerking en wederzijdse solidariteit opnieuw worden bedreigd. Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is dan ook ingenomen met de mededeling, die een duidelijk inzicht in het effect van cultuur verschaft. Er wordt een indrukwekkend overzicht gegeven van bestaande programma’s op EU- en nationaal niveau en er wordt aandacht besteed aan potentiële actiegebieden voor internationale culturele uitwisseling.

1.2.

Het EESC roept thans op om een volgende stap te zetten en in aansluiting op een tekst met als titel „Naar een EU-strategie” over te gaan naar de goedkeuring en vervolgens de tenuitvoerlegging van een duidelijke strategie en een actieplan. Het actieplan moet inspelen op vier structurele behoeften: duidelijkheid omtrent de governance op EU-niveau; coördinatie en aanvullende ondersteuning op het niveau van de lidstaten; verduidelijking van de financiële aspecten; bevordering van netwerken van onderling verbonden culturele spelers die een cultureel florerend maatschappelijk middenveld vertegenwoordigen.

1.3.

Met het oog op de volledige erkenning van het belang van cultuur voor duurzaamheid, zou het EESC graag zien dat cultuur wordt erkend als een vierde pijler van duurzame ontwikkeling, op gelijke voet met de economische, de sociale en de milieupijler.

1.4.

Het EESC is verheugd dat cultuur wordt erkend als fundamentele basis voor vrede en stabiliteit. Cultuur is dan ook van cruciaal belang voor de bevordering van het belangrijkste doel van de Europese Unie, nl. om „vrede, haar waarden en het welzijn van haar volkeren te bevorderen” (artikel 3 VEU). Het EESC doet dan ook een beroep op de EU om, gelet op haar ervaring, wereldwijd een voortrekkersrol te spelen bij de tenuitvoerlegging, bescherming en bevordering van vrede overal ter wereld.

1.4.1.

Deze rol zou bijvoorbeeld kunnen worden bevorderd via de ontwikkeling van experimentele initiatieven zoals het nieuwe „Witte Duif”-initiatief, gebaseerd op de bijdrage van de EU aan het vredesproces in Noord-Ierland. Daarbij wordt een hoognodige component cultuur en vredesopbouw toegevoegd aan conflictoplossingsstrategieën.

1.4.2.

Bevordering van cultuur als pijler voor vrede en stabiliteit gaat hand in hand met aandacht voor vrijheid van kunstzinnige expressie als een mensenrecht, met ondersteuning van mondiale initiatieven ter bescherming van de rechten van kunstenaars, en met de verdere ontplooiing van dergelijke initiatieven op Europees niveau.

1.4.3.

Het EESC is er zich van bewust dat cultuur mogelijk wordt misbruikt en gemanipuleerd om een autoritaire, populistische of andere politieke agenda te ondersteunen. EU-uitwisselingen staan open voor de standpunten van diverse belanghebbenden en voor pluralistische benaderingen. Het gaat daarbij niet om controle, waardoor propaganda wordt gekenmerkt. Een cultuur die gebaseerd is op de buitengewone rijkdom van diversiteit, zal onvermijdelijk ook populistische tendensen en door de overheid gestuurde culturele propaganda bestrijden, bruggen bouwen tussen mensen en nieuwe kansen openen voor nauwere samenwerking en uitwisseling.

1.5.

Het EESC benadrukt het belang van het maatschappelijk middenveld als hoofdrolspeler in een duurzame samenleving en bij de ontwikkeling van initiatieven op cultureel gebied. De EU moet dan ook investeren in de ondersteuning van de ontwikkeling van een gestructureerd maatschappelijk middenveld op cultureel gebied.

1.5.1.

Het EESC wijst op het belang van programma’s waarbij het verband worden nagegaan tussen cultuur en economische, sociale en politieke ontwikkelingsstrategieën, waarbij cultuur uit de marge wordt gehaald en centraal in het politieke speelveld wordt geplaatst.

1.5.2.

Het EESC pleit voor de ontwikkeling van studie- en uitwisselingsprogramma’s op het gebied van cultuur in ruimere zin, naar het model van het succesvolle programma Erasmus+.

1.5.3.

Het EESC steunt de oproep om een platform voor een cultureel maatschappelijk middenveld op te richten, waarbij alle relevante belanghebbenden betrokken moeten worden. Het verbindt zich ertoe een dergelijk gestructureerd overleg en een dergelijke dialoog in de komende jaren te ondersteunen.

1.6.

Het EESC erkent het belang van cultuur en de creatieve sector als een belangrijke factor van economische groei, banenschepping en duurzame ontwikkeling. In de mededeling wordt gewezen op een aantal aspecten en programma’s, waar het Comité volledig achter staat. Het Comité moedigt derhalve passende investeringen op dit gebied aan.

1.6.1.

De ontwikkeling van vaardigheden in de culturele en de creatieve bedrijfstakken legt de grondslag voor de ontwikkeling van dit potentieel.

1.6.2.

Het EESC steunt de ontwikkeling van een programma „culturele hoofdsteden” op internationale schaal, in samenwerking met de Raad van Europa en de Unesco, alsook de versterking van de bestaande stedelijke netwerken voor uitwisseling op het gebied van cultuur.

1.7.

Het Comité onderstreept dat een culturele dimensie in de kern van alle toekomstige internationale overeenkomsten moet worden opgenomen, bijvoorbeeld in het nieuwe partnerschap met de ACS-landen na 2020.

1.8.

Het EESC is van mening dat de positieve dynamiek van het komende Europees Jaar voor het cultureel erfgoed 2018 moet worden aangegrepen om de goedkeuring en vervolgens de tenuitvoerlegging van een actieplan voor cultuur in internationale betrekkingen een impuls te geven.

2.1.

In de gezamenlijke mededeling worden benaderingen besproken voor een EU-strategie voor internationale culturele betrekkingen in het kader van de rol van de EU als mondiale speler.

2.2.

In de mededeling worden drie pijlers voorgesteld voor deze strategie, namelijk 1) leidende beginselen voor EU-optreden, 2) drie belangrijke gebieden voor dergelijk optreden en 3) een voorstel voor een strategische aanpak van culturele diplomatie.

2.3.

In de voorgestelde leidende beginselen wordt benadrukt dat het noodzakelijk is culturele diversiteit en eerbiediging van mensenrechten te bevorderen als essentiële fundamenten voor democratie, stabiliteit en duurzame ontwikkeling, met inbegrip van vrijheid van meningsuiting en artistieke expressie. Tevens is het zaak verder te gaan dan het louter projecteren van de diversiteit van Europese culturen en de nadruk te leggen op wederkerigheid en dus wederzijds respect en interculturele dialoog. Daarnaast wordt in de mededeling de noodzaak van complementariteit en subsidiariteit ten aanzien van de huidige initiatieven van de lidstaten benadrukt. Er wordt een horizontale aanpak aangemoedigd, die verder gaat dan kunst in de strikte betekenis van het woord en ook beleidsmaatregelen en activiteiten omvat op het gebied van interculturele dialoog, toerisme, onderwijs, onderzoek en de creatieve sectoren. Ten slotte wordt in de mededeling ook verduidelijkt dat overlappingen moeten worden vermeden door rekening te houden met bestaande kaders voor samenwerking en financieringsinstrumenten, i.e. de specifieke thematische programma's en geografische samenwerkingskaders die reeds door de EU zijn voorgesteld.

2.4.

De drie actielijnen die worden voorgesteld om de culturele betrekkingen met de partnerlanden te bevorderen zijn: a) cultuur ondersteunen als motor voor duurzame sociale en economische ontwikkeling, b) cultuur en interculturele dialoog bevorderen voor vreedzame betrekkingen tussen gemeenschappen en c) de samenwerking op het gebied van cultureel erfgoed versterken.

2.5.

In het kader van het ondersteunen van cultuur als motor voor duurzame sociale en economische ontwikkeling, wordt voorgesteld andere landen te helpen bij de ontwikkeling van hun cultuurbeleid, de culturele en creatieve sector te versterken en de rol van lokale autoriteiten in de partnerlanden te ondersteunen.

2.6.

De verdieping van beleidsdialogen en de versterking van governance-stelsels, ook via gerichte uitwisseling van ervaringen, kunnen de ontwikkeling van cultureel beleid ondersteunen.

2.7.

De rol van de culturele en creatieve sector in het bevorderen van slimme, duurzame en inclusieve groei wordt benadrukt en er wordt aangetoond dat cultuur in lage- en middeninkomenslanden verantwoordelijk is voor 1,5-3,7 % van het bbp (Unesco-indicatoren inzake cultuur voor ontwikkeling). Daarom wordt in de mededeling voorgesteld expertise te delen om deze sector verder te ontwikkelen, creatieve hubs en clusters te versterken en de ontwikkeling van relevante vaardigheden te bevorderen, alsook om een degelijk regelgevingskader tot stand te brengen voor steun aan kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) en territoriale samenwerking.

2.8.

Het belang van het ondersteunen van cultuur in stadsontwikkeling wordt benadrukt, evenals het effect in termen van groei en sociale cohesie. Daarbij wordt tevens aangegeven dat het noodzakelijk is openbare ruimten voor iedereen beschikbaar te maken en wordt eveneens ingegaan op de impact van audiovisuele programma's en architectuur.

2.9.

In het kader van de tweede actielijn die in de mededeling wordt voorgesteld — cultuur en interculturele dialoog bevorderen voor vreedzame betrekkingen tussen gemeenschappen — wordt gepleit voor het ondersteunen van de samenwerking, dialoog en mobiliteit tussen culturele actoren en de werken van kunstenaars.

2.10.

Er wordt gesproken over het vermogen dat interculturele dialoog heeft om de vredesopbouw te bevorderen, waarbij cultuur een hulpmiddel is bij het voorkomen van conflicten en het bevorderen van verzoening in post-conflictsituaties, en er worden verschillende bestaande instrumenten genoemd.

2.11.

De derde actielijn die in de mededeling wordt voorgesteld, is de versterking van de samenwerking op het gebied van cultureel erfgoed als een belangrijke uiting van culturele verscheidenheid en een instrument om toerisme en economische groei te bevorderen. Daarom wordt voorgesteld onderzoek op het gebied van cultureel erfgoed te steunen, illegale handel te bestrijden en bij te dragen aan de door de Unesco geleide internationale inspanningen voor de bescherming van sites van cultureel erfgoed.

2.12.

Voor de derde pijler wordt in de mededeling een strategische EU-benadering van culturele diplomatie voorgesteld, waarin samenwerking tussen alle belanghebbenden — overheden op alle niveaus, lokale culturele organisaties en het maatschappelijk middenveld, de Commissie en haar hoge vertegenwoordiger, de lidstaten en hun culturele instanties — wordt aangemoedigd om complementariteit en synergieën te waarborgen. Er worden diverse formaten voor intensievere samenwerking voorgesteld.

2.13.

Voorts wordt in de mededeling het belang onderstreept van interculturele uitwisselingen van studenten, onderzoekers en alumni via bestaande of tot dusver onontwikkelde uitwisselingsprogramma's.

3.1.

Het EESC is verheugd over de gezamenlijke mededeling die door de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger wordt voorgesteld. In deze tijden waarin sociale versnippering en populistische tendensen terrein winnen, heeft cultuur een steeds grotere rol te spelen om de banden binnen de civiele samenleving aan te halen, wederzijds begrip te bevorderen, diversiteit en uitwisseling aan te moedigen en simplistische benaderingen tegen te gaan.

3.2.

De mededeling verschaft een duidelijk inzicht in het effect van cultuur. Er wordt een indrukwekkend overzicht gegeven van bestaande maatregelen op EU- en nationaal niveau en er wordt aandacht besteed aan verschillende potentiële actiegebieden voor culturele uitwisseling en diplomatie.

3.3.

Het Comité benadrukt nu echter dat het nodig is een stap verder te gaan met de strategie. In een actieplan moeten precieze aandachtspunten en strategisch relevante landen worden gedefinieerd, zodat een gerichte aanpak en een samenhangende beoordeling van de eerste fase van de strategie mogelijk worden. Er moet nadruk worden gelegd op de relevantie van de strategie met het oog op de samenwerking met de buurlanden en kandidaatlidstaten van de EU.

3.4.

Cultuur kan in externe betrekkingen niet neutraal worden bekeken of los worden gezien van de politieke context van de betrokken landen. Zowel in het verleden als vandaag zijn er voorbeelden die aantonen hoe cultuur mogelijk wordt misbruikt en gemanipuleerd om een autoritaire, populistische of andere politieke agenda te ondersteunen. Hoewel cultuur in de Europese uitwisselingen zeker een agenda dient, is het belangrijk te onderstrepen dat de EU-uitwisselingen, in tegenstelling tot propaganda, openstaan voor standpunten van diverse belanghebbenden en voor een pluralistische aanpak. De EU ziet dus af van controle, die typisch is voor propaganda. In die zin zal cultuur die gebaseerd is op de buitengewone rijkdom van diversiteit, onvermijdelijk ook populistische tendensen en door de overheid gestuurde culturele propaganda bestrijden, bruggen bouwen tussen mensen, muren — die thans steeds vaker worden opgetrokken — neerhalen, groeiende vooroordelen ontkrachten en nieuwe kansen openen voor nauwere samenwerking en uitwisseling.

3.5.

Culturele educatie op basis van creatieve processen en de opwaardering van diversiteit, met inbegrip van interculturele uitwisseling, kunnen mensen verder bewust maken en hen helpen tegen het gebruik van cultuur in een populistische zin weerstand te ontwikkelen.

3.6.

Het Comité onderstreept ook dat het, gezien de betrokkenheid van meerdere directoraten en belanghebbenden, nodig is een duidelijke governancestructuur op te zetten om de samenwerking in goede banen te leiden zodat er duidelijke voorstellen en resultaten kunnen worden geproduceerd. Deze structuur moet echter wel voldoende flexibel zijn om geen extra administratieve lasten te veroorzaken. Er moet worden bepaald wie de hoofdbeheerder van de beschikbare fondsen zal zijn.

3.7.

Cultuur heeft een intrinsieke waarde op zich, maar het EESC benadrukt niettemin dat ook op verwante beleidsterreinen rekening moet worden gehouden met cultuur, zodat cultuur kan bijdragen aan overeengekomen doelstellingen en acties en dat het belang ervan voor het Europese project wordt erkend. Momenteel ontbreekt cultuur echter in bestaande actieplannen, met inbegrip van het werkprogramma van de Commissie voor 2017. Cultuur moet steeds meer onderdeel worden van de prioriteiten en acties van de Europese Commissie en de eerste concrete acties moeten in het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2018 worden opgenomen.

3.8.

Cultuur is van cruciaal belang om de rol van de EU als mondiale speler te versterken, ook op de expliciet genoemde aandachtsgebieden. Dit geldt in het bijzonder voor de EU-strategie voor Syrië, de mondiale EU-strategie en het partnerschap Afrika-EU.

3.9.

Gezien het belang van cultuur en de creatieve sector stelt het EESC voor ervoor te zorgen dat met kwesties i.v.m. cultuur en de creatieve sector rekening wordt gehouden in alle toekomstige onderhandelingen op internationaal niveau, te beginnen met het volgende onderhandelingsmandaat voor het nieuwe partnerschap met de ACS-landen na 2020. Hierbij zij ook gedacht aan handelsbesprekingen, waarbij de EU de nodige maatregelen moet nemen om Europese culturele activiteiten te ondersteunen, beschermen en te bevorderen (1).

3.10.

Het EESC moet het thema cultuur meenemen in de permanente organen die het beheert en in zijn gewone werkzaamheden.

3.11.

Het EESC is verheugd dat wordt erkend dat cultuur belangrijk is voor de ontwikkeling van onze samenlevingen en van invloed is op belangrijke beleidskwesties. Het EESC benadrukt echter dat kunst en cultuur niet mogen worden gereduceerd tot slechts hun strategische en materiële waarde, maar ook moeten worden erkend om hun intrinsieke waarde als waarmerken van onze gedeelde mensheid.

3.12.

„Culturele rechten” worden kort genoemd, maar de strategie zou uitgebreid moeten ingaan op het beginsel van Europese waarden als basis van culturele verstandhouding, uitwisseling en ontwikkeling. De strategie zou ook nota kunnen nemen van de belangrijke werkzaamheden van de speciale rapporteur op het gebied van culturele rechten (OHCHR) (2).

3.13.

In de mededeling wordt aangegeven dat mensen regelmatig over de grenzen heen communiceren met behulp van digitale hulpmiddelen en dat de vraag naar uitwisseling en interculturele samenwerking even snel is geëvolueerd als de digitale revolutie, maar er wordt onvoldoende aandacht besteed aan de implicaties en het potentieel die deze digitale omwenteling heeft voor de internationale culturele betrekkingen. Het is daarom cruciaal om het effect van de digitale omwenteling te onderzoeken en een plaats te geven, waarbij in het bijzonder rekening moet worden gehouden met het effect op interculturele uitwisselingen tussen volkeren en zowel het potentieel als de risico's van vooroordelen en desinformatie moeten worden onderzocht. In deze zin stellen culturele uitwisselingen mensen in staat interesses te ontwikkelen en moedigen ze mensen aan informatie en hulpmiddelen die online beschikbaar zijn te raadplegen.

3.14.

Het valt te betwijfelen of digitale middelen verantwoordelijk zijn voor deze toegenomen uitwisseling, aangezien kan worden aangenomen dat economische verschuivingen en sociale uitdagingen een overheersende invloed hebben gehad op deze mondiale tendensen.

3.15.

In het licht van de recente gebeurtenissen stelt het EESC voor in de mededeling ook interreligieuze dialoog op te nemen als element van interculturele dialoog, samen met levensbeschouwelijke en niet-confessionele organisaties, conform de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie die verwijst naar de „culturele, religieuze en humanistische tradities van Europa”, en artikel 17 van het VWEU. Een en ander kan worden bevorderd via experimentele initiatieven, zoals voorzieningen voor studenten en wetenschappers van religieus geïnspireerde universiteiten en scholen in het kader van het programma Erasmus+.

3.16.

In de mededeling wordt het effect van cultuur op duurzame ontwikkeling genoemd als een onderdeel van inclusieve en evenwichtige economische groei (3). Het EESC betreurt dat deze kwestie niet meer aandacht krijgt, gezien de voorstellen om van cultuur een autonome pijler van duurzaamheid te maken. In de afgelopen jaren sluiten steeds meer organisaties (4) zich aan bij de stelling dat aan cultuur evenveel belang moet worden gehecht als aan andere dimensies van ontwikkeling: economie, sociale inclusie en het milieu. Deze benadering wordt actief door het EESC ondersteund. Dit houdt verband met de overtuiging dat cultuur een belangrijke component is van inclusieve gemeenschapsvorming.

3.17.

Het EESC onderstreept het belang van processen van co-creatie voor artistieke ontwikkeling en uitwisseling, een factor die niet wordt genoemd in de mededeling. Co-creatie draagt niet alleen bij aan uitwisselings- en leerprocessen op „ooghoogte”, maar kan ook leiden tot innovatief werk dat zorgt voor artistieke ontwikkeling en groei, met inbegrip van economische en sociale ontwikkeling.

3.18.

Het Comité onderstreept dat culturele uitwisseling en dialoog moeten worden gebaseerd op objectieve gegevens, zodat culturele en artistieke betrekkingen zo goed mogelijk kunnen worden afgestemd op het land of de regio in kwestie. Om dit te kunnen doen is het nodig de culturele praktijk en de sterke punten en uitdagingen zowel in als met partnerlanden te onderzoeken. Het Compendium van cultuurbeleid en -trends in Europa van de Raad van Europa is een interessant initiatief.

3.19.

Daarnaast is het voor een langetermijnaanpak nodig dat culturele uitwisselingen en interacties constant worden gemonitord en geëvalueerd, zodat kan worden gegarandeerd dat ze effect hebben en wederzijdse voordelen bieden.

3.20.

Wanneer programma's ter bevordering van culturele uitwisselingen worden ontworpen, moet rekening worden gehouden met de kosten van de vertaal- en tolkdiensten die nodig zijn voor deze uitwisselingen.

3.21.

Het EESC benadrukt dat het bij het ontwerpen van nieuwe programma's nodig is deze zowel binnen de EU als in de partnerlanden en onder hun burgers te communiceren, om de benadering toe te lichten, initiatieven te ondersteunen en informatie te verstrekken over financieringsmogelijkheden. Er zouden verschillende bestaande kanalen (Euronews, culturele prijzen enz.) kunnen worden ingeschakeld om deze inspanningen te ondersteunen.

3.22.

Het EESC wijst er ook op dat rekening moet worden gehouden met de rol van subnationale structuren, regio’s en steden, zoals wordt benadrukt in het advies dat het Europees Comité van de Regio’s op 7 en 8 februari 2017 heeft goedgekeurd.

3.23.

Het Comité benadrukt dat het zeer belangrijk is vrije uitwisseling aan te moedigen en meningsverschillen tussen lidstaten over het bezit van kunstvoorwerpen die deel uitmaken van het nationaal cultureel erfgoed, te beslechten.

3.24.

Het EESC is verheugd over deze mededeling en zou graag zien dat de voorstellen worden vertaald in concrete actie. Het zou graag verder ingaan op gebieden die in het voorstel onvoldoende aandacht krijgen: a) cultuur als pijler voor vrede en stabiliteit, b) cultuur en het maatschappelijk middenveld, en c) cultuur en de creatieve industrieën voor duurzame groei en ontwikkeling.

3.25.

Met het oog op het belang en de zichtbaarheid van het komende Europees Jaar van het cultureel erfgoed, stelt het EESC voor dit kader en deze positieve dynamiek te gebruiken voor de ontwikkeling en lancering van het actieplan voor cultuur in de externe EU-betrekkingen in 2018.

4.1.

Het EESC is verheugd dat cultuur wordt erkend als fundamentele pijler voor vrede en stabiliteit. Cultuur is dan ook van cruciaal belang voor de bevordering van het belangrijkste doel van de Europese Unie, nl. om „vrede, haar waarden en het welzijn van haar volkeren te bevorderen” (artikel 3 VEU).

4.2.

De Europese Unie moet zijn rechtmatige plaats als wereldleider innemen bij de tenuitvoerlegging, bescherming en bevordering van vrede overal ter wereld. Dit model, dat voor de langste periode van vrede en welvaart na de wereldoorlogen in Europa heeft gezorgd en met de Nobelprijs is bekroond, getuigt van het vermogen van de Unie om wereldwijd op dit gebied het voortouw te nemen. De staat van dienst van de EU op het gebied van mensenrechten en democratie, gelijkheid, verdraagzaamheid, begrip en wederzijds respect is zonder weerga op het internationale toneel. Gelet op de mondiale uitdagingen van vandaag, heeft het EU-motto „Eenheid in verscheidenheid” thans een grotere weerklank dan op enig ander moment in haar 60-jarige geschiedenis van de Unie het geval was.

4.3.

Het EESC wijst op het belang van uitwisseling met het oog op conflictpreventie, conflictoplossing en postconflictverzoening. De gelegenheid die hiertoe wordt geboden via kunst en cultuur, maakt open uitwisseling mogelijk en schept wederzijds vertrouwen. Er is sprake van cultuur in pre- en postconflictsituaties, maar dit aspect moet worden uitgediept, met name aangezien culturele actoren uit derde landen op dit gebied ook over enorm veel expertise beschikken, wat beschouwingen tot wederzijds voordeel kan opleveren. In vredesakkoorden moet eerbiediging van culturele mensenrechten worden opgenomen, zodat culturele minderheden in voormalige conflictgebieden ook zullen worden gerespecteerd (5).

4.4.

De rol van de EU in het Noord-Ierse vredesproces kan dienen als mogelijke aanzet voor een vredesopbouwstrategie op mondiaal niveau. Een nieuw „Witte Duif”-initiatief zou bijvoorbeeld geïnspireerd kunnen worden door de rol die de EU via haar unieke Peace-programma in het Noord-Ierse vredesproces heeft gespeeld (6). Met een mondiale reikwijdte zou het initiatief alomvattend kunnen worden opgezet, met een bottom-up input van het maatschappelijke en politieke leven. Het zou kunnen aansluiten bij het nieuwe solidariteitskorps van de Commissie en het Erasmus+-model volgen, ook al zou het niet uitsluitend op jongeren gericht zijn. Ook zij gedacht aan interactie met alle EU-maatregelen op het gebied van defensie, veiligheid en diplomatie, waarbij aldus een hoognodige component cultuur en vredesopbouw zou worden toegevoegd aan conflictoplossingsstrategieën. Het initiatief zou dus de interculturele dialoog, wederzijds respect, tolerantie en begrip bevorderen door middel van cultuur, onderwijs en media.

4.5.

Het EESC vraagt aandacht voor de rol van het maatschappelijk middenveld, politieke stichtingen en lokale autoriteiten bij vredesopbouw en verzoening. Hun expertise moet worden benut en hun perspectief geïntegreerd en bevorderd.

4.6.

Het Comité benadrukt dat er, om vrede en stabiliteit te bevorderen, culturele initiatieven en uitwisselingen moeten worden ontwikkeld in samenwerking met lokale spelers en er moeten inspanningen worden geleverd om door te dringen tot bij lokale burgers en niet alleen tot in de kringen waar culturele en artistieke programma's normaal op zijn gericht.

4.7.

Op intergouvernementeel niveau zijn de initiatieven van de Raad van Europa lovenswaardig. De samenwerking met de Raad van Europa moet worden versterkt om gebruik te maken van zijn expertise met betrekking tot de buurlanden van de EU die van de Raad deel uitmaken. Het EESC wijst bijvoorbeeld op het Indicator Framework on Culture and Democracy, en op het Youth Peace Camp-initiatief dat jonge mensen en jongerenorganisaties uit door conflicten getroffen regio's de mogelijkheid biedt in dialoog te treden en aan activiteiten op het gebied van conflicttransformatie deel te nemen die zijn gebaseerd op mensenrechteneducatie en interculturele leerprocessen. Dit programma zou als model kunnen fungeren voor culturele dialoog tussen jongeren.

4.8.

Het EESC vestigt de aandacht ook op het effect van cultuur op veiligheidskwesties in stedelijke ruimten, een onderwerp waarop wordt ingegaan in de recente studie van het Comité over cultuur, steden en identiteit in Europa, en stelt voor de uitwisseling van positieve ervaringen op dit gebied te bevorderen (7).

4.9.

Het is belangrijk om beter te begrijpen wat het effect van cultuur — en het verlies ervan — is op de radicalisering van jongeren. De invloed van culturele activiteiten en het culturele erfgoed op sociale stabiliteit en cohesie moet worden onderstreept, en het misbruik van cultuur en erfgoed als middel ter bevordering van een radicale of nationalistische agenda moet worden voorkomen.

4.10.

Het bevorderen van cultuur als pijler voor vrede en stabiliteit moet worden gecombineerd met aandacht voor de vrijheid van artistieke expressie als mensenrecht. Middenveldorganisaties ontplooien wereldwijd tal van initiatieven ter ondersteuning van vervolgde kunstenaars (bijv. Freemuse, Observatoire de la Liberté de la Création Artistique). Hun ontwikkeling en netwerkkoppeling binnen het Europese landschap van maatschappelijke organisaties moeten worden bevorderd.

5.1.

Het EESC benadrukt dat het noodzakelijk is een actief maatschappelijk middenveld te ontwikkelen om participatieve en inclusieve groei en culturele ontwikkeling te bevorderen. Activiteiten van het maatschappelijk middenveld moeten worden versterkt door middel van culturele dialoog en uitwisselingen alsook activiteiten voor capaciteitsopbouw (8) De opbouw van administratieve capaciteit in maatschappelijke organisaties is een belangrijke factor ter waarborging van cocreatie en uitwisseling „op ooghoogte”.

5.2.

Het EESC is het dus eens met het streven om organisaties van het maatschappelijk middenveld die zich in de partnerlanden bezighouden met cultuur meer te steunen. Terecht wordt benadrukt dat het noodzakelijk is om culturele actoren te integreren, en het EESC wil graag onderstrepen hoe belangrijk dit is, niet alleen voor de interculturele dialoog, maar ook voor de culturele diversiteit en de culturele rechten.

5.3.

Het EESC wil graag benadrukken dat het noodzakelijk is niet-gouvernementele organisaties en stichtingen, zowel in Europa als in de partnerlanden, als waardevolle spelers en faciliteerders van succesvolle uitwisseling en dialoog bij de initiatieven te betrekken. Programma's van nationale culturele actoren moeten als zodanig worden benut, krachten moeten worden gebundeld en er moet lering worden getrokken uit bijv. de activiteiten van de Robert Bosch Stichting op het gebied van internationale betrekkingen en de projecten van Interarts, zoals hun door de EU gefinancierde project „SouthMed CV — Communities of practice for the public value of culture in the Southern Mediterranean” (Praktijkgemeenschappen voor de publieke waarde van cultuur in het zuidelijke Middellandse Zeegebied; gefinancierd via het EUROMED-programma van DG NEAR), dat tot doel heeft cultuur van de rand naar het middelpunt van het publieke toneel te verplaatsen door het potentiële verband van cultuur met economische, sociale en politieke ontwikkelingsstrategieën te onderzoeken.

5.4.

Het Comité vraagt aandacht voor het feit dat (inter)culturele uitwisselingen niet mogen worden beperkt tot kunstenaars en culturele belanghebbenden, maar moeten trachten alle burgers te bereiken en te betrekken. Ondanks de inspanningen om hiervoor een oplossing te vinden zijn culturele en artistieke uitwisselingen nog steeds vooral gericht op een beperkt aantal mensen met vaak een vergelijkbare sociale, culturele en educatieve achtergrond. Daarom moeten uitwisselingen in het kader van participatieve culturele initiatieven en de ontwikkeling van kunstonderwijs expliciet worden opgenomen in culturele programma's. Alleen dan kan het potentieel dat kunst en cultuur hebben om stabiliteit, vrede en duurzame ontwikkeling te bevorderen, volledig worden benut.

5.5.

Het EESC hecht veel waarde aan het Erasmus+-programma en erkent het belang van dit programma voor uitwisseling, wederzijds begrip en gezamenlijke leerprocessen. Op EU-niveau bestaan geen vergelijkbare initiatieven voor culturele actoren en burgers die actief zijn op het gebied van kunst en cultuur. De ontwikkeling van een specifiek programma voor uitwisseling en mobiliteit voor kunsten en cultuur in ruimere zin zou kunnen worden overwogen.

5.6.

Er bestaan veel uitwisselings- en studiebezoekprogramma's voor kunstenaars en culturele actoren, gefinancierd op bilaterale basis via nationale culturele instanties. Er moet worden gezocht naar meer synergieën tussen deze programma's, met inbegrip van niet-gouvernementele initiatieven zoals o.a. het Roberto Cimetta Fonds.

5.7.

Het belang van internationale samenwerking en mobiliteit voor de ontwikkeling van culturele identiteit moet worden erkend in een tijd waarin demografische, sociale en economische veranderingen de afstanden tussen en binnen landen ook verkleinen. Deze veranderingen hebben een effect op culturele processen en bieden meer potentieel voor grensoverschrijdende culturele netwerkactiviteiten. Indien passend ondersteund, kan deze mobiliteit, naast de positieve invloed die ze heeft op economische uitwisseling, bijdragen aan de ontwikkeling van een culturele identiteit, en vredesopbouw en sociale cohesie bevorderen. Deze mobiliteit moet evenwichtig worden aangevuld met steun voor de ontwikkeling van solide structuren die culturele en creatieve initiatieven een toekomst garanderen.

5.8.

Het EESC benadrukt het vermogen van culturele netwerken om de uitwisseling tussen cultuurbeoefenaars te bevorderen, structuur aan te brengen in het culturele landschap en een cultureel actief maatschappelijk middenveld te ontwikkelen. Daarom stelt het Comité voor uitwisselingen onder Europese culturele netwerken te bevorderen, een financieringslijn van het programma Creatief Europa. Het zou een goed idee zijn om contacten met bestaande netwerken op internationaal niveau en de ontwikkeling van netwerken in verschillende regio's te bevorderen.

5.9.

Daarnaast onderstreept het EESC het nut van andere onderdelen van het huidige Creatief Europa-programma en zou het graag zien dat alle financieringsmogelijkheden worden geëvalueerd in het licht van hun potentieel voor culturele uitwisseling op internationaal niveau.

5.10.

Het EESC is ingenomen met de oproep tot oprichting van een forum voor het maatschappelijk middenveld waaraan alle relevante belanghebbenden moeten deelnemen en dat een belangrijke rol moet spelen in de ontwikkeling van het hierboven genoemde actieplan voor internationale culturele betrekkingen. Een en ander zou de vorm kunnen aannemen van een jaarlijks forum op basis van horizontale uitwisselingen en debatten, vergaderingen via satellietverbinding op verschillende geografische plekken, binnen en buiten de EU.

5.11.

Het EESC verbindt zich ertoe de komende jaren een dergelijk gestructureerd overleg en een dergelijke dialoog met relevante stakeholders op het gebied van externe betrekkingen te ondersteunen. Het zal er verder over nadenken hoe het in het kader van zijn rol en werkmethoden een specifieke en gestructureerde bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van bovengenoemd actieplan.

6.1.

Cultuur moet volledig worden erkend als de vierde pijler van duurzame ontwikkeling. Op deze manier kunnen tegenstrijdige visies worden verzoend waarbij cultuur ofwel wordt beschouwd als een instrument voor economische groei, ofwel als een intrinsieke waarde die niet moet worden onderworpen aan economische prioriteiten.

6.2.

Het EESC onderstreept het belang van duurzaamheid en van alternatieve maatstaven van groei, zoals een groter welzijn in de samenleving.

6.3.

In de mededeling wordt gewezen op een aantal belangrijke aspecten van de bijdrage die cultuur en de creatieve sector, meestal kmo’s (9), leveren aan duurzame ontwikkeling, economische groei en het scheppen van werkgelegenheid, die zonder meer door het EESC worden ondersteund. Zoals in de mededeling wordt benadrukt, is de wereldwijde handel in creatieve producten tussen 2004 en 2013 meer dan verdubbeld (10). Daarbij zijn de culturele en creatieve bedrijfstakken goed voor ongeveer 3 % van het wereldwijde bbp en meer dan 30 miljoen arbeidsplaatsen (11).

6.4.

De noodzaak om te investeren in de ontwikkeling van relevante vaardigheden om het groeipotentieel van de creatieve sector kracht bij te zetten, moet worden onderstreept. Lokale markten moeten worden ondersteund. Mobiliteitsplannen die de ontwikkeling van vaardigheden bevorderen mogen niet leiden tot een nog grotere braindrain die ten koste gaat van partnerlanden.

6.5.

De ervaring van de Europese culturele hoofdsteden heeft aangetoond wat het effect van culturele ontwikkeling is op de economische en sociale ontwikkeling in stedelijke gebieden. Er zouden uitwisselingen en activiteiten voor capaciteitsopbouw met andere landen kunnen worden georganiseerd over de uitdagingen en strategieën die tot deze groei hebben geleid.

6.6.

Andere transnationale organisaties en regio’s hebben als voorbeeld van goede praktijken het concept van culturele hoofdsteden overgenomen (zie bijv. de aanwijzing van Islamitische culturele hoofdsteden door de ISESCO, de Islamitische Organisatie voor onderwijs, wetenschap en cultuur). Om wederzijdse voordelen en leerprocessen te optimaliseren moeten mogelijkheden voor samenwerking en synergieën worden onderzocht. In het kader van dit programma zou bijvoorbeeld een plan voor internationale culturele hoofdsteden of vriendschapsbanden tussen steden kunnen worden overwogen.

6.7.

Een ander voorbeeld van koppelingen tussen plaatsen en steden zijn de Culturele routes van de Raad van Europa. Dit programma zou kunnen worden geanalyseerd en uitgebreid op internationaal niveau om cultureel toerisme te bevorderen en het bewustzijn omtrent de gedeelde internationale culturele wortels te vergroten.

6.8.

Het EESC onderstreept dat het noodzakelijk is samenwerking en netwerkactiviteiten tussen steden binnen en buiten Europa aan te moedigen en te faciliteren. Veel Europese steden hebben ervaring op het gebied van culturele beleidsontwikkeling en het verband tussen cultuur en andere gebieden van duurzame ontwikkeling (bijv. economische groei, banenschepping, sociale inclusie, creatieve educatie, cultureel toerisme enz.). Deze ervaring kan worden benut voor een langetermijnsamenwerking tussen Europa en het mondiale Zuiden. De EU zou ook een rol kunnen spelen bij het faciliteren van samenwerking en netwerkactiviteiten tussen steden binnen en buiten Europa. Wat dit betreft zijn er al relevante initiatieven gaande die geschikte bijdragen kunnen leveren voor langetermijnsamenwerking, waaronder de programma's Pilot Cities en Leading Cities.

6.9.

Het bestaan van stedelijke netwerken die cultuurgerelateerde maatregelen ontwikkelen, zoals Eurocities, Mercociudades, Africities, het netwerk Creative Cities van de Unesco, les Arts et la Ville, het Cultural Development Network in Australië of het Creative City Network in Canada, moet in dit opzicht ook als waardevol worden beschouwd.

6.10.

Het EESC vindt het spijtig dat een genderfocus ontbreekt in de voorgestelde stappen voor een gezamenlijke strategie. Gendergelijkheid vormt de ruggengraat van onze Europese waarden, maar onderzoek toont aan dat mannelijke en vrouwelijke kunstenaars niet dezelfde zichtbaarheid genieten en niet in gelijke mate belangrijke posities innemen. De Unesco heeft ook aangegeven dat niet iedereen in gelijke mate profiteert van cultureel toerisme en culturele ontwikkelingsmaatregelen. Het EESC dringt er daarom op aanook met deze dimensie rekening te houden.