Beschikking van de Commissie

van 21 juni 2000

betreffende overheidssteun van Italië ten behoeve van Siciliana Acque Minerali Srl

(kennisgeving geschied onder nummer C(2000) 1730)

(Slechts de tekst in de Italiaanse taal is authentiek)

(Voor de EER relevante tekst)

(2000/648/EG)

DE COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN,

Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, en met name op artikel 10 en op artikel 88, lid 2, eerste alinea,

Gelet op de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte, en met name op artikel 62, lid 1, onder a),

Gelet op Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad van 22 maart 1999 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 93 van het EG-Verdrag(1),

Gelet op de mededeling van de Commissie aan de lidstaten betreffende de overdracht van middelen aan openbare bedrijven(2),

Gelet op de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden(3),

Gelet op het besluit van 3 juni 1999(4) waarbij de Commissie de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag heeft ingeleid ten aanzien van steunmaatregel C 34/99 en waarbij zij Italië heeft aangemaand haar binnen één maand alle nodige inlichtingen te verstrekken,

Na de belanghebbenden overeenkomstig voornoemd artikel in de gelegenheid te hebben gesteld hun opmerkingen kenbaar te maken,

Overwegende hetgeen volgt:

I. PROCEDURE

(1) Op 19 augustus 1997 deden de Italiaanse autoriteiten bij schrijven van hun permanente vertegenwoordiging, overeenkomstig artikel 88, lid 3, van het EG-Verdrag, aanmelding van een steunvoornemen van de regio Sicilië. De steun was bedoeld om de verliezen in de balans van Siciliana Acque Minerali Srl (hierna "SAM" genoemd) te dekken en had als rechtsgrond artikel 19 van regionale wet nr. 46 van 24 december 1997 houdende maatregelen inzake de uitoefening van beroepswerkzaamheden van reisbureaus en toeristenorganisaties op Sicilië (hierna "regionale wet nr. 46/97" genoemd). Alleen omdat de toepassing van voornoemd artikel, krachtens artikel 22 van voornoemde wet nr. 46/97, afhankelijk was van voorafgaande goedkeuring door de Commissie in de zin van de artikelen 87 en volgende van het EG-Verdrag, werd de betrokken maatregel onder nummer N 576/97 ingeschreven in het register van de aangemelde steunmaatregelen.

(2) Bij schrijven van 3 juni 1999 (SG(99) D/4000) heeft de Commissie Italië in kennis gesteld van haar besluit om de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag in te leiden ten aanzien van deze steun, en wel om twee redenen. Allereerst kon er bij de herkapitalisering ten behoeve van SAM sprake zijn van overheidssteun in de zin van artikel 87 van het EG-Verdrag. Omdat de verstrekte informatie bovendien uiterst schaars was, bleek het nodig dat de Commissie de Italiaanse autoriteiten gelastte haar binnen één maand alle bescheiden, inlichtingen en gegevens te verstrekken die noodzakelijk waren om de verenigbaarheid van de steunmaatregel te beoordelen; dit diende onder meer een herstructureringsplan (voorzover beschikbaar) te omvatten en een notitie waarin de procedure voor een eventuele verkoop van SAM in detail werd beschreven.

(3) In dat besluit heeft de Commissie de Italiaanse autoriteiten voorts meegedeeld dat zij, bij gebreke van die bescheiden, een beschikking zou geven op basis van de gegevens waarover zij beschikte.

(4) Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen bekendgemaakt(5). De Commissie heeft belanghebbenden verzocht haar hun opmerkingen over de betrokken steunmaatregel kenbaar te maken binnen één maand vanaf de datum van die bekendmaking.

(5) De Commissie heeft geen opmerkingen van belanghebbenden of van de Italiaanse autoriteiten ontvangen.

II. BESCHRIJVING

(6) Bij artikel 19 van regionale wet nr. 46/97 wordt de Assessore (raadslid) die bevoegd is voor toerisme, communicatie en transport in de regio Sicilië, gemachtigd een niet-terugvorderbare subsidie te verlenen aan Azienda Autonoma delle Terme di Acireale (een openbare instelling opgericht bij decreet nr. 12 van de president van de regio Sicilië d.d. 30 december 1954) met het oog op de herkapitalisering van Siciliana Acque Minerali Srl, een onderneming die onder de zeggenschap staat van voormelde Azienda Autonoma.

(7) De voorgenomen subsidie bedroeg 3 miljard ITL (1,5 miljoen EUR).

(8) De uiteindelijke begunstigde van de steun was SAM, een onderneming die gespecialiseerd is in het beheer van industriële installaties voor het bottelen en de distributie van mineraalwater en dranken. SAM werd in 1993 opgericht via een kapitaalinbreng van 95 % door Azienda Autonoma delle Terme di Acireale en van 5 % door particuliere aandeelhouders. Bij de oprichting had de onderneming 30 werknemers in dienst. Op 31 december 1996 waren er 26 werknemers. De omzet bedroeg in 1996 circa 3859 miljoen ITL (circa 2 miljoen EUR), met een verlies van 710 miljoen ITL (362000 EUR). Van deze verliezen moet 500 miljoen ITL worden toegeschreven aan de algemene bedrijfsvoering en 210 miljoen ITL aan het financieel beheer. Dit verlies, dat 18 % van de omzet beloopt en dat volgde op andere aanzienlijke verliezen in de voorgaande boekjaren (1922 miljoen ITL in 1995, 1075 miljoen ITL in 1994, 376 miljoen ITL in 1993), heeft tot een dermate kritieke situatie geleid dat het eigen vermogen van de onderneming negatief is geworden, met - 2584 miljoen ITL (- 1,3 miljoen EUR) op 31 december 1996.

(9) Volgens voornoemd artikel 19 van regionale wet nr. 46/97 is de betrokken steun bestemd om de verliezen van SAM te dekken en haar vermogen weer op te bouwen met het oog op de privatisering van de onderneming.

(10) De markt voor het bottelen en de distributie van mineraalwater en dranken - de voornaamste activiteit van SAM - is een markt waarop ondernemingen uit de gehele Gemeenschap met elkaar concurreren. Volgens de beschikbare gegevens(6) zijn de belangrijkste producenten te vinden in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Italië en Spanje. Meer bepaald was de intracommunautaire drankenexport in 1998 goed voor circa 13 miljard EUR, waarvan 4485957000 EUR voor rekening kwam van Frankrijk, 1983600000 EUR voor het Verenigd Koninkrijk, 1699926000 EUR voor Italië en 1159648000 EUR voor Spanje(7).

III. OPMERKING VAN BELANGHEBBENDEN

(11) Er werden geen opmerkingen van belanghebbenden ontvangen nadat het besluit van de Commissie om de procedure in te leiden was bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen(8).

IV. OPMERKINGEN VAN ITALIË

(12) De Italiaanse autoriteiten hebben evenmin opmerkingen kenbaar gemaakt, noch hebben zij gereageerd op het bevel inlichtingen te verstrekken als vervat in het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure.

V. BEOORDELING VAN DE STEUN

(13) Wat betreft de vraag of er sprake is van steun, dient de betrokken steunmaatregel - een kapitaalinbreng door de overheid in een onderneming die al eigendom is van de staat - te worden beoordeeld aan de hand van het beginsel van de "particuliere investeerder in een markteconomie" zoals beschreven in de mededeling van de Commissie aan de lidstaten betreffende de overdracht van middelen aan openbare bedrijven(9).

(14) SAM is namelijk een openbaar bedrijf in de zin van artikel 2 van Richtlijn 80/723/EEG van de Commissie van 25 juni 1980 betreffende de doorzichtigheid in de financiële betrekkingen tussen lidstaten en openbare bedrijven(10), gewijzigd bij Richtlijn 85/413/EEG(11) en Richtlijn 93/84/EEG(12). Volgens dit artikel wordt onder het begrip "openbaar bedrijf" elk bedrijf verstaan waarop de overheden rechtstreeks of indirect een dominerende invloed kunnen uitoefenen. Volgens datzelfde artikel 2, tweede alinea, wordt dominerende invloed vermoed wanneer de overheden, al dan niet rechtstreeks, de meerderheid van het geplaatste kapitaal van dat bedrijf bezitten. Dit is zonder twijfel het geval bij SAM, waarvan het kapitaal voor 95 % in handen is van Azienda Autonoma delle Terme di Acireale, een openbare instelling van de regio Sicilië.

(15) Het is duidelijk dat onder bepaalde omstandigheden openbare bedrijven voordeel kunnen halen uit de aard van hun betrekkingen met de overheden. Bijgevolg moet "met het oog op het neutraliteitsbeginsel het steungehalte van de maatregel worden bepaald als het verschil tussen de voorwaarden waarop de middelen door de staat aan het openbare bedrijf ter beschikking zijn gesteld en de voorwaarden waarop een particuliere investeerder het aanvaardbaar zou vinden middelen ter beschikking te stellen van een vergelijkbare particuliere onderneming" ("beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie" - zie punt 11 van de mededeling van de Commissie aan de lidstaten betreffende de overdracht van middelen aan openbare bedrijven).

(16) Uit de informatie waarover de Commissie beschikt, blijkt nu dat SAM in 1996 - dus op het tijdstip van het besluit over haar herkapitalisering - te maken had met een sterk verslechterde financiële situatie, zoals blijkt uit de omvang van de verliezen en de kapitaalserosie waarvan sprake in overweging 8 van de onderhavige beschikking. De Commissie werd evenwel geen enkel element meegedeeld waaruit kon blijken dat deze herkapitalisering - ten belope van 3 miljard ITL - enig uitzicht op rendement bood om de kosten van het kapitaal te dekken, en zodoende ook een particuliere investeerder bereid te vinden middelen te verschaffen omdat hij hiervan een toereikende opbrengst verwachtte. Bijgevolg vormt deze kapitaalinjectie ten behoeve van SAM overheidssteun, omdat het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie niet werd nageleefd.

(17) De steun kan de mededinging namelijk vervalsen of dreigt dit te doen omdat hij SAM in staat stelt haar marktpositie te verstevigen ten koste van haar concurrenten. De steun kan ook het intracommunautaire handelsverkeer ongunstig beïnvloeden omdat - volgens de beschikbare gegevens (zie overweging 10) - de markt voor het bottelen en de distributie van mineraalwater en dranken gekenmerkt wordt door een scherpe concurrentie tussen de ondernemingen in de Gemeenschap. In het kader van de formele onderzoeksprocedure hebben de Italiaanse autoriteiten trouwens niet de stelling van de Commissie betwist dat - zonder de herkapitalisering - SAM had moeten worden geliquideerd, waardoor marktaandelen zouden vrijkomen of waardoor een aantal van haar communautaire concurrenten zich kandidaat zou kunnen stellen voor de overname van activa.

(18) Ten aanzien van de rechtmatigheid van de steun dient te worden onderstreept dat de betrokken maatregel enkel in het register van de aangemelde steunmaatregelen werd gehandhaafd omdat, ingevolge artikel 22 van regionale wet nr. 46/97, de toepassing van artikel 19 van diezelfde wet afhankelijk werd gesteld van de voorafgaande goedkeuring door de Commissie als bedoeld in de artikelen 87 en volgende van het EG-Verdrag. De Commissie heeft geen enkele eenduidige informatie ontvangen dat de steun niet zou zijn toegekend. De Commissie dient dus aan te nemen dat de bepalingen van het Verdrag werden nageleefd, ook al kan zij niet uitsluiten dat de steun onrechtmatig is uitgekeerd. Uit de beschikbare informatie blijkt immers dat SAM nog actief was op het tijdstip dat de onderhavige beschikking werd gegeven.

(19) Wat het onderzoek naar de verenigbaarheid betreft, is de Commissie van oordeel dat, gezien het feit dat in onderhavig geval geen sprake is van steunmaatregelen van sociale aard aan individuele verbruikers of van steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen of andere buitengewone gebeurtenissen, de afwijkingen uit artikel 87, lid 2, onder a) en b), niet van toepassing zijn. Aangezien het voorts ook niet gaat om steunmaatregelen ter bevordering van de verwezenlijking van een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang of tot opheffing van een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat, kan ook de afwijking uit artikel 87, lid 3, onder b), niet in aanmerking worden genomen. De afwijking uit artikel 87, lid 3, onder d), is gezien de aard van de steun evenmin van toepassing. Ten slotte is de steun ook niet bestemd voor de bevordering van de economische ontwikkeling van de regio Sicilië - ook al komt deze regio op zich wel in aanmerking voor de afwijking uit artikel 87, lid 3, onder a). Zodoende is, op basis van hetgeen werd uiteengezet in het besluit tot inleiding van de formele onderzoeksprocedure, de enige afwijking welke in aanmerking kon komen, die uit artikel 87, lid 3, onder c), wat betreft het niet-regionale aspect. Gezien de aard van de steun dient de verenigbaarheid van de betrokken steunmaatregel te worden getoetst aan de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden(13), waar echter wel rekening wordt gehouden met de ontwikkelingsbehoeften in steungebieden.

(20) SAM kan inderdaad worden omschreven als een onderneming in moeilijkheden, die niet in staat is om haar herstel te verwezenlijken, in de zin van deel 2.1 van de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden. Op basis van de schaarse elementen waarover de Commissie beschikt, kan evenwel niet worden uitgemaakt of de kapitaalinbreng door de regio Sicilië ten gunste van SAM kan worden aangemerkt als reddings- of als herstructureringssteun die, op grond van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag, verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt.

(21) Wilde de Commissie de herkapitalisering van SAM kunnen goedkeuren als reddingssteun waarmee de onderneming in moeilijkheden tijdelijk kon worden gesteund, dan had deze herkapitalisering aan elk van de volgende voorwaarden moeten voldoen:

a) bestaan in kassteun in de vorm van een kredietgarantie of af te lossen kredieten tegen een rente gelijk aan de marktrente;

b) qua bedrag beperkt blijven tot hetgeen noodzakelijk is om de onderneming in bedrijf te houden;

c) alleen worden uitgekeerd voor de periode (over het algemeen niet langer dan zes maanden) die noodzakelijk is voor de vaststelling van de noodzakelijke en mogelijke maatregelen;

d) worden gerechtvaardigd door dringende sociale omstandigheden en geen ernstig spill-over-effect naar andere lidstaten hebben (zie deel 3.1 van de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden(14)).

In dit verband dient te worden opgemerkt dat het feit zelf dat de kapitaalinbreng ten gunste van SAM zou plaatsvinden onder de vorm van een niet-terugvorderbare subsidie, strijdig is met de voorwaarde onder a). Bovendien kan de Commissie bij gebreke van inlichtingen waaruit blijkt dat aan de overige voorwaarden is voldaan, ook niet concluderen dat de betrokken steun verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt als reddingssteun.

(22) Wilde de Commissie de betrokken steun kunnen goedkeuren als herstructureringssteun waarmee de levensvatbaarheid van de onderneming op lange termijn werd hersteld door middel van de reorganisatie, rationalisatie of diversificatie van haar activiteiten, dan had de herkapitalisering van SAM en de privatisering ervan, waarin door regionale wet nr. 46/97 wordt voorzien, moeten voldoen aan elk van de volgende algemene voorwaarden:

a) plaatsvinden in het kader van een herstructureringsplan waarmee binnen een redelijke termijn de levensvatbaarheid van de onderneming op de lange termijn kan worden hersteld;

b) samengaan met maatregelen waardoor de nadelige gevolgen van de steun voor concurrenten zoveel mogelijk worden beperkt;

c) wat het bedrag en de intensiteit van de steun betreft, tot het voor de uitvoering van de herstructurering strikt noodzakelijke minimum worden beperkt;

d) gekoppeld zijn aan de volledige tenuitvoerlegging van het herstructureringsplan en de naleving van alle opgelegde voorwaarden;

e) de toezegging van de betrokken lidstaat omvatten dat de Commissie jaarlijks een verslag wordt overgelegd, aan de hand waarvan de tenuitvoerlegging, de voortgang en het welslagen van het herstructureringsplan kunnen worden nagegaan (zie deel 3.2 van de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringsteun aan ondernemingen in moeilijkheden(15)).

In dit verband dient te worden onderstreept dat de Commissie - ondanks het bij de inleiding van de procedure op 3 juni 1999 gegeven bevel tot het verstrekken van inlichtingen - geen enkel herstructureringsplan voor SAM ontving, noch enig ander element dat de herkapitalisering van de onderneming kon rechtvaardigen. Bijgevolg kan de Commissie, mede gelet op het ontbreken van inlichtingen over de naleving van de overige voorwaarden, niet concluderen dat de betrokken steun met de gemeenschappelijke markt verenigbaar is als herstructureringssteun.

(23) Wat betreft de procedure voor een eventuele verkoop van de onderneming, waarvan sprake is in het besluit van de Commissie van 3 juni 1999 en die had kunnen plaatsvinden in het kader van de privatisering van SAM, als voorzien in artikel 19 van regionale wet nr. 46/97, beschikt de Commissie over geen enkel element om te kunnen vaststellen of deze verkoop heeft plaatsgevonden. Bij gevolg kan de Commissie ook niet nagaan of bij de eventuele verkoop van SAM voldaan werd aan de algemene criteria om uit te maken of bij de verkoop van openbare bedrijven sprake is van overheidssteun(16). De onderhavige beschikking loopt bijgevolg niet vooruit op het standpunt dat de Commissie terzake kan innemen, in het kader van een eventuele privatisering van de betrokken onderneming.

(24) Concluderend dient te worden opgemerkt dat de Italiaanse autoriteiten, door niet de inlichtingen te verstrekken die nodig waren voor het onderzoek van de betrokken zaak, zich niet hebben gehouden aan hun verplichting uit hoofde van artikel 10 van het EG-Verdrag, tot het loyaal verlenen van medewerking.

VI. CONCLUSIES

(25) De Commissie:

- constateert dat Italië niet heeft voldaan aan het bevel tot het verstrekken van inlichtingen en dat bijgevolg, op grond van artikel 7 van Verordening (EG) nr. 659/1999, de onderhavige beschikking moet worden gegeven op basis van de beschikbare informatie;

- concludeert dienovereenkomstig dat de betrokken steun niet in aanmerking komt voor een van de afwijkingen uit artikel 87, leden 2 en 3, van het EG-Verdrag en dus onverenigbaar is met de gemeenschappelijke markt. Bijgevolg mag hij ook niet worden uitgekeerd;

- concludeert dat, indien de steun werd uitgekeerd ondanks de opschortende bepaling uit artikel 22 van regionale wet nr. 46/97, hij dient te worden teruggevorderd. Deze terugvordering van steun is nodig om de status quo ante te herstellen, door alle financiële voordelen die de begunstigde van de onrechtmatig verleende steun ten onrechte heeft genoten sedert de toekenning van deze steun, ongedaan te maken. De terugvordering van onverenigbare en onrechtmatige steun wordt geregeld door Verordening (EG) nr. 659/1999. De terugvordering geschiedt onverwijld en in overeenstemming met de nationaalrechtelijke procedures voorzover deze procedures een onverwijlde en daadwerkelijke tenuitvoerlegging van de onderhavige beschikking toelaten. De terug te vorderen steun omvat rente vanaf de datum waarop de steun de begunstigden ter beschikking is gesteld, tot de datum van de daadwerkelijke terugbetaling ervan. De rente wordt berekend op grond van de referentierentevoet welke wordt gehanteerd voor de berekening van het netto subsidie-equivalent in het kader van regionale steunregelingen,

HEEFT DE VOLGENDE BESCHIKKING GEGEVEN:

Artikel 1

1. De voorgenomen overheidssteun van Italië ten gunste van Siciliana Acque Minerali Srl ten bedrage van 3 miljard ITL is met de gemeenschappelijke markt onverenigbaar.

2. De steun mag niet worden uitgekeerd.

Artikel 2

Italië deelt de Commissie binnen twee maanden vanaf de kennisgeving van deze beschikking mee welke maatregelen het heeft genomen om hieraan te voldoen.

Artikel 3

1. Ingeval de onrechtmatig toegekende steun reeds is toegekend, neemt Italië alle nodige maatregelen om de steun van de begunstigden terug te vorderen.

2. De terugvordering geschiedt onverwijld en in overeenstemming met de nationaalrechtelijke procedures voorzover deze procedures een onverwijlde en daadwerkelijke tenuitvoerlegging van de onderhavige beschikking toelaten. De terug te vorderen steun omvat rente vanaf de datum waarop de steun de begunstigden ter beschikking is gesteld, tot de datum van de daadwerkelijke terugbetaling ervan. De rente wordt berekend op grond van de referentierentevoet welke wordt gehanteerd voor de berekening van het netto subsidie-equivalent in het kader van regionale steunregelingen.

Artikel 4

Deze beschikking is gericht tot de Italiaanse Republiek.

Gedaan te Brussel, 21 juni 2000.

Voor de Commissie

Mario Monti

Lid van de Commissie

(1) PB L 83 van 27.3.1999, blz. 1.

(2) PB C 307 van 13.11.1993, blz. 3.

(3) Volgens punt 98 van deze nieuwe richtsnoeren (PB C 288 van 9.10.1999, blz. 2) wordt steun voor KMO's die vóór 30 april 2000 afzonderlijk is aangemeld, beoordeeld in het licht van de kaderregeling die voordien van kracht was (PB C 368 van 23.12.1994, blz. 12).

(4) PB C 365 van 18.12.1999, blz. 3.

(5) Zie voetnoot 4.

(6) Zie Europese Commissie, Panorama de I'industrie communautaire, 1997, 3-146, gegevens voor 1994.

(7) Zie Comext2, Eurostat-gegevens 1999.

(8) Zie voetnoot 4.

(9) Zie voetnoot 2.

(10) PB L 195 van 29.7.1980.

(11) PB L 229 van 28.8.1985, blz. 20.

(12) PB L 254 van 12.10.1993, blz. 16.

(13) Zie voetnoot 3.

(14) Zie voetnoot 3.

(15) Zie voetnoot 3.

(16) In het besluit van de Commissie van 3 juni 1999 (zie voetnoot 4) wordt impliciet verwezen naar het schrijven dat de directeur-generaal van het directoraat-generaal Concurrentie op 14 juli 1993 aan de Franse autoriteiten deed toekomen. Deze criteria werden nadien opnieuw door de Commissie behandeld in haar XXIIIe verslag over het mededingingsbeleid.