9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/1

1.1

Het toerisme is een belangrijke economische factor voor de Europese Unie, en is goed voor 5,5 % van het BBP (met percentages die voor de afzonderlijke lidstaten variëren van 3 tot 8 %). De sector telt meer dan twee miljoen bedrijven, die aan ongeveer negen miljoen mensen werk verschaffen. Het toerisme is tevens een krachtige motor voor andere sectoren van de economie: van de industrie — en dan met name de modewereld — tot het vervoer, de agro-voedselsector, de handel en andere soorten dienstverlening.

1.2

Meer dan 80 % van de omzet in de Europese toerismesector wordt gerealiseerd door individuele personen en gezinnen, de rest zijn zakenreizen die door bedrijven worden bekostigd. Europese gezinnen besteden ongeveer een achtste van hun persoonlijke uitgaven aan toeristische activiteiten.

1.3

Europa is nog altijd de best bezochte toeristische regio ter wereld. De Europese Unie ontvangt steeds meer toeristen uit Rusland, China en India, waar de economische ontwikkeling deze vorm van consumptie in snel tempo binnen het bereik van steeds meer mensen brengt.

1.4

Ondanks deze positieve signalen, krijgt de Europese toerismesector van jaar tot jaar toch meer last van de groeiende concurrentie uit de nieuwe, opkomende economieën. Doel van dit initiatiefadvies is dan ook de Europese instellingen te attenderen op de positieve impact die cultuur kan hebben op het toerisme in Europa, en om deze instellingen ertoe te bewegen zich in te spannen voor de exploitatie en bescherming van de culturele rijkdommen van het oude continent. Omdat deze rijkdommen niet kunnen worden gekopieerd of verplaatst, in tegenstelling tot de meeste andere industriële sectoren, kunnen zij een troef zijn om de concurrentieslag met andere geografische gebieden te winnen.

1.5

Voor de opstelling van dit advies zijn diverse ontmoetingen georganiseerd met verantwoordelijken van verschillende DG's van de Europese Commissie en vertegenwoordigers van het Europees Parlement, die zich bezighouden met toerisme en cultuur. Ook heeft op 18 november 2005 in Paestum — een van de mooiste archeologische vindplaatsen van Europa — een openbare hoorzitting plaatsgevonden waaraan is deelgenomen door tal van vertegenwoordigers van politieke organen, internationale organisaties (Unesco), culturele verenigingen en particuliere toerismeondernemingen. De openbare hoorzitting vond plaats in het kader van de „Achtste mediterrane beurs van archeologisch toerisme”, zodat ook vertegenwoordigers van de landen aan de andere oever van de Middellandse Zee konden deelnemen.

2.1

Tijdens de Europese top van maart 2005 werden de Commissie, de Raad en de lidstaten opgeroepen om de strategie van Lissabon voor groei en werkgelegenheid nieuw leven in te blazen, en om actief deel te nemen aan de verwezenlijking van de doelstellingen. Het moge duidelijk zijn dat toerisme en cultuur een belangrijke bijdrage kunnen leveren tot zowel de groei als de werkgelegenheid. Wat de groei betreft, is het toerisme immers een van de economische sectoren met de beste ontwikkelingsperspectieven voor de komende jaren: verwacht wordt dat de sector tussen 2006 en 2015 met gemiddeld 3,1 % per jaar zal groeien. Ook vanuit het oogpunt van de werkgelegenheid lijkt het toerisme een sector die veel kan bijdragen tot de werkloosheidsbestrijding. Aangezien de sector bovendien veel vrouwelijke werknemers telt, kan het toerisme tevens bijdragen tot de verwezenlijking van een specifieke doelstelling van de Lissabonstrategie, namelijk om de arbeidsparticipatie van vrouwen te vergroten (1). Hoewel berekend is dat de Europese toerismesector de komende 25 jaar in omvang zou moeten verdubbelen, blijft deze groei onder het niveau van het wereldgemiddelde, zeker ten opzichte van bepaalde regio's in opkomende economieën. Er zijn derhalve positieve acties nodig van alle instellingen om de groei van het toerisme nog meer aan te wakkeren, en om de Europese Unie weer boven aan de wereldtop van toeristische trekpleisters die zich op toenemende belangstelling mogen verheugen, te plaatsen.

3.1

Een van de vormen van toerisme met de hoogste groeicijfers is het zgn. cultuurtoerisme, dat verbonden is aan artistieke en landschapswaarden, kunststeden en gebieden die zich kenmerken door een hoge concentratie aan historische waarden en lokale tradities. In dit advies wordt niet ingegaan op cultuur als zodanig, maar wel op de impact die cultuur kan hebben op het toerisme.

3.2

In deze specifieke tak van toerisme is de Europese Unie bijzonder bevoordeeld omdat zij het gebied met de hoogste „cultuurdichtheid” ter wereld is. De 25 lidstaten van de Europese Unie tellen namelijk 300 van de 812 geregistreerde cultuur- en natuurmonumenten in de 137 lidstaten van Unesco, die tezamen het „Werelderfgoed” uitmaken. Als de vier kandidaatlidstaten (Bulgarije, Kroatië, Roemenië en Turkije) hierbij worden opgeteld, stijgt dit aantal tot 331 (2). Tijdens de tweede jaarlijkse conferentie van het European Cultural Tourism Network (ECTN) is een zeer belangrijk gegeven naar voren gekomen: de stroom bezoekers uit China en India naar Europa komt geheel voort uit de belangstelling die er in die landen bestaat voor de culturele en architectonische rijkdommen van Europa. Derhalve moeten de EU en de lidstaten blijven investeren in het behoud van het cultureel erfgoed en de bevordering van het cultuurtoerisme.

3.3

Het cultuurtoerisme is van belang om naast economische waarden ook enkele essentiële sociale en burgerlijke waarden te ontwikkelen, en om de Europese integratie en de dialoog tussen burgers en beschavingen te bevorderen. De ontwikkeling van de Europese identiteit is ondenkbaar zonder een betere kennis van de landen, van de culturele tradities en „verschillen” waaruit de rijke Europese mozaïek is opgebouwd. In de huidige tijd, die wordt gekenmerkt door de „crisis van het Europese bewustzijn”, kan de bevordering van de Europese culturele waarden een signaal van optimisme en vertrouwen in de toekomst van de Unie afgeven (3).

3.4

Bovendien moet de Europese Unie, zeker nu er problemen zijn rond de multiculturele samenleving, zich inspannen om de culturele en religieuze dialoog te voeren met andere bevolkingsgroepen, onder meer door het cultuurtoerisme aan te wakkeren. Het valt dan ook zeer toe te juichen dat de Europese Unie het jaar 2008 heeft uitgeroepen tot „Europees jaar van de dialoog tussen de culturen”.

3.5

Door een cultuurtoerisme te ontwikkelen waarbij de historische en sociale context van de Europese kunstschatten wordt benadrukt en ook het natuurlijk erfgoed wordt geëxploiteerd, kunnen toeristen uit alle landen een beter begrip krijgen van de culturele achtergrond van Europa.

4.1

De Europese Unie zet zich al geruime tijd in voor het toerisme en de bescherming en bevordering van het cultureel erfgoed, hoewel zij toeristische activiteiten nooit rechtstreeks heeft kunnen financieren omdat hiervoor geen rechtsgrond bestaat. Deze rechtsgrond is nu dan eindelijk wel opgenomen in het constitutioneel verdrag, dat helaas nog steeds niet is geratificeerd. Tot nu toe heeft de EU een overwegend horizontale aanpak gevolgd om de potentiële mogelijkheden van het toerisme volop te benutten: soms werden de structuurfondsen gebruikt om het toerisme te bevorderen, al dan niet indirect via projecten in andere sectoren, bijv. milieu of onderzoek, die ook voordelen hebben opgeleverd voor de toerismesector. Ondanks deze ogenschijnlijk positieve situatie, dreigen de moeilijkheden van DG Ondernemingen en industrie (eenheid Toerisme) om zijn acties op dit gebied te coördineren met de acties van andere DG's die zich direct of indirect met toerisme bezighouden, alle gunstige effecten die verschillende Europese initiatieven zouden kunnen hebben op het toerisme, teniet te doen.

4.2

Kijken we naar de structuurfondsen: in de periode 2000-2006 heeft de EU voor projecten die direct of indirect verband hielden met de toerismesector circa 7 miljard euro uitgetrokken, en nog eens 2 miljard euro voor culturele projecten (Interreg III, Leader+ en Urban). In totaal is 9 miljard euro uitgetrokken voor toerisme en cultuur, maar het gevaar bestaat dat dit geld niet goed wordt besteed, omdat de coördinatie van het beheer van deze twee sectoren, gefinancierd door de structuurfondsen, te wensen overlaat.

4.3

Van de initiatieven die de Europese Unie heeft genomen om het cultureel erfgoed te promoten, is met name het project „Culturele hoofdsteden van Europa” een groot succes gebleken. Een recente studie (4) in opdracht van DG Cultuur toont aan dat een stad die is aangewezen als „Culturele hoofdstad van Europa” in het betreffende jaar gemiddeld 12 % meer bezoekers trekt, en dat de toeristenstroom ook het daaropvolgende jaar nog groter is dan het gemiddeld aantal bezoekers in de jaren voorafgaand aan het evenement. Volgens diezelfde studie heeft het evenement een groot groeipotentieel, maar zou dit potentieel nog beter kunnen worden benut. Daarom heeft DG Cultuur een nieuw voorstel uitgewerkt om in de toekomst nieuwe en duidelijkere selectiecriteria voor kandidaatsteden toe te passen, om de mededinging en onderlinge wedijver te stimuleren, om de Europese dimensie en de duurzaamheid van de culturele programma's te onderstrepen, en om de verspreiding van goede praktijkvoorbeelden bij het beheer van culturele evenementen te bevorderen. In het voorstel wordt verder gevraagd de financiële bijdrage die een culturele hoofdstad van Europa krijgt — momenteel 500 duizend euro — te verdriedubbelen.

4.4

Begin december 2005 heeft de commissie Begrotingscontrole van het Europees Parlement, met het oogmerk de mogelijkheden van toerisme en cultuur optimaal te bevorderen, voor de eerste maal ingestemd met een bedrag van 1 miljoen euro voor de financiering van een project dat de „European destinations of excellence” („Europese topbestemmingen”) moet gaan promoten.

4.5

DG Ondernemingen en industrie heeft op zijn beurt een groep „Duurzaam toerisme” opgericht, bestaande uit deskundige vertegenwoordigers van de instellingen en belanghebbenden uit de sector, met als taak de Commissie voorstellen te doen voor de totstandkoming van een duurzaam toerisme, met het oog op de uiterlijk in 2007 af te ronden „Agenda 21 voor toerisme”. Het EESC is net als de Commissie en het Europees Parlement van mening dat de enige vorm van toerisme die moet worden bevorderd, het duurzaam toerisme is.

4.6

Tijdens het vierde Europees Toerismeforum dat op 20 oktober 2005 in Malta werd gehouden, heeft commissaris Verheugen bovendien aangekondigd dat begin 2006 een Europese startpagina voor toerisme zal worden gelanceerd, die toegang geeft tot de websites van de nationale toerismeorganisaties, om zo de promotie van de Europese toeristische trekpleisters ten opzichte van de rest van de wereld te verbeteren.

4.7

DG Ondernemingen van de Commissie is onlangs met een studie gestart naar de impact van culturele en sportieve evenementen op kleine en middelgrote ondernemingen in de toerismesector, terwijl DG Cultuur een onderzoek naar de „culturele economie” is begonnen.

5.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité is zich bewust van het belang van toerisme voor Europa, en heeft zich derhalve reeds in het verleden gebogen over kwesties als het toerismebeleid in de uitgebreide Unie, het toerisme en de sociaaleconomische ontwikkeling, het toerisme en de publiek-private samenwerking, toerisme en sport, enz. (5)

5.2

Naast de twee in par. 4.7 genoemde studies zijn ook het onderhavige advies over toerisme en cultuur, evenals de zojuist geciteerde adviezen (zie 5.1), bedoeld als bijdragen tot de formulering van toekomstige beleidsoriëntaties voor de Europese toerismesector.

6.1

De activiteiten ter bevordering van de culturele waarden moeten in de eerste plaats zijn gericht op de lokale bevolking, die meer bewust moet worden gemaakt van de rijkdom van het eigen historisch, artistiek en natuurlijk erfgoed (6). Als het cultureel bewustzijn van de burgers eenmaal is aangewakkerd, dan kunnen zij een waardevolle bijdrage leveren tot het beschermen en promoten van hun eigen gebied, door de activiteiten van de overheid te steunen.

6.2

Om het cultureel bewustzijn te stimuleren, zouden reeds in de scholen programma's moeten worden opgezet om jongeren kennis te laten maken met de historische, artistieke en landschappelijke rijkdom van hun grondgebied, naast initiatieven om jongeren een hoofdrol te laten spelen bij de exploitatie van die rijkdommen (7).

7.1

Voor een doeltreffende bevordering van het cultuurtoerisme, en om ook de belangstelling van de „cultuurbarbaar” te wekken, moeten de verschillende speerpunten van het cultuurtoerisme worden geanalyseerd, om te kijken of er bepaalde trends of ontwikkelingsmogelijkheden te ontdekken zijn. De voornaamste speerpunten van het cultuurtoerisme zijn: artistiek erfgoed, evenementen, tentoonstellingen en bijzondere initiatieven, wijn en gastronomie en plattelandstoerisme, „filmtoerisme” en culturele themaparken.

7.2.1

Het meest traditionele segment van het cultuurtoerisme houdt verband met het „fysieke” artistieke erfgoed, dat wordt gevormd door oude stadscentra, musea en archeologische vindplaatsen. Het is van prioritair belang dat het beheer van dat cultureel erfgoed wordt geïntegreerd met het beheer van toeristische diensten, zodat de toeristen van dit erfgoed kunnen genieten. Hiervoor zouden geïntegreerde „cultuurtoeristische faciliteiten” moeten worden opgezet. Te denken valt bijvoorbeeld aan een gezamenlijk beheer van afzonderlijke artistieke en landschappelijke bezienswaardigheden, zelfs al behoren deze toe aan verschillende overheden of particulieren, of een beleid inzake openingstijden en prijzen, dat de toegankelijkheid van bezienswaardigheden verbetert en de inkomsten verhoogt zodat de beheerskosten zijn gedekt. Ook kan worden geprobeerd het cultureel erfgoed „tot leven te brengen” door tijdelijke tentoonstellingen te organiseren in musea, paleizen of historische kastelen, waarbij bijzondere aandacht zou kunnen worden besteed aan hedendaagse kunst.

7.2.2

Er bestaan al enkele interessante experimenten, zoals de „toeristische passen” die in verschillende Europese steden zijn ingevoerd en die een gecombineerde toegang geven tot het openbaar vervoer, musea en archeologische vindplaatsen.

7.2.3

Kleinere cultuurcentra kunnen vooral baat hebben bij de ervaringen met „culturele districten”: dit zijn groepen gemeenten die samen een homogeen gebied vormen, waarbij de toeristische en culturele diensten worden geïntegreerd, de financiering door de overheid en door particulieren wordt gebundeld, en de promotie van de culturele bezienswaardigheden gezamenlijk wordt aangepakt. Verder acht het EESC het wenselijk dat de regionale toeristische organisaties samenwerken voor de ontwikkeling en totstandbrenging van culturele districten met een grensoverschrijdend karakter.

7.2.4

Ook zouden „netwerken” (8) of routes van cultureel erfgoed in verschillende landen moeten worden opgezet, zoals netwerken van kastelen of historische paleizen, archeologische locaties (zoals het netwerk van de Zuid-Italiaanse steden die deel uitmaakten van Magna Graecia) (9) of bijzondere musea, zoals „bedrijfsmusea”, en trans-Europese routes (10), zoals de Via Francigena. Deze netwerken of routes zouden een gemeenschappelijk keurmerk moeten krijgen, en van een adequate en uniforme bewegwijzering moeten worden voorzien. Bovendien zou, waar mogelijk, voor een gelijksoortige accommodatie moeten worden gezorgd.

7.3.1

Een tweede belangrijk segment van het cultuurtoerisme wordt gevormd door evenementen: tentoonstellingen, concerten, festivals en andere bijzondere initiatieven. Deze evenementen zijn de laatste tien-vijftien jaar belangrijke factoren van toeristische promotie geworden. Steeds grotere stromen toeschouwers — met name jongeren — zetten zich in beweging om grote tentoonstellingen te bezoeken, concerten en festivals bij te wonen en deel te nemen aan bijzondere initiatieven als nachtfestivals („nuits blanches”) die in steeds meer Europese steden worden georganiseerd, bijv. in Parijs, Versailles, Brussel, Rome, Wenen, Warschau, enz.

7.3.2

Om deze tak van cultuurtoerisme uit te breiden moet enerzijds de infrastructuur worden verbeterd, om geschikte ruimte te bieden voor tentoonstellingen en festivals, en anderzijds iets worden gedaan aan de programmering, publiciteit en communicatie. De Europese Unie zou kunnen meewerken aan de totstandkoming van een gemeenschappelijke kalender van culturele evenementen, en de samenwerking tussen verschillende landen en culturele instellingen kunnen bevorderen. Bovendien zou zij initiatieven van landen die nog niet zo veel ervaring hebben op dit gebied — om te beginnen de tien nieuwe lidstaten — kunnen stimuleren.

7.4.1

Een derde belangrijke tak van cultuurtoerisme houdt verband met de oenologische en gastronomische rijkdom van de verschillende regio's: een „materiële cultuur” die de afgelopen jaren aan belang heeft toegenomen, en die een echte culturele en economische beweging op gang heeft gebracht voor de bevordering van typische streekproducten (11).

7.4.2

Ook in dit geval zou het een goed idee zijn „wijn- en gastronomieroutes” uit te stippelen die tevens artistieke en culturele rijkdommen bieden, zodat er toeristische routes worden geboden waarbij culturele activiteiten worden gekoppeld aan degustaties en het leven op het platteland, en kennis van kunstgeschiedenis wordt gecombineerd met tradities op het gebied van wijnen en streekgerechten van een bepaald geografisch gebied.

7.4.3

De Europese Unie zou een „Europese Atlas van wijn- en gastronomieroutes” kunnen samenstellen, waarin met name grensoverschrijdende routes door twee of drie landen zouden kunnen worden opgenomen, om de gemeenschappelijke wortels te benadrukken die aan de basis liggen van vele tradities en „verschillen”.

7.5.1

Een vierde segment van het cultuurtoerisme, dat steeds meer toeristen op de been weet te brengen, houdt verband met film en televisieseries. In veel regio's kan een bezoek worden gebracht aan plaatsen waar succesvolle films en televisieseries zijn opgenomen: een vorm van toerisme die gestaag toeneemt. Zo heeft het kasteel van Alnwick, in Northumberland (Verenigd Koninkrijk), waar de Harry Potter-films naar de romans van J.K. Rolling zijn opgenomen, in korte tijd vanuit het niets een omzet van 13 miljoen euro per jaar weten op te bouwen, waarmee het een van de belangrijkste toeristische bestemmingen van het Verenigd Koninkrijk is geworden. Hetzelfde is gebeurd in Italië met het kasteel van Agliè in Piemonte: nadat de televisieserie „Elisa di Rivombrosa” hier was opgenomen, is het bezoekersaantal gestegen van gemiddeld 100 tot 3 500per week. Het bekendheidseffect gaat zelfs op voor films die nog niet uit zijn, maar momenteel worden gedraaid: de Engelse stad Lincoln, waar de „Da Vinci code” wordt opgenomen naar de bestseller van Dan Brown, trekt nu al veel nieuwsgierigen, en in Parijs zijn er reisbureaus die speciale „tours” organiseren langs plaatsen die in de roman van Dan Brown worden beschreven.

7.5.2

Volgens een Engels onderzoek dat in augustus 2005 is uitgevoerd in het Verenigd Koninkrijk, laat 27 % van de volwassenen en maar liefst 45 % van de jongeren tussen de 16 en 24 jaar zich in hun vakantiekeuze beïnvloeden door films die zij in de bioscoop of op televisie hebben gezien. Daarom houdt VisitBritain (Brits bureau voor toerisme) nauwlettend de productie van films in de gaten en publiceert deze organisatie op haar website een „movie map”, zeer gedetailleerde kaarten waarop alle plaatsen staan waar nieuwe films worden opgenomen, met een routebeschrijving en adressen van plaatselijke toeristische diensten.

7.6.1

Een vijfde segment van het cultuurtoerisme zou kunnen worden gevormd door historisch-culturele themaparken die zijn bedoeld ter aanvulling op het bezoek aan musea, historische centra en archeologische vindplaatsen. Deze themaparken zouden in de buurt van bekende en gerenommeerde toeristische bestemmingen kunnen worden gevestigd, als ondersteunende instrumenten om de geschiedenis van de betreffende plaats beter te begrijpen (12). Er zouden parken kunnen worden aangelegd op de belangrijkste Europese culturele plaatsen van bestemming (13), en de Europese Unie zou de bouw van deze infotainment-structuren kunnen steunen, wat het toerisme ten goede zou komen.

8.1

Websites, satelliet- en digitale televisiekanalen, audio- en videoclips voor GSM's van de nieuwste generatie, reconstructies van monumenten en historisch-artistieke plaatsen met gebruik van virtual reality-technieken: de nieuwe informaticatechnieken kunnen op vele manieren bijdragen tot de exploitatie van het cultureel erfgoed voor toeristische doeleinden (14).

8.2

Een bijzondere toepassing van de nieuwe technologieën zou betrekking kunnen hebben op de toeristische duurzaamheid en de bescherming van de populairste artistieke rijkdommen tegen het massatoerisme: de informatietechnologie biedt namelijk nieuwe mogelijkheden voor programmering, monitoring en spreiding van de toeristische massa's, met een automatische controle van de omgevingsvariabelen (bijvoorbeeld de luchtvochtigheid in museumzalen) die de kunstwerken in gevaar kunnen brengen. Bovendien kunnen onlinereserveringssystemen en bezoeken op afspraak nuttig zijn voor plaatsen die slechts voor kleine groepjes bezoekers toegankelijk zijn.

8.3

We mogen niet vergeten dat de moderne technologieën kunnen helpen de architectonische belemmeringen weg te nemen die al te vaak een onoverkomelijke hindernis vormen voor personen die minder goed ter been zijn.

8.4

De Europese Unie, die in haar zevende Kaderprogramma voor onderzoek en innovatie heeft onderstreept dat de toepassing van onderzoeksresultaten een positieve impact kan hebben op de toerismesector en de toegang tot het cultureel erfgoed kan verbeteren, zou dit soort initiatieven concreet kunnen stimuleren door een repertorium van beschikbare technologieën op te stellen en een communautaire gids met beste praktijkvoorbeelden, die nuttig kunnen zijn voor exploitanten uit andere lidstaten.

8.5

Het gebruik van technologie is van essentieel belang om de Europese cultuurtoeristische bestemmingen te promoten, zowel binnen als buiten de Unie. Ook op dit gebied zou het goed zijn een inventaris op te maken van de initiatieven die in de verschillende landen in gang zijn gezet. De Europese Unie zou naast de „Europese startpagina voor toerisme” ook een satelliet-tv-zender kunnen oprichten waarop het Europese toerisme in de rest van de wereld wordt gepromoot.

9.1

Een doeltreffend systeem voor de toeristische exploitatie van het cultureel erfgoed vraagt om een doeltreffend beheer van de cultuurgoederen: deze zijn ofwel openbaar bezit (van de staat of een lager overheidsniveau), ofwel in het bezit van religieuze organisaties of verenigingen, ofwel in particuliere handen. Netelig is de situatie in sommige nieuwe lidstaten, waar de gedwongen nationalisaties van de afgelopen decennia ertoe hebben geleid dat niet altijd duidelijk is wie de eigenaar is, en dat veel cultuurgoederen slecht zijn onderhouden.

9.2

Er dienen derhalve governance-modellen te worden bevorderd — zonodig aangevuld met fiscale prikkels — die de huidige eigendomsverhoudingen ongemoeid laten en maximale garanties bieden voor de bescherming en het behoud van de kunst- en cultuurgoederen, maar die tegelijkertijd een gecoördineerd beheer van afzonderlijke cultuurtoeristische attracties alsmede een combinatie van publieke en particuliere investeringen mogelijk maken.

9.3

De Europese Unie zou kunnen overgaan tot een analyse van de bestaande governance-systemen in de Europese lidstaten, om de doeltreffendheid te meten en succesvolle voorbeelden te verspreiden in andere landen. Ook zou zij innovatieve regelingen kunnen voorstellen — onder meer op fiscaal gebied — die de publiek-private samenwerking bij het beheer ten goede kunnen komen.

9.4

Naast het probleem van het beheer is er het probleem van de opleiding van werknemers in de sector van het cultureel erfgoed, die niet alleen over kunsthistorische kennis moeten beschikken maar ook over managementcapaciteiten, kennis van marketingtechnieken en de nieuwe technologieën, en de opleiding van de personen die rechtstreeks in contact staan met toeristen (hotelpersoneel, winkeliers, openbare dienstverleners, enz.), die behalve talenkennis ook de cultuurtoeristische „knowhow” en respect voor de culturele verscheidenheid moeten hebben. Ook op dit gebied zou de Europese Unie een inventaris kunnen opmaken van beste praktijkvoorbeelden, ten einde de uitwisseling van ervaringen en benchmarkingsinitiatieven te bevorderen — alles wat een „kwaliteitstoerisme” tot stand kan brengen.

10.1

Een doeltreffend beheer van het cultuurtoerisme kan positieve gevolgen hebben voor andere soorten toerisme, van strandvakanties en bergtoerisme tot zakenreizen en speciale reizen voor ouderen.

10.2

Kunstroutes, tentoonstellingen, concerten, festivals of wijn- en gastronomische evenementen kunnen de keuze van toeristen voor bepaalde Europese bestemmingen beïnvloeden, en kunnen deze plaatsen helpen de concurrentie aan te gaan met toeristische gebieden in opkomende economieën die weliswaar kunnen concurreren op het stuk van natuurschoon of lage prijzen, maar slechts met moeite een cultureel aanbod hebben dat kan rivaliseren met dat van Europa.

10.3

Wat het zakentoerisme betreft, kan de mogelijkheid om een zakenreis te combineren met een culturele uitstap mensen ertoe bewegen hun verblijf met enkele dagen te verlengen (bijvoorbeeld door het weekend eraan vast te plakken), al dan niet met de rest van het gezin (echtgenoot of kinderen).

10.4

Aangezien de levensverwachting van de Europese bevolking tegenwoordig beduidend hoger ligt dan in het verleden, komt het cultuurtoerisme tegemoet aan de behoeften van „senioren” die hun vrije tijd immers steeds vaker wensen te besteden aan het leren van vaardigheden en de kennis van nieuwe culturen. Op die manier kan tevens worden tegemoet gekomen aan de noodzaak om het toerisme in het laagseizoen te bevorderen.

10.5

Ook hier kan de Europese Unie bij de bevordering van de integratie tussen cultuurtoerisme en andere vormen van toerisme, een proactieve rol spelen.

11.1

Gezien de positieve impact die cultuur kan hebben op de ontwikkeling van het toerisme — met name gezien het feit dat het toerisme niet alleen een motor is voor andere sectoren van de economie, maar ook aanzienlijk bijdraagt tot de groei- en werkgelegenheidsdoelstellingen van de Lissabonstrategie — is dit initiatiefadvies voornamelijk bedoeld om de Europese instellingen te tonen hoe zij zich nog meer zouden kunnen inspannen voor de bevordering van deze sector, die nog steeds groeit, maar sterk wordt blootgesteld aan de concurrentie van derde landen.

11.2.1

Om het Europese cultuurtoerisme op doeltreffende wijze te exploiteren is het zaak de communicatie en de gezamenlijke promotie van Europa en de Europese bestemmingen te verbeteren, en tegelijk de verspreiding van beste praktijkvoorbeelden op het gebied van bescherming, exploitatie, beheer en opleiding te bevorderen. Voor dit doel kan de Europese startpagina voor toerisme nuttig zijn, zeker als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan:

11.3.1

De Europese Unie zou goede praktijken voor het beheer van cultuurtoeristische diensten kunnen bevorderen door elementen van competitie en beloning in te bouwen in haar programma's, om te beginnen in het programma „Culturele hoofdsteden van Europa” (15) en het nog op te zetten programma „European destinations of excellence” („Europese topbestemmingen”). Bovendien zou de EU advies kunnen geven aan steden en gebieden die besluiten zich kandidaat te stellen voor deze twee programma's, en hun een grotere financiële bijdrage kunnen geven of zelfs voorrang kunnen verlenen bij de toekenning van steun uit de structuurfondsen voor de verwezenlijking van de benodigde infrastructuur. Op nationaal niveau zou het nuttig zijn een gezonde wedijver te prikkelen tussen steden en cultuurtoeristische bestemmingen die zich kandidaat stellen voor deze twee programma's, door de toepassing van Europese criteria: governance-systeem, publiek-private samenwerking, integratie van toeristische en culturele dienstverlening, promotie en communicatie rond evenementen, enz., voor de Europese culturele hoofdsteden; en duurzaamheid, verlenging van het toeristisch seizoen, verminderen van de congestie, governance-systemen, publiek-private samenwerking, integratie van dienstverlening, enz., voor de Europese topbestemmingen.

11.4.1

De dialoog tussen de culturen, zowel binnen de EU (zeker met het oog op de toetreding van nog eens 4 landen) als tussen de EU en andere gebieden in de wereld, moet een prioriteit zijn van de programma's ter bevordering van het cultuurtoerisme. Het valt dan ook zeer toe te juichen dat de Europese Unie het jaar 2008 heeft uitgeroepen tot „Europees jaar van de dialoog tussen de culturen”. Ook zou het nuttig zijn om nog vóór 2008 een reeks projecten op te starten, bijvoorbeeld gericht op scholen, om de uitwisselingsprogramma's van het type „Erasmus” uit te breiden tot middelbare scholen, of de jumelage tussen klassen uit verschillende landen te bevorderen. Ook zouden specifieke projecten ter bevordering van de dialoog tussen de culturen kunnen worden gericht op ouderen. Op die manier zou 2008 een jaar kunnen worden waarin reeds lopende initiatieven in de schijnwerpers worden gezet en nieuwe initiatieven een impuls krijgen.

11.5.1

De EU ontbeert operationele instrumenten die rechtstreeks op toerisme zijn gericht, aangezien hiervoor helaas nog geen rechtsgrond bestaat: daarom zou het nuttig zijn als Europa ten minste zou trachten de coördinatie van het beheer te versterken, om de huidige en toekomstige projecten te bevorderen die de sector vooruit helpen. Het EESC is er een voorstander van dat zo snel mogelijk, maar met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel, een Europees agentschap voor toerisme wordt opgericht, dat kan fungeren als een Europese waarnemingspost voor het toerisme, met als doel de Gemeenschap en de lidstaten betrouwbare en vergelijkbare informatie over toerisme te verschaffen. Dit voorstel werd ook al gedaan in het initiatiefadvies over „Toerisme en sport: toekomstige uitdagingen voor Europa”.

11.6.1

Het EESC kan zich vinden in de voorstellen die commissaris Verheugen naar voren heeft gebracht tijdens het vierde Europees Toerismeforum op Malta, en de recente resolutie van het Europees Parlement (16), namelijk om de beleidscoördinatie van de verschillende EU-initiatieven die van invloed zijn op de toerismesector, toe te vertrouwen aan DG Ondernemingen en industrie.

11.7

Het onderhavige advies staat bij het EESC bekend als „Verklaring van Paestum”, naar aanleiding van de openbare hoorzitting die in november jl. in deze fascinerende Italiaanse archeologische vindplaats heeft plaatsgehad.

—

De „European Route of Brick Gothic”, een project waarbij maar liefst 7 landen (Zweden, Denemarken, Duitsland, Polen, Litouwen, Letland en Estland), 26 steden en 2 regio's betrokken zijn.

—

De „Europese route van het joods cultureel erfgoed”, een programma dat door de Raad van Europa is uitgeroepen tot Beste culturele route van de Raad van Europa (5 december 2005).

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/8

1.1

Het mededingingsbeleid van de EU is zeer lang beschouwd als een kroonjuweel van de Europese eenwording en als een verworvenheid waaraan niet kan worden getornd. Tijdens het debat over het grondwettelijk verdrag is evenwel gediscussieerd over de vraag of een beleid ter waarborging van een „vrije en onvervalste mededinging” wel gerechtvaardigd is. Nadat de instrumenten voor het toezicht op kartels en op misbruik van een machtspositie waren hervormd, heeft de Europese Commissie zich gericht op het hervormen van de staatssteunregeling. Daartoe is een actieplan opgesteld. In dit advies over het mededingingsbeleid 2004 wil het EESC zich in algemene zin beraden op de doelen en werkwijzen van het communautaire mededingingsbeleid, met name tegen de achtergrond van:

1.2

In het verslag schetst de directeur-generaal van DG Concurrentie eerst de politieke situatie, waarna een overzicht wordt gegeven van de activiteiten van de Commissie op het gebied van:

2004, het jaar van de toetreding van tien nieuwe lidstaten, was ook het jaar waarin (op 1 mei) het hervormde communautaire mededingingsrecht in werking trad.

2.1

In het verslag wordt beklemtoond dat het mededingingsbeleid niet los kan worden gezien van de herziene Lissabonstrategie inzake concurrentievermogen, groei, werkgelegenheid en duurzame ontwikkeling. Zo wil de Commissie haar optreden richten op de sectoren die essentieel zijn voor de interne markt en de Lissabonagenda, waarbij vooral wordt gestreefd naar het opheffen van de belemmeringen voor de concurrentie in sectoren die onlangs zijn geliberaliseerd en in enkele andere gereglementeerde sectoren (bijv. telecommunicatie, postdiensten, energie en vervoer). Het verband met de Lissabonagenda zou verduidelijkt en beter gemotiveerd moeten worden.

2.2

Moet het mededingingsbeleid de beleidsprioriteiten weerspiegelen die zijn ingegeven door de conjuncturele situatie, of zijn eigen autonome logica volgen? Dat is de eerste vraag die gesteld dient te worden. Het EESC pleit voor de tweede benadering, en wel om onderstaande redenen.

2.2.1

Bedrijven, consumenten en sociaal-economische actoren hebben een stabiel rechtskader nodig zodat zij weten waar zij aan toe zijn. Als het mededingingsbeleid steeds moet worden aangepast aan de prioriteiten van het moment, wordt daarmee de deur opengezet voor juridische instabiliteit. Dit is niet bevorderlijk voor investeringen en evenmin voor de werkgelegenheid.

2.2.2

Totstandbrenging van vrije, onvervalste mededinging is een hoofddoel op zich, dat niet wordt nagestreefd in reactie op een bepaalde conjuncturele situatie, maar om de Europese interne markt goed te laten functioneren. Is er van vrije en onvervalste mededinging geen sprake, dan heeft de interne markt geen betekenis en gaan alle mogelijke voordelen ervan voor de Europese economie (stimulering van de vraag, uitbreiding van het aanbod, de macht die een markt van 450 miljoen consumenten kan uitoefenen) verloren.

2.2.3

Met de uitbreiding van de Unie zijn de verschillen in sociaal-economische omstandigheden tussen de lidstaten zeer groot geworden. In dit licht wint een goed mededingingsbeleid nog aan belang. Met andere woorden, aan de voorwaarde van een vrije, onvervalste mededinging moet absoluut worden voldaan wil men ervoor zorgen dat de sociaal-economische actoren uit de rijkere en de minder rijke landen gelijk worden behandeld en dezelfde kansen krijgen, en dat de economische en sociale samenhang in de Unie groter wordt.

2.2.4

De autonomie van het mededingingsbeleid moet in stand gehouden en versterkt worden. Ook moet dit beleid afgestemd worden op het EU-beleid op de andere terreinen, zoals het beleid inzake consumentenbescherming, economische ontwikkeling, innovatie, groei, werkgelegenheid en sociaal-economische samenhang. Het mededingingsbeleid moet in zijn diverse hervormingsronden blijk geven van deze naar buiten gerichte visie. In die geest moet de Commissie voortdurend proberen een evenwicht te vinden om de consumenten, het bedrijfsleven en het algemeen belang van de Unie zo goed mogelijk te beschermen. Het is derhalve zaak dat er bij het opstellen van richtsnoeren voor de behandeling van geschillen rekening wordt gehouden met het volgende:

2.2.5

Het eigen karakter van de diensten van algemeen belang, met name in de sectoren gezondheidszorg, sociale bescherming en onderwijs, moet in aanmerking worden genomen, maar wel met inachtneming van waarden als sociale rechtvaardigheid en transparantie, overeenkomstig de nationale tradities en gebruiken. Wanneer openbaredienstverleningstaken van algemeen belang geheel of gedeeltelijk aan particuliere actoren worden toegewezen, moeten de mededingingsautoriteiten de gelijke behandeling van alle potentiële betrokkenen en de efficiency, continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening garanderen. In dit verband prijst het Comité de Commissie, die sinds het Altmark-arrest gewerkt heeft aan het verduidelijken van de regels voor de financiering van openbaredienstverplichtingen, waardoor het beheer van de DAEB doorzichtiger wordt.

2.2.6

Algemeen gesproken is het probleem met de toepassing van het mededingingsbeleid dat er wordt uitgegaan van een perfect functionerende interne markt waar marktdeelnemers kosteloos volledig worden geïnformeerd en ondernemingen vrijelijk kunnen komen en gaan, waar er evenveel markten zijn als het aantal door de marktdeelnemers gewenste mogelijkheden, waar geen sprake is van toenemende schaalopbrengsten en machtsposities niet bestaan. De realiteit is anders, vooral door het gedrag van sommige lidstaten die nog steeds „nationaal” denken.

2.2.7

DG Concurrentie zou sociaal-economische follow-upoverzichten moeten maken van de zaken die zij bestudeert. Ook zou zij via effectbeoordelingen moeten nagaan wat haar voornaamste beschikkingen voor gevolgen hebben op economisch niveau (m.i.v. het mondiale concurrentievermogen van de EU), op sociaal gebied en op het vlak van duurzame ontwikkeling.

3.1

Wat de presentatie van het verslag betreft, zou inzichtelijker kunnen worden gemaakt hoe het systeem werkt als er in het verslag een overzicht wordt opgenomen van de beschikkingen waarin geen bezwaren worden geuit tegen het verlenen van steun (met name staatssteun) en als wordt uitgelegd waarom steun in sommige gevallen niet onder art. 87, lid 1, valt. Met zo'n overzicht zou een kader van best practices op steunverleningsgebied worden geschapen waar de lidstaten hun voordeel mee kunnen doen.

3.2

Overigens is het jammer dat er in het verslag over het jaar 2004, dat toch in het teken van de uitbreiding stond, maar weinig wordt opgemerkt over de wijze waarop de nieuwe lidstaten het communautaire mededingingsbeleid ten uitvoer hebben gelegd. Het Comité verwacht dat hierover in het verslag over 2005 volledigere en actuelere informatie te lezen zal zijn.

3.3.1

Uit het verslag blijkt dat de economische analyse een integrerend onderdeel van het mededingingsbeleid is geworden, iets waarop het EESC herhaaldelijk had aangedrongen. In dit verband werd de ontwikkeling van de mededingingswetgeving (artt. 81 en 82) gekenmerkt door een opvallende, pragmatische vooruitgang, die inhield dat de markt beter werd gedefinieerd en dat de benadering van horizontale en verticale praktijken werd aangescherpt.

3.3.1.1

Wat art. 81, lid 3, betreft (uitzondering op het verbod op overeenkomsten die de mededinging beperken), zij opgemerkt dat de economische analyse er duidelijk op vooruit is gegaan doordat voortaan ook rekening wordt gehouden met efficiencywinsten. Zo kunnen ondernemingen naar voren brengen dat zij gebruikmaken van nieuwe technologieën, geschiktere fabricagemethoden, synergieën die voortvloeien uit de bundeling van activa, en schaalvoordelen. Ook kunnen zij wijzen op technische en technologische vooruitgang die bijv. via overeenkomsten voor gemeenschappelijke O&O-activiteiten wordt bereikt.

3.3.2.1

Uit de zaken die in het verslag de revue passeren blijkt dat het clementiebeleid vruchten afwerpt. Dit beleid houdt in dat ondernemingen die bij een kartel zijn betrokken ertoe worden aangespoord om dit kartel te „melden” bij de mededingingsautoriteiten; in ruil daarvoor kunnen zij geheel of gedeeltelijk worden vrijgesteld van het betalen van een geldboete. Hiertoe hebben de Commissie en sommige lidstaten clementieprogramma's opgesteld waarin is aangegeven onder welke voorwaarden bedrijven hiervoor in aanmerking komen. Deze programma's zijn voor de ondernemingen van groot belang, omdat zij (en hierbij gaat het niet om kartels in de traditionele zin van het woord) dikwijls moeten vaststellen dat er buiten hun medeweten via faxen of e-mails vèrgaande afspraken tussen hun handelsvertegenwoordigers en die van andere ondernemingen zijn gemaakt.

3.3.2.2

In het verslag wordt echter onvoldoende ingegaan op een aantal onderliggende tekortkomingen; de verschillende clementieregelingen die er in de EU bestaan, lopen sterk uiteen, zowel wat de formele voorwaarden voor clementie betreft als op procedureel gebied, en bovendien hebben niet alle nationale mededingingsautoriteiten een clementieprogramma opgesteld: slechts 18 autoriteiten (plus de Commissie) hebben er een (1).

3.3.2.3

Voorts is een clementieaanvraag die bij een bepaalde autoriteit is ingediend, niet geldig voor de andere autoriteiten. Wil een onderneming dus immuniteit tegen geldboeten krijgen, dan moet zij bij alle bevoegde mededingingsautoriteiten een verzoek indienen. Het EESC acht het daarom hoog tijd dat de regeling in geval van meerdere aanvragen van ondernemingen wordt verbeterd. De huidige procedures moeten vereenvoudigd worden om tot een eensluidend systeem voor het „aangeven” van de afspraak te komen, waardoor iedere deelname aan een kartel onmiddellijk zou worden stopgezet.

3.3.3.1

Afgaande op het verslag lijken de eerste resultaten van het ECN bevredigend. Via het ECN werken de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten van alle EU-lidstaten samen door elkaar te informeren over nieuwe zaken en beschikkingen. Eventueel coördineren zij de onderzoeken, waarbij onderlinge assistentie wordt verleend en middelen die als bewijs kunnen dienen, worden uitgewisseld.

3.3.3.2

Door deze samenwerking kan doeltreffend worden opgetreden tegen ondernemingen die zich inlaten met grensoverschrijdende gedragingen die de concurrentie beperken. Ook helpt deze samenwerking een eind te maken aan praktijken die tegen de marktregels indruisen, de concurrentie zeer ongunstig beïnvloeden en de consument aanzienlijk benadelen.

3.3.3.3

Van cruciaal belang is dat informatie vertrouwelijk wordt behandeld. Om deze vertrouwelijkheid te garanderen is de functie van Authorised Disclosure Officer (ADO) in het leven geroepen, hetgeen inhoudt dat één of meerdere personen gemachtigd worden om vertrouwelijke informatie over te dragen. Deze methode is sinds 1 mei 2004, en kennelijk met succes, diverse keren toegepast, meestal in samenwerking met de Commissie.

3.3.3.4

De economische actoren zijn kortom zeer te spreken over het functioneren van het ECN. Toch wil het EESC de Commissie waarschuwen dat het, met de toename van het aantal zaken, op termijn wel eens moeilijk zou kunnen worden om te garanderen dat de uitwisseling van vertrouwelijke informatie volledig wordt beschermd.

3.4.1

Krachtens art. 82 van het Verdrag is het verboden dat een onderneming misbruik maakt van een machtspositie (onbillijke prijzen, verdeling van markten door exclusieve-verkoopovereenkomsten, premies voor trouwe leveranciers om hen bij de concurrentie weg te kapen, …). Overigens is deze bepaling ook van toepassing op concentratiecontrole zodra er bij een fusie sprake is van misbruik in de zin van versterking van de machtspositie van de onderneming die het initiatief heeft genomen. De interpretatie van dit artikel, dat een essentieel onderdeel van de antitrustwetgeving vormt, is in bepaalde opzichten nogal dubbelzinnig, zo blijkt uit de analyse van de gedragingen van ondernemingen en de gevolgen van hun handelspraktijken. Met andere woorden: het begrip „misbruik van een machtspositie” is nog niet goed uitgekristalliseerd, waardoor het voor ondernemingen soms erg moeilijk in te schatten is tot hoever zij kunnen gaan. Wat bijv. misbruiken op het vlak van prijzen betreft, zoals afbraak- en discountprijzen, kan een bepaald gedrag verschillende effecten hebben: een zeer efficiënte concurrent kan het op een markt waar de dominerende onderneming bepaalde prijzen hanteert, toch heel goed doen, terwijl een minder efficiënte concurrent wellicht het loodje moet leggen. Moet het mededingingsbeleid zo'n minder efficiënte marktdeelnemer de hand boven het hoofd houden? Of moeten regels juist worden uitgewerkt op basis van het beginsel dat er alleen sprake is van misbruik als goed presterende concurrenten worden uitgesloten?

3.4.2

Voor de tenuitvoerlegging van art. 82 heeft de Commissie onlangs ontwerprichtsnoeren gepubliceerd waar het EESC zich in kan vinden. Het is de bedoeling dat deze richtsnoeren gevolgd worden bij de beoordeling van sommige van de meest voorkomende praktijken, zoals koppelverkoop en kortingen en teruggaven die de concurrentie kunnen verzwakken (2). Het EESC prijst het desbetreffende werk van de Commissie, waarmee beoogd wordt zoveel mogelijk middelen te richten op praktijken die de consument daadwerkelijk kunnen benadelen, teneinde via een heldere definitie van „misbruik van een machtspositie” voor duidelijkheid en rechtszekerheid te zorgen. Het EESC hoopt dat de voorgestelde richtsnoeren ondernemingen met een machtspositie zullen helpen inschatten of hun optreden geoorloofd is. Het wijst erop dat er met de betrokkenen, d.w.z. het bedrijfsleven (met name het MKB), consumenten en sociale partners moet worden overlegd alvorens deze richtsnoeren vaste vorm krijgen.

3.5.1

Het EESC is verheugd dat de ontwikkeling van de concentratiecontrole gekenmerkt wordt door een pragmatische aanpak. Deze heeft zich erin vertaald dat er één meldpunt is opgericht om concentratieactiviteiten aan te geven en dat de concurrentietoets is verhelderd, hetgeen broodnodig was. Bovendien sluit de nieuwe toets beter aan bij de economische realiteit en bij de voorschriften die van toepassing zijn op de voornaamste systemen voor concentratiecontrole die er in de wereld bestaan. En hoewel in de praktijk nog maar moeilijk kan worden bewezen dat fusies efficiencywinsten opleveren, is in het licht van de verbeterde context de hoop gerechtvaardigd dat het toezicht op concentraties de belangen van de Europese consument ook op lange termijn zal dienen.

3.5.2

In de retailsector valt op dat er sinds enkele jaren sprake is van grootscheepse concentratie waarbij buurtwinkels marktaandeel verliezen ten gunste van grootwinkelbedrijven. Door de ontwikkeling van handelspraktijken waarvan soms een grote dwang uitgaat, bepaalde prijsvormingsmaatregelen en de omvang van kortingen die afhankelijk van het inkoopvolume worden toegekend, kunnen buurtwinkels op prijsgebied maar moeilijk concurreren met grootwinkelbedrijven, die immers over veel meer speelruimte beschikken en daardoor aantrekkelijkere prijzen kunnen hanteren. Overigens worden producenten in dit verband soms onder buitensporig grote druk gezet. Tot slot moet er tegen de achtergrond van het toegenomen aantal fusies absoluut voor worden gezorgd dat de doelstellingen van het mededingingsbeleid en die van het consumentenbeleid met elkaar in overeenstemming worden gebracht om te garanderen dat de markten permanent bevoorraad worden en dat er een veelzijdig aanbod bestaat in termen van positionering en kwaliteit van het assortiment. Tegelijkertijd zouden er geen beperkingen mogen worden gesteld aan samenwerking tussen kleine bedrijven zolang deze in de sector in kwestie geen significant marktaandeel hebben.

3.6.1

De reorganisatie van DG Concurrentie, waartoe is besloten nadat de Commissie n.a.v. een aantal zaken (Airtours/First Choice, Tetra Laval/Sidel en Schneider/Legrand) onder vuur kwam te liggen van de publieke opinie, heeft volgens het verslag positief uitgewerkt.

3.6.2

Uitgaande van de gemeenschappelijke doelstelling om de onderzoeksprocedure bij concentratiecontrole stringenter en transparanter te maken, zijn maatregelen genomen waarop het EESC herhaaldelijk heeft aangedrongen en die het dan ook met instemming begroet. Zo is er een post van hoofdeconoom (bijgestaan door economen) voor het concurrentiebeleid gecreëerd, is er een groep ervaren ambtenaren gevormd die een frisse blik moet werpen op de conclusies van het onderzoek van DG Concurrentie naar gevoelig liggende concentraties, en heeft de raadadviseur-auditeur in de procedure voor het toezicht op concentraties een grotere rol gekregen.

3.6.3

Het EESC vindt het ook een goede zaak dat er een speciale functionaris is aangewezen die in de betrekkingen met DG Concurrentie de consumenten vertegenwoordigt, maar betreurt dat er in het verslag — bijna een jaar na de aanwijzing van deze persoon — geen duidelijke balans wordt opgemaakt van het daadwerkelijke overleg dat met de Europese consumenten is opgestart. Het EESC gaat er dan ook van uit dat het verslag over 2005 tastbare elementen zal bevatten aan de hand waarvan kan worden afgemeten of dit overleg ook echt effect heeft gesorteerd. Het EESC heeft overigens besloten hierover een initiatiefadvies op te stellen.

3.6.4

In recente EESC-adviezen is erop gewezen dat de Commissie over te weinig middelen voor met name concentratiecontrole beschikt in vergelijking tot de middelen die door de betrokken actoren kunnen worden ingezet. Hier is nog steeds niets aan gedaan. Kennelijk heeft DG Concurrentie te kampen met een tekort aan gekwalificeerd personeel om de zaken betreffende sommige — in het bijzonder nieuwe — lidstaten te kunnen behandelen. Het Comité is nog steeds bezorgd en verbaasd over dit gebrek aan een vooruitziende blik in het personeelsbeleid van de Commissie, en dringt erop aan dit euvel onverwijld te verhelpen.

3.6.5

Ondanks de maatregelen die onlangs nog zijn genomen om de transparantie te verbeteren, stelt het Comité vast dat er geen een echt beleid is om de betrokkenen actief te raadplegen. Waar het gaat om de horizontale zaken die door DG Concurrentie zijn behandeld, kan het feit dat informatie over concentraties louter via de website van de Commissie wordt verstrekt, vanuit het oogpunt van good governance niet als adequaat worden beschouwd om kennis te nemen van de doorwrochte standpunten ter zake van het maatschappelijk middenveld en diverse belangenorganisaties.

3.6.6

Wat de bekendmaking van nationale arresten op de internetsite van de Commissie over concurrentiebeleid betreft, moet worden vastgesteld dat de doelstellingen inzake de bezorging van inlichtingen of advies (art. 15, lid 2, van Verordening (EG) nr. 1/2003) niet zijn gehaald. Ten eerste zij hierbij opgemerkt dat het op de site gehanteerde systeem maar voor een deel werkt. Zo zenden met name de nieuwe lidstaten de Commissie zelden of nooit een afschrift van beslissingen van hun nationale rechterlijke instanties toe, waardoor het moeilijker wordt een beeld te krijgen van de toepassing van het mededingingsrecht in deze landen en de gewenste harmonisering ervan wordt tegengewerkt. Daarnaast zijn deze beslissingen van nationale rechterlijke instanties alleen beschikbaar in de taal van dat land, waardoor zij moeilijk of zelfs geheel niet toegankelijk zijn, terwijl zij in de praktijk toch van aanzienlijk belang zijn omdat zij nieuwe problemen aan het licht brengen.

3.7.1

De Europese Commissie heeft op 7 juni 2005 een actieplan inzake staatssteun ontvouwd waarover het EESC advies heeft uitgebracht (3). Bestudering van het verslag over 2004 noopt wat staatssteun betreft tot onderstaande verdere opmerkingen van algemene aard.

3.7.2

Er is absoluut behoefte aan meer helderheid t.a.v. de informatie die verstrekt moet worden over individueel aan ondernemingen verleende staatssteun (waarbij te denken valt aan de datum van aanmelding en aan door de lidstaten aangedragen elementen om het verlenen van steun te rechtvaardigen). Dit is vooral nodig omdat ondernemingen het gevaar lopen dat onrechtmatig verleende steun wordt teruggevorderd. Een dergelijk risico drukt in het bijzonder op het MKB en zeer kleine bedrijven, ook al is de aanmeldingsprocedure het werk van hun eigen lidstaat!

3.7.3

De nationale autoriteiten die moeten beoordelen of steunmaatregelen al dan niet aan de criteria voldoen, hebben niet altijd genoeg inlichtingen om in samenhang met de aanmeldingsprocedure een economische analyse te kunnen verrichten. Vaak wordt staatssteun op bijv. werkgelegenheids- of milieugebied door decentrale overheden verleend zonder dat er een optimale marktaandeelanalyse plaatsvindt. Blijkt de steun onrechtmatig, dan leidt dat voor de bedrijven in kwestie tot grote financiële onzekerheid.

3.7.4

Bij het onderzoek naar maatregelen inzake herstructurerings- en reddingssteun valt op dat het Europese beleid meer wordt gericht op de economische gevolgen voor de concurrenten van het bedrijf dat staatssteun ontvangt en vooral op manieren om hen „schadeloos” te stellen. Zo legt de Commissie de begunstigde bedrijven bepaalde beperkingen op om concurrentievervalsing tegen te gaan. Het marktaandeelpercentage kan in een bepaald geografisch gebied bijvoorbeeld worden beperkt, zoals in de zaak Thomson Multimedia is gebeurd, of de begunstigde onderneming kan verplicht worden om met haar concurrenten partnerschapsovereenkomsten aan te gaan.

3.7.5

Het EESC vindt het jammer dat de zorg hierom het zicht ontneemt op een ander, even wezenlijk aspect, nl. de gevolgen van deze steun voor de consument en de belastingbetaler. De Commissie gaat immers niet voldoende na of dergelijke steunmaatregelen al dan niet voorkomen dat prijzen worden verlaagd, de keuze aan producten en diensten wordt verruimd of de kwaliteit wordt verbeterd. Niettemin staan de consumentenbelangen in het mededingingsbeleid centraal. Bij staatssteun dient dan ook even streng naar de langetermijngevolgen te worden gekeken als bij kartels en concentraties.

3.7.6

Meer in het algemeen is het EESC verontrust over de concurrentiedistorsies die uit de verschillen op staatssteungebied tussen de lidstaten kunnen voortvloeien. Vooral zorgwekkend is dat staatssteun dikwijls van sterk discriminerende aard is. Staten komen namelijk vaak in actie om in grote bedrijven te investeren of om hun reddingssteun te geven; zij verwaarlozen kleine en middelgrote ondernemingen (die goed zijn voor vier op de vijf arbeidsplaatsen in de EU) en bevoordelen bepaalde sectoren of soorten bedrijven. Dit schaadt de ondernemingszin en leidt tot verstarring van de economische structuur, die niet dynamisch genoeg is en nieuwe marktdeelnemers onvoldoende perspectief biedt.

4.1.1

De Commissie zou in haar volgende verslagen speciale aandacht aan de gevolgen van de EU-uitbreiding moeten schenken of zelfs een apart hoofdstuk moeten wijden aan het in kaart brengen van de ontwikkelingen inzake wetgeving en controle op de toepassing van het Gemeenschapsrecht.

4.1.2

Om meer rechtszekerheid te garanderen lijkt het allereerst zaak de clementieregeling te vereenvoudigen. Daar de te verstrekken informatie erg gevoelig ligt en er nogal wat nadelen zitten aan het systeem waarbij t.a.v. de verschillende betrokken autoriteiten één en dezelfde procedure moet worden gevolgd (omdat een kartel gevolgen kan hebben voor verschillende lidstaten), zou een hervorming welkom zijn. Ofwel moet hierbij gedacht worden aan wederzijdse erkenning, ofwel aan een centraal meldpunt.

4.1.2.1

Voorts zou het zeer wenselijk zijn om de nationale clementieprogramma's meer op één lijn te brengen via een soepele, indirecte harmonisatie, bijv. door best practices vast te leggen.

4.1.3

In het licht van het voornemen om het beleid van de Commissie betreffende misbruik van een machtspositie via een pakket richtsnoeren te herzien, moet een aantal kwesties worden opgehelderd om bij het beoordelen van misbruik weer uit te gaan van de schade die de consument ervan ondervindt. De Commissie moet nauwkeuriger aangeven wat onder machtspositie wordt verstaan en vooral wat misbruik inhoudt en welke verschillende soorten er bestaan. Ook moet zij duidelijker definiëren waar zich de scheidslijn bevindt tussen legitieme, op prestaties gebaseerde concurrentie en oneerlijke, verstorende concurrentie die de consument benadeelt.

4.1.4

Om na te gaan in welke mate het toezicht op concentraties erbij gebaat is als rekening wordt gehouden met efficiencywinst, zou de Commissie in toekomstige verslagen kunnen toelichten hoe de betreffende operaties zijn verlopen en welke gevolgen zij hebben voor de consument.

4.1.5

Om te zorgen voor een beter evenwicht tussen productie en distributie en om ook de distributiesector zelf evenwichtiger te maken (voorkomen dat winkels geheel verdwijnen uit plattelandsgebieden, stedelijke achterstandswijken of dunbevolkte regio's), moet er een discussie op gang komen over de vraag welke instrumenten er op het gebied van concurrentie, handelsregulering en steun aan kleine bedrijven nodig zijn, teneinde te voorkomen dat de markt voor bepaalde potentiële actoren ontoegankelijk wordt en het MKB in staat te stellen van staatssteun te profiteren.

4.1.6

Het zou goed zijn om in toekomstige verslagen te beschrijven welke banden er bij het onderzoek naar zaken bestaan tussen de functionaris die met de betrekkingen met de consumenten is belast en de consumentenorganisaties. Hebben deze organisaties eventueel een advies kunnen uitbrengen of de Commissie informatie kunnen verstrekken in het kader van zaken over concentraties, kartels of misbruik van een machtspositie? Het is van essentieel belang aan te tonen dat degene die voor de betrekkingen met de consument verantwoordelijk is nuttig werk verricht.

4.1.7

Om het systeem voor de bekendmaking van de arresten van nationale rechterlijke instanties beter te laten werken, zou het verstandig zijn een netwerk te vormen van correspondenten die met het verzamelen van gerechtelijke beslissingen zijn belast. Zo kan de real time-efficiency van het huidige systeem worden opgevoerd. Hiervoor zouden meer personele en financiële middelen moeten worden vrijgemaakt.

4.2.1.1

Door te evalueren hoe het mededingingsbeleid functioneert, moet kunnen worden nagegaan of het daadwerkelijk tot een „vrije en onvervalste concurrentie” binnen de EU bijdraagt, en moet kunnen worden gemeten of de strijd tegen feitelijke monopolies en misbruik van een machtspositie effect sorteert en wat de invloed ervan is op het oprichten van nieuwe bedrijven en op de ondernemingszin. De Commissie zou geen beperkingen moeten stellen aan overeenkomsten die ondernemingen uit het MKB sluiten om een vuist te kunnen maken tegen grote geïntegreerde concerns, en zou meer middelen moeten inzetten om de ernstigste gevallen van concurrentievervalsing doeltreffender te kunnen bestrijden.

4.2.1.2

Over concurrentie in de sector vrije beroepen heeft de Commissie naar aanleiding van haar Mededeling van 9 februari 2004 een verslag gepubliceerd (4) waarin wordt uiteengezet welke vooruitgang is geboekt bij het opheffen van onnodige mededingingsbeperkingen, zoals vaste prijzen, reclameregels, beperkingen van de toegang tot het beroep en bepaalde uitsluitende rechten. Het EESC verzoekt de Commissie haar toezegging gestand te doen en bevestigt het unanieme standpunt uit zijn advies over het verslag over het mededingingsbeleid 2003 dat vrije beroepsbeoefenaars dankzij de invoering van regelgevingskaders die gunstiger uitwerken op de mededinging de kwaliteit en het aanbod van hun diensten kunnen verbeteren, wat rechtstreeks in het voordeel is van zowel consumenten als bedrijfsleven.

4.2.2.1

Bij de analyse van concurrentievraagstukken moet volgens het EESC worden uitgegaan van de algemene cohesie in de Unie en moet worden bekeken of gedragingen die een nog te nationaal stempel dragen (rechtstreekse of verhulde staatssteun aan „nationale paradepaardjes”, steun om investeringen aan te trekken, discriminerende gedragingen, hardnekkig voortbestaan van feitelijke monopolies en misbruik van een machtspositie, enz.) er niet op gericht zijn om de segmentering van de interne markt te handhaven, en de toenadering tussen de economische actoren van de Unie niet in de weg staan. Tegen deze achtergrond moet de Commissie ook sociaal-economische analyses maken van de algemene impact van haar politieke besluiten, en moet zij bij de Raad en de lidstaten aandringen op een verandering van de op compartimentering gerichte gedragingen en praktijken, omdat deze de belangen van de economische en sociale actoren schaden.

4.2.3.1

Met eerbied voor de binnen het bedrijfsleven geldende grenzen is het EESC altijd bereid de Commissie te helpen bij het zoeken naar wegen om ervoor te zorgen dat het mededingingsbeleid voor de betrokkenen — bedrijfsleven, economische en sociale partners, consumenten en andere actoren uit het maatschappelijk middenveld — transparanter wordt. Vooral op het gebied van concentraties dient in het streven naar good governance en participatiedemocratie te worden nagegaan hoe de betrokkenen via een raadplegingsprocedure en hoorzittingen een actievere rol kan worden gegeven. Meer in het algemeen zou er een laagdrempelig voorlichtingsnetwerk moeten worden gecreëerd om de prioriteiten van het mededingingsbeleid beter onder de aandacht te brengen en om ondernemingen en consumenten op hun rechten en plichten te wijzen. Dit netwerk zou moeten worden geschraagd door het netwerk van Euro Info Centres van DG Ondernemingen en door het geheel van netwerken van Kamers van Koophandel en Fabrieken en consumentenorganisaties. Een dergelijke permanente en doeltreffende verstrekking van informatie is absoluut noodzakelijk, vooral in de nieuwe lidstaten en de kandidaat-lidstaten.

4.2.4.1

Het mededingingsbeleid is van essentieel belang voor een goede werking van de Europese interne markt. Dat dit beleid nog tekortschiet toont aan dat de interne markt moet worden voltooid en dat er een einde moet komen aan praktijken waarmee stelselmatig beoogd wordt om de markt te compartimenteren. Het mededingingsbeleid kan hier echter niet in zijn eentje voor zorgen; er moet coördinatie plaatsvinden met het EU-beleid op alle andere terreinen, teneinde de herziene Lissabonstrategie te doen slagen en een efficiënt consumentenbeschermingsbeleid te kunnen voeren. Hoe dan ook is het hoog tijd dat er voor de EU een sociaal-economisch cohesieplan wordt uitgewerkt met een specifieke rol voor het mededingingsbeleid, dat nieuwe legitimiteit zou moeten krijgen; dit beleid moet nl. garanderen dat de interne markt voor iedereen onder dezelfde voorwaarden toegankelijk is, zodat de voordelen van 's werelds grootste economie daadwerkelijk aan consumenten, werkgevers en werknemers ten goede komen.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/14

1.1

Het Comité is ingenomen met het voorstel van de Commissie om een vast, duidelijk en transparant rechtskader te scheppen voor de financiering van de Europese normalisatie, gelet op het belang van het normalisatiesysteem voor de goede werking van de interne markt, het concurrentievermogen van de Europese industrie en de rol die Europese technische normen spelen bij de ondersteuning van het beleid en de wetgeving van de Gemeenschap.

1.2

Het Comité bevestigt eens te meer dat de Europese normalisatie een vrijwillige activiteit is en ook moet blijven, die wordt uitgevoerd door en voor belanghebbenden die zicht tot taak stellen om normen en andere normalisatieproducten op te stellen die in hun voorzien.

1.3

Het Comité beveelt de Raad, het Europees Parlement en de Commissie een proactievere aanpak van het Europese normalisatiebeleid aan, dat als een van de basisbeleidslijnen van de Unie moet worden beschouwd en gericht moet zijn op de verwezenlijking van de recentelijk vernieuwde Lissabonagenda. Dit beleid moet ertoe bijdragen dat er in de Europese en nationale instellingen en ondernemingen een echte normencultuur groeit, die op zowel intern als internationaal vlak van strategisch belang is.

1.4

Volgens het Comité is het absoluut noodzakelijk dat alle belanghebbenden, met name ngo's, MKB, consumentenverenigingen en milieubeschermingsorganisaties, ten volle kunnen deelnemen aan een versterkt Europees normalisatiesysteem en dat daarbij ook financiële steun voor de opleiding van gekwalificeerd personeel wordt gegarandeerd.

1.5

Het Comité beklemtoont dat de Europese normalisatie een wezenlijke bijdrage levert aan de werking en consolidatie van de interne markt, met name dankzij de nieuwe aanpak-richtlijnen die betrekking hebben op gezondheid, veiligheid, milieu- en consumentenbescherming, of tot doel hebben de interoperabiliteit op gebieden zoals met name vervoer en telecommunicatie te waarborgen. Voorts maakt de Europese normalisatie het mogelijk het concurrentievermogen van de ondernemingen te vergroten, omdat daardoor het vrije verkeer van goederen en diensten op de interne en de mondiale markt wordt bevorderd.

1.6

Volgens het Comité is het zaak een gezond en duurzaam beheer van de gefinancierde werkzaamheden i.v.m. het Europese normalisatiesysteem, dat een strategisch en onontbeerlijk instrument is, te verzekeren. Voorts moet de mogelijkheid worden geboden om de gemeenschappelijke doelstellingen inzake samenwerking te verwezenlijken en aan de nodige administratieve en financiële voorwaarden te voldoen, enerzijds om onafhankelijkheid en neutraliteit te garanderen en anderzijds om de werking van het samenlevingsverband en de productie van normen te versterken.

1.7

Het Comité is van mening dat het voorgestelde steunbedrag onvoldoende is om het hele Europese normalisatiesysteem tijdens de vermelde periode van vijf jaar te ondersteunen, en dus moet worden opgetrokken tot boven de huidige drempel van 2 %, teneinde de vrije productie en verspreiding van normen mogelijk te maken en ervoor te zorgen dat deze afgestemd zijn op de EU-uitbreiding tot 25 lidstaten en de vooruitzichten inzake toekomstige toetredingen van kandidaat-lidstaten.

1.8

Het Comité benadrukt dat het van belang is:

1.9

De ENI bieden de infrastructuur en verstrekken de diensten die voor de productie van de normen noodzakelijk zijn, maar produceren zelf geen normen, die immers het resultaat zijn van de werkzaamheden van de technische deskundigen. Volgens het EESC is dit een belangrijk punt dat in de consideransen van het besluit moet worden beklemtoond.

1.10

Het totale door de Commissie voorgestelde budget van 134 miljoen euro voor de periode 2006-2010 lijkt nauwelijks toereikend.

2.1

Het Comité heeft steeds gepleit voor een ruimer gebruik van Europese normalisatie bij het beleid en de wetgeving van de Unie om, rekening houdende met de behoeften van de samenleving en de bedrijven, de uitbreiding van de technische normalisatie te versterken op nieuwe gebieden zoals diensten, informatie- en communicatietechnologie, vervoer, consumenten- en milieubescherming.

2.2

Met name worden ondernemers en andere belanghebbenden zich stilaan bewust van de voordelen die normalisatie de zakenwereld biedt; dit komt tot uiting in een versterking van de belangrijkste Europese structuren voor normalisatie (CEN/Cenelec/ETSI) en het feit dat alle belanghebbenden en met name het MKB ten volle aan het proces van opstelling van normen meewerken.

2.2.1

Gelet op de mogelijkheden waarover deze instanties beschikken om aan de verwezenlijking van de doelstellingen van de Lissabonstrategie bij te dragen, hoopt het EESC op een goede vertegenwoordiging van het maatschappelijk middenveld in de beheersraden van deze instanties.

2.3

Om de aanwezigheid van de verschillende actoren van het maatschappelijk middenveld en hun deelname aan de normalisatieprocessen binnen CEN, Cenelec en ETSI (1) te versterken, is volwaardige deelname verzekerd van instanties als ANEC, ETUI-REHS, Normapme en recentelijk ook ECOS (2), dat in november 2002 in het leven is geroepen.

2.4

Het Comité heeft reeds herhaaldelijk (3) gepleit voor een herziening van het huidige wetgevingskader inzake normalisatie om het beter te laten aansluiten bij de recentste ontwikkelingen en uitdagingen op het gebied van Europese technische normen en vereenvoudiging van de wetgeving, en om het meer in overeenstemming te brengen met het streven naar „verbetering van de wetgeving” (4), de richtsnoeren voor het industriebeleid na de uitbreiding (5) en de prioriteiten van de internemarktstrategie voor 2003-2006 (6).

2.5

Het Comité heeft zich eveneens uitgesproken voor de goedkeuring van een vast financieel kader ter ondersteuning van de Europese normalisatie, gebaseerd op solide rechtsgrondslagen. In dezelfde zin moet ook worden gezorgd voor cofinanciering door Commissie en lidstaten van de normalisatiewerkzaamheden, de Europese infrastructuur en de acties die gericht zijn op een betere synergie tussen de ENI, teneinde de efficiëntie van deze instellingen bij de productie van Europese technische normen en de bevordering van internationale standaarden te verhogen.

2.5.1

Een grotere betrokkenheid van vertegenwoordigers van de lidstaten zou de productie van betere en specifieker op de belanghebbenden gerichte normen kunnen garanderen.

2.6

De ontwikkeling van een Europese cultuur van technische normalisatie is essentieel voor een efficiënte en evenwichtige werking van de interne markt in de Unie van 25. Het is dan ook van belang op Europees niveau te zorgen voor structuren die in staat zijn doeltreffend in te spelen op:

2.7

In 2004 waren er ca. 1 200 CEN-normen en ca. 400 Cenelec-normen; door beide instellingen zijn hiermee in totaal ca. 15 000 Europese normen goedgekeurd.

2.8

De elementen die tot dit succes hebben bijgedragen, moeten volgens het Comité worden bewaard en eventueel nog worden versterkt. Het nieuwe rechtskader, dat gebaseerd is op de artikelen 95 en 157 van het Verdrag en waarbij de financiering van de normalisatiewerkzaamheden wordt geregeld, mag volgens het Comité op geen enkele manier de aard en de essentiële kenmerken van het normalisatieproces aantasten, dat vrij moet blijven, een vrijwillig karakter dient te behouden en op consensus gebaseerd moet blijven.

2.9

Het Comité is zich evenwel bewust van de noodzaak het financiële kader van de Europese centrale normalisatiestructuren te rationaliseren, te consolideren en op langere termijn veilig te stellen, mede gelet op het feit dat de laatste jaren steeds vaker gebruik wordt gemaakt van technische normen.

2.9.1

Er ist immers steeds meer belangstelling voor een normalisatiesysteem als middel om naar gestreefd nieuwe handelsbarrières te vermijden en dat in staat is de concurrentiepositie van producten, diensten en processen van de Europese industrie te ondersteunen, teneinde de economische, sociale en milieu-aspecten van de door de Lissabonstrategie nagestreefde ontwikkeling te verwezenlijken.

2.10

Tot dusver is er op Europees niveau geen rechtsgrond voorhanden uit hoofde waarvan de financiering van het technische normalisatiesysteem expliciet wordt geregeld en die de Commissie in staat stelt alle normalisatiewerkzaamheden met aanvullende middelen financieel te ondersteunen.

2.10.1

Zoals reeds eerder werd vermeld, bestrijken deze activiteiten uiteenlopende gebieden als informatietechnologie en communicatie, vervoer, milieu- en consumentenbescherming, voedselveiligheid en veiligheid van productieprocessen, pre- en co-normatief onderzoek, en de sector van de dienstverlening en van de „new deliverables” (7) .

2.11

Verder moet een grotere samenhang en stabiliteit van de centrale structuren CEN, Cenelec en ETSI worden gegarandeerd, in het bijzonder na de toetreding van de nieuwe lidstaten en in het vooruitzicht van nieuwe uitbreidingen van de Unie.

2.12

Terwijl nationale normalisatie-instellingen voor hun financiering kunnen profiteren van rechtstreekse inkomsten uit producten en diensten, zijn de communautaire structuren volledig afhankelijk van de bijdragen van de leden en bijkomende financieringen door de EU en de EVA-landen, die in meer dan één opzicht ontoereikend blijken om de doeltreffendheid en soliditeit van het Europese normalisatiesysteem te verzekeren.

2.13

De Raad heeft in zijn conclusies van 2002 de overheden opgeroepen strategisch belang te hechten aan normalisatie en huninzet op dat gebied „zichtbaar” te maken met name in de vorm van een specifieke bijdrage voor het behoud van een doeltreffende en efficiënte normalisatie-infrastructuur.

2.14

In december 2004 heeft de Raad vervolgens nota genomen van het initiatief van de Commissie om het institutionele kader te hervormen en een nieuwe rechtsgrond voor de financiering van de Europese normalisatie voor te stellen (8). Hij heeft de Commissie, de lidstaten en de Europese en nationale normalisatie-instellingen verzocht te overwegen om het Europees normalisatiesysteem te optimaliseren, teneinde optimaal gebruik te maken van de beschikbare middelen en verdere mogelijkheden te verkennen voor een levensvatbare financiering van de normalisatie in Europa (9).

2.15

De Commissie heeft verschillende voorstellen (10) i.v.m. mogelijke scenario's voor de financiering van het Europese normalisatiesysteem ontwikkeld, nl.:

2.16

Exclusieve financiering door de industrie en de andere stakeholders zou als nadeel hebben dat er bijna uitsluitend aandacht zou worden besteed aan de productie van technische normen die market driven zijn, d.w.z. gericht op verbetering van het Europese concurrentievermogen op de mondiale markt.

2.16.1

Het voordeel van dit soort financiering is dat zij rechtstreeks voortvloeit uit hetgeen het bedrijfsleven wil en een weerspiegeling is van de marktbehoeften, zonder door externe factoren te worden beïnvloed. Tegelijkertijd zou die financierings …. evenwel ingrijpende gevolgen kunnen hebben voor het niveau van bescherming, in het bijzonder de evenwichtige bescherming van alle vertegenwoordigde belangen, met name als het gaat om de belangen van het MKB.

2.17

Als wordt gekozen voor exclusieve financiering door de lidstaten, via Europese normalisatie-instellingen die lid zijn van CEN, Cenelec of ETSI, zou het niveau van coördinatie in de Unie en de samenhang van het Europese normalisatiesysteem erop kunnen achteruitgaan.

2.17.1

Deze optie zou de in het Verdrag voorgeschreven beginselen van subsidiariteit en evenredigheid daarentegen wel ruimschoots recht doen.

2.18

Een grotere betrokkenheid van de Commissie zou dan weer het voordeel hebben dat zij de technische normalisatie een aanzienlijke Europese meerwaarde zou verlenen door niet-conforme nationale normen af te schaffen en de werking van de interne markt te versterken, met name via het creëren van schaalvoordelen voor de productie van de Europese industrie.

2.18.1

De Commissie zou de mogelijkheid hebben het normalisatieproces vanuit communautair oogpunt te beïnvloeden en te oriënteren, wat mogelijk ook zou resulteren in verbeteringen qua zichtbaarheid, samenhang en doeltreffendheid bij de ondersteuning van haar beleid.

2.19

Volgens recente studies zouden de jaarlijkse kosten van het normalisatiesysteem CEN/CENELEC/ETSI van de grootteorde van ca. 700 miljoen euro zijn, waarbij deze uitgaven als volgt zouden zijn opgesplitst:

2.20

De belangrijkste financieringsbronnen die thans voor inkomsten zorgen, zijn de volgende:

2.21

De financiële steun voor de Europese normalisatie is thans gebaseerd op diverse besluiten die, voor het merendeel, onvoldoende duidelijke en concrete bepalingen over de financieringsvoorwaarden bevatten. Op grond van die kan de Commissie de ENI (CEN, Cenelec, ETSI) verzoeken Europese normen ter ondersteuning van haar beleid op te stellen.

2.22

De financiële steun voor de Europese normalisatie wordt verleend in het kader van de partnerschapsrelaties tussen de Commissie, de EVA en de ENI, zoals deze zijn gespecificeerd in de Algemene richtsnoeren voor de samenwerking, die op 28 maart 2003 door deze verschillende organisaties zijn ondertekend.

2.23

De financiering van de Europese normalisatiewerkzaamheden heeft hoofdzakelijk betekenis op:

2.23.1

Zo draagt normalisatie ook bij tot het wegwerken van technische belemmeringen van de internationale handel via akkoorden die worden besproken door het Merkenbureau van de Gemeenschap (MBG), bv. tijdens de Transatlantische Ondernemersdialoog (TABD) en het Business Forum Mercosur-Europese Unie (MEBF), en via de omzetting van Europese technische normen in internationale normen (ISO, IEC, ITU).

3.1

Ter vrijwaring van de intrinsieke kenmerken van het Europese normalisatieproces, dat vrijwillig, op consensus gebaseerd en market-driven moet zijn, is het volgens het Comité wenselijk een nieuwe considerans toe te voegen, die als volgt zou moeten luiden:

het normalisatieproces moet vrijwillig, op consensus gebaseerd en market-driven blijven. Deze kenmerken moeten in de nieuwe communautaire rechtsgrondslagen voor de financiering van de Europese normalisatie bewaard en benut worden, overeenkomstig het door de Commissie in oktober 2005 goedgekeurde actieplan voor de Europese normalisatie: dit actieplan moet jaarlijks door de ENI en de stakeholders op grond van consensus worden bijgesteld.

3.2

Het Comité is van mening dat de snelle technologische veranderingen de ongebreidelde toename, onder impuls van de industrie, van consortia en fora voor het ontwikkelen van technische specificaties, buiten het formele Europese normalisatieproces om, niet rechtvaardigen. Dit zou immers een aantal basiskenmerken van de Europese normalisatie in het gedrang brengen, zoals de mogelijke deelname daaraan door alle deskundigen, met name kleine ondernemingen; de transparantie van het hele proces; de uitbreiding van de basis (vrijwillige karakter en consensus). Het Comité zou dan ook graag zien dat de volgende nieuwe considerans wordt ingelast:

De nieuwe rechtsgrondslagen voor de financiering moeten een grotere doeltreffendheid van de normalisatie en een versterking ervan verzekeren, om binnen een transparant, open en vrijwillig proces te voldoen aan de eisen van de „new deliverables”: technische specificaties, technische verslagen en handleidingen. De ENI moeten kunnen toezien op deze „new deliverables”, om tegemoet te komen aan de behoeften van alle stakeholders, met name de minst gestructureerde en kleinste onder hen, alsook aan de legitieme verwachtingen van de consumentenorganisaties.

3.3

Volgens het Comité is het wenselijk de vierde considerans aan te passen, omdat niet alleen moet worden nagestreefd om een rechtsgrondslag te geven „aan de financiering door de Gemeenschap van alle Europese normalisatiewerkzaamheden die voor de tenuitvoerlegging van haar beleid en wetgeving noodzakelijk zijn”, maar ook aan de versterking van het Europese normalisatieproces dat immers van cruciaal belang is voor het concurrentievermogen van de Europese industrie, de bescherming van de consument en de bescherming van de gezondheid en het welzijn van de Europese burgers:

Er moet een uitdrukkelijke, volledige en gedetailleerde rechtsgrondslag worden gegeven aan de financiering door de Gemeenschap van alle Europese normalisatiewerkzaamheden die voor de tenuitvoerlegging van haar beleid en wetgeving noodzakelijk zijn, alsmede aan de versterking van het Europese normalisatieproces dat immers van cruciaal belang is voor het concurrentievermogen van de Europese industrie, de verspreiding van nieuwe innoverende technologieën, de bescherming van de consument en de bescherming van de gezondheid en het welzijn van de Europese burgers.

3.4

Volgens het Comité moet worden gepreciseerd dat de ENI geen producenten van technische normen zijn maar verstrekkers van Europese infrastructuurdiensten, in het kader waarvan normen worden opgesteld door deskundigen die de deelnemende stakeholders vertegenwoordigen; na de achtste considerans moet daarom de volgende nieuwe considerans worden ingelast:

„De Europese normalisatie-instellingen leveren in eerste instantie infrastructuurdiensten voor de opstelling van technische normen, die grotendeels voortvloeien uit een op consensus gebaseerd proces van technische uitwerking door vertegenwoordigers van stakeholders.”

3.5

Het EESC stelt voor om aan lid 1 van artikel 3 van het ontwerpbesluit („Voor communautaire financiering in aanmerking komende normalisatiewerkzaamheden”), na punt f), twee nieuwe punten g) en h) toe te voegen.

3.5.1

Zoals reeds in par. 1.4 van dit advies werd beklemtoond, is de opleiding van inzake normalisatie gespecialiseerd personeel van bijzonder belang. Artikel 3, nieuw punt g):

„de opleiding van vertegenwoordigers van de stakeholders, met name van kleine ondernemingen, de diensten- en distributiesector en van ondernemingen die m.b.t. het normalisatieproces in het algemeen of op specifiek technisch vlak minder goed gestructureerd zijn, teneinde de capaciteiten om mee te werken aan de productie van Europese en internationale normen te versterken”.

3.5.2

Om de deelneming van het grote aantal actoren van het maatschappelijk middenveld aan de normalisatieprocessen steeds meer ingang te doen vinden, is het zaak hun netwerkverbindingen te versterken. Artikel 3, nieuw punt h):

„de versterking van de interdisciplinaire coördinatie van methoden, procedures en beleid, alsmede van Europese interactieve informaticanetwerken tussen nationale/regionale normalisatie-instellingen”.

3.6.1

De werkzaamheden van normalisatie-instellingen zijn vergelijkbaar met activiteiten van algemeen economisch belang, daar hiermee diensten worden geleverd die onontbeerlijk zijn voor de gezondheid, het milieu en de duurzame ontwikkeling.

3.6.2

Naar de mening van het EESC kunnen de werkzaamheden van de centrale secretariaten van de Europese normalisatie-instellingen niet alleen via „subsidiëring van acties (11) of van huishoudelijke uitgaven”, maar ook via „oproepen tot het indienen van voorstellen” dus volgens de procedure voor overheidsopdrachten) worden gefinancierd. In wezen gaat het erom meer flexibiliteit aan de dag te leggen.

3.6.3

Artikel 5, („Financieringswijzen”), lid 5. De hier genoemde partnerschapskaderovereenkomsten tussen de ENI en de Commissie (ex art. 5) moeten volgens het Comité echt op voet van gelijkheid worden gesloten (equal partnership) en mogen niet eenzijdig worden opgelegd. Voorts is het zaak de administratieve procedures en controles te stroomlijnen en stroeve regelingen voor certifiëring en de boekhoudkundige herziening van de toerekenbare kosten te vermijden door gebruik te maken van vaste bedragen waarbij alle marginale kosten gedekt worden.

3.7.1

Behalve aan de doelstellingen die ten grondslag liggen aan de normen (het handelsverkeer vergemakkelijken, de levenskwaliteit verhogen en bijdragen tot een verbetering van de gezondheid en de veiligheid van productieprocessen en diensten), moet ook aan milieuaspecten bijzondere aandacht worden besteed.

3.7.2

Als voorbeeld dient het geïntegreerd productbeleid, dat toegespitst is op het „milieugericht levenscyclusconcept” (12). Onderzoek naar milieuaspecten op ondernemingsniveau en „in het veld” zijn reeds opgenomen in EN/ISO 14 001, die als Europese norm is goedgekeurd. Ook de andere normen van de reeks ISO 14 000 (milieubeheer) zijn in de Europese praktijk geïntegreerd: ISO 14 020, milieulabels en –verklaringen; ISO 14 030, beoordeling van de milieuprestaties; ISO 14 040, LCA (Life Cycle Assessmen –beoordeling van de levenscyclus).

3.8.1

Volgens het Comité is het wenselijk dat artikel 6, lid 2, wordt aangepast aan de gewijzigde versie van de vierde considerans.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/19

1.1

In het proces dat moet leiden tot volledige integratie van de Europese financiële markten is het Groenboek van de Europese Commissie een belangrijk strategisch document. Zoals bekend hangen de economische ontwikkeling en de groei van de Europese landen nauw samen met de ontwikkeling en integratie van de financiële markten — een integratie die bovendien samenvalt met de voltooiing van de derde fase van de Europese Unie.

1.2

Zonder hier een antwoord te willen geven op de academische vraag of de financiële ontwikkeling de economische ontwikkeling voorafgaat dan wel volgt, is het wellicht van belang om te wijzen op het volgende. Het Angelsaksische model (met name dat van de VS) wordt gekenmerkt door dualisme: het is enerzijds op de banken en anderzijds op de financiële markten gericht. Wat het Europese model daarentegen betreft, lijken de wijze waarop de huidige wetgeving zich ontwikkelt en de koers van de EU erop te duiden dat de Unie ermee wil doorgaan om beide benaderingen in ons economisch systeem volledig te integreren.

1.3

De financiële markten en instellingen hebben immers de fundamentele maatschappelijke taak om entiteiten met een financieel tekort in contact te brengen met entiteiten met een overschot, volgens spelregels die zijn gericht op een efficiënte en rationele allocatie. Er zij tevens op gewezen dat eerlijke mededinging tussen ondernemingen eerder op de kapitaal- en kredietmarkt plaatsvindt dan op de goederenmarkt.

2.1

De Europese regelgeving inzake vermogensbeheer in het algemeen en icbe's (instellingen voor collectieve belegging in effecten) in het bijzonder, draait rond Richtlijn 85/611/EEG, die de afgelopen jaren het raamwerk heeft geleverd waarbinnen de sector zich heeft ontwikkeld. Hoewel het proces om de wettelijke barrières voor grensoverschrijdende handel in beleggingsproducten binnen de EU te slechten, nog niet geheel is voltooid, bestaat er voor de icbe-markt een grotendeels geharmoniseerd regelgevingskader.

2.2

De ontwikkeling van de icbe-markt lijkt onomkeerbaar en niet te stuiten. Het netto beheerde vermogen is de laatste jaren gestegen met tweecijferige percentages. Volgens de gegevens van de „European Fund and Asset Management Association, Investment Company Institute, and other Mutual Fund Associations” heeft de markt die bestond uit de EU-15, Tsjechië, Hongarije, Polen, Noorwegen en Zwitserland in de periode 1996-2005 een jaarlijkse groei van circa 14,5 % doorgemaakt, en steeg het netto vermogen van 1 450 miljard euro tot meer dan 4 900 miljard euro.

2.3

In de publicatie (1) over de jaarlijkse evolutie van het aantal fondsen en het totale kapitaalvolume van de fondsen worden afgelezen valt op dat zowel het aantal fondsen als het kapitaalvolume een stijgende lijn vertoont.

2.4

Een fundamenteel probleem waarvoor volgens het EESC een oplossing moet worden gevonden — hoe moeilijk ook — teneinde de groei van icbe's te stimuleren, is de convergentie van de fiscale regelgeving. De internationalisering van de sector stuit op belemmeringen voor zowel uitgaand als inkomend kapitaal. De belemmeringen voor uitgaand kapitaal komen voort uit de belastingheffing op niet-ingezeten beleggers volgens de nationale wetgeving van het land waar het fonds is ondergebracht; de belemmeringen voor inkomend kapitaal hangen samen met de wetgeving van het land waar de belegger is gevestigd.

2.5

Bijna overal in Europa is de belastingwetgeving inzake icbe's gebaseerd op het neutraliteitsbeginsel, in die zin dat er geen verschil is tussen beleggingen in fondsen en rechtstreekse beleggingen. De meeste Europese landen hanteren — formeel of informeel — het model van fiscale transparantie ( no-veil ), waarbij de belasting op de opbrengst rechtstreeks wordt geïnd bij de belegger. Het transparantiemodel is van belang voor de toepassing van het beginsel van de capital export neutrality; bij afwezigheid van bronheffingen op financiële opbrengsten van het fonds, vertaalt dit zich in het beginsel dat de belasting wordt geheven door het land waar de belegger is gevestigd.

3.1

In de Europese financiële sector is de gemiddelde omvang van de icbe's minder dan een derde van hun tegenhangers in de VS; hierdoor zijn er minder schaalvoordelen voor het beheer, wat nadelig doorwerkt in het rendement van de eindbeleggers.

3.2

Maar hoewel de communautaire wetgever prioritair streeft naar de vaststelling van een regelgeving voor financiële producten, is het EESC van mening dat het werkelijke voordeel voor de beleggers afhangt van de gehele regelgeving van het financieel systeem (dus ook de regelgeving inzake producten en diensten).

3.3

Het Groenboek benadrukt dat de operationele risico's kunnen toenemen indien bepaalde functies worden uitbesteed, waardoor belangenconflicten kunnen ontstaan. Volgens het EESC is deze bezorgdheid terecht, en dienen hiervoor adequate regels te worden vastgesteld.

3.4

Wanneer een proces in verschillende subprocessen uiteenvalt en ieder subproces aan een andere organisatie wordt gedelegeerd, schuilt het probleem niet zozeer in de technische aspecten van deze opsplitsing, als wel in de vraag of de (nieuwe) markt die de betrekkingen tussen kopers-verkopers regelt, zich op evenwichtige wijze weet te ontwikkelen. Als voorbeeld nemen we de financiële analyse. In de huidige praktijk worden financiële analyses niet als een losse, op zichzelf staande dienst aangeboden maar in het kader van andere diensten, meestal van operationele aard. Zo zal een effectenmakelaar analyses van afzonderlijke effecten aanbieden, in ruil voor operationele continuïteit, waarbij de kosten van de analyse worden doorberekend in de hoogte van de vergoedingen.

3.5

De informatie (= analyses) wordt dus verspreid volgens een marktlogica als ware het een „openbaar goed”: de hoeveelheid benodigde informatie staat vast en de prijs is de som van de door de verschillende kopers betaalde prijzen. Slechts een paar kopers betalen deze werkelijk. Het gevolg is op zijn minst destabiliserend te noemen: de analyses worden onderbetaald, zodat naar schaalvoordelen zal worden gestreefd, wat ongetwijfeld ten koste gaat van de kwaliteit en gepaard gaat met pogingen om munt te slaan uit belangenconflicten (zie bijvoorbeeld de interventie van de Britse FSA m.b.t. „soft commisions” tussen brokers/dealers en vermogensbeheerders. Het EESC is van mening dat adequate regels zouden moeten worden vastgesteld om zoveel mogelijk te voorkomen dat de prijsmechanismen in de sector van de financiële intermediatie van kapitaalrisico's worden verward met de prijsmechanismen in de sector van de intermediatie/transformatie van beleggingsrisico's.

A.

Wegnemen van de onzekerheid omtrent de erkenning van fondsen die tijdens de overgangsperiode tussen Icbe I en Icbe III zijn opgericht

B.

Vereenvoudigen van de kennisgevingsprocedure voor fondsen die van het Europees paspoort gebruikmaken

C.

Bevorderen van de toepassing van de aanbevelingen van de Commissie betreffende het gebruik van derivaten en het vereenvoudigde prospectus

D.

Verduidelijken van de definitie van de „activa” die door icbe's kunnen worden verworven

4.1.1

Om deze vraag te beantwoorden is het zaak onderscheid te maken tussen de sector van de financiële „producten” en de sector van de financiële „diensten”. De eerste heeft ten doel operationele instrumenten te definiëren waarmee verstrekkers en ontvangers van financieel kapitaal elkaar kunnen vinden; de tweede heeft ten doel instrumenten te vinden die zo goed mogelijk aansluiten bij de behoeften van de kapitaalontvangers of verschaffers, door — daar waar adequate producten ontbreken — aan te geven wat de ontbrekende kenmerken zijn.

4.1.2

De omvorming van „bankgerichte” financiële systemen tot „marktgerichte” systemen brengt tevens verandering in de functie van de financiële intermediair, die steeds vaker risico's moet bemiddelen in plaats van kapitaal. De intermediatie of bemiddeling van risico's is winstgevend, op voorwaarde dat de intermediair hier kostenefficiënter mee om weet te springen dan de belegger. De vraag dringt zich derhalve op of een wetgevingssysteem dat is gericht op de terugdringing van risico's doeltreffender is dan een systeem dat erop is gericht een adequate mate van risicobemiddeling te waarborgen.

4.1.3

Ook in de context van doeltreffende financiële markten valt het algemene risico van een belegging idealiter uiteen in twee delen: een „ payoff- risico” en een „informatierisico”. Het eerste risico hangt samen met de werkelijke volatiliteit van het rendement van een belegging. Het tweede risico daarentegen hangt samen met de moeilijkheid (hoofdzakelijk vanwege gebrekkige informatie van de financiële operatoren) om het payoff-risico goed in te schatten. Men moet zich realiseren dat de door de financiële operatoren toegepaste risicopremie wordt bepaald door beide soorten risico's, en dat de relatie tussen de twee risico's er niet alleen een is van additionaliteit, maar dat er ook sprake is van een zekere onderlinge wisselwerking.

4.1.4

Op grond hiervan denkt het EESC de bovengestelde vraag bevestigend te moeten beantwoorden, met de kanttekening dat dit alleen geldt voor de sector „financiële producten”. Met betrekking tot „financiële diensten” zou het goed zijn een grotere vrijheid toe te staan voor beleggingsdiensten, bijvoorbeeld door de bestaande belemmeringen voor financiële promotieactiviteiten weg te nemen, die niet goed stroken met het zgn. home-country-control-beginsel.

4.1.5

Deze praktijk wordt duidelijk ingegeven door de angst dat operatoren die een netwerk voor verkoopbevordering wensen op te zetten, gebruikmakend van de situatie in de EU-landen met de meest gunstige regelgeving, door de mazen van de wet weten te kruipen. Volgens het EESC gaat deze redenering echter niet geheel op: als de regels kunnen worden ontdoken betekent dit dat de stelsels onvoldoende zijn geharmoniseerd.

4.1.6

Het EESC is dan ook van mening dat de uitbreiding van het „vrij verkeer” van financiële diensten zal helpen om de toepassing van de communautaire richtlijnen inzake beleggingen en effecten (met inbegrip van ICBE III) in de verschillende lidstaten meer op één lijn te krijgen.

4.2.1

Harmonisatie van de regelgeving moet gepaard gaan met maatregelen om de fiscale voorschriften die op deze sector van toepassing zijn, te coördineren. De Europese financiële markt bestaat, net als alle andere financiële terreinen, nog altijd uit verschillende nationale systemen, waarbij soms bilaterale akkoorden zijn gesloten om dubbele belastingheffing te voorkomen.

4.2.2

De kluwen van fiscale regels leidt tot concurrentievervalsing en dubbele belastingheffing en zet de deur open voor willekeur, fraude en belastingontduiking. De nationale regelgevingskaders dienen in dat opzicht doelmatiger te worden gemaakt, naarmate de internationalisering van de markt doorzet.

4.2.3

Voor de lidstaten is nationale belastingheffing een uitgelezen middel om hun markten te promoten en te beschermen. De verschillende interpretaties wat betreft de belasting op icbe's uit andere EU-landen maken het mogelijk om minder gunstige fiscale stelsels toe te passen, zodat in feite een soort toegangsbarrière wordt opgeworpen. Het EESC realiseert zich dat belastingharmonisatie geen doelstelling is die op korte termijn kan worden verwezenlijkt, mede vanwege de unanimiteit die deze materie vereist. Voorgesteld wordt echter om over te gaan tot de vaststelling van een communautair belastingstelsel voor beleggingsproducten, zowel voor wat betreft de heffing als de inning.

4.3.1

Het paspoort en het „vereenvoudigd prospectus” lijken geschikte maatregelen om de problemen i.v.m. de fragmentering van de markt en de belemmeringen voor een volledig vrij verkeer van kapitaal en de voltooiing van de markten te ondervangen, en om voor voldoende rechtszekerheid te zorgen. Daarnaast acht het EESC het van groot belang de onzekerheid weg te nemen i.v.m. de erkenning van fondsen die tijdens de overgang van ICBE I op ICBE III zijn gecreëerd.

4.4.1

Het EESC is zich ervan bewust dat er binnen de EU twee financiële stelsels zijn: het Engelse stelsel en het continentale stelsel, die moeilijk op korte termijn tot één stelsel kunnen worden samengevoegd. Toch hoopt het EESC ook in dit geval dat er met de nieuwe voorschriften één enkele regelgevingsbron zal komen om het convergentieproces te vergemakkelijken, omdat het van mening is dat het opwerpen van wettelijke belemmeringen voor het door elkaar gebruiken van regelgevingsstelsels de huidige onevenwichtige situatie alleen maar in stand zou houden.

4.4.2

Het EESC is ervan overtuigd dat de verdeling over twee lidstaten van de verantwoordelijkheid voor het toezicht op de beheermaatschappij enerzijds en op het fonds anderzijds, nieuwe toezichtproblemen doet ontstaan, wat mogelijk ten koste gaat van de doeltreffendheid. Daarom zou in de regelgeving moeten worden vastgelegd dat de verantwoordelijkheid t.a.v. de belegger moet blijven liggen bij het fonds in het land waarvan de belegger onderdaan is, ook indien het om een buitenlandse beheermaatschappij gaat.

4.5.1

De regelgeving inzake de productiefase van de financiële instrumenten is op zichzelf onvoldoende om een betere werking van de Europese markt voor beleggingsfondsen en een hoger niveau van beleggersbescherming te garanderen. Het EESC stelt voor bijzondere aandacht te besteden aan de distributiefase, met een grotere transparantie, om de beleggers in staat te stellen bewuste keuzes te maken.

4.5.2

De informatie die aan beleggers wordt verstrekt mag niet geheel voorbijgaan aan de culturele en maatschappelijke context waarin de beleggers zelf zijn opgegroeid. De uitbreiding van de Europese Unie met landen die tot 15 jaar geleden nog geen markteconomie kenden, doet de vraag rijzen of het wenselijk is om aan één enkele informatienorm vast te houden. Het EESC is van mening dat een gedachtewisseling over deze aangelegenheden op zijn plaats is. Daarbij moet enerzijds rekening worden gehouden met het feit dat het regelgevingskader zo eenvoudig en uniform mogelijk moet zijn, en anderzijds dat de economische en financiële „cultuur” van sommige landen nog sterk verschilt.

4.6.1

Het EESC kan verduidelijking van de gedragsregels van distributeurs alleen maar toejuichen. De niet altijd gemakkelijk op te lossen objectieve moeilijkheden bij de dagelijkse uitvoering van de richtlijn op het stuk van het risicobeheer en de transparantie van de vergoedingen, zijn niet te onderschatten.

4.6.2

Hierbij valt te denken aan de technische problemen van de benchmarkrapportage. Dit krijgt een heel andere betekenis al naar gelang het beheermandaat erop is gericht „de benchmark te overtreffen” of „de benchmark te halen”. De verschillende vormen van delegatie — bij gelijke technische instrumenten — kennen uiteenlopende risico's, ervan uitgaande dat om „de benchmark te overtreffen” de beheerder verschuivingen in de allocatie moet kunnen doorvoeren, en dus extra risico's op zich mag nemen.

4.6.3

In dit verband wordt voorgesteld regels in te voeren die zijn bedoeld om ook het rotatieproces (dus niet de kwantiteit) binnen de beleggingsportefeuille doorzichtiger te maken: bij een gelijke bruto performance brengen meer rotaties binnen een portefeuille immers hogere transactiekosten met zich mee, waardoor het nettorendement voor de cliënt lager is. Dit is met name een probleem wanneer de transactiekosten gedeeltelijk door de beheerder zelf worden erkend en/of gedragen.

4.7.1

De MiFID kan een belangrijke regelgevingsbasis zijn voor de totstandkoming van een grote mate van transparantie in de distributiefase van de icbe's.

4.7.2

De MiFID bevat echter geen voorschriften voor de transparantie van de handel in obligaties, die nog zeer ondoorzichtig is. Volgens het EESC kan de MiFID dan ook niet worden beschouwd als het instrument dat alle lacunes in het regelgevingskader van de icbe's kan opvullen.

4.8.1

De gemiddelde omvang van de Europese fondsen is nog tamelijk beperkt: in 2004 lag het Europese gemiddelde op 195 miljoen dollar, tegen 628 miljoen dollar in de VS. Dit aspect heeft gevolgen voor de mogelijkheid om schaalvoordelen te realiseren, en dus voor het rendement en de winstgevendheid van de beheermaatschappijen.

4.8.2

Zoals bekend is een van de financiële gevolgen van de mondialisering van de economie dat het absolute risico afneemt, wat gepaard gaat met een herschikking van de risico's van systematische aard (deze nemen toe) en de risico's van specifieke aard (die nemen af). Hoewel grensoverschrijdende fusies de schaalvoordelen kunnen vergroten, is het daarbij wel zaak dat deze fusies zich beperken tot producten waarvoor zij een werkelijke motor van succes zijn, oftewel tot alle sectoren van vermogensbeheer waar efficiency belangrijker is dan doeltreffendheid. In de sectoren waar de doeltreffendheid te wensen overlaat, zouden de fusies wel eens nadelig kunnen uitpakken.

4.9.1

Het poolen van het vermogensbeheer van meerdere fondsen van dezelfde soort maakt uiteraard schaalvoordelen mogelijk, en is een instrument dat nu al wordt gebruikt door de beheermaatschappijen om de fondsen efficiënter te beheren. Grensoverschrijdend poolen stuit echter op dezelfde fiscale en juridische probleem als die welke hierboven zijn uiteengezet. Dit is volgens het EESC dan ook geen goed alternatief om de regelgevings- en institutionele problemen voor de consolidering van de markt voor beleggingsfondsen te omzeilen.

4.10.1

Het antwoord op deze vraag is ontkennend, zoals ook al duidelijk is geworden uit de Amerikaanse ervaringen. Op de Amerikaanse markt bestaan beleggingsfondsen al zo'n zestig jaar: ondanks de spectaculaire groei van het aantal fondsen en hun omvang, zijn de kosten ten laste van de fondsen en de beleggers door de bank genomen vrijwel verdubbeld (2). Dit heeft zich vertaald in minder goede netto-prestaties ten aanzien van de benchmarks: terwijl in de periode 1945-1965 de benchmarks de fondsen met gemiddeld 1,7 % overtroffen, is deze kloof in de periode 1983-2003 gegroeid tot 2,7 % per jaar.

4.11.1

De mogelijkheid om een bewaarder in een andere lidstaat te kiezen — in een andere lidstaat dan waar de beheermaatschappij is gevestigd — zou de concurrentie tussen bewaarders kunnen aanwakkeren, en zo de lasten voor het fonds kunnen verminderen.

4.11.2

Tegelijkertijd zouden hierdoor grotere toezichtproblemen kunnen ontstaan, wanneer de samenwerking en consensus tussen de toezichthouders op dit gebied niet ver genoeg gaat.

4.11.3

De vergoedingen voor de bewaarder zijn niet onaanzienlijk, maar liggen bijvoorbeeld lager dan de kosten ter compensatie van de uitgaven voor de distributiestructuur. Het EESC stelt derhalve voor de voordelen en risico's van een dergelijk wetgevingsinitiatief tegen elkaar af te wegen.

4.12.1

De standaardisering, automatisering en informatisering van de verwerking van aankoop- en verkooporders zijn fundamentele voorwaarden om de sector in staat te stellen het productaanbod uit te breiden en de concurrentie te vergroten.

4.12.2

Dit vraagt echter om ingrijpende maatregelen op het stuk van de protocollen en de standaards van de operationele en IT-procedures, wat de sector op hoge kosten zou jagen. Op het Europese vasteland behoren de beheermaatschappijen en distributeurs van fondsen vaak tot dezelfde groep. In dergelijke omstandigheden spreekt het voor zich dat de sector minder geneigd is de kosten te dragen die nodig zijn om de concurrentie binnen de distributie op te drijven. Overheidsoptreden zou in dit verband dan ook nuttig kunnen zijn om dit proces te bespoedigen.

4.13.1

De doeltreffendheid van strikte gedragscodes t.a.v. risicobeheer is altijd al onderwerp van discussie geweest in de economie, vooral in het licht van de wisselend positieve ervaringen sinds de wisselkoersafspraken van Bretton-Woods. Dit hangt samen met het feit dat het economisch risico kan variëren, al naar gelang het tijdsbestek: op de korte termijn zijn fluctuaties ten opzichte van een vaste waarde risicovol, terwijl op de lange termijn juist de rigiditeit ten opzichte van een evoluerend systeem risico's inhoudt. Bijgevolg zou de invoering van een zekere rigiditeit als gevolg van formele beperkingen gunstige effecten kunnen hebben op de korte termijn, maar aanzienlijke risico's met zich mee kunnen brengen voor de lange termijn.

4.13.2

Hier komt nog een ander aspect bij, dat naar voren is gekomen in de jongste studies op het gebied van de „ behavioural finance ”: het gedrag en de besluiten van de afzonderlijke actoren lijken sterk te worden beïnvloed door de mate van risico. Naarmate het risiconiveau toeneemt zien we dat er meer reactie komt, en omgekeerd; bijgevolg staat het EESC negatief tegenover een overdreven rigide regelgeving, die op de lange termijn een tweeledig effect kan hebben: trager opererende instrumenten en lagere reactiviteit van de economische actoren. De gevolgen hiervan zijn nog niet geheel duidelijk, maar dat zij negatief zullen zijn staat wel vast. De belegger ervan bewust maken dat hij zijn vermogen „werkelijk kan verliezen”, zou daarentegen de meest doeltreffende stimulans zijn om dat vermogen te beschermen.

4.13.3

Dit verschijnsel zorgt nog voor een andere marktverstoring: er worden verwachtingen gewekt dat als de risico's gunstige resultaten opleveren, de belegger hiervan profiteert, en dat als ze nadelige resultaten opleveren, deze door de markt zullen worden opgevangen.

4.14.1

Het EESC stelt voor dat op korte termijn maatregelen worden getroffen — eventueel in de vorm van een formele en rigide regelgeving — met als enige doel om kartels te breken. Als dit al eerder was gebeurd dan zou de markt nu „rijper” zijn, en als zodanig geen rigide regels meer nodig hebben. Bijzonder interessant is in dit verband de situatie van de accounting: het tijdsbestek waarbinnen de accounting moet plaatsvinden komt vaak helemaal niet overeen met de looptijd van financiële producten (te kort), zodat de accountantsverslagen nauwelijks de voordelen van de temporele diversifiëring van bepaalde beleggingen aantonen.

4.14.2

Om beleggers beter te beschermen stelt het EESC voor om na te denken over de oprichting van een speciaal garantiefonds, dat zou kunnen worden aangevuld met de opbrengst van door de toezichthouders opgelegde sancties. Dit fonds zou uiteraard niet moeten dienen om de natuurlijke marktrisico's van icbe-beleggingen af te dekken, maar wel om de door beleggers geleden schade als gevolg van gedragingen van de intermediairs die niet conform de regelgeving zijn, te vergoeden.

4.15.1

De beleggingsfondsen worden door beleggers op hetzelfde plan gezet als andere financiële producten, zoals de unit-linked levensverzekeringen, hoewel hiervoor een heel andere regelgeving geldt.

4.15.2

Hierdoor kunnen verkeerde beleggingskeuzes worden gemaakt, met nadelige gevolgen voor de kosten en risico's van gedane beleggingen. Het EESC denkt niet dat het probleem kan worden opgelost met een afgezwakte mededinging, met lossere voorschriften en lagere garanties voor beleggingen in fondsen. Het is juist zaak de voorschriften naar boven bij te stellen, zodat de beleggingsproducten die feitelijk worden beschouwd als een rechtstreeks alternatief voor beleggingsfondsen, onder een vergelijkbare regelgeving vallen als die beleggingsfondsen.

4.16.1

Het antwoord op deze vraag vergt een kleine uiteenzetting over de betekenis van de problematiek die onder de vorige vraag werd behandeld. Het is zaak dat de wetgever een duidelijke definitie van het begrip „effect” geeft. Het moet voor eens en altijd duidelijk worden of dat begrip al dan niet verband houdt met het begrip liquiditeit van het instrument. Tegenwoordig worden beide begrippen door elkaar gebruikt, zodat alternatieve beleggingen en subsitutieproducten van de icbe's buiten het begrip „effect” vallen. Volgens het EESC gaat het hier om een mogelijk ernstige begripsverwarring, omdat twee fundamenteel verschillende begrippen uit de leer van de financiële markten door elkaar worden gehaald: efficiency en volledigheid.

4.16.2

Een financiële markt is efficiënt als de transactiekosten van de beleggingen van een aanvaardbare hoogte zijn; een financiële markt is volledig als alle mogelijke beleggingen zijn inbegrepen.

4.16.3

De participatiefondsen en hefboomfondsen moeten allereerst worden beoordeeld op hun doeltreffendheid (het vermogen om de beste beleggingen te selecteren) en pas daarna op hun efficiency (het vermogen om schaalvoordelen in het kostenplaatje te verwezenlijken). Daarom is de omvang van de fondsen minder relevant: de problemen i.v.m. de doeltreffendheid (het vermogen om zich vlot te bewegen op de markt, zonder de evolutie hiervan te beïnvloeden) en de terugdringing van systeemrisico's (denk aan de redding van het LTCM-fonds in 1998) suggereren juist dat het beter is de fondsen niet te veel te laten groeien.

4.17.1

Deze beleggingen kenmerken zich door het feit dat er, naast het „payoff risico”, een zeer groot „informatierisico” aan kleeft. Het is goed dat dit risico wordt ingedamd, vooral om het gevaar van fraude tegen te gaan, maar het zou verkeerd zijn te proberen dit risico helemaal uit te bannen. Als deze fondsen namelijk volledig transparant worden gemaakt, dreigt de competentie van de beheerder helemaal overbodig te worden, terwijl deze juist aan de basis staat van opbrengsten die nauwelijks aan de markt zijn gerelateerd.

4.17.2

Het EESC meent dat niet zozeer moet worden geprobeerd om dit complexe proces transparant te maken, wat namelijk een utopie is; wél moet de „gemiddelde” belegger bewust worden gemaakt van het feit dat een alternatieve belegging meer kennis vergt, of, bij gebrek daaraan, de tussenkomst van een specialist.

4.18.1

De vaststelling van gemeenschappelijke regelgeving voor onderhandse plaatsingen door gekwalificeerde beleggers zou een belangrijke impuls kunnen geven aan de ontwikkeling van participatiefondsen in de Europese Unie.

4.18.2

Gekwalificeerde beleggers moeten per definitie over de technische knowhow en middelen beschikken om beleggingen met een hoog risicoprofiel, zoals die van participatiefondsen, te kunnen doen. Zij worden verondersteld de deskundigheid en geloofwaardigheid van de beheerders te kunnen beoordelen. Aangezien de participatiefondsen zelf al voor een zekere risicospreiding zorgen, zouden er geen extra maatregelen nodig zijn om de activiteiten van de beheermaatschappijen aan benauwende regels te binden.

4.19.1

Er zijn tal van voorbeelden die de tekortkomingen van de huidige opzet aantonen: denk maar aan het geval van de ETF's (Exchange Traded Funds), die de positieve aspecten van een fonds (sterke spreiding) combineren met de voordelen van effecten (permanente mogelijkheid tot aan- en verkoop op de markt). De richtlijn vergemakkelijkt de verspreiding van dit instrument, omdat icbe's een „Europees paspoort” krijgen. Wel beperkt de richtlijn de mogelijkheden dat dit instrument in handen komt van een andere icbe, omdat deze dan als een aandeel wordt beschouwd.

4.19.2

Mede in het licht van hetgeen is opgemerkt ten aanzien van alternatieve beleggingen, en gezien de noodzaak om de aandacht niet te beperken tot financiële producten maar deze ook te richten op financiële diensten, is het EESC van mening dat de ontwikkeling van een principiële regelgeving wenselijk is. Tegelijkertijd vindt het dat het regelgevingskader stapsgewijs moet worden bijgewerkt, om voldoende tijd uit te trekken voor de raadpleging maar toch ook tot een vlotte herziening te komen.

5.1

Zoals gezegd is de markt van de icbe's in Europa nog te gefragmenteerd: in vergelijking met de VS bestaat deze uit betrekkelijk kleine ondernemingen, en de grensoverschrijdende samenwerking en beleggingen verlopen hier nog met horten en stoten, zodat schaalvoordelen en kostenbesparingen uitblijven.

5.2

De overdreven aandacht (ook in het Groenboek (3)) over de definitie van de „activa” die door icbe's kunnen worden verworven, waarbij de fondsen worden verplicht om hoofdzakelijk in liquide financiële instrumenten te beleggen, voorkomt dat ook in niet-gereguleerde markten wordt belegd.

5.3

Daarom zou het wenselijk zijn de mogelijkheid van participatiefondsen te overwegen. Dit zou aansluiten op de doelstelling om het kapitaal van het MKB aan te spreken als risicokapitaal, en deze dus open te stellen voor participatiefondsen.

5.4

De Europese economie wordt sterk gekenmerkt door de aanwezigheid van kleine en middelgrote ondernemingen, die vaak een tekort aan kapitaal hebben, omdat zij zich daarvoor hoofdzakelijk tot de banken wenden.

5.5

Deze kapitaalschaarste gaat vaak gepaard met een excessieve schuldenlast, vooral in de vorm van kortlopende schulden, en met een groot aantal schulden en leningen van commerciële aard, die verband houden met de sterke onderlinge afhankelijkheid van ondernemingen uit een zelfde sector. Een en ander is ook het gevolg van het feit dat ondernemingen vaak in familiebezit zijn, waardoor dikwijls vermenging plaatsvindt tussen het vermogen van de ondernemer en het kapitaal van de onderneming.

5.6

Deze ondernemingsgerelateerde problemen, en de noodzaak om meer algemene doelstellingen van het „productiesysteem” op Europees niveau te verwezenlijken, maken dat de oplossing van de financiële problemen van het MKB van strategisch belang is. Deze doelstellingen vallen uiteen in drie onderdelen:

5.7

Op grond hiervan hoopt het EESC dat de Europese wetgever zich ook gaat buigen over de belangrijke sector van de participatiefondsen, terwijl de sector risicokapitaal in Europa nog onvoldoende ontwikkeld is.

5.8

Het EESC is bovendien van mening dat de huidige discussie over het regelgevingskader voor beleggingsfondsen moet worden aangegrepen om ook aandachtig te kijken naar de ontwikkeling van „maatschappelijk verantwoord beleggen”, waarbij het streven naar winst niet ten koste gaat van sociale ontwikkeling en milieubescherming. In 2003 was circa 0,37 % van het door Europese door icbe's beheerde vermogen belegd in „ethische fondsen” (4). De vergelijking met de Amerikaanse markt, waar datzelfde jaar 11,3 % van het door icbe's beheerde geld in ethische fondsen was belegd, laat zien dat de groeimarges voor maatschappelijk verantwoorde beleggingen in Europa nog zeer groot zijn.

5.9

Om een snellere ontwikkeling van maatschappelijk verantwoord beleggen te bevorderen, zouden de lidstaten fiscale prikkels kunnen geven door een deel van de met dergelijke beleggingen behaalde winst vrij te stellen van belastingen. Hiermee zou de aanpak worden gevolgd van sommige lidstaten, waar vrijwillige bijdragen aan organisaties van maatschappelijk nut kunnen worden afgetrokken van het belastbaar inkomen. Ook de winst van fondsen die worden herbelegd in organisaties van maatschappelijk nut zou fiscaal aftrekbaar moeten worden gemaakt.

5.10

Gezien het innovatieve karakter van dit voorstel, hoopt het EESC dat het onderwerp verder wordt uitgediept en dat er een haalbaarheidsstudie wordt verricht waarbij ook de best practices te baat worden genomen.

5.11

De uitdagingen op de middellange en lange termijn zijn met name:

5.12

De verstrekking van correcte informatie over de risico's en de verschillende producten, alsook de geloofwaardigheid van de beheerders t.a.v. het aantal en de uitvoering van transacties, zijn elementen die, boven op de noodzakelijke wetgeving, helpen de markt vertrouwen, integriteit en gedragsregels te geven, wat van fundamenteel belang is voor een doeltreffende en doelmatige middelenallocatie.

5.13

De harmonisatie van de fiscale wetgeving, het aanmoedigen van fusies, het toestaan van poolen van fondsen, het bevorderen van de mededinging op het niveau van het beheer en de distributie van producten en diensten, het loslaten van de bepaling dat de beheermaatschappij en de bewaarder hun statutaire zetel in dezelfde lidstaat moeten hebben, het voorkomen van de hoge „transactiekosten” die het gevolg zijn van de gefragmenteerde aankoop- en verkooporders — dit zijn stuk voor stuk maatregelen die de doeltreffendheid en doelmatigheid van de markt ten goede zullen komen.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/26

1.1

Het is dringend noodzakelijk dat op de markt voor toegankelijke ICT-producten en -diensten wordt gestreefd naar interoperabiliteit en compatibiliteit op zowel Europees als mondiaal niveau.

1.2

In de ICT-sector wordt men zich gaandeweg bewust van het gat in de markt dat wordt gevormd door gehandicapten en een groeiend aantal ouderen die veel baat kunnen hebben bij een toegankelijk ontwerp en aanbod van goederen en diensten in deze sector.

1.3

De lidstaten van de EU nemen zowel gezamenlijk als zelfstandig maatregelen om de digitale kloof te dichten en om „e-insluiting” en „e-toegankelijkheid” door middel van wettelijke en vrijwillige maatregelen te bevorderen. Op dit gebied moet op communautair niveau coördinatie plaatsvinden om de huidige marktversnippering tegen te gaan, zodat verdere verbrokkeling kan worden voorkomen. Deze coördinatie is tevens nodig om te voorkomen dat fouten uit het verleden (waarbij gangbare informatie- en communicatietechnologieën ontoegankelijk waren en technologische hulpmiddelen enerzijds en algemene goederen en diensten anderzijds niet op elkaar waren afgestemd, zodat veel potentiële consumenten geen toegang hadden tot de markt) opnieuw worden gemaakt. Dergelijke fouten hadden een bijkomende negatieve uitwerking op de economie doordat ze ertoe leidden dat veel mensen sociaal geïsoleerd raakten en hun toegang tot de arbeidsmarkt belemmerd werd.

1.4

In de Mededeling over e-toegankelijkheid van de Europese Commissie worden de kernprioriteiten en de voornaamste maatregelen genoemd om marktversnippering te voorkomen en om convergentie en economische groei in deze sector te stimuleren.

2.1

De Commissiemededeling over e-toegankelijkheid moet een bijdrage leveren aan het voorlopige strategisch raamwerk voor een Europese informatiemaatschappij, zoals vastgelegd in de in juni 2005 gepubliceerde Mededeling „i2010” (1).

2.2

In de Mededeling wordt aangegeven dat zij voornamelijk tot doel heeft om te komen tot een meer samenhangende aanpak inzake e-toegankelijkheidsmaatregelen van lidstaten en bedrijfsleven.

2.3

In de Mededeling wordt nader ingegaan op zowel de met nieuwe technologieën gepaard gaande voordelen voor mindervaliden als op de problemen en nieuwe belemmeringen die de ontwikkeling van deze technologieën met zich meebrengt.

2.4

In de Mededeling wordt bezorgdheid geuit over de huidige verbrokkelde markt voor toegankelijke technologieën en over het risico dat het ontbreken van uniformiteit en interoperabiliteit op deze markt de problemen nog zal vergroten.

2.5

In de Mededeling worden drie hoofdlijnen genoemd aan de hand waarvan deze problematiek kan worden opgelost:

3.1

Men is het er steeds meer over eens dat de vooruitgang op het gebied van de informatie- en communicatietechnologie (ICT) ten goede moet komen aan alle maatschappelijke groepen — met name de groepen die het meest kwetsbaar zijn voor sociale uitsluiting — om de digitale kloof aan te pakken en te voorkomen dat de maatschappij-van-twee-snelheden veranderd raakt.

3.2

Toegang van gehandicapten tot informatie moet in de eerste plaats worden gezien als een recht. Gehandicapten vormen 10 % van de bevolking van de EU en hebben evenveel recht op toegang tot goederen en diensten — waaronder ICT-producten en -diensten — als niet-gehandicapte personen.

3.3

Voor regeringen en bedrijfsleven zijn er ook zwaarwegende redenen om zich serieus met deze kwestie bezig te houden. Het zoeken naar oplossingen voor problemen die gehandicapten ondervinden bij het verkrijgen van toegang tot ICT is in het belang van alle gebruikers, in het bijzonder van de groeiende groep ouderen, kinderen en mensen met tijdelijke handicaps.

3.4

Gehandicapten vormen een heterogene groep. Niettemin kunnen de groepen gehandicapten die problemen ondervinden met toegang tot ICT in grote lijnen als volgt worden ingedeeld: mensen met cognitieve of leerstoornissen; personen met zintuiglijke handicaps (doven en hardhorenden, blinden en slechtzienden, doofblinden, mensen met een spraakstoornis); en lichamelijk gehandicapten.

3.5

Gehandicapten profiteren op velerlei manieren van de vooruitgang op ICT-gebied, zowel wat algemene technologieën als technologische hulpmiddelen betreft. Voorbeelden hiervan zijn:

3.6

Desondanks worden tegelijkertijd nieuwe belemmeringen opgeworpen. Enkele voorbeelden:

4.1

In de strategie van Lissabon wordt de nadruk gelegd op de noodzaak om eenieders sociale en economische integratie te waarborgen door middel van inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Wanneer informatie- en communicatietechnologieën echter niet zodanig worden ontworpen dat ze toegankelijk zijn, worden gehandicapten voortdurend en in toenemende mate uitgesloten van de gangbare arbeidsmarkt. Volledige en doelmatige toepassing van de beginselen en praktijken van e-toegankelijkheid is cruciaal voor zowel de economische als de maatschappelijke integratie van gehandicapten. Het onderschrijven van e-toegankelijkheidsbeginselen betekent ook dat mensen beschermd moeten worden tegen schadelijke omgevingsfactoren (bijv. door maatregelen te nemen tegen het optreden van elektronische en geluidsinterferenties waar personen met gehoorapparaten mee te maken hebben als zij mobiele telefoons gebruiken). De participatiegraad van gehandicapten op de Europese arbeidsmarkt bedraagt gemiddeld nog geen 35 %, tegen 70 % voor werknemers zonder handicap. De Commissie schat dat zo'n 2 tot 3,5 miljoen mindervaliden aan het werk zouden kunnen indien positieve maatregelen worden genomen om de belemmeringen voor hun integratie weg te nemen (4). Economische integratie van gehandicapten is van belang voor de Europese samenleving en economie als geheel, doordat aldus een einde wordt gemaakt aan de afhankelijkheidspositie van veel gehandicapten.

4.2

De ICT-sector moet meer gaan inzien dat economisch en zakelijk voordeel kan worden behaald door bij het ontwerpen van producten en diensten in te spelen op de behoeften van gehandicapte en oudere gebruikers. De bewustwording omtrent deze voordelen moet binnen de sector op actievere wijze worden vergroot. Het personeel in de bedrijfstak — zowel leidinggevenden als technici en werknemers „in het veld” — moet worden voorgelicht over de vereisten en noodzakelijke aspecten van toegankelijkheid, zodat beter kan worden ingespeeld op de groeiende behoeften.

4.3

Gehandicapten maken 10 tot 12 % van de Europese bevolking uit. Bovendien heeft Europa te kampen met grote demografische veranderingen, waarvan de vergrijzing de meest ingrijpende gevolgen heeft. In 2050 is 34,5 % van de Europese bevolking boven de 60.

4.4

Gehandicapten, mensen met tijdelijke functiebeperkingen en ouderen vormen samen 43 % van de Europese bevolking (5). Toegankelijke technologieën zouden echter ten goede komen aan een breder scala aan consumenten, waaronder kinderen, mensen die niet vertrouwd zijn met nieuwe technologieën en sociaal uitgesloten groepen in het algemeen. Een voorbeeld hiervan is real-time communicatie door middel van tekst. Het marktpotentieel hiervoor bestaat niet alleen uit gehandicapten.

4.5

Gehandicapten en ouderen vormen een onaangeboord marktpotentieel dat het bedrijfsleven beter moet benutten. Ook moeten bedrijven hun producten op een andere wijze onder de aandacht van deze consumenten brengen dan ze momenteel doen. Uit Duits onderzoek blijkt dat 48 % van de mensen ouder dan 50 van mening is dat ICT-producten en –diensten niet voldoende zijn afgestemd op hun leeftijdscategorie (6). Verder heeft een onderzoek van Microsoft onlangs uitgewezen dat 50 % van de bevolking ouder dan 59 veel baat zou hebben bij een grotere toegankelijkheid van ICT-technologieën. Laagdrempelige technologieën die voor alle gebruikers geschikt zijn, hebben binnen de ICT-sector geleid tot meer werkgelegenheid, met name bij kleine en middelgrote ondernemingen die zich hebben ingezet voor innovatie op het gebied van toegankelijke technologieën en voor het verkennen van onontgonnen terreinen en beroepen.

—

Het EESC is ingenomen met de Commissiemededeling over e-toegankelijkheid, die belangrijke voorstellen en toezeggingen bevat ten aanzien van overheidsopdrachten, certificering en wetgeving. Deze Mededeling vormt een belangrijke ondersteuning van de Mededeling „i2010 — Een Europese informatiemaatschappij voor groei en werkgelegenheid”.

—

Het EESC roept de EU-instellingen op om de in de Mededeling over e-toegankelijkheid genoemde voorstellen tot kernpunt van het Europese strategische kader voor de informatiemaatschappij te maken. Aldus wordt bij de maatregelen in het kader van „i2010” veel meer aandacht geschonken aan de doelstellingen ter bevordering van e-toegankelijkheid en e-insluiting.

—

Het EESC erkent dat er veel individuen en gezinnen zijn die vanwege hun lage inkomen niet permanent toegang hebben tot telefoondiensten. Ook ICT-apparatuur en -diensten (zoals internettoegang) kunnen voor deze mensen, onder wie gehandicapten en ouderen, te duur zijn. Het Comité roept de regeringen van de lidstaten dan ook op om de toegang van kwetsbare en sociaal buitengesloten groepen tot goederen en diensten op ICT-gebied financieel te ondersteunen.

—

Het EESC is op de hoogte van en zeer ingenomen met de lopende werkzaamheden van de werkgroep „Inclusive Communications” (INCOM) en van de door de Commissie voorgezeten TCAM (7)-werkgroepen inzake handicaps. In deze werkgroepen zijn alle relevante belanghebbenden vertegenwoordigd, zodat kernprioriteiten en actieterreinen kunnen worden vastgesteld op het gebied van e-toegankelijkheid (toegang tot goederen en diensten).

—

Het EESC wijst erop dat het in een aantal documenten heeft gepleit voor de bevordering van e-toegankelijkheid en voor de toegang van gehandicapten tot goederen en diensten. Het gaat hierbij met name om de volgende documenten:

6.1.1

Het EESC deelt de bezorgdheid van de Commissie over het ontbreken van uniforme oplossingen op het gebied van e-toegankelijkheid. Gezien het mondiale karakter van informatie- en communicatietechnologieën moeten maatregelen worden genomen tegen de versnippering van de Europese markt, die wordt veroorzaakt doordat de lidstaten hun eigen ICT-oplossingen ontwikkelen. Om zoveel mogelijk schaalvoordelen te behalen en consumenten zoveel mogelijk keus te bieden, is het echter ook zaak te voorkomen dat de mondiale markt versnipperd raakt als gevolg van de invoering van afzonderlijke regionale vereisten.

6.1.2

Volgens het EESC wordt de ICT-sector zich in toenemende mate bewust van het onaangeboorde marktpotentieel dat bestaat uit gehandicapte en oudere consumenten in Europa en daarbuiten, maar deze bewustwording moet krachtig worden gestimuleerd en ondersteund.

6.1.3

Het EESC staat volledig achter de ontwikkeling en invoering van Europese toegankelijkheidsnormen. Deze moeten doorzichtig, eensluidend en objectief zijn, rekening houden met de situatie op de wereldmarkt, en internationale normen aanvullen. Doordat de Europese en de internationale normen elkaar niet aanvullen, ontstaat er verwarring en ongenoegen bij zowel de gehandicapte consument als het bedrijfsleven.

6.1.4

Gebruikers moeten actief worden betrokken bij het normalisatieproces, en er moeten middelen worden vrijgemaakt om te waarborgen dat organisaties die gehandicapten vertegenwoordigen, aan de besluitvorming over Europese toegankelijkheidsnormen kunnen deelnemen.

6.1.5

Het EESC is van mening dat de Europese normalisatie-instellingen verplicht moeten worden om bij de vaststelling van alle normen rekening te houden met e-toegankelijkheid.

6.2.1

De introductie van toegankelijkheidsvereisten in aanbestedingen voor overheidsopdrachten is een uiterst efficiënt middel gebleken om het ontwerpen van toegankelijke technologieën voor iedereen en het scheppen van groei en werkgelegenheid te bevorderen. Door overheidsopdrachten te gebruiken om de toegankelijkheid te vergroten, kunnen bedrijven er daadwerkelijk toe worden aangezet om dit streven centraal te stellen in hun activiteiten. Verder dringt het Comité erop aan dat het nieuwe initiatief van de Commissie inzake elektronische aanbestedingen („eProcurement”) ter bevordering van aankopen via internet volledig toegankelijk wordt gemaakt voor gehandicapten, (in overeenstemming met de doelstellingen inzake e-toegankelijkheid) en onjuiste afhandeling of corruptie tegengaat.

6.2.2

Door de herziening van de EU-richtlijnen inzake overheidsopdrachten wordt het mogelijk om toegankelijkheid op te nemen als criterium voor de aankoop door de overheid van ICT-apparatuur en –diensten. Er dient op te worden gewezen dat overheidsopdrachten goed zijn voor 16 % van het bruto binnenlands product van de EU, oftewel 1.500 miljard euro, en dat de ICT-sector 6 % hiervan voor zijn rekening neemt. De overheidsuitgaven op ICT-gebied in Europa bedragen gemiddeld 0,8 % van het BBP, oftewel 76 miljard euro. Bij dit investeringsniveau is het van cruciaal belang dat overheidsaankopen plaatsvinden in het kader van een duurzaam aankoopbeleid op de langere termijn, waarbij IEDEREEN toegang heeft tot de geleverde goederen en diensten. Dit beleid inzake e-insluiting is van groot belang voor het efficiënt functioneren van lokale economieën en voor het bevorderen van het welzijn en de onafhankelijkheid van iedereen in de samenleving.

6.2.3

Het EESC staat dan ook volledig achter het voorstel van de Commissie om samen met de Europese normalisatie-instanties door te gaan met het formuleren van Europese toegankelijkheidsvereisten voor overheidsaankopen van producten en diensten op ICT-gebied. Het is echter van groot belang dat in deze vereisten een evenwicht wordt bereikt tussen de behoeften van de gebruikers enerzijds en het bedrijfsleven anderzijds, dat ze door overheden kunnen worden toegepast en dat ze niet leiden tot versnippering van de Europese markt en — voor zover mogelijk — de wereldmarkt.

6.2.4

Bij toekomstige herzieningen van de EU-richtlijnen inzake overheidsopdrachten (8) zou het EESC graag zien dat de bepalingen terzake zodanig worden aangepast dat ze tevens voorzien in toegankelijkheidsvereisten bij overheidsaankopen.

6.3.1

De ICT-sector moet de consument meer duidelijkheid verschaffen over de toegankelijkheid en het voor iedereen geschikte ontwerp van zijn goederen en diensten.

6.3.2

Het EESC heeft met belangstelling kennisgenomen van het voorstel van de Europese Commissie om de mogelijkheden van certificering en zelfcertificering te onderzoeken, en om de transparantie en de herkenbaarheid van goederen en diensten die voldoen aan toegankelijkheidsnormen te vergroten door passende certificeringsmechanismen voor een e-toegankelijkheidskeurmerk te overwegen.

6.3.3

Het EESC is van mening dat de aangekondigde evaluatie en gegevensverzameling inzake de diverse mogelijkheden duidelijker zullen maken wat de beste oplossing is. Het is met name ingenomen met de komende EU-conferentie(s) en -initiatieven over dit onderwerp.

6.4.1

De Commissie wijst er terecht op dat de bestaande communautaire wetgeving kan worden gebruikt om e-toegankelijkheid te bevorderen en af te dwingen.

6.4.2

Vrijwillig door het bedrijfsleven aangegane verbintenissen moeten zeer worden verwelkomd en aangemoedigd. Uit dergelijke vrijwillige toezeggingen blijkt dat bedrijven belang hechten aan en oog hebben voor een toegankelijke vormgeving van goederen en diensten. Tegelijkertijd is gebleken dat vrijwillig aangegane verbintenissen op zichzelf onvoldoende waarborg zijn voor een adequate naleving van toegankelijkheidsvereisten teneinde de belemmeringen die gehandicapten ondervinden bij de toegang tot gangbare technologieën weg te nemen. Vrijwillige toezeggingen moeten dus worden aangevuld door wetgevingsinitiatieven, ook op het gebied van overheidsopdrachten.

6.4.3

Dat de EU zich hardmaakt voor e-insluiting en e-toegankelijkheid moet expliciet worden erkend en op horizontale wijze tot uiting komen in alle overige communautaire initiatieven terzake.

6.4.4

Zo wordt de bestaande wetgeving inzake overheidsopdrachten en elektronische communicatie krachtig ondersteund door anti-discriminatiewetgeving op het gebied van werkgelegenheid, die belangrijke mogelijkheden biedt om tegemoet te komen aan de toegangsbehoeften van gehandicapten.

6.4.5

De Richtlijn inzake de universele dienst (9) voorziet thans in toegang tot openbare betaaltelefoons en openbare telefoondiensten zoals alarmdiensten en telefooninlichtingendiensten. Het EESC betreurt dat noch mobiele telefoons noch breedband onder het toepassingsgebied van de richtlijn vallen. Het toepassingsgebied van de richtlijn inzake de universele dienst moet dan ook worden uitgebreid tot mobiele telefoons en breedband (10). Bovendien moet door middel van redelijke (en waar nodig speciale) tarieven worden gezorgd voor gelijke toegang tot netwerken en diensten.

6.4.6

Veel gehandicapten blijven grote problemen ondervinden met de gebruiksvriendelijkheid en de toegankelijkheid van mobiele communicatie. Doven en hardhorenden, mensen met een spraakstoornis en doofblinden hebben behoefte aan real-time interactieve mobiele communicatie; deze vorm van communicatie moet voor hen in dezelfde mate toegankelijk zijn als voor niet-gehandicapten waar het gaat om gebruiksgemak, kwaliteit van dienstverlening en apparatuur, keuze, beschikbaarheid en prijs.

6.4.7

Het probleem van de interoperabiliteit van door mensen met zintuiglijke handicaps gebruikte systemen moet worden aangepakt. Gehandicapten moeten zonder problemen in real-time kunnen bellen naar andere landen in Europa en daarbuiten.

6.4.8

Het internet wordt in toenemende mate gebruikt als openbare dienst en als communicatiemiddel, maar internettoegang is voor gehandicapten nog steeds problematisch. Zo bestaan er problemen met de toegang tot breedband; nieuwe telefoniediensten zoals „Voice Over Internet Protocol” (VOIP) bieden reeds „telefoondiensten” waarbij gebruik wordt gemaakt van breedband. Het betreft hier een goedkope dienst die zeer aantrekkelijk is voor consumenten, met name bij internationale gesprekken. Desondanks is er geen garantie dat het VOIP toegang tot alarmdiensten of telefooninlichtingendiensten zal gaan bieden. Hieraan moet iets worden gedaan.

7.1.1

Het EESC dringt erop aan dat de Europese normalisatie-instellingen verplicht worden gesteld om bij de vaststelling van alle ICT-normen rekening te houden met e-toegankelijkheid.

7.1.2

Het EESC dringt erop aan om communautaire normen en wettelijke voorschriften in te voeren om te komen tot geharmoniseerde vereisten inzake toegankelijkheid voorgehandicapten, met name op de volgende terreinen:

7.2.1

Het EESC steunt het voorstel van de Commissie om onderzoek te doen naar de mogelijkheid van certificeringsmechanismen, productetikettering en zelfcertificering van conformiteit, alsook het bindende dan wel vrijwillige karakter hiervan. Ook steunt het Comité de raadpleging van alle belanghebbenden, met name van organisaties die gehandicapten vertegenwoordigen. De Commissie zou de uitkomsten van dit onderzoek in de loop van 2007 beschikbaar moeten stellen aan het EESC.

7.3.1

Het EESC dringt er bij de lidstaten van de EU op aan om de richtlijnen inzake overheidsopdrachten onverwijld en volledig om te zetten in nationale wetgeving, en ervoor te zorgen dat stringente vereisten inzake toegankelijkheid voor gehandicapten worden opgenomen in het nationale wetgevingskader.

7.3.2

Het EESC roept alle overheden op om toegankelijkheidscriteria op te nemen in hun aanbestedingsprocedures.

7.3.3

Het EESC pleit ervoor om bij de toekomstige herziening van de richtlijnen inzake overheidsopdrachten hierin bindende voorschriften voor de toegankelijkheid tot ICT-goederen en -diensten op te nemen. Daarbij moet het overheden wettelijk verboden worden om gebruik te maken van software en hardware of andere ICT-producten en -diensten die niet aan de bestaande toegankelijkheidsnormen voldoen.

7.3.4

Wat betreft de aan het Europees comité voor normalisatie (CEN), het Europees comité voor elektrotechnische normalisatie (CENELEC) en het Europees instituut voor telecommunicatienormen (ETSI) verleende normalisatieopdracht ter ondersteuning van Europese toegankelijkheidsvereisten voor overheidsaankopen van producten en diensten op ICT-gebied, dringt het EESC er bij de lidstaten van de EU op aan om een actieplan op te stellen over de wijze waarop de Europese normen op nationaal niveau het doeltreffendst kunnen worden toegepast op basis van een gemeenschappelijke en samenhangende aanpak.

7.4.1

Het EESC dringt erop aan om het belang van e-toegankelijkheid, „Design voor iedereen” en ergonomische toepassingen van ICT expliciet te erkennen in alle relevante wetgevings- en niet-wetgevingsvoorstellen van de EU (met name in belangrijke EU-documenten over de informatiemaatschappij) en in de verordeningen inzake de structuurfondsen, financieringsinstrumenten voor de nieuwe kandidaat-lidstaten en het zevende Kaderprogramma voor onderzoek.

7.5.1

Het EESC dringt er bij alle lidstaten van de EU op aan om versie 2 van de WAI (Web Accessibility Initiative Guidelines = de richtsnoeren van het initiatief ter verbetering van de toegankelijkheid van overheidssites) formeel en ongewijzigd goed te keuren, en deze versie volledig in alle overheidssites te integreren.

7.5.2

Het EESC dringt erop aan dat het tweede conformiteitsniveau van versie 2 van de W3C-WAI-WCAG (Web Content Accessibility Guidelines = richtsnoeren voor de toegankelijkheid van webinhoud), wat het hogere toegankelijkheidsniveau inhoudt, van toepassing wordt op al het webmateriaal.

7.5.3

Het EESC wijst op de dringende noodzaak om auteursgereedschappen (authoring tools) (11) op het gebied van toegankelijkheid te ontwikkelen en gemakkelijk beschikbaar te maken. Ontwerpers kunnen deze auteursgereedschappen gebruiken om te waarborgen dat hun websites voldoen aan de W3C-WAI-WCAG 2.0. Deze gereedschappen moeten in overeenstemming zijn met versie 2 van de W3C-WAI-ATAG (Authoring Tool Accessibility Guidelines = richtsnoeren voor de toegankelijkheid van auteursgereedschappen).

7.6.1

De Europese Commissie moet méér doen om te waarborgen dat de lidstaten hun verplichtingen jegens gehandicapte gebruikers nakomen op grond van de bestaande richtlijnen inzake elektronische communicatie. Uit de antwoorden die de Commissie heeft ontvangen naar aanleiding van de INCOM-vragenlijst over het pakket elektronische communicatiemiddelen blijkt dat de lidstaten deze verplichtingen niet naar behoren zijn nagekomen.

7.6.2

Het EESC dringt er bij de Commissie op aan om inbreukprocedures in te stellen tegen lidstaten die niet de verplichtingen nakomen die zij op grond van communautaire wetgeving hebben, teneinde volledige naleving af te dwingen.

7.6.3

Het EESC pleit ervoor om bij toekomstige herzieningen van de EU-wetgeving inzake elektronische communicatie, de toegankelijkheidsbepalingen flink aan te scherpen en bindend te verklaren.

7.6.4

Het EESC zou graag zien dat de Commissie een vergelijkend verslag opstelt over de stand van zaken met betrekking tot de inspanningen van de lidstaten om de e-toegankelijkheid te verbeteren, en dringt erop aan om juridische stappen te ondernemen tegen lidstaten die hun uit de richtlijnen inzake elektronische communicatie voortvloeiende verplichtingen niet zijn nagekomen.

7.6.5

Het EESC dringt erop aan om het toepassingsgebied van de bepalingen uit de EU-richtlijnen inzake elektronische communicatie over de toegankelijkheid van diensten en apparatuur aan te scherpen en te verruimen. Met name moet:

7.7.1

Het EESC merkt op dat de lidstaten op grond de door de Commissie gelanceerde strategie voor de Europese informatiemaatschappij (12) jaarlijks verslag moeten uitbrengen over hun prestaties en over de wijze waarop zij hun nationale hervormingsprogramma's ten uitvoer willen leggen.

7.7.2

Het EESC roept de lidstaten op om in hun jaarlijkse verslag een hoofdstuk op te nemen dat speciaal is gewijd aan e-toegankelijkheid en e-insluiting, en zou graag zien dat de Commissie deze oproep ondersteunt.

7.7.3

Het EESC dringt er bij de lidstaten op aan om duidelijke doelstellingen en tijdschema's te formuleren voor de tenuitvoerlegging van e-toegankelijkheidsbepalingen in het kader van de nationale actieplannen.

7.8.1

Het EESC doet een beroep op de besluitvormers van de EU om ervoor te zorgen dat gehandicapte gebruikers die organisaties van gehandicapten vertegenwoordigen, uitgebreid en op voet van gelijkheid worden geraadpleegd over en systematisch worden betrokken bij de ontwikkeling en vormgeving van goederen en diensten, en bij de vaststelling van normen. De EU-instellingen moeten extra middelen beschikbaar stellen om te waarborgen dat gehandicapte consumenten naar behoren aan dit proces kunnen deelnemen.

7.9.1

Het EESC roept regeringen en bedrijven op om maatregelen te formuleren en te ondersteunen ter bevordering van ICT-scholing voor gehandicapten, sommige ouderen (in het kader van levenslang leren) en andere uitgesloten groepen, zodat zij beter, gemakkelijker en goedkoper toegang tot informatie- en communicatietechnologieën kunnen krijgen.

7.9.2

Voorlichtingsinitiatieven, zoals het voor het voetlicht brengen van een Europees „Design-voor-iedereen”-curriculum, bieden goede mogelijkheden om meer begrip te kweken en ICT toegankelijk te maken.

7.9.3

Het EESC roept de Commissie, alle lidstaten en het bedrijfsleven op tot het actief stimuleren van een „Design-voor-iedereen”-curriculum, en tot het opnemen van een dergelijk curriculum in alle onderwijs- en opleidingsprogramma's op ICT-gebied.

7.9.4

Het EESC zou graag zien dat bedrijven zorgen voor systematische interne of externe scholing van hun personeel op het gebied van toegankelijk ontwerpen.

7.10.1

Het EESC streeft ernaar om „intern orde te scheppen” en te waarborgen dat het bij zijn openbare aanbestedingen het beginsel van toegankelijkheid in acht zal nemen.

7.10.2

Het zal nagaan in hoeverre maatregelen nodig zijn om ervoor te zorgen dat gehandicapten volledig en even gemakkelijk als anderen toegang kunnen krijgen tot de website, software systemen en ICT-uitrusting van het EESC.

7.10.3

Het EESC zal interne procedures invoeren die moeten waarborgen dat alle documenten in een toegankelijk formaat worden gepubliceerd.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/33

1.1

Het EESC keurt de wijziging goed van Verordening (EG) nr. 2037/2000 (artikel 4, lid 3, nieuw punt i) goed, is het eens met de toevoeging in de titel van de onderhavige wetgeving van het Europees Parlement als medewetgever en steunt de wijziging van de rechtsgrondslag voor deze verordening.

2.1

Het voorstel tot wijziging van Verordening (EG) nr. 2037/2000 behelst de toevoeging van een punt i) aan artikel 4, lid 3, dat voor de lidstaten die op 1 mei 2004 tot de EU zijn toegetreden, voorziet in de wijziging van het referentiejaar voor de toewijzing van quota van chloorfluorkoolwaterstoffen: deze zullen niet meer worden toegewezen op basis van de marktaandelen voor 1999, maar uitgaande van het gemiddelde marktaandeel in de jaren 2002-2003.

2.1.1

De wijziging van het referentiejaar komt uitsluitend tegemoet aan een commerciële eis: zo wordt de uitsluiting vermeden van ondernemingen die pas na 1999 op de markt verschenen zijn. Er zijn bijna geen consequenties voor de verdeling van de in totaal toegewezen quota, die in kwantitatief opzicht volstrekt gelijk blijven: van gevolgen voor het milieu is dus geenszins sprake. De wijziging van het referentiejaar biedt tevens soelaas voor eventuele toekomstige geschillen n.a.v. vermeende schendingen van de beginselen van „non-discriminatie en gewettigde verwachtingen”.

2.2

Het EESC neemt kennis van en onderschrijft de toevoeging van het Europees Parlement als medewetgever, naast de Raad, in de titel van de onderhavige wetgeving.

2.3

Tot slot is het EESC het eens met de wijziging van de rechtsgrondslag van de Verordening, die van artikel 57, lid 2, van het Toetredingsverdrag, verandert in artikel 175, lid 1, van het EG-Verdrag, zoals voorzien in Addendum 1, corrigendum 1 en zoals de „Groep milieu” op 21 oktober 2005 overeengekomen is.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/34

1.1

Het onderhavige vervolgadvies is bedoeld als follow-up van het op 31 maart 2004 door het EESC goedgekeurde advies over „de sociale dimensie van cultuur” en beoogt enkele operationele instrumenten in dat verband voor te stellen.

1.2

Bedoeling is het concept „sociale dimensie van cultuur” aan de hand van drie sleutelbegrippen te preciseren. De drie sleutelbegrippen zijn: „kennismaatschappij”, „mondialisering van de economie” en „maatschappelijk middenveld”. Het Comité is met deze begrippen vertrouwd en blijft zijn analyse terzake verder verdiepen.

1.3

Het houdt niet a priori vast aan de in zijn eerste advies geformuleerde hypotheses i.v.m. de oprichting van nieuwe structuren als een „waarnemingscentrum”, een „laboratorium” of een „task force”.

1.4

Het verzoekt de Commissie evenwel de kwantitatieve en kwalitatieve indicatoren aan te reiken op basis waarvan kan worden bevestigd dat het huidige communautaire instrumentarium volstaat om de omvang te meten van

1.5

In het advies wordt aan de Commissie voorgesteld, met name in het vooruitzicht van het jaar 2008, Europees jaar van de interculturele dialoog, een uiterst gedetailleerd verslag over dit verschijnsel en deze doelstelling uit te brengen. Het EESC is bereid zeer actief aan de opstelling van dit verslag mee te werken.

1.6

Het stelt aldus voor een nieuw debat over cultuur op gang te brengen. Cultuur wordt immers thans nog al te vaak uitsluitend met patrimonium en behoud van erfgoed in verband gebracht en minder met creatie, ontwikkelingsprocessen en nieuwe verbeeldingswerelden. Ook wordt er nog steeds weinig belang gehecht aan de culturele voedingsbodem van sociale, economische en milieuverschijnselen.

1.7

Het Comité zou graag zien dat de werkzaamheden van de Stichting van Dublin op dit gebied meer aandacht krijgen. Telkens als het EESC thema's behandeld waarbij wordt gewezen op de noodzaak van „culturele revoluties”, „mentaliteitsveranderingen” of „aanpassing van traditionele modellen” zou een en ander concreet moeten worden geanalyseerd en zou er ook ten minste een specifieke paragraaf aan moeten worden gewijd.

1.8

Het Comité beklemtoont dat de methode van de „goede of beste praktijken”, als ze ten minste niet, zoals vaak, tot pure retoriek beperkt blijft, een van de belangrijkste instrumenten voor dialoog, uitwisseling en overdracht van kennis en cultuur zou kunnen zijn.

2.1

In dit advies werd een aantal mogelijkheden gepresenteerd:

2.2

de taak van het EESC op cultureel gebied bevestigen, ook al zijn er tot dusver officieel geen bevoegdheden terzake aan het Comité toegekend;

2.2.1

bijdragen tot de geleidelijke totstandbrenging van een Europees waarnemingscentrum voor culturele samenwerking dat samen met het Europees Parlement een eigen jaarverslag kan uitbrengen;

2.2.2

nauwere samenwerking tussen het Europees Parlement en het EESC tot stand brengen, waarbij, naast de oprichting van het genoemde waarnemingscentrum, een jaarlijkse doelstelling vastgesteld zou worden ter bevordering van ten minste één echte gemeenschappelijke culturele waarde;

2.2.3

de aanzet te geven tot een kweekplaats voor culturele verandering op sociaal, economisch en milieugebied;

2.2.4

een Europese task force oprichten die culturele en artistieke uitwisseling in conflictgebieden kan bevorderen.

2.3

Dat er nu een vervolgadvies komt, is toe te schrijven aan het feit dat het vorige advies zeer snel moest worden opgesteld. Het Europees Parlement had aan het eind van zijn mandaatsperiode immers verzocht een proces op gang te brengen en werk te maken van een partnerschap EESC/EP. Het Comité heeft deze werkzaamheden met des te meer enthousiasme voortgezet toen binnen de Europese instellingen duidelijk werd dat een dubbele impuls werd gegeven aan de inspanningen om de culturele „dimensie” een plaats te geven in het beleid.

2.3.1

De eerste verklaringen van de voorzitter van de Commissie, de heer Barroso, waarin werd gezegd dat „de tijd van de cultuur” was aangebroken en dat „de culturele waarden in de waardenhiërarchie boven de economische waarden geplaatst moeten worden” (1) klonken zeer veelbelovend en leken te wijzen op een belangrijke ommezwaai. Dit was de eerste impuls.

2.3.2

De tweede impuls werd door het EESC zelf gegeven, met name toe het eenparig zijn goedkeuring hechtte aan het programma dat werd voorgesteld door zijn voorzitter, mevrouw Sigmund, die cultuur centraal plaatst gedurende haar ambtstermijn.

2.3.3

Anderzijds moet worden vastgesteld dat nog niets definitief is verworven en dat deze ommezwaai in het door de nieuwe Commissie gepresenteerde programma toch niet echt wordt geconcretiseerd. Er is zelfs geen enkele expliciete verwijzing naar deze nieuwe hiërarchie ten voordele van cultuur! Uiteraard hoeft onze instelling niet worden geraadpleegd over het door de Commissie gepresenteerde culturele programma 2007-2013. Wij horen dit programma in dit advies dan ook niet te becommentariëren. Wel kan erop worden gewezen dat in het programma niet spontaan rekening wordt gehouden met de „sociale dimensie van cultuur”. Het budget ligt voorts ook ver onder het bedrag dat volgens het Europees Parlement voor dit programma had moeten worden uitgetrokken. En ook wat de plaats van cultuur in het werkprogramma van het EESC betreft, zou het overdreven zijn om van een belangrijke concrete vooruitgang te spreken.

2.3.4

In de context van de denkpauze die de Raad heeft ingelast nadat Frankrijk en Nederland het ontwerp van grondwettelijk verdrag hadden verworpen (verdrag waarin „cultuur” als een van de doelstellingen van de Unie werd genoemd (art. I-3.3) waarbij de besluitvormingsmechanismen voor culturele aangelegenheden werden aangepast en grotendeels bevrijd werden van het strenge keurslijf van de unanimiteit (art.I.17 en III-280)) en van het bescheiden compromis dat voor de financiële vooruitzichten van de Unie is gevonden, worden de rol van cultuur en a priori de „sociale dimensie van cultuur” in de heropleving van de Unie in het vage gelaten.

3.1

In het door het Comité goedgekeurde advies over de „sociale dimensie van cultuur” werden oorspronkelijk drie belangrijke denksporen gevolgd:

3.2

Het onderhavige vervolgadvies is erop gericht de krachtlijnen en sleutelbegrippen te identificeren om deze eerste beschouwingen zo eenvoudig mogelijk te vertalen en in de huidige communautaire beleidslijnen een concrete invulling te geven.

3.3.1

Zoals in het advies over „de sociale dimensie van cultuur” wordt toegelicht, wordt de universele tendens om alle vormen van „werk”, ook als „werk” bijvoorbeeld consumptie is, verstandelijk te benaderen en daarbij steeds vaker van relationele, stilistische en creatieve criteria uit te gaan, steeds belangrijker als differentiërende factor op het gebied van concurrentievermogen, aantrekkingskracht, burgerzin en ondernemingsgeest die de verschillende geoculturele gebieden van de wereld onderscheiden. Europa moet en kan zich als een „creatieve economie” laten gelden.

3.3.2

Om die reden blijft het EESC dan ook de aandacht vestigen op het vraagstuk arbeid en werkgelegenheid in de culturele en artistieke sector en op een op cultuur gebaseerde economie en wil het dat de werkzaamheden van de Stichting van Dublin naar waarde worden geschat. Het kan van nut zijn na te gaan hoe de vormen die cultureel en artistiek werk aanneemt, een creatievere beoordeling van werk in het algemeen te kennen geven en in de kennismaatschappij vallen in te passen.

3.3.3

Het Comité legt zich er niet bij neer dat nog steeds duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen gebieden van „hoge cultuur” en culturele dimensies van techniek, economie, maatschappij, gezondheid en milieu. Met name in het kader van zijn blijvende inspanningen ter bevordering van levenslang leren en van de concrete totstandbrenging van een „lerende” samenleving, doet het bewust niet mee aan deze scheiding.

3.3.4

De enorme behoefte aan tegelijk flexibele en vaste activiteiten en werkgelegenheid op het gebied van overdracht, bemiddeling, kunst, weergave in alle mogelijke vormen en kennis over kennis is niet te verzoenen met modellen van werkgelegenheid waarbij, paradoxaal genoeg, tijdelijkheid en stroefheid hand in hand gaan.

3.3.5

De starheid van de hiërarchie in de beroepskwalificaties kan ook een belemmering zijn voor het ontstaan van nieuwe beroepen. Algemener zij erop gewezen dat het immateriële niet wordt gewaardeerd in economische termen, en op het gebrek aan mobiliteit van artiesten en cultuurwerkers en van hun realisaties en werken in de Europese ruimte. Voorts is er nog te weinig sprake van vergelijking en uitwisseling van culturele innovaties, zodat er niet voor kan worden gezorgd dat „het wiel niet steeds opnieuw moet worden uitgevonden”.

3.3.6

Het succes van programma's als ERASMUS en Televisie zonder grenzen, de Europese steun voor de opwaardering van in verval geraakte gebieden, het nieuwe elan dat grote stedelijke gebieden krijgen door de ontwikkeling van artistieke activiteiten en de grote aantrekkingskracht die Europese culturele hoofdsteden ook op termijn blijven uitoefenen, zijn slechts een aantal aanwijzingen van hetgeen onder „sociale dimensie van cultuur” moet worden verstaan. Het feit dat de Europese Unie, die eigenlijk alleen bevoegd is om nationale maatregelen te begeleiden, vaak een actor van doorslaggevend belang is om tal van culturele activiteiten en evenementen te lanceren, toont duidelijk aan dat het hierbij gaat om een beleid „met een hefboomeffect”. Door een databank met kennis over kennis voortdurend van nieuwe gegevens te voorzien, zou een aanzienlijk multiplicatoreffect kunnen worden teweeggebracht.

3.3.7

Het verlies aan inkomsten en het feit dat de netwerkontwikkeling op economisch en sociaal gebied tot stilstand komt zodra festivals en culturele evenementen zelfs maar tijdelijk worden opgeschort, tonen anderzijds aan dat activiteiten en werkgelegenheid in de artistieke, culturele en bemiddelingssector, alsmede het vrije verkeer en de kruisbestuiving op dit gebied, een „holistische” impact op de duurzame ontwikkeling niet missen.

3.4.1

De in vergelijking met de ambitieuze doelstellingen slechts middelmatige resultaten van de Lissabonstrategie zijn volgens het EESC voornamelijk te wijten aan een onderschatting van de menselijke, culturele en participatieve factor. In een „geglobaliseerde economie” kan alleen de bevordering van een Europese cultuur die geen onderscheid meer maakt en geen hiërarchie meer hanteert tussen economische, sociale en milieufactoren, ervoor zorgen dat een eind wordt gemaakt aan de ontwikkelingsachterstand van Europa ten opzichte van de meeste andere gebieden in de wereld en dat de toestand zelfs wordt omgebogen.

3.4.2

In vele Europese landen maar ook in andere gebieden in de wereld staat het economische belang van de culturele en de creatieve industrie thans als een paal boven water en wordt het aangetoond in tal van verslagen, studies, berekeningen en evaluaties. Op dit gebied is de laatste jaren bijgevolg ook werkgelegenheid gecreëerd en werden tal van ondernemingen opgericht. Het valt niet te ontkennen dat het daarbij vooral om kleine en micro-ondernemingen of om eenmansbedrijven gaat, en dat een en ander met complexe sociale gevolgen gepaard gaat.

Zo moeten bv. wegens de kleinschaligheid van de ondernemingen de taken vaak onderling worden verdeeld en moeten daarom netwerken worden opgezet. Een en ander vergt dat de betrokken actoren over de nodige communicatie-, onderhandelings- en presentatievaardigheden beschikken en dat zij de nodige kennis bezitten op het gebied van o.m. contractenrecht en regelingen voor het toekennen van vergunningen.

Deze vaardigheden, die voor alle moderne ondernemingen onontbeerlijk zijn, stellen kleine ondernemingen vaak voor enorme uitdagingen daar zij soms niet of slechts deels over de nodige kennis beschikken en onvoldoende financiële draagkracht hebben om voor professionele oplossingen te kiezen, ook al zijn sommige kleine en middelgrote ondernemingen erin geslaagd uitstekend te presteren op dit gebied.

Via het sociaal beleid moet voorts een oplossing worden gevonden voor de problemen inzake sociale bescherming (bv. ziekteverzekering, pensioen en werkloosheidssteun) die voortvloeien uit de nieuwe structuur van de ondernemingen, de nieuwe vormen van werkgelegenheid, enz.

3.4.3

Een ander sociaal aspect houdt verband met het feit dat ondernemingen die actief zijn in „nieuwe” economische sectoren als de creatieve industrie, vaak geïsoleerde gevallen vormen omdat zij werkzaam zijn op gebieden waarvoor nog geen of weinig referentiegegevens, modellen van contracten, sectorale indicatoren, enz. bestaan. Dit is ook een belangrijk aspect voor de toekomstige ontwikkeling van de creatieve industrie waarmee terdege rekening moet worden gehouden, te meer daar deze basisgegevens, gelet op de toenemende mondialisering en de noodzaak de internationale concurrentie het hoofd te bieden, van doorslaggevend belang zijn voor de economische groei.

3.4.4

De Europese Unie is des te beter in staat te begrijpen hoe de economische globalisering de totstandkoming van nieuwe wereldwijde culturele waarden beïnvloedt en zal beïnvloeden, daar zij zelf ook haar doelstellingen opnieuw moet formaliseren. Het is immers duidelijk dat zij niet langer alleen maar een club, een beperkte groep van „geavanceerde” en op economisch, cultureel en spiritueel gebied betrekkelijk homogene landen is of kan zijn. Zij staat nu immers volledig open voor zowel protestanten, orthodoxen als moslims en heeft het startschot gegeven voor toetredingsonderhandelingen met Turkije — een uitbreiding die, als ze slaagt, haar gelijke niet zal kennen. Zij organiseert thans op systematische wijze haar betrekkingen met haar onmiddellijke buren en moet haar positie en haar specifieke functie opnieuw bekijken in het spel van globalisering, waarbij de kaarten ook snel opnieuw anders worden verdeeld (2).

3.4.5

Het „Europa van de cultuur”, dat voortspruit uit natiestaten die zich in de loop van de geschiedenis hebben opgeworpen als oorlogsvoerders, kolonialisten en imperialisten, is thans misschien het krachtigste middel om een cultuur van vrede, burgerschap en uitmuntendheid te exporteren, te verspreiden en te „professionaliseren”. Hiermee wordt teruggekeerd naar de idee die aan de oorsprong van de Europese constructie lag; een terugkeer naar de wil om waarden en praktijken die veeleer verband houden met vrede, interactie en uitwisseling dan met overheersing en hiërarchie, over de hele wereld uit te dragen.

3.5.1

Het feit dat het EESC, waarvan de formele bevoegdheden niet expliciet tot het culturele gebied reiken, op voorstel van zijn voorzitter, een globaal actieprogramma met prioriteit voor cultuur  (3) aanneemt, geldt als een manifest.

3.5.2

Het gaat hierbij zelfs om een soort verklaring tegen elke vorm van hegemonie van een louter op economie, productie, of zelfs louter op maatschappij of milieu gericht denken. Deze verklaring is te meer van belang daar zij afkomstig is van de economische en sociale actoren in de Unie, het maatschappelijk middenveld, in al zijn dimensies (productie, consumptie en distributie).

3.5.3

Deze Europese cultuur in ontwikkeling, op weg naar voltooiing via de huidige historische uitbreidingen, is het resultaat van een unieke geschiedenis en een bijzonder, nooit eerder gezien ontwikkelingspeil. (4). Het is des te meer noodzakelijk dat duidelijk wordt gemaakt dat zij een tegenwicht kan vormen voor hetgeen niet mag worden verborgen en onderschat, nl. „een grondig gebrek aan belangstelling en nieuwsgierigheid, zoniet echte onverschilligheid van de bewoners van een land voor de andere landen van de Unie” (5). Dit gebrek kan ongetwijfeld aanzienlijk worden bijgestuurd via een aanmoedigingsbeleid („cultuurprogramma's” van de Europese Unie), maar alleen een „holistische” visie op cultuur en volledige erkenning van de sociale dimensie van cultuur kunnen het volledig verhelpen.

3.5.4

Samen met sociale bewegingen, culturele netwerken en sociale partners (en niet alleen tussen instellingen) moet dieper worden ingegaan op de verschillende uitdagingen waarmee men geconfronteerd wordt in het streven naar een echte sociale en culturele democratie. De totstandbrenging van een ethiek en een technologie van samenwerking tussen alle partners is ongetwijfeld een van de belangrijkste uitdagingen, wil men op constructieve wijze bijdragen tot de overgang naar een wereldwijd cultureel geheel waar voor geweld geen plaats is.

3.5.5

Onze samenlevingen kunnen er niet meer omheen álle verschillende actoren en hun organisaties te erkennen en met hen samen te werken. Zoals werd aangetoond tijdens het „Europees jaar van personen met een handicap” en in de adviezen en initiatieven van het EESC over dit onderwerp en over alle onderwerpen die verband houden met discriminatie en grote armoede, zullen zij worden beoordeeld op basis van de plaats en de rol die zij aan de meest behoeftigen en marginalen toebedelen. Het gaat er daarbij niet alleen om dat iedere persoon de plaats moet krijgen die hem toekomt, maar vooral om het feit dat de culturele bijdrage van hun strijd tegen ellende moet doordringen tot de hele mensheid en moet leiden naar een nieuw en modern humanisme. In plaats van de klassieke voorbeelden van gehiërarchiseerd bestuur en „afhankelijkheid van hulp” (zie de verschillende vormen van verzorgingsstaat) moet er thans een model komen van actieve participatie van iedereen, van „empowerment” van alle economische, sociale, familiale en culturele actoren. Dit betekent dat het „maatschappelijk middenveld” in de nieuwe democratische verbeeldingswereld die de geglobaliseerde economie vergt en mogelijk maakt, hoewel het geen rechtstreekse aanspraak op macht maakt, niet langer in een ondergeschikte positie mag worden geplaatst of alleen als een tegenwicht mag worden gezien. Om de toekomst veilig te stellen en zich in te dekken tegen willekeur moet het maatschappelijk middenveld uiting geven aan de solidariteitsgedachte en het „collectief denken” in stand houden.

4.1

Het EESC neemt er nota van dat het instellen van nieuwe structuren, van het type „waarnemingspost”, „laboratorium” of „task force”, in de ogen van zijn institutionele partners (Commissie en Parlement) en deels ook van hemzelf, op dit moment althans, nutteloos, voorbarig en onhaalbaar lijkt.

4.2

Voor de Europese Commissie en blijkbaar ook voor het Parlement volstaat het de reeds bestaande structuren, met name de verschillende waarnemingsposten, in een netwerk met elkaar te verbinden om de nodige resultaten inzake Europese culturele samenwerking te behalen; nieuwe instrumenten zijn bijgevolg niet nodig.

4.3

Het EESC verzoekt de Commissie niettemin kwantitatieve en kwalitatieve indicatoren vast te stellen en de bestaande explicieter te maken, teneinde de vooruitgang inzake interculturele dialoog, mobiliteit van kunstenaars en hun werken, overdracht van kennis en uitwisseling van ideeën tussen vooralsnog duidelijk gescheiden gebieden te bepleiten, te sturen en te evalueren.

4.4

Het EESC wil daarbij niet alleen ex post de kwantitatieve vooruitgang nagaan. De interculturele contacten en evenementen in een uitgebreid Europa en op een beter ontwikkelde interne markt, met name wat de dienstensector betreft, kunnen immers alleen maar toenemen.

Vraag is of een kwantificeerbare toename van de culturele consumptie en het toeristische verkeer automatisch gepaard gaat met meer kennis, meer aandacht voor de ander en met meer cultuur. De verspreiding van fenomenen van uitsluiting, racisme (zelfs in landen als bv. Nederland en Frankrijk waar een langdurig op integratie en/of multiculturalisme gericht beleid in een stabiel model leken te zijn uitgemond), ontkoppeling van particuliere belangen en algemeen belang, versnippering i.p.v. convergentie, moet niet alleen worden gekwantificeerd en gekwalificeerd, maar ook worden begrepen.

4.5

Bovendien is het iedereen bekend dat tal van nationale, zelfs echt proactieve beleidsmaatregelen op cultuurgebied die EU-lidstaten de laatste jaren bijna onafgebroken hebben doorgevoerd, de bestaande sociale stratificatie nauwelijks hebben gewijzigd.

4.6

Het EESC pleit daarom voor een Europese Unie die over zichzelf nadenkt en waar de ene lidstaat het cultuurbeleid van de andere lidstaat onder de loep neemt. Het moet een ruimte zijn die aanzet tot een nieuw debat over cultuur. De voorbereiding van het Jaar van de interculturele dialoog (2008) zou de Commissie de gelegenheid moeten bieden een zeer gedetailleerd verslag te presenteren over de reële omvang van deze dialoog, de bestaande of nieuwe obstakels in dat verband, en de nieuwe voorstellen die kunnen worden geformuleerd om deze dialoog echt te verdiepen. Het EESC is bereid om met name via de benadering van de „sociale dimensie van cultuur” maar ook via de „culturele dimensie van de samenleving” — met name op het vlak van de „intergenerationele betrekkingen” — aan de opstelling van dit verslag mee te werken.

4.7

Dit vervolgadvies pleit voorts voor:

4.7.1

Mainstreaming van cultuur door het Comité: telkens als in een advies een thema wordt behandeld waarvan het culturele aspect van doorslaggevend belang is, moet een gedeelte van dat advies expliciet aan dat aspect worden gewijd. Abstracte verwijzingen naar noodzakelijke „culturele revoluties”, „mentaliteitsveranderingen” en aanpassingen van traditionele en inmiddels achterhaalde modellen volstaan niet langer. De voorwaarden waaraan moet worden voldaan om dergelijke culturele metamorfosen tot stand te brengen, moeten zoveel mogelijk worden geconcretiseerd.

4.7.2

Versterkte aandacht voor de open coördinatiemethode en het gebruik van „goede praktijken”: moeten deze concepten en procedures niet „harder” worden gemaakt om concreet te kunnen worden toegepast?

Aldus zullen de methoden voor het opsporen en overbrengen van kennis en van aanpassingen op cultureel gebied die tot doeltreffendere, goedkopere en meer convergente hervormingen leiden, kunnen worden verduidelijkt, worden overgenomen en dus ook herhaald.

4.7.3

Streven van het Europees Economisch en Sociaal Comité — dat een ideaal „speelterrein” vormt om de nationale, sectorale, sociale en samenlevingsculturen met elkaar in interactie te laten treden — om in specifieke sectoren na te gaan wat tussen de verschillende praktijkgebieden kan worden uitgewisseld. Zo kan bv. worden gedacht aan uitwisseling tussen de gezondheids- en de onderwijssector, waar de nabijheid van culturele veranderingen — die aan de gang zijn of wenselijk zijn — meer uitwisseling, contact en samenwerking vergen om voor deze complexe systemen een nieuwe regeling te vinden. Zo wordt o.a. ook algemeen erkend dat het geïsoleerd karakter van professionele praktijken moet worden doorbroken via bevordering van multidisciplinair teamwerk. Er moet een eind komen aan het denken in hokjes en de vakidiotie die daarvan het gevolg is. Aldus zal de vooruitgang die op één gebied geboekt wordt, ook sneller en meer dan vroeger andere gebieden ten goede komen. De „systemische cultuur” waarin economie, maatschappij en milieu niet meer los van elkaar worden gezien, zal dan kunnen worden bekrachtigd als de culturele eenheid van een Europa dat gekenmerkt wordt door verscheidenheid en dat streeft naar een verbetering van de levensomstandigheden van zijn bevolking.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/39

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft met belangstelling kennisgenomen van het Commissiedocument waarin het JEREMIE-programma (1) (Joint Resources for Micro-to-Medium Enterprises — Gemeenschappelijke middelen voor het midden- en kleinbedrijf) wordt gepresenteerd. Het juicht dit initiatief toe.

1.1.1

Het dankt mevrouw HÜBNER, Europees commissaris voor regionaal beleid, en de diensten van DG REGIO en het EIF voor de ijver waarmee zij zich inzetten voor de ontwikkeling van dit moeilijke programma, en voor hun steun aan de werkzaamheden van het EESC.

1.1.2

Het EESC heeft de plannen van de Commissie om de toegang van micro-, kleine en middelgrote ondernemingen tot financiering te verbeteren altijd gesteund, in de overtuiging — die overigens wordt gedeeld door het Europees Parlement — dat de toegang tot krediet altijd al een zwak punt van kleine ondernemingen is geweest.

1.1.3

De versterking van de positie van kleine ondernemingen is een fundamenteel onderdeel van de Lissabonstrategie: zij bevordert namelijk de innovatie, genereert stabiele arbeidsplaatsen en draagt bij tot de voortdurende bij- en nascholing van arbeidskrachten.

1.1.4

Vanaf 1982 (2) heeft het EESC in veel van zijn adviezen aandacht besteed aan de inspanningen van de Commissie en met name van DG XXIII (3) om ondernemingen te helpen hun contacten met kredietinstellingen en banken te verbeteren.

1.1.5

Ook heeft het EESC altijd benadrukt dat de sociale partners moeten worden betrokken bij alle problemen waar ondernemingen tegenaanlopen, met name kredietproblemen, die immers verstrekkende gevolgen hebben voor de welvaart en de sociale ontwikkeling.

1.2

Gedurende de hele jaren '90 heeft DG XXIII (4), in nauwe samenwerking met de ambachts- en MKB-organisaties, getracht iets te doen aan de problemen die er zijn met de kredietverstrekking. De Europese conferenties van de ambachten en het MKB (5), evenals de vele voorbereidende ontmoetingen (gemiddeld tien voorafgaand aan iedere conferentie, waaraan werd deelgenomen door honderden kleine ondernemers), hebben de volgende resultaten opgeleverd:

1.2.1

Op grond van het bovenstaande is het EESC van mening dat, mede met het oog op de nieuwe programmering voor de periode 2007-2013 en de doelstellingen van Lissabon, moet worden gezorgd voor een bredere voorlichting over de nieuwe programma's, vooral die welke zijn gericht op micro- en kleine ondernemingen, door ontmoetingen in de lidstaten te organiseren met vertegenwoordigers van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld.

1.2.2

Alle inspanningen en steunmaatregelen van de afgelopen twintig jaar ten spijt, ontbreekt in veel regio's van de EU-25 — met name de meest achtergebleven regio's — een project waarmee de vele bestaande kredietinstrumenten kunnen worden gecoördineerd en beter kunnen worden afgestemd op de behoeften van het MKB.

1.2.2.1

Ongeveer vier miljoen ondernemingen — d.w.z. 20 % van het totaal — zijn van mening dat de toegang tot financiering een ernstige belemmering vormt voor hun groei (9).

1.2.2.2

Slechts enkele tienduizenden ondernemingen hebben gebruik kunnen maken van de communautaire financiële instrumenten (10). Er gaapt dus een grote kloof tussen theorie en praktijk. Er moet dan ook worden nagedacht over concrete mogelijkheden om iets te doen, zoals de financiële instellingen een grotere rol te laten spelen om zo meer resultaten te boeken.

1.2.2.3

Het EESC is zich ervan bewust dat meer inspanningen moeten worden geleverd om de informatie over de door de Commissie, de EIB, het EIF, de EBWO en de nationale en regionale overheden aangeboden kredietmogelijkheden te verbeteren. Micro- en kleine bedrijven blijven immers maar al te vaak verstoken van deze informatie — wat overigens mede aan henzelf te wijten is.

1.3

In dat opzicht zou JEREMIE van nut kunnen zijn als „intelligent” instrument om de bestaande mogelijkheden te coördineren en stroomlijnen.

1.3.1

Het JEREMIE-initiatief sluit aan op de communautaire strategische richtsnoeren voor een cohesiebeleid ter ondersteuning van groei en werkgelegenheid. Het standpunt van het Comité hierover kan als volgt worden samengevat:

1.3.2

Het EESC onderstreept dat het van belang is dat de Commissie het JEREMIE-initiatief ondersteunt, niet alleen naar buiten toe, maar ook via een interne coördinatie binnen de diensten die zijn belast met het beheer van de steunmaatregelen t.b.v. micro-, kleine en middelgrote ondernemingen. Er zou een „Focal point JEREMIE” kunnen worden opgericht, als orgaan dat de verschillende acties coördineert en hierover informatie verstrekt, om de best mogelijke resultaten te behalen.

1.3.3

Het zou wenselijk zijn dat de Commissie om de twee jaar een verslag presenteert aan het Europees Parlement, de Raad, het Comité van de Regio's en het Europees Economisch en Sociaal Comité, waarin zij het verloop van het programma en de geboekte resultaten beschrijft, zodat deze belangrijke ervaringen tot andere sectoren kunnen worden uitgebreid.

1.3.4

Ten slotte beveelt het EESC aan erop toe te zien dat de beginselen van kosteneffectiviteit, doeltreffendheid en doorzichtigheid volledig worden nageleefd, zowel bij de aanbestedings- en selectieprocedures, als bij het beheer van de regionale holding funds en bij de accreditatie van financiële intermediairs die met het projectbeheer worden belast. Er moet met name op worden toegezien dat de communautaire wetgeving volledig wordt nageleefd, zelfs indien een van de spelers exclusieve rechten kan doen gelden. Ook moet het mogelijk zijn sancties te treffen, ondoeltreffende holding funds te ontmantelen en de lijsten met geaccrediteerde financiële intermediairs te herzien.

2.1

Het EESC heeft al dikwijls gehamerd op de belangrijke rol — vanuit economisch én sociaal oogpunt — die in de lidstaten wordt gespeeld door kleinere ondernemingen. Dit standpunt is terug te vinden in verschillende adviezen, uit 1992 (13), 1997 (14), 2001 (15) en 2003 (16), en in het advies over het Europees handvest voor het kleinbedrijf (17).

2.1.1

Micro- en kleine bedrijven spelen een cruciale rol binnen de Europese economie. Er zijn er ongeveer 25 miljoen, en zij vertegenwoordigen 99 % van alle ondernemingen; zij verschaffen werk aan circa 95 miljoen personen, waarmee zij 55 % van het totale aantal arbeidsplaatsen in de particuliere sector voor hun rekening nemen (18).

2.1.2

Uit deze cijfers blijkt wel hoezeer het MKB van belang is voor de Lissabonstrategie. Het is dan ook zaak een sterk partnerschap te sluiten met de vertegenwoordigers van de sociale partners, teneinde nieuwe samenwerkingsvormen (19) te creëren, bedoeld om de sociaaleconomische waarden die Europa tot een sociale markteconomie maken, in de praktijk te brengen (20).

2.1.3

De grootste problemen waar micro- en kleine bedrijven bij de oprichting en ontwikkeling tegenaanlopen zijn, in volgorde van belang:

2.1.4

De toegang tot krediet is dus een eerste voorwaarde voor de oprichting van een onderneming, en een fundamenteel vereiste voor de groei en ontwikkeling van micro- en kleine bedrijven, die meer te lijden hebben onder de beperkingen van het kredietsysteem dan grote ondernemingen.

2.1.5

Alleen rechtstreeks contact met de onderneming en kennis van specifieke problemen en kredietmogelijkheden in de regio waarbinnen de onderneming opereert, kunnen de positieve effecten van de financiële steun maximaliseren. Zo wordt voorkomen dat de structuur van de financieringsbronnen te rigide is, en dat het risico toeneemt, mede tegen de achtergrond van Bazel-akkoorden. De onderneming zal dan ook de juiste balans moeten vinden tussen de in te zetten financiële instrumenten.

2.1.6

Zelffinanciering speelt hierbij een fundamentele rol, hoewel kleine ondernemingen slechts zelden in staat zijn hun investeringsplan m.b.v. dit instrument te verwezenlijken. In 90 % van de gevallen is er behoefte aan:

2.1.7

Risicokapitaal is een instrument waar kleine ondernemingen vaak nogal wantrouwend tegenover staan. Slechts 5 à 6 % van de micro- (21) en kleine (22) ondernemingen (die voor 90 % bestaan uit eenmansbedrijven of personenvennootschappen) doet een beroep op risicokapitaal. Er moeten dus nieuwe vormen van risicokapitaal worden uitgewerkt, die ook kunnen worden gebruikt door personenvennootschappen, omdat dit anders een onderbenut instrument blijft.

2.1.8

De prioriteiten die zijn aangewezen om de bestaande kloof tussen het kredietwezen en het micro- en kleinbedrijf te dichten, kunnen als volgt worden samengevat:

2.1.9

Tijdens de voorbereidende fase van JEREMIE zullen alle regio's van de Unie een evaluatie van de behoeften en mogelijkheden moeten maken. Hierbij is het zaak dat de belanghebbende sociaaleconomische partners hieraan kunnen deelnemen, in het kader van een doeltreffend en verantwoord partnerschap.

2.2.1

Het hierboven beschreven probleem van de toegang tot financiering krijgt een verschillende betekenis al naar gelang van het ontwikkelingsniveau van economie en markt. De zgn. „convergentieregio's” (25), die het meest behoefte hebben aan kredietinstrumenten om de werkgelegenheid in ondernemingen te stimuleren, hebben echter de grootste moeilijkheden met de toegang tot financiering, en kennen hogere rentepercentages dan de meer ontwikkelde regio's (26).

2.2.2

De EIB-leningen (27), die bij toerbeurt worden toegekend aan de trust banks (gevolmachtigde banken) die deze vervolgens tegen variabele maar lage rentepercentages (28) kunnen verdelen onder het MKB, worden vooral gebruikt door banken in ontwikkelde regio's, waar de concurrentie tussen banken groter is en de toekenning van een EIB-lening de klantenbinding dient.

2.2.3

Omdat er in de minst begunstigde regio's een tekort is aan banken — met name coöperatieve of volkskredietbanken — is daar nauwelijks sprake van concurrentie tussen banken, en wordt daar ook nauwelijks „aan de kleintjes gedacht”. Er wordt in deze regio's dan ook zelden van de toch interessante EIB-instrumenten gebruikmaakt.

2.2.4

Als er niets wordt gedaan om het tij te keren, bijvoorbeeld m.b.v. de financieringsinstrumenten die JEREMIE kan aanbieden naast de traditionele leningen van de EIB en het EIF (29), dan zijn de armste regio's gedoemd om nog lange tijd in armoede te verkeren.

2.2.5

Om de kredietverlening in met name de convergentieregio's te vergemakkelijken, zou JEREMIE een contactpunt kunnen openen bij het EIF, dat met behulp van de bankgarantie-instrumenten waarover het beschikt, waarborgen zou kunnen verlenen voor het risicokapitaal dat door banken, consortia en andere financiële instellingen wordt verstrekt aan ondernemingen in de meest achtergebleven regio's.

2.3.1

De problemen rond de toegang van micro-, kleine en middelgrote bedrijven tot krediet brengen enkele duidelijke tekortkomingen van de markt aan het licht:

2.3.2

Het is dus zaak, de tekortkomingen van de markt te verhelpen, met maatregelen die:

2.3.3

De Europese Raad van maart 2005 heeft de strategie van Lissabon nieuw leven ingeblazen; de regeringen en sociaaleconomische partners werden verzocht drie prioritaire actielijnen te volgen:

2.3.4

De lidstaten geven soms veel geld uit om de werkgelegenheid te steunen en nieuwe arbeidsplaatsen te creëren, maar deze uitgaven worden altijd gerechtvaardigd door de sociale resultaten (31). Stel dat de helft van alle MKB's in de EU-25, oftewel circa 12 miljoen ondernemingen, een lening van 20 000 euro wordt toegekend, dan zou het verwachte verlies als het gevolg van insolventies (32) niet meer dan 6,5 miljard euro bedragen, oftewel 0,07 % van het BBP van de EU-25. Zo'n algemene lening zou de meeste ondernemingen in staat stellen hun positie te consolideren en hun processen en producten te innoveren.

2.3.5

Indien de lening wordt verstrekt met tussenkomst van een consortium, dat 50 % van de insolventies weet op te vangen, kan het verlies op fifty-fiftybasis worden gedragen door het consortium en de bank.

2.3.6

In een klimaat waarin erkend wordt dat krediet ook een sociale functie heeft, kunnen de nodige instrumenten van financial engineering worden ontwikkeld met de participatie van openbare, Europese en solidariteitsfondsen die door de ondernemers zelf worden ingebracht bij de consortia, zij het bij de registratie van het consortium dan wel in de vorm van een percentage van de bankrente (33).

2.4.1

De toekenning van een groot aantal kleine leningen aan startende ondernemingen en Europese micro- en kleine bedrijven is afhankelijk van:

2.4.2

Voor sommige van deze problemen zijn de oplossingen al voorhanden in de bestaande instrumenten, die dan ook vaker en doeltreffender moeten worden ingezet:

2.5.1

De multiplicator is, zeker de afgelopen jaren, een instrument geworden dat zowel door consortia als door banken wordt gebruikt om de kredietmogelijkheden uit te breiden (37). Dankzij een stelselmatige analyse van de insolventies, vooral in de convergentieregio's, kan de multiplicator aan de lokale situatie worden aangepast. Het percentage insolventies onder micro- en kleine bedrijven loopt in de minst begunstigde regio's zelfs op tot 10 %, terwijl het in de rijkere regio's rond de 2,5 % blijft liggen.

2.5.2

Vooral in de convergentieregio's kan JEREMIE zijn potentieel ontwikkelen, door de consortia waarborgen te bieden en de effectisering van de schuld te bevorderen, om meer kredietmogelijkheden te scheppen en de tekortkomingen van de multiplicator te ondervangen.

2.6.1

Het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie 2007-2013 (KCI) (38) omvat verschillende communautaire programma's en maatregelen, zoals:

2.6.2

Daarnaast zou moeten worden gekeken naar de financiële instrumenten die zijn opgenomen in het Vierde meerjarenprogramma (MJP) 2000-2005, dat tot 31-12-2006 is verlengd en over een budget van 531,5 miljoen euro beschikt (47); dit MJP zou in het KCI en de JEREMIE-strategie moeten worden geïntegreerd.

2.6.2.1

De activiteiten van het MJP zijn verdeeld over drie pijlers:

2.6.2.2

Een analyse van de werking van de financiële instrumenten van het MJP laat zien welke de beste resultaten hebben gegeven en dus in de JEREMIE-strategie zouden kunnen worden overgenomen. Deze instrumenten vormen veruit de belangrijkste uitgavenpost van het vierde MJP: in 2003 waren zij goed voor 67 % van het totale programmabudget (48). De verdeling van de middelen tussen deze financiële instrumenten is als volgt:

2.6.2.3

Deze instrumenten zijn al eerder gebruikt, namelijk in het Groei- en werkgelegenheidsinitiatief (1998-2000), en in:

2.6.2.4

De SCA heeft tot op heden weinig opgeleverd, net als de JEV.

2.6.2.5

Eind 2003 hadden circa 178 000 middelgrote en kleine bedrijven (MKB's) van de MKB-garantiefaciliteit gebruikgemaakt (53) (waarvan 136 000 via het Groei- en werkgelegenheidsinitiatief, 32 000 via het programma voor kredietgaranties en 10 000 via het programma voor microkredieten).

2.6.2.6

In dezelfde periode hebben circa 240 000 MKB's geprofiteerd van de ETF-startersregeling (54).

2.6.3

JEREMIE zou de ervaringen met deze twee instrumenten dan ook kunnen voortzetten en ervoor zorgen dat — zeker in de convergentieregio's — meer MKB's hiervan gebruik gaan maken.

2.6.4

Het is een feit dat slechts 0,81 % van de Europese MKB's de afgelopen jaren heeft kunnen profiteren van de gemeenschappelijke maatregelen van DG Ondernemingen, DG Economische en financiële zaken en het EIF.

2.6.5

Het is echter van belang dat JEREMIE nieuwe wegen inslaat, die voor een deel reeds zijn opgenomen in de nieuwe programma's, zoals met name:

2.6.6

Het EESC is er hoe dan ook van overtuigd dat de informatie en opleiding m.b.t. deze maatregelen sterk voor verbetering vastbaar zijn: hierbij moeten zowel de financiële instellingen worden betrokken als de werkgevers- en werknemersorganisaties, terwijl de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven en de sociale functie van de kredietverlening moeten worden gerespecteerd.

2.7.1

Volgens het EESC kan het JEREMIE-initiatief pas echt een succes worden als de communautaire wetgeving op het gebied van overheidsopdrachten voor diensten volledig in acht wordt genomen.

2.7.2

De JEREMIE-diensten van de Commissie en/of het EIF zouden erop moeten toezien dat de beginselen van kosteneffectiviteit, doeltreffendheid, onpartijdigheid, gelijke behandeling en doorzichtigheid volledig worden nageleefd bij de aanbestedingsprocedures. De aanbestedingsdossiers, die van tevoren worden vastgesteld door de Commissie, zouden met name de volgende criteria voor de toelating van een bank of consortium moeten bevatten:

2.7.2.1

In het kader van de operationele programma's 2007-2015 moet worden voorzien in de mogelijkheid om sancties te treffen en om over te gaan tot de intrekking of ontmanteling van holding funds die ondoeltreffend zijn of indien onregelmatigheden of ernstige overtredingen zijn vastgesteld. Om de twee jaar zou het beheer aan een monitoring moeten worden onderworpen, met medewerking van de regionale sociaaleconomische partners, en met doorzichtige procedures voor de publicatie van de verslagen. Deze laatste moeten worden toegezonden aan de nationale centrale overheden, het Europees Parlement, het EESC en het Comité van de Regio's.

2.7.3

Financiële instellingen of consortia uit een andere lidstaat, of uit een land dat de overeenkomst inzake openbare aanbestedingen heeft getekend (zie de bijlage van de WTO-overeenkomst), moeten onder dezelfde voorwaarden kunnen meedingen als nationale deelnemers, mits de documentatie conform de wetgeving van de betreffende landen is en aantoont dat aan alle vereisten voor deelname wordt voldaan.

2.7.4

Deze bepalingen zouden ook van toepassing moeten zijn op de accreditatieprocedures voor financiële intermediairs, die systematisch op hun prestaties moeten worden beoordeeld. De beoordelingscriteria moeten in overleg met de sociaaleconomische partners worden vastgesteld. Ook moet de accreditatie periodiek worden herzien. Zo moet in ieder geval een deel van de geaccrediteerde intermediairs om de drie jaar worden vervangen.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/46

1.1

Het EESC complimenteert de Commissie met het complexe en minutieuze werk dat zij heeft verzet om de administratieve procedures van het Financieel Reglement te vereenvoudigen. Het ziet echter enige discrepantie tussen haar uitspraak aan het begin van de bij haar voorstel horende toelichting („De volgende ontwerpverordening […] omvat dan ook technische wijzigingen die in het kader van het huidige Financieel Reglement kunnen worden ingevoerd”) en de concrete reikwijdte van veel van de gewijzigde bepalingen.

1.1.1

Een groot aantal van de „technische” wijzigingen die de betrekkingen met bedrijven en burgers betreffen, heeft namelijk een „politieke” betekenis en reikwijdte: de toegenomen transparantie, eenvoudigere procedures, kortere antwoordtijd en de grotere verantwoordelijkheid die aan de sociale partners wordt toevertrouwd, zijn tekenen van een veranderende governance in het openbaar bestuur, hetgeen alleen maar kan worden toegejuicht.

1.2

Niettemin wil het EESC er toch op wijzen dat de nodige voorzichtigheid in acht moet worden genomen: bij de vervulling van de wens om de sociale partners een grotere rol toe te bedelen mag niet worden vergeten dat de flexibiliteit bij het beheer van overheidsgeld begrensd dient te zijn. De grens wordt gevormd door het potentiële verlies, dat moet worden afgezet tegen de zekere besparingen, met andere woorden: er dient een risicoberekening plaats te vinden — een lastige, maar noodzakelijke klus. En een klus waar de beheerders van overheidsgeld op zijn zachtst gezegd niet op zitten te wachten, maar die redelijkerwijs de enige juiste oplossing lijkt.

2.1

In het document dat onderwerp is van dit advies, worden de uitvoeringsvoorschriften van het huidige Financieel Reglement (hierna: FR) (Verordening nr. 1605/2002) vastgesteld, waarbij — om de tijd die voor de uitvoering nodig is te verkorten — rekening is gehouden met de verschillende technische wijzigingen die in de nieuwe, momenteel in behandeling zijnde ontwerpverordening van de Raad tot wijziging van het FR (1) worden voorgesteld. Over die ontwerpverordening heeft het EESC reeds een advies uitgebracht. (2)

2.2

Evenals in dat advies onthoudt het EESC zich hier van opmerkingen over aspecten die puur technisch-boekhoudkundig van aard zijn — die kunnen eigenlijk beter door instellingen met de juiste vakkennis en directe ervaring worden behandeld. Het beperkt zich, zoals in bovengenoemd advies, tot de voorschriften die gevolgen hebben voor derden (maatschappelijke organisaties) die betrekkingen onderhouden met de Europese instellingen.

2.3

Drie van de technisch-boekhoudkundige begrotingsbeginselen — het eenheidsbeginsel, het jaarperiodiciteitsbeginsel en het rekeneenheidsbeginsel — blijven in wezen onveranderd, maar worden slechts aangepast of nauwkeuriger gedefinieerd. Voor het vierde beginsel, dat van goed financieel beheer, wordt in de ontwerpverordening uitgegaan van de reeds geldende criteria, maar wordt beter gepreciseerd wat de evaluaties vooraf moeten omvatten en wordt het toepassingsgebied van de evaluaties vooraf, tussentijds en achteraf scherper afgebakend, waarbij rekening wordt gehouden met het evenredigheidsbeginsel. De Commissie is van plan om de prioriteiten van de evaluatie zodanig aan te passen dat ze gericht zijn „op voorstellen met daadwerkelijke gevolgen voor bedrijven en burgers”. Zo'n uitspraak stemt het EESC alleen maar positief.

2.4

In het verlengde van deze aandacht voor de verwachtingen van bedrijven en burgers, maar ook met zeer veel oog voor een rationele besteding van overheidsgeld wijst de Commissie erop dat het mogelijk is proefprojecten en voorbereidende acties die aan een programma voorafgaan, aan een evaluatie te onderwerpen. Maar om de procedures er eenvoudiger op te maken, moet volgens de Commissie worden voorkomen dat projecten of maatregelen die al aan een evaluatie zijn onderworpen (bijv. gezamenlijke maatregelen van Commissie en lidstaten) voor een tweede keer worden geëvalueerd.

3.1

De opmerkingen die het EESC heeft gemaakt in bovengenoemd advies over het voorstel tot wijziging van het FR zijn uiteraard ook van toepassing op de uitvoeringsvoorschriften ervan: hoewel het de voorgestelde procedurele vereenvoudigingen en de flexibelere toepassingscriteria voor de voorschriften slechts kan toejuichen, kan het een ontwikkeling waarbij elk bedrag dat lager is dan een vooraf vastgestelde drempelwaarde, als onbeduidend wordt beschouwd, niet aanvaarden. Het EESC kan zich met andere woorden vinden in de verhoging van de drempelwaarden en de vereenvoudiging van de procedures voor de bedragen die lager zijn dan die waarden, maar vindt dat dit niet mag inhouden dat het toezicht en de controles op de desbetreffende uitgaven minder streng worden op grond van de redenatie dat de eventuele materiële schade toch geen invloed heeft op de algehele begroting.

3.2

Zonder zich te willen beroepen op het misbruikte en te vaak aangehaalde begrip 'publieke moraal' wijst het EESC erop dat een vermindering van het toezicht op de rechtmatigheid van als gering beschouwde uitgaven, met name als het gaat om overheidsopdrachten en subsidies, een gevaarlijke ontwikkeling is. Een vereenvoudiging van de procedures mag bij het publiek namelijk niet de indruk wekken dat gemakkelijk op onwettige wijze geld kan worden losgekregen van de Europese overheid. Dergelijke beeldvorming zou een ernstige aantasting zijn van het imago van de EU.

3.3

Om de juistheid van reeds doorgevoerde of nog door te voeren vereenvoudigingen na te gaan en eventuele zwakke punten op te sporen, zou het volgens het EESC voor de rekenplichtigen van de Commissie nuttig zijn de verslagen van OLAF nauwgezet te bestuderen: de details van aan het licht gekomen fraudezaken zullen in dit verband veel bruikbare informatie opleveren.

4.1

Het nieuwe artikel 85 bis gaat over beroepsprocedures die derden tegen een beschikking van de Commissie hebben ingesteld waarbij een boete, een dwangsom of een sanctie is opgelegd. In het belang van de Gemeenschap is de rekenplichtige verplicht van de appellant de voorlopige betaling van het betrokken bedrag of een financiële zekerheid (in juridische termen een 'fidejussio') te eisen. Zo'n zekerheid moet garanderen dat als het beroep wordt verworpen, de verschuldigde geldsom onverwijld, onvoorwaardelijk en zonder dat de debiteur daartoe hoeft te worden gedwongen, wordt betaald. Technisch gezien betreft het hier een op eerste verzoek opeisbare fidejussio, conform het adagium „solve et repete”, dat veel belastingadministraties hanteren en ook in aanbestedingen gebruikelijk is.

4.1.1

Het EESC heeft geen grote bezwaren tegen zo'n soort zekerheid. Het wijst er echter wel op dat een op eerste verzoek opeisbare fidejussio kostbaarder is voor de appellant dan een normale borgstelling omdat hem op basis van de duur van de zekerheid provisie wordt aangerekend. Dit gezegd hebbende zouden beroepszaken redelijkerwijze sneller moeten worden behandeld dan nu het geval is. Een aantal sociale partners heeft over dit punt reeds hun beklag geuit. Deze kwestie zou dan ook grondig moeten worden bestudeerd in het kader van de betrekkingen tussen de Europese instellingen en derden, ook al is er geen rechtstreeks verband met het FR en de uitvoeringsvoorschriften daarvan.

4.2

In het nieuwe artikel 90 wordt onder andere bepaald dat voor overheidsopdrachten en voor subsidies in verband met sectorale programma's de goedkeuring van het jaarlijkse werkprogramma reeds mag worden beschouwd als het financieringsbesluit dat is vereist voordat de betreffende uitgaven in de EU-begroting kunnen worden opgenomen. Deze interne maatregel is slechts administratief-boekhoudkundig van aard, maar zal er waarschijnlijk toch toe leiden dat de procedures voor de toewijzing van middelen sneller kunnen verlopen met, volgens het EESC, alle voordelen van dien voor crediteuren en begunstigden.

4.3

Artikel 129 vereenvoudigt het beheer van overheidsopdrachten voor bedragen die onder bepaalde drempelwaarden liggen. In de praktijk betekent dit dat als de betreffende bedragen „van geringe waarde” zijn, de aanbestedende dienst gebruik mag maken van een „onderhandelingsprocedure” (meer expliciet: onderhandse aanbesteding), waarbij één of meerdere gegadigden moeten worden geraadpleegd, te weten:

Deze bepalingen zijn niet nieuw: ze vormen slechts een aanpassing c.q. verhoging van krachtens eerdere voorschriften geldende drempelwaarden.

4.3.1

Dankzij de voorgestelde wijzigingen op de artikelen 130 en 134 wordt een aantal zaken vereenvoudigd. Op grond van het gewijzigde artikel 130 mag de aanbestedende dienst voor opdrachten van 60.000 euro of minder de inhoud van de inschrijvingsdocumenten beperken tot „het strikt noodzakelijke” (uiteraard volgens haar eigen criteria en onder haar verantwoordelijkheid). Op grond van het gewijzigde artikel 134 kunnen de krachtens de artikelen 93 en 94 van het FR vereiste bewijsstukken om aan een aanbesteding te mogen deelnemen, worden vervangen door een verklaring op erewoord, onverminderd de bevoegdheid van de aanbestedende dienst om op een later tijdstip de bewijsstukken te verlangen die de oorspronkelijke verklaring bevestigen.

4.3.2

Het gewijzigde artikel 134 houdt nog een vereenvoudiging in: een vrijstelling van de verplichting om de vereiste bewijsstukken te verstrekken wanneer dat de voorafgaande zes maanden reeds in het kader van een andere aanbestedingsprocedure is gebeurd. Ook in dit geval dient in plaats daarvan een verklaring op erewoord te worden overgelegd.

4.3.3

Een verdere vereenvoudiging wordt doorgevoerd door wijziging van artikel 135 betreffende de verstrekking door gegadigden van de bewijsstukken ter staving van hun financiële, economische, technische en beroepsmatige geschiktheid. De wijziging houdt in dat de aanbestedende dienst op basis van haar risicobeoordeling mag besluiten dat deze bewijsstukken niet hoeven te worden verstrekt. Een dergelijk besluit kan echter alleen worden genomen in geval van opdrachten van 60.000 euro of minder waarbij de begunstigde de aanbestedende instelling zelf is, of bij opdrachten van verschillende waarden — naargelang de situatie — ten behoeve van derden. Bovendien mag er als de aanbestedende dienst besluit dat de hier bedoelde bewijsstukken niet hoeven te worden verstrekt, geen gebruik worden gemaakt van voorfinanciering of tussentijdse betalingen, hetgeen de aanbestedende dienst een uitvoeringsgarantie biedt, maar voor de andere partij een dusdanige financiële belasting vormt dat die kan besluiten de betreffende bewijsstukken alsnog te overleggen.

4.3.4

Het EESC kan zich vinden in al deze nieuwe bepalingen ter vereenvoudiging van aanbestedingen waarmee relatief geringe bedragen gemoeid zijn — aanbestedingsprocedures kosten immers zowel de instellingen als de gegadigden veel geld. Maar er is wel streng toezicht nodig om misbruik te voorkomen, aangezien het des te aantrekkelijker wordt te sjoemelen naarmate procedures flexibeler zijn.

4.4

Subsidies worden in de uitvoeringsvoorschriften behandeld met veel aandacht voor de belangen van de sociale partners en — voor zover dat kan worden vastgesteld — voor de bijzondere hoedanigheid van de begunstigden. Om te beginnen bepaalt het gewijzigde artikel 164 dat voor subsidies van 25.000 euro of minder de ordonnateur de mogelijkheid heeft slechts zeer weinig elementen in de subsidieovereenkomst op te nemen. Het EESC kan zich hierin vinden, maar wil er toch op wijzen dat zo wel een erg zware verantwoordelijkheid op de schouders van de ordonnateur komt te liggen met in sommige gevallen het gevaar dat deze om die reden — heel begrijpelijk — aarzelt om voor deze vereenvoudiging te kiezen, waardoor die haar doel voorbijschiet.

4.5

De Commissie beoogt met een aantal andere wijzigingen de toegang tot communautaire financiering voor uiteenlopende organisaties te vergemakkelijken of mogelijk te maken. Het gewijzigde artikel 168 vereist voor organisaties die zich rechtens of feitelijk in een monopoliepositie bevinden slechts een eenvoudig onderzoek zonder verdere formaliteiten, dat zijn beslag moet krijgen in een gemotiveerde verklaring van de ordonnateur. Artikel 162 — inzake exploitatiesubsidies (die niet minder worden bij verlenging) voor organisaties die een doelstelling van algemeen Europees belang nastreven — wordt dusdanig gewijzigd dat ook organisaties die zich bezighouden met onderzoek, innovatie of activiteiten ter bevordering van het burgerschap voor dit soort subsidies in aanmerking kunnen komen. Op grond van het gewijzigde artikel 172 mag de ordonnateur medefinanciering in natura (bijv. vrijwilligerswerk) meetellen als inbreng van de begunstigde.

4.5.1

Het EESC is in het algemeen ingenomen met al deze wijzigingen, maar herhaalt eens te meer dat flexibele voorschriften risico's voor de communautaire begroting met zich meebrengen, meer verantwoordelijkheden op de schouders van de ordonnateurs leggen en strengere controles vereisen.

4.6

Er is ook een reeks wijzigingen waarmee de Commissie procedurele vereenvoudigingen voor ogen heeft: van alle onderwijsinstellingen (en niet meer alleen van de instellingen voor secundair of hoger onderwijs) hoeft voortaan het financiële vermogen niet te worden geverifieerd (art. 176); voor subsidies van 25.000 euro of minder heeft de ordonnateur voortaan de mogelijkheid slechts een beperkt aantal elementen in de subsidieovereenkomst op te nemen (art. 164); en voor subsidieovereenkomsten van minder dan 750.000 euro, voor exploitatiesubsidies van minder dan 100.000 euro en voor overeenkomsten met verschillende begunstigden die gezamenlijk en hoofdelijk aansprakelijk zijn, hoeft geen extern controleverslag meer te worden opgesteld (art. 173).

4.6.1

Het EESC begrijpt de wil om de procedures zoveel mogelijk te vereenvoudigen en kan zich hier in principe ook geheel in vinden. Maar het vraagt zich af of de nu voorgestelde wijzigingen niet te ver doorschieten: de begunstigden vrijstellen van de verplichting om kostbare en soms overbodige bewijsstukken te verstrekken is één ding — iets anders is het als zij geen inzicht meer hoeven te geven in hun financiële situatie en daarvoor limieten worden gehanteerd die beslist te hoog lijken (met name die uit artikel 173). Uitgangspunt zou altijd moeten zijn om te proberen het juiste evenwicht tot stand te brengen tussen verwachte baten (tijdswinst en minder kosten voor Commissie en burgers) en mogelijke kosten (verlies van overheidsgeld, rekening houdende met de waarschijnlijkheid en omvang van het risico).

4.7

Zo'n verstandige inschatting van de risico's lijkt daarentegen wel het uitgangspunt te zijn geweest voor de bepalingen inzake voorfinanciering: voor elke voorfinanciering die evenveel bedraagt als de subsidie of die meer dan 80 % van het subsidiebedrag vertegenwoordigt en meer dan 60.000 euro bedraagt, wordt een zekerheid (bijv. een fidejussio) verlangd.

4.7.1

Het EESC wijst erop dat deze bepaling gebaseerd is op degelijke criteria die getuigen van de nodige voorzichtigheid (in lijn met het in par. 4.6.1 genoemde uitgangspunt) en vraagt zich daarom af waarom dit soort criteria dan niet ook in acht zijn genomen voor de bepalingen inzake de subsidies zelf (bijv. wat betreft de in par. 4.6 genoemde wijzigingen), aangezien het verschil tussen voorfinanciering en subsidie — als het gaat over het concrete risico — veelal slechts van administratieve aard is ; een aantal soms relevante uitzonderingen daargelaten.

4.8

Het gewijzigde artikel 165 introduceert een heel aanvaardbare, maar in het verleden niet altijd toegepaste bepaling: in geval van subsidies aan een orgaan dat een doelstelling van algemeen Europees belang nastreeft, mag de Commissie het percentage van de jaarwinst van dat orgaan dat overeenkomt met haar bijdrage aan de begroting van dat orgaan, invorderen. Deze regel geldt overigens alleen als de rest van de begroting van het betrokken orgaan wordt gefinancierd door overheidsinstanties van de lidstaten die zelf ook het percentage van de jaarwinst dat overeenkomt met hun bijdrage, moeten invorderen.

4.8.1

Het EESC kan zich volledig in deze regel vinden, maar betwijfelt of de huidige formulering daarvan nu niet óók impliceert dat de Commissie een percentage van de jaarwinst mag invorderen van organen waarvan de rest van de begroting niet door overheidsinstanties maar door private derden wordt gefinancierd.

9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/49

1.1

Sinds de Lissabonstrategie nieuw leven is ingeblazen, zijn de duurzaamheidscriteria verankerd in de prioritaire doelstellingen van het EU-beleid. Dit initiatiefadvies kan op belangrijke deelgebieden de nodige impulsen geven:

1.1.1

Ook als het gebruik van duurzame grondstoffen toeneemt, blijft het in de toekomst noodzakelijk om vóór alles te streven naar een spaarzamer en efficiënter gebruik van grondstoffen.

1.1.2

De sector duurzame grondstoffen kan veel voor de werkgelegenheid in de regio's gaan betekenen. Er dient een adequaat beleid te worden uitgestippeld om werknemers en gebruikers een (voortgezette) opleiding te garanderen in alle sectoren die verband houden met de productie en het gebruik van duurzame grondstoffen.

1.2

Het EESC weet dat veel diensten van de Commissie zich elk uit hun eigen invalshoek met dit onderwerp bezighouden, maar mist een duidelijk coördinatiepunt of task force voor dit beleidsterrein van de EU. Wil haar grondstoffenbeleid slagen, dan moet zij op dit punt veranderingen doorvoeren.

1.3

De ontkoppeling van de directe betalingen conform de landbouwhervorming (Luxemburg, 2003), de ELFPO-verordening en het feit dat suikerbieten binnenkort in de lijst van duurzame grondstoffen worden opgenomen, vormen een goed uitgangspunt voor een bredere teelt in Europa.

1.3.1

De premie voor energiegewassen zou bij de herziening van 2006 op de volgende punten moeten worden aangepast:

1.4

Het EESC dringt erop aan dat bij de toekenning van de structuurfondsmiddelen terdege rekening wordt gehouden met de ontwikkeling van deze sector en dat een passend percentage van die middelen daarvoor wordt gereserveerd.

1.5

In het zesde O&O-kaderprogramma zijn het onderzoek naar en de verdere ontwikkeling van de technologieën voor duurzame grondstoffen stiefmoederlijk behandeld. Het EESC dringt daarom aan op — naast financiële middelen voor energie uit biomassa — speciale maatregelen voor de ontwikkeling van duurzame grondstoffen en het materiële gebruik hiervan. Hier is aanzienlijk meer geld voor nodig.

1.6

Niet de hoeveelheid van gegroeide of al produceerbare duurzame grondstoffen remt de ontwikkeling af, maar de achterhaalde technologie voor de verwerking tot mogelijke marktproducten.

1.7

Het EESC kan zich vinden in het biomassa-actieplan van de EU. Helaas worden hierin alleen maar energetische en geen materiële toepassingen van duurzame grondstoffen behandeld. Het EESC dringt aan op een evaluatie van het actieplan en op impulsen voor regionale en nationale actieplannen.

1.7.1

Door een ontoereikend juridisch kader worden de mogelijkheden van duurzame energie en vooral van biomassa in de meeste lidstaten niet voldoende uitgebuit. De Commissie en de Raad moeten hier een effectiever beleid voor uitstippelen.

1.8

Het EESC is een groot voorstander van duidelijke EU-doelstellingen voor het aandeel van duurzame grondstoffen en stelt voor 2020 een 4x25-verdeling voor: respectievelijk 25 % stroom, warmte, brandstof en nieuwe materialen, zoals samengestelde materialen, met natuurvezels versterkte kunststoffen en andere olieproducten.

1.9

Er moeten absoluut maatregelen komen voor het marktrijp maken van alle toepassingen (stroom, warmte, brandstoffen en materiële toepassingen). De energiebesparingswetten van sommige lidstaten zouden hierbij als voorbeeld kunnen dienen. Belangrijk hierbij is een flexibele aanpak, waarbij de investeringszekerheid gewaarborgd is, de ontwikkeling van nieuwe technologieën gestimuleerd wordt en er rekening mee wordt gehouden dat de beginsituaties, bijvoorbeeld wat technologie of dalende kosten betreft, kunnen verschillen.

1.10

Bij het in kaart brengen van beleidsstimulansen en –remmen komen in het advies nog diverse andere punten aan de orde: emissie- en afvalwetgeving, de verpakkings- en ELV-richtlijnen, de belastingwetgeving, standaards en de marktordening voor vezelgewassen. Door de REACH-verordening inzake chemicaliën zijn nieuwe mogelijkheden ontstaan voor op biomassa gebaseerde methoden. Door de uiteenlopende manieren om beleid uit te voeren, zijn er tal van politieke en administratieve obstakels in de 25 lidstaten. Het EESC roept de Commissie op in kaart te brengen wat beleid in de weg staat en met voorstellen voor oplossingen te komen.

1.11

Voor de teelt formuleert het EESC eisen inzake het concurrerende gebruik van dezelfde grond voor voedingsplanten, de energie- en milieubalans en de bescherming van natuur, milieu en landschap. Er zou een accreditatiesysteem moeten komen waarbij informatie over de herkomst en de verwerking van producten wordt gegeven.

1.12

Wat de internationale dimensie betreft wijst het EESC op de kansen voor de EU om technologie te exporteren. Wel is het van mening dat er voor de internationale handel in biobrandstoffen WTO-regels moeten komen die onder meer betrekking hebben op voedselsoevereiniteit en op sociale en milieunormen.

1.13

Het EESC zal in een apart advies ingaan op het Actieplan Biomassa van de EU.

2.1

Doelstellingen van het EU-beleid — Met het oog op de „doorstart” van de Lissabonstrategie en aan de hand van de duurzaamheidscriteria zijn op de volgende belangrijke deelgebieden impulsen nodig::

Het EESC wil in dit initiatiefadvies duidelijk maken hoe het maatschappelijk middenveld hier tegenaan kijkt.

2.2

Definitie — Duurzame grondstoffen zijn landbouw-, bosbouw- en visserijproducten die niet als voedsel of diervoeder worden gebruikt, dus alles wat door fotosynthese en de daarop volgende biologische processen ontstaat. Het gaat in feite om opgeslagen zonne-energie. Biomassa kan zowel materieel als energetisch gebruikt worden.

2.3

Geschiedenis — De productie van duurzame grondstoffen is naast de productie van voedingsmiddelen en diervoer een van de belangrijkste taken van de landbouw. Al vanaf de industriële revolutie begonnen deze landbouwproducten in het gedrang te raken en werden zij geleidelijk door petrochemische producten vervangen. Pas halverwege de twintigste eeuw kwam deze ontwikkeling in een stroomversnelling. Dankzij traditionele kennis, nieuwe technologie en creatieve wetenschap zijn er nu voor biomassa nieuwe toepassingen mogelijk op energie-, farmaceutisch, chemie-, bouwnijverheids- en vervoersgebied.

2.4

Internationale dimensie van grondstoffenbeleid — De lidstaten zijn voor hun economie in extreme mate afhankelijk van de import van energie en grondstoffen uit de hele wereld. Het toenemende verbruik en de afhankelijkheid van fossiele grondstoffen zoals aardolie, aardgas maar ook steenkool, stuit op grenzen en heeft talrijke negatieve gevolgen.

2.4.1

Een tekort aan innovatieve ontwikkelingen en investeringen om in de industriële wereld een kentering in het gebruik van grondstoffen teweeg te brengen, is het gevolg van eenzijdig beleid. Naast tot milieuschade en de wereldwijde klimaatverandering leidt de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen ook tot risico's op het gebied van het buitenlands en veiligheidsbeleid.

2.4.2

De wereldwijde klimaatverandering, de stijging van de energieprijzen en het gebrek aan efficiënte alternatieven zijn andere facetten van verkeerde ontwikkelingen die onder meer bepalend zijn voor de armoede in ontwikkelingslanden.

2.4.3

De dramatische consequenties van de klimaatverandering, de wereldwijde problemen bij de uitvoering van het Kyoto-protocol en de hoge verwachtingen en tegenvallende resultaten van de klimaatconferentie van Montreal zijn in de documenten van het EESC diepgaand bestudeerd. Er gaat geen dag voorbij of er wordt wel ergens aangedrongen op Europese en internationale oplossingen.

2.5

Duurzame grondstoffen zijn een zich voortdurend vernieuwende bron van materiaal en energie en kunnen dankzij hun positieve milieubalans de milieudruk (vooral van CO2) reduceren. Ze bieden kansen voor regionale economie en waardetoevoeging, leveren een bijdrage aan het scheppen en behouden van banen op het platteland en kunnen hier én in de toeleverende en afnemende sectoren van land- en bosbouw een nieuwe economische dynamiek op gang brengen. Ook kunnen ze voor een meer flexibele wisselbouw zorgen en zo een bijdrage aan de biodiversiteit leveren. Omdat ze een groot innovatiepotentieel hebben, bieden ze veel gebruiksmogelijkheden en vormen ze een rijke basis voor chemische producten.

2.6

De lidstaten reageren op de veranderende situatie voor grondstoffen

Tal van Europese landen hebben wetgeving voor groene stroom. Aan de hand van uiteenlopende technologische en economische criteria wordt hiervoor een hogere prijs vastgesteld. Dit leidt tot een brede productie en nieuwe technologie op de markt, en lagere kosten dankzij ruime bedrijfservaring en geperfectioneerde technologieën. Uit o.m. de mededelingen COM(2005) 627 en 628 blijkt echter dat veel Europese landen meer speelruimte moeten krijgen om de ontwikkeling en het op de markt brengen van deze stroom nog meer te kunnen stimuleren.

2.7

Beleid buiten de EU — In diverse culturen en landen, vooral op het platteland, spelen duurzame grondstoffen een steeds grotere rol. Voorbeelden van beleids- en economische initiatieven zijn het ethanolprogramma in Brazilië en proefprojecten met Jatrophanoten (oliehoudende planten) in droge gebieden van India en Afrika. In bijvoorbeeld Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika zijn echter ook zeer bedenkelijke ontwikkelingen waar te nemen: daar worden bossen vernietigd om aan de in de hele wereld toenemende vraag naar brandstofoliën te kunnen voldoen. Hierbij is niet alleen de klimaatbalans zeer negatief. De VS gaan nu eindelijk hun energiebeleid bijstellen. Zij willen namelijk in 2030 zo ver zijn dat 20 % van de brandstoffen en 25 % van de chemicaliën uit biomassa worden gehaald. Met behulp van de wetgeving inzake de voorzieningszekerheid zijn de president en het Congres momenteel bezig om van de biomassasector een hoeksteen van de Amerikaanse economie te maken.

2.8

EU-werkzaamheden inzake duurzame grondstoffen — In de Commissie houden meer dan tien directoraten-generaal zich uit verschillende invalshoeken met dit onderwerp bezig. Het gaat hierbij vooral om de DG's Landbouw, Vervoer en Energie, maar ook de DG's Ondernemingen en Industrie, Onderzoek, Ontwikkeling, Onderzoek, Regionaal beleid, Handel, Mededinging en Belastingen en Douane-unie zijn actief op dit gebied. Van het Europees Milieuagentschap in Kopenhagen komen eveneens belangrijke bijdragen.

2.8.1

EU-initiatieven op het gebied van duurzame grondstoffen

Op 7 december 2005 publiceerde de Commissie:

Aan de volgende zaken wordt momenteel door de EU gewerkt: