15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/1

—

„Meer Europa”, dat zich wederzijds versterkt en sterker is dan de som van haar delen. De EU moet ervoor zorgen dat ze niet langer gezien wordt als schraalhans met bezuinigingen, sociale achteruitgang en armoede in zijn kielzog. Na de monetaire unie dient nu de politieke unie te volgen, met een samenhangend beleid van economische, financiële, werkgelegenheids- en sociale maatregelen ten gunste van de burgers. De EU-begroting moet zo ingericht zijn dat de juiste prikkels worden gegeven voor concurrentievermogen en groei, en dus ook voor meer werkgelegenheid. De EU-begroting moet uitgebreid worden en kunnen bogen op mechanismen voor eigen middelen, één cohesiebeleid met actieve inbreng van de maatschappelijke organisaties en een Europese Investeringsbank die meer kan ingrijpen. Het EESC roept de staatshoofden en regeringsleiders dan ook op om tijdens de Europese top van 22 en 23 november een resultaat neer te zetten waarin deze opdrachten worden nagekomen.

—

Inbreng van maatschappelijke organisaties in de opzet van EU-beleid en besluitvorming. Deze inbreng is van groot belang, niet alleen voor de versterking van de democratische legitimiteit van de Europese instellingen en EU-optreden, maar ook voor het stimuleren van een groeiend gedeeld besef van waar Europa voor staat en waar Europa naartoe gaat, en het herstel van vertrouwen in het Europese project door te waarborgen dat Europese burgers volwaardig bijdragen aan de opbouw van Europa. Daarom is het hoog tijd dat de bepalingen van artikel 11 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, inzake de participerende democratie, concreet gestalte krijgen.

—

Duurzame investeringen in vaardigheden, infrastructuur, de sociale economie, diensten en producten moeten hun weerslag vinden in de nationale hervormingsprogramma's, onder de vorm van een pact voor sociale investeringen, samen met een Europees stimuleringspakket, gericht op het scheppen van banen en afgestemd op nationale ontwikkelingsplannen. Slechts dan kan de EU 2020-strategie met succes worden bekroond. Investeringen in klimaatslimme energie en industriële productie, waarbij tegelijk wordt gewerkt aan een groene economie, kunnen bijdragen om de langetermijnproblemen in verband met klimaatverandering op te lossen en duurzame ontwikkeling te garanderen.

—

Bevordering van gemeenschappelijke acties in de eurozone om de schulden te stabiliseren en om herstel in de gehele EU te steunen. De ECB moet worden aangespoord om haar programma voor het opkopen van obligaties uit te voeren; zoals haar voorzitter zei, zal dit de leenkosten in de eurozone stabieler maken. Bij het uitvoeren van dit programma dient natuurlijk het mandaat van de ECB te worden gerespecteerd. De EIB moet worden gesteund om projectobligaties uit te geven ter bevordering van de groei. Het EESC verwelkomt het besluit van 11 lidstaten om een belasting op financiële transacties in te voeren en verzoekt de EU om nog meer te ijveren voor transparantie en om de zwarte economie, de belastingfraude en -ontduiking en de corruptie in en buiten de EU beter aan te pakken. Activiteiten in de eurozone moeten open blijven staan voor lidstaten die tot de monetaire unie willen toetreden.

—

Een fiscale, bancaire en financiële Unie die de noodzakelijke steunpilaar van de Economische en Monetaire Unie is. In de aanloop naar deze maatregelen is er behoefte aan een sociale dialoog en overleg met het maatschappelijk middenveld.

—

Steun voor het midden- en kleinbedrijf om, met de SBA als leidraad, weer groei te genereren. Alle opties van de interne markt moeten worden benut, met inbegrip van de openstelling van diensten en de rol van de sociale economie; opheffing van ongefundeerde administratieve rompslomp en bevordering van de toegang tot informatie en nieuwe digitale technologieën, financiën, krediet, kapitaal-, arbeids- en technologiemarkten, financiële instrumenten van de EU en leninggaranties voor kleine en middelgrote ondernemingen en ondernemers.

—

De bescherming en rechten van consumenten kracht bijzetten: het gaat hierbij vooral om de meest kansarme groepen, die te maken hebben met steeds hogere schulden, bestaansonzekerheid, extreme armoede en uitsluiting.

—

Eindelijk werk maken van een echte arbeidsmarkt, waar expertise mobiel is en ingezet kan worden op de plaatsen waar ze nodig is. De voltooiing van een eengemaakte arbeidsmarkt moet een onderdeel vormen van de tenuitvoerlegging van de Europa 2020-strategie.

—

Onze jongeren een kans geven: het EESC zal de EU blijven aansporen om een onderzoeksgericht en innovatief Europa te bevorderen, om investeringen in Europese onderwijsstelsels op te voeren en om de noodzakelijke middelen voor mobiliteitsprogramma's voor de jeugd, zoals Erasmus, te handhaven en te versterken. Het EESC roept de Commissie op om haar voorstel voor de EU-begroting in te trekken als de lidstaten, die de mond vol hebben van investeringen en groei, geen steun verlenen aan een EU-begroting en MFK die gunstig zijn voor op de toekomst gerichte investeringen. Er moeten maatregelen worden getroffen om kleine en middelgrote ondernemingen te helpen jonge werknemers in dienst te nemen die zonder werk zitten en wellicht te weinig ervaring hebben.

—

Verhoging van het concurrentievermogen van de Europese economie door innovatie en een stabiele financiering van onderzoek en ontwikkeling, een beleid waarin leiders en werknemers van micro-, kleine en middelgrote ondernemingen opleiding en ondersteuning genieten, en een beleid waarin investeringen, markttoegang en de vermindering van administratieve lasten worden ondersteund. Dit leidt er tevens toe dat de Europese industrie als belangrijke sector voor groei en werkgelegenheid zal opleven.

—

De EU heeft behoefte aan een vriendelijk wettelijk klimaat dat geen onnodige kosten met zich meebrengt. Economische wetgeving dient helder, evenwichtig en proportioneel te zijn. Dit is van belang voor elke onderneming, maar voor kleine en middelgrote ondernemingen in het bijzonder.

—

Bijzondere inspanningen zodat de EU gezien wordt als een actieve partner op het wereldtoneel. Even belangrijk in dit verband is dat het internationale handelsbeleid van de EU de EU-waarden stimuleert ten gunste van duurzame ontwikkeling en deelname van het maatschappelijk middenveld, onder meer door de oprichting van maatschappelijke organen die toezien op de uitvoering van de handelsovereenkomsten.

—

Genderevenwicht bereiken door genderwetgeving te implementeren en het beginsel van gelijke kansen toe te passen. Terwijl er nog altijd een loonkloof van 17 % bestaat tussen mannen en vrouwen die hetzelfde werk doen, zijn het bovendien vrouwen en kinderen die het zwaarst getroffen worden door de crisis.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/3

1.1

Nu duidelijk is dat het nog een tijd zal duren voor we de groei uit het verleden weer kunnen evenaren, is het van kapitaal belang dat de burger centraal komt te staan in het financieel en economisch beleid van de EU, conform de Commissiemededeling „Europa 2020 — Een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei”. Onafhankelijke en sterke consumentenverenigingen hebben een hoofdrol te vervullen op de markt en moeten kunnen beschikken over de nodige menselijke, materiële en technische middelen om hun taak — de bescherming van de rechten en belangen van de consument — naar behoren te kunnen vervullen.

1.2

Het recht van consumenten om zich te verenigen en zo hun belangen te behartigen is vastgelegd in het primaire recht, te weten in art. 169 van het VWEU; daarmee wordt op Europees niveau wettelijk erkend dat consumentenorganisaties onvervangbaar zijn bij het opbouwen van vertrouwen en de ontwikkeling van de interne markt.

1.3

Het Comité verzoekt de Commissie om, zonder het subsidiariteitsbeginsel met voeten te treden, stappen te nemen om een reeks minimumrechten van consumentenorganisaties vast te leggen; het gaat o.m. om het recht via representatieve weg te worden geraadpleegd en gehoord over de wettelijke en/of bestuurlijke definitie van de rechten en belangen van consumenten, wat inhoudt dat van te voren overleg wordt gepleegd over maatregelen die betrekking hebben op hun wettelijk vastgelegde rechten en belangen, hetzij op nationaal, hetzij op EU-niveau, en het recht te worden betrokken bij de organisatie van diensten van algemeen economisch belang.

1.4

Het feit dat alle aanbieders van diensten van algemeen economisch belang zich op dezelfde groep gebruikers richten, waaronder veel kwetsbare consumenten, houdt in dat de specifieke kenmerken van de verschillende markten (gas, water, elektriciteit, enz.) niet uit het oog mogen worden verloren, maar dat daarnaast ook een algemene kijk noodzakelijk is; al deze diensten zijn immers van grote invloed op de kwaliteit van het bestaan en het gezinsbudget, twee aspecten die bij uitstek onder de bevoegdheid van consumentenorganisaties vallen. Er zou een systeem moet worden uitgewerkt voor diensten met gebreken, naar analogie van RAPEX, zodat consumentenorganisaties via dit netwerksysteem kunnen waarschuwen voor eventuele gevaren.

1.5

Er zijn enorme verschillen in de toegang tot informatie, en niet iedereen beschikt over diepgaande kennis van de manier waarop de markten voor de diensten van algemeen economisch belang functioneren, de prijsvorming, de waarden en elementen die de toegang tot de netwerken bepalen en de invloed daarvan op de consument; het gaat om een zeer technische en complexe materie, die echter ontegensprekelijk van belang is voor de consument en zijn organisaties.

1.6

In de regel is het voor de consument moeilijker om diensten dan om producten te vergelijken. M.n. het vergelijken van diensten van algemeen economisch belang is geen sinecure. Niet alleen lopen de contractuele bepalingen bij dit soort dienstverlening sterk uiteen (bv. wat de prijsstelling aangaat), ook het opnemen van andere elementen naast de dienst zelf moet door de regelgevende instanties behoorlijk worden toegelicht en besproken met de organisaties die de consumentenbelangen behartigen, zodat zij inzicht krijgen in een en ander.

1.7

De Commissie moet de lidstaten en regelgevende instanties oproepen tot transparantere informatieverstrekking en besluitvorming, door meer overleg te plegen over de belangen die op het spel staan — vraag/aanbod (betrokken economische sectoren en consumenten) — en door aan positieve discriminatie te doen, zodat de consumentenorganisaties tijdens discussiefora en in overlegorganen op gelijke voet komen te staan met de economische sector en zij — en met hen de consument zelf — meer macht krijgen.

2.1

Als Europese spreekbuis van de maatschappelijke organisaties wil het Comité met dit initiatiefadvies beklemtonen dat de interne markt vanuit een menselijk perspectief moet worden bekeken en dat de EU economische democratie in haar vaandel moet schrijven (1); een dergelijke benadering blijft vanzelfsprekend niet zonder gevolgen op het vlak van overleg, participatie en transparantie van de besluitvorming inzake diensten van algemeen belang, de toegang tot informatie en de participatie, raadpleging en vertegenwoordiging van de consumenten in het kader van de regelgeving inzake diensten van algemeen economisch belang, met inbegrip van de financiële diensten.

2.2

Overeenkomstig de Commissiemededeling „Europa 2020 — Een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei” moet de consument in de interne markt centraal staan en zijn rechten ten volle kunnen uitoefenen; dit veronderstelt dat consumenten erop moeten kunnen vertrouwen dat hun nationale en Europese organisaties over de nodige middelen, kennis en instrumenten beschikken om hun belangen te behartigen. De regels die een onvervalste mededinging op de interne markt beogen te verzekeren, hebben uiteindelijk tot doel het welzijn van de consument te verhogen (2).

2.3

Het is in de huidige context van kapitaal belang dat de consumenten centraal staat in het EU-beleid en bij de voltooiing van de interne markt. Sterke en onafhankelijke consumentenorganisaties zijn dan ook broodnodig. Het Comité heeft al eerder opgemerkt dat het voor het behoud van het economische evenwicht belangrijk is dat consumentenorganisaties een tegenwicht vormen op de markt, en dringt er dan ook bij de Commissie op aan de financiering van deze organisaties aanzienlijk op te trekken, zodat zij met name de vereiste vakkennis in huis kunnen halen (3).

2.4

Het Comité onderstreept dat de verschillen tussen de lidstaten ook tot uiting komen in hun houding tegenover consumentenorganisaties, de manier waarop de consumentenvertegenwoordiging is geregeld, de middelen en (gespecialiseerde) kennis waarover de organisaties beschikken en hun representativiteit. Het is niet zo dat er op EU-niveau geen consumentenorganisaties bestaan (voorbeelden zijn BEUC en ANEC), maar gezien het belang van de nationale organisaties voor de consumenten en de interne markt, is een Europese benadering van de problematiek in de ogen van het Comité cruciaal.

Voorts is het Comité voorstander van nauwere samenwerking tussen beroeps- en consumentenorganisaties, zodat de dialoog kan worden aangezwengeld en kan worden gezocht naar evenwichtige oplossingen voor de ontwikkeling van de markt; de oprichting van nationale én EU-fora die zich hiermee bezighouden moet dus worden ondersteund.

3.1

Het belang van consumentenvertrouwen voor de voltooiing van de interne markt is door de Europese instellingen ten overvloede beklemtoond. Al in het eerste programma voor een beleid inzake consumentenbescherming uit 1975 (4) bevestigen de lidstaten dat zij zich nog meer zullen inzetten voor de consument en wordt het recht op vertegenwoordiging en overleg uitdrukkelijk erkend. Deze doelstellingen en rechten werden keer op keer bevestigd in de hierop volgende reeks programma's, die uiteindelijk uitmondde in de zogenaamde strategische plannen voor consumentenbescherming, waarin daadwerkelijke betrokkenheid van de consumentenorganisaties bij het EU-beleid, zowel wat inhoud als procedures betreft, centraal staat.

3.2

In al deze programma's en plannen wordt betoogd dat consumenten en hun vertegenwoordigers over de nodige kennis en middelen moeten kunnen beschikken, zodat zij op gelijke voet komen te staan met de andere marktspelers en hun belangen naar behoren kunnen behartigen. Dit houdt in dat de mechanismen voor inspraak in de uitwerking van het EU-beleid moeten worden herzien.

3.3

In het huidige strategisch plan (5) wordt evenwel voorrang verleend aan de versterking van de nationale consumentenbewegingen, en het streven naar meer inspraak voor de consumentenverenigingen op Europees niveau lijkt niet langer bovenaan de agenda van het consumentenbeleid te staan. Jammer genoeg is tot nog toe nooit op Europees niveau nagegaan in hoeverre de strategische doelstellingen op het gebied van de participatie van consumenten zijn bereikt.

3.4

De voorkeur van Commissie, Raad en EP lijkt de jongste jaren uit te gaan naar een strategie voor de versterking van de positie (empowerment) van de individuele consument; gehoopt wordt op die manier het vertrouwen in de interne markt te herstellen. Om deze strategie te verwezenlijken is besloten de herziening van het acquis inzake consumentenbescherming toe te spitsen op het streven naar maximale harmonisatie op gebieden die bij uitstek onder het consumentenbeleid vallen. Daarnaast wordt bij de beleidsontwikkeling steeds vaker uitgegaan van de theorie van de gemiddelde consument (6), d.w.z. „de gemiddeld geïnformeerde, omzichtige en oplettende consument” (7). Gevolg daarvan is dat de wetgeving stoelt op een misvatting, nl. het bestaan van een ideale, geïnformeerde en bewuste consument, terwijl uit de statistieken juist blijkt dat dit een illusie is.

3.5

Uit de beschikbare gegevens blijkt dat veel consumenten er nog lang niet aan toe zijn om actief, met kennis van zaken en doelbewust op te treden, zoals dat op een concurrerende en innovatieve markt van hen wordt verwacht. In werkelijkheid ontbreekt het het gros van de Europese consumenten aan vertrouwen en vinden zij dat ze niet goed zijn voorgelicht en te weinig bescherming genieten (8).

3.6

Bovendien komen consumenten in groepsverband in het EU-beleid nauwelijks aan bod. De maatregelen van de EU op het gebied van consumentenorganisaties zijn op één hand te tellen. Het Comité verzoekt de Commissie dan ook met klem om een concreet voorstel te formuleren inzake collectief verhaal, een instrument dat cruciaal is voor de bescherming van consumentenbelangen, zowel op nationaal als op Europees niveau.

3.7

Het recht van consumenten om zich te verenigen en zo hun belangen te behartigen is vastgelegd in artikel 169 van het Verdrag. Het is dan ook van kapitaal belang dat op Europees niveau wordt erkend dat consumentenorganisaties onmisbaar zijn bij het opbouwen van vertrouwen en de ontwikkeling van de interne markt. Van de lidstaten mag daarom worden verwacht dat zij bepaalde gemeenschappelijke basisrechten en -beginselen in hun nationaal beleid opnemen, zonder dat hun autonome bevoegdheden ter zake worden met voeten worden getreden.

3.8

De Europese Consumentenadviesgroep (ECCG) heeft in januari 2011 uiteengezet waarom sterke consumentenorganisaties nodig zijn. Zij wijst m.n. op de volgende punten:

Het Comité wil in dit verband verwijzen naar zijn eerdere opmerkingen over de vereisten waaraan consumentenorganisaties moeten voldoen (10).

3.9

Het zal moeilijk worden het vertrouwen van de Europese consument te wekken als er geen sterke, politiek en economisch onafhankelijke consumentenorganisaties komen die een actieve bijdrage leveren aan een vrije en concurrerende markt, transparante informatie eisen, en de individuele en collectieve belangen van de consument behartigen.

4.1

De consumentenorganisaties zijn onmisbare bondgenoten in de strijd om het consumentenvertrouwen te herstellen en de interne markt te voltooien. Het Comité verzoekt de Commissie dan ook een reeks minimumrechten van consumentenorganisaties vast te leggen, m.n. het recht via representatieve weg te worden geraadpleegd en gehoord over de wettelijke en/of bestuurlijke definitie van de rechten en belangen van consumenten, wat inhoudt dat van te voren overleg wordt gepleegd over maatregelen die betrekking hebben op hun wettelijk vastgelegde rechten en belangen, hetzij op nationaal, hetzij op EU-niveau, en het recht te worden betrokken bij de organisatie van diensten van algemeen economisch belang.

4.2

Hoewel het onmogelijk is in dit advies alle relevante rechten van consumentenorganisaties te bespreken, wil het Comité toch de volgende punten belichten:

4.3

Het Comité herinnert eraan dat in Protocol 26 van het Verdrag van Lissabon betreffende de diensten van algemeen belang en in artikel 36 van het Handvast van de Grondrechten, de klemtoon wordt gelegd op het belang van deze diensten voor de EU, die verantwoordelijk is voor het uitzetten van de beleidskoers op dit gebied. Ook wijst het erop dat diensten van algemeen economisch belang zonder ingrijpen van de overheid door de markt niet (of niet onder dezelfde voorwaarden inzake kwaliteit, veiligheid, betaalbaarheid, gelijke behandeling of algemene toegang) zouden worden verricht. Het criterium van algemeen belang dient als leidraad voor de openbaredienstverplichting waarmee de dienstverrichter wordt belast, zodat de voorwaarden worden gecreëerd die het mogelijk maken de dienst naar behoren te verrichten (11).

4.4

Veel van de diensten van algemeen economisch belang, zoals elektriciteit, gas, water en communicatie, werden van oudsher aangeboden door de nationale overheid, die de distributienetwerken in handen had. Het debat hierover draaide vaak om de risico's (gezondheid, veiligheid, milieu), de strategische beleidsmaatregelen inzake nationale natuurlijke hulpbronnen en de liberalisering van bv. de energiemarkt.

4.5

Vanuit het oogpunt van de consument zijn de kernpunten de veiligstelling van de bevoorrading en de toegankelijkheid, terwijl de prijs zo goed als de enige factor is die de doorslag geeft bij de keuze van de consument.

Het is voor de consument moeilijker diensten dan producten te vergelijken, en nog lastiger wordt het als we te maken hebben met contractuele bepalingen die doorgaans niet naar behoren worden toegelicht. Dat geldt bv. voor de vaststelling van prijzen en tarieven, een bijzonder uitgebreide en complexe aangelegenheid, omdat naast de dienst zelf nog heel wat andere elementen een rol spelen. Bovendien wordt hierover geen overleg gepleegd met de consumentenorganisaties, die het dan ook aan inzicht in de materie ontbreekt.

Er zou een systeem moet worden uitgewerkt voor diensten met gebreken, naar analogie van RAPEX, zodat consumentenorganisaties via dit netwerksysteem kunnen waarschuwen voor eventuele gevaren.

4.6

De Waarnemingspost voor de energiemarkt splitst de energieprijs op in drie delen, nl. energie, vervoer en distributie (netwerken), andere heffingen, en de btw, waarbij de lidstaten op verschillende vlakken worden vergeleken. Hoewel niet duidelijk is uit welke elementen het gedeelte „andere heffingen” in de verschillende lidstaten bestaat — hier is nog een taak weggelegd voor de waarnemingspost —, is een dergelijke opsplitsing van de prijs ook mogelijk voor andere diensten van algemeen economisch belang (bv. water, communicatie); dit soort informatie zou ongetwijfeld ook voor deze sectoren nuttig zijn.

4.7

De Commissie heeft m.n. aan de hand van gegevens van de Waarnemingspost voor de energiemarkt gedetailleerd onderzoek verricht naar de prijs van bepaalde diensten van algemeen economisch belang, en komt daarbij tot de volgende conclusies:

4.8

Feit is immers dat er in weerwil van de vele regelgevende organismen en de Europese stimulansen om hun besluitvorming transparanter te maken, nog steeds enorme verschillen bestaan op het vlak van de toegang van consumentenorganisaties tot informatie en de mate waarin zij beschikken over gespecialiseerde kennis van het functioneren van deze markten van diensten van algemeen economische belang; het gaat dan m.n. om de prijsvorming, de desbetreffende waarden, de toegang tot de netwerken en de invloed van deze elementen op de consument.

4.9

De Commissie zou de lidstaten en de nationale regelgevers ertoe moeten aanzetten niet alleen te streven naar transparantere informatieverstrekking en besluitvorming, maar ook naar meer evenwicht tussen de verschillende belangengroepen — economische sector versus consumenten — en wel via ondersteuning en positieve discriminatie van de consumentenorganisaties (concreet denken we aan specifieke opleidingen, begeleiding en financiële steun).

4.10

Deelname van de consumentenorganisaties aan discussiefora en adviesorganen, op gelijke voet met de economische sector, is volgens het EESC de kortste weg om tot een concurrerende markt te komen en de consumentenorganisaties — en daarmee ook de consument zelf — meer slagkracht te geven (12).

4.11

De risico's die de betrokkenheid van de consumentenorganisaties bij de regelgevende instanties inhoudt (op de eerste plaats gebondenheid van de organisaties), wegen niet op tegen het belang van gespecialiseerde kennis over complexe kwesties die hun stempel drukken op de levenskwaliteit van de consumenten; deze levenskwaliteit kan pas worden verzekerd als er sprake is van een daadkrachtige consumentenvertegenwoordiging.

4.12

De Europese instellingen kunnen en moeten ijveren voor inspraak van de consumentenorganisaties in de discussiefora van de regelgevende instanties — en dan vooral de discussiefora voor tarieven en prijzen (13) — niet alleen met het oog op een onafhankelijke en transparante regelgeving, met name op het vlak van de tariefstructuur, maar ook als stap in de richting van actief burgerschap en sterke consumentenorganisaties.

4.13

Deze problematiek komt wel zijdelings aan de orde in de richtlijnen tot vaststelling van gemeenschappelijke regels voor de interne markt van elektriciteit en van gas (14), waarin het volgende wordt bepaald: Bij de uitvoering van haar taken raadpleegt de regulerende instantie de transmissiesysteembeheerders en werkt zij eventueel nauw samen met andere betrokken nationale instanties, zonder daarbij afbreuk te doen aan hun onafhankelijkheid, onverminderd hun eigen specifieke bevoegdheden en overeenkomstig de beginselen van betere regelgeving. Toch zijn participatie en betrokkenheid van consumentenorganisaties niet in alle mededingingssituaties aangewezen.

4.14

In een context van concurrentie is de tariefstructuur niet alleen bepalend voor de toegang van de dienstverleners, zij is ook rechtstreeks van invloed op de prijs en kan daarom leiden tot uitsluiting of immobiliteit van consumenten (15).

4.15

In de regelgeving wordt geen aandacht besteed aan de kwestie van de prijzen en de noodzaak om met de consumentenvertegenwoordigers te overleggen over de tariefstructuren die daaraan ten grondslag liggen. Evenmin wordt hiernaar verwezen in de EU-besluiten ter zake (bv. de hierboven bedoelde richtlijnen). Uit de informatie van de Europese Waarnemingspost voor de energiemarkt blijkt echter zonneklaar dat in de prijs die de consument en het bedrijfsleven zelf voor deze diensten betalen ook andere kosten meegerekend worden (heffingen en andere), waardoor het concurrentievermogen van de ondernemingen wordt aangetast en de positie van de consument op de interne markt wordt verzwakt.

4.16

Bepaalde keuzes op het gebied van diensten van algemeen economisch belang hebben een rechtstreeks effect op de kosten, die uiteindelijk worden doorberekend in de prijs die de consument betaalt. Het Comité is van oordeel dat EU-ingrijpen gerechtvaardigd is om een gezonde concurrentie op de interne markt te verzekeren en tegelijk de consument te beschermen. De Unie moet er m.a.w. op toezien dat de prijsvorming van de essentiële diensten van algemeen economisch belang transparanter verloopt; daarnaast moet zij de ontwikkeling van de verschillende prijsonderdelen en de tarieven op de voet volgen. De lidstaten en de nationale regelgevers dienen dus te worden aangespoord om zowel de consumentenorganisaties als het mkb nauw te betrekken bij de besluitvorming inzake tarieven (16).

4.17

Ten slotte wil het Comité erop wijzen dat er pas sprake kan zijn van een degelijke consumentenvertegenwoordiging als collectief verhaal mogelijk wordt. Het dringt er dan ook bij de Commissie op aan verder werk te maken van de invoering van een Europese regeling voor collectief verhaal.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/8

1.1

Het EESC acht van doorslaggevend belang dat concrete voorstellen voor acties worden uitgewerkt. Daarmee moet ervoor worden gezorgd dat de diverse instellingen van de EU de hun toekomende initiatieven nemen om de leden 1 en 2 van artikel 11 van het VEU toe te passen. Hierin moet een kans worden gezien om de structuren van de dialoog met het maatschappelijk middenveld, zowel in EU-verband als in de lidstaten, regio's en steden, te verbreden en te consolideren.

1.2

Representativiteit blijft de kern van democratie. Participatie vormt daarop een aanvulling. Participatie mag dus nooit in de plaats komen van representativiteit: op representativiteit zijn al onze samenlevingen gegrondvest. Zo is er ook geen strijdigheid tussen de burgerdialoog en de sociale dialoog, omdat elk daarvan, volgens de bepalingen van het Verdrag, een specifieke en geheel eigen rol speelt.

1.3

Er moet een echte participatiedemocratie, waarvan sprake is in het VEU en waarmee de waarden en de identiteit van de EU worden weerspiegeld, tot stand worden gebracht. Juist in deze tijd van economische, sociale en politieke crises is het van het allergrootste belang dat artikel 11 onverkort wordt toegepast, omdat de EU dan bij de burgers aan democratische legitimiteit wint. Ten slotte kan Europa alleen door meer transparantie, een sterker gevoel van een Europese identiteit en meer participatie voor zijn burgers en maatschappelijke organisaties, zowel in de lidstaten als in EU-verband, extremisme voorkomen, zijn democratische waarden uitdragen en een „gemeenschappelijke lotsbestemming” tot stand brengen.

1.4

De toepassing van de leden 1 en 2 van artikel 11 van VEU moet worden gezien als een beslissende kans om verder te gaan dan de overlegprocedures en procedures voor de participatie van het maatschappelijk middenveld die met het Witboek over Europese governance van 2001 zijn ontwikkeld. Er zijn al diverse werkwijzen voor de participatie van maatschappelijke organisaties uitgewerkt, waarvan sommige verder gaan dan alleen maar informatie-uitwisseling en als goede voorbeelden kunnen fungeren, waarop een gestructureerd kader voor de burgerdialoog in Europa kan worden gebaseerd, in toepassing van de leden 1 en 2 van artikel 11 van het VEU.

1.5

Daarom doet het EESC de volgende aanbevelingen:

1.6

Het EESC zou er op die manier — d.w.z. door zich steeds meer en met steeds meer effect voor de opbouw van een Europese openbare ruimte in te zetten — bij de Commissie, de Raad en het Europees Parlement op kunnen aandringen om de leden 1 en 2 van artikel 11 van het VEU met steeds meer daadkracht te gaan toepassen, en kan zo een en ander bevorderen. Dan kunnen resultaten in de vorm van procedures en producten worden bereikt die bij alle instellingen en maatschappelijke organisaties van Europa in goede aarde vallen.

2.1

Het EESC heeft de afgelopen twaalf jaar significante vorderingen gemaakt met zijn inspanningen om een omschrijving te geven van de Europese burgerdialoog als aanvulling op de representatieve democratie, en van het verschil tussen de burger- en de sociale dialoog. De burgerdialoog is omschreven als een democratisch proces waardoor het grote publiek zich een mening kan vormen die kan variëren naar gelang van de actoren die erbij worden betrokken. In het EESC is overeenstemming bereikt over de definitie van die actoren, de concepten die ten grondslag liggen aan de burgerdialoog en het verband tussen de burgerdialoog en participatie-governance  (1).

2.2

Daarenboven heeft het EESC het beginsel van subsidiariteit in Europa weer naar voren gehaald. Het heeft een lijst van veertien kwantitatieve en kwalitatieve criteria voorgesteld waaraan de representativiteit kan worden getoetst van maatschappelijke organisaties die aan de horizontale, verticale en sectorgebonden burgerdialoog kunnen deelnemen. Ook heeft het nauwgezet het verschil omschreven tussen raadpleging (een top-down-proces) en de burgerdialoog (een proces dat bottom-up is, maar wellicht nog beter kan worden omschreven als „circulerend”). Hiermee heeft het EESC bijgedragen aan institutionele verworvenheden die vervolgens hun beslag hebben gekregen in artikel 11 van het VEU (2).

2.3

Met het in december 2009 in werking getreden VEU wordt formeel erkenning gegeven aan de rol van de participatiedemocratie (burgerdialoog, raadpleging, Europees burgerinitiatief). De bepalingen van artikel 11 (3) komen nog bovenop de spilfunctie van de representatieve democratie (artikelen 10 en 12) en bekrachtigen die spilfunctie (4), wat een innoverend model voor democratie op zijn Europees oplevert.

2.4

Thans komt het erop aan om artikel 11 waarin een algemeen kader is vastgelegd, concreet te gaan toepassen. Zo moeten met name de leden 1 en 2 van dit artikel op stapel worden gezet, omdat de in lid 3 bedoelde raadplegingsprocedures al ver zijn gevorderd en het Europees burgerinitiatief al naar behoren is gereguleerd (5). Het EESC weet uit ervaring wat nodig is voor goed werkende dialoogstructuren: een nauwgezet regelgevingskader en institutionele continuïteit.

2.5

Het EESC heeft de Commissie in maart 2010 gevraagd om „… te komen met een groenboek over de civiele dialoog waarin concrete voorstellen ter implementatie van de artikelen 11.1 en 11.2 zijn vervat. In het groenboek kan worden ingegaan op de reeds opgedane ervaringen, kunnen de procedures en principes nader worden omschreven en geëvalueerd en kunnen in overleg met het maatschappelijk middenveld verbeteringen worden aangebracht en m.n. duidelijke structuren worden geschapen.” (6) Dit verzoek werd een jaar later, in 2011, herhaald op een buitengewone vergadering die groep III van het EESC over de vooruitzichten voor de participatiedemocratie in Europa had belegd. Op deze vergadering is ook een stappenplan voor de participatiedemocratie goedgekeurd (7).

2.6

Het EESC stelt vast dat er, afgezien van de gangbare raadplegingen en de op 1 april 2012 van kracht geworden JEV-verordening, nog steeds geen schot zit in de regelingen voor de burgerdialoog die de diverse instellingen overeenkomstig de leden 1 en 2 van artikel 11 van het VEU moeten treffen. Ook is er nog niets in huis gekomen van het Groenboek waarom het heeft gevraagd.

2.7

Ondertussen woedt overal in Europa een structurele economische crisis waardoor het Europese bouwsel aan het wankelen is gebracht. Ook werkt deze crisis een tweeledig, gevaarlijk verschijnsel in de hand: aan de ene kant vallen de lidstaten weer terug op onderhandelingen tussen regeringen om oplossingen voor de crisis te vinden (vandaar het toenemende aantal Europese Toppen), aan de andere kant groeit de kloof tussen de (organisaties van de) burgers en de instellingen van de EU. Bovendien onstaat algemeen de indruk dat de EU er niet alleen niet in slaagt om de crisis te overwinnen, maar ook nog eens bezuinigingsmaatregelen afdwingt die gevolgen hebben voor het leven van alle burgers van Europa, waarbij maatschappelijke organisaties nauwelijks iets in de melk te brokkelen hebben als er keuzen moeten worden gemaakt. Kortom, het onbegrip neemt toe en de kloof wordt groter, waardoor een mijnenveld ontstaat dat op den duur een bedreiging kan vormen voor de legitimiteit van de instellingen van de EU.

2.8

Er zou krachtdadig en vastberaden moeten worden opgetreden om de „communautaire methode” nieuw leven in te blazen. Die noodzaak vloeit voort uit dat wat door het VEU op gang is gebracht en de rijke verscheidenheid aan vraagstukken en prioriteiten op de politieke agenda van de EU. Daaraan kan alleen gevolg worden gegeven als die „communautaire methode” wordt geconsolideerd en vernieuwd, als de parlementaire democratie als bakermat van de EU-instellingen kracht wordt bijgezet en als er een nieuw tijdperk wordt ingeluid van rechtstreekse betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld dat het op zich neemt om de Europese identiteit te versterken en de belangstelling van de burgers te wekken. Meer inspraak voor de burgers door middel van de burgerdialoog van artikel 11 van het VEU — d.w.z. rechtstreekse inspraak van burgers, maar ook inspraak via de organisaties die hen vertegenwoordigen — wordt zo langzamerhand een conditio sine qua non voor de eenwording van Europa. Wat op het spel staat, zijn eigen inbreng, draagvlak, transparantie en een meer democratische legitimering van de besluitvorming.

2.9

Artikel 11 van het VEU en de manier waarop daaraan uitvoering wordt gegeven, zijn dus van onschatbaar belang als middel om die dynamiek voor de participatiedemocratie op gang te brengen. Het EESC beschikt over alle ervaring die nodig is om, in nauwe samenwerking met de diverse instellingen van de EU en de voornaamste Europese en nationale netwerken van maatschappelijke organisaties, als katalysator te fungeren voor de versterking van de democratie in Europa.

2.10

Het EESC is zich ervan bewust alle verschillende geledingen van wat als het „maatschappelijk middenveld” wordt aangeduid, slechts voor een deel te weerspiegelen (8). Daarom heeft het gekozen voor een pragmatische benadering en neemt het nu al lang tal van initiatieven om zijn betrekkingen met maatschappelijke organisaties in Europa steeds verder uit te breiden. In tijden van crisis is versterking van die functie van het EESC, nl. om een brug te slaan tussen instellingen en maatschappelijke organisaties, van cruciaal belang ter begeleiding van de structurele beleidskeuzen die moeten worden gemaakt en van de institutionele hervormingen die de EU moet doorvoeren om haar toekomst veilig te stellen.

2.11

Van het hele artikel 11 van het VEU gaat een duidelijk signaal uit: er spreekt vertrouwen uit in de toegevoegde waarde van actief burgerschap, participatiedemocratie en de mogelijkheid voor de participatiedemocratie om het maatschappelijk draagvlak voor het Europese project te vergroten, omdat daaraan een publieke opinie ontspruit die steeds beter ingelicht is en consistenter wordt. Met lid 3 van artikel 11 worden de inmiddels stevig verankerde raadplegingsprocedures die het EESC al lang toepast, in een proces van participatie gesitueerd. Daarentegen wordt met de leden 1 en 2 van artikel 11 wel degelijk een betekenisvolle stap vooruit gezet naar een meer geavanceerd model van een gestructureerde dialoog.

2.12

Na vijftien jaar lang theoretiseren en stap-voor-stap-acties (zie hiervoor het al eerder genoemde compendium (9)) is de tijd thans rijp voor doelgerichte acties en specifieke instrumenten voor iedere instelling van de EU. Tegelijkertijd moet een — gecoördineerd en samenhangend — alomvattend kader in het leven worden geroepen om het doel dat in artikel 11 is verwoord, nog beter te verwezenlijken.

2.13

Er moet niet worden gezwicht voor de verleiding om het in artikel 11 (en dan met name in de leden 1 en 2 daarvan) voorgestane systeem om te vormen tot iets wat louter beschrijvend is, bijna als een foto van wat er al is. Daarmee zou geenszins worden tegemoetgekomen aan de bedoeling van de wetgever, noch aan de hoge verwachtingen die de maatschappelijke organisaties van Europa koesteren.

3.1

Het EESC pleit ervoor om voor de toepassing van de leden 1 en 2 van artikel 11 van het VEU van de inmiddels deugdelijk gebleken bestaande methoden uit te gaan. Dat moet in het achterhoofd worden gehouden als wordt begonnen met het uitwerken van concrete maatregelen in die zin.

3.2

De afgelopen tien jaar zijn er in de EU geleidelijk vormen van samenwerking met het maatschappelijk middenveld ontstaan. In veel gevallen gaat het om raadplegingsstructuren die op aandringen van de Commissie tot stand werden gebracht.

3.3

In de Commissie zelf heeft een groeiend aantal DG's een aantal van die structuren opgezet, met voor elk van die structuren doelstellingen, een regelmaat in de raadpleging, en een variërende vorm en invloed. Het gaat om structuren die zich grotendeels los van elkaar hebben ontwikkeld en soms zijn uitgegroeid tot ware raadplegingsfora: een verscheidenheid aan situaties en resultaten die al tot vrij gestructureerde vormen van een vaste dialoog met maatschappelijke organisaties (10) heeft geleid. Hoe dan ook mag „raadpleging” als juridische structuur niet worden verward met het nieuwe begrip ‧burgerdialoog”, dat op den duur een gestructureerd en permanent karakter moet krijgen.

3.4

Zo kan worden gedacht aan het door DG SANCO (gezondheid en consumenten) opgerichte gezondheidsforum van de EU, het platform voor de grondrechten van het Bureau voor de grondrechten van de EU, de contactgroep voor maatschappelijke organisaties van DG DEVCO (groei en samenwerking EuropeAid) en de door DG TRADE (handel) opgezette dialoog met het maatschappelijk middenveld.

3.5

Dat laatste voorbeeld is misschien wel de meest geavanceerde vorm van een sectorale gestructureerde dialoog, niet alleen vanwege het grote aantal deelnemers eraan en hun verscheidenheid (meer dan 800 organisaties hebben zich ervoor ingeschreven), maar ook omdat het hoofdkantoor van nagenoeg de helft van al die organisaties buiten Brussel, in een lidstaat is gevestigd. Ook is dit de enige dialoog waarvoor DG TRADE een externe evaluatie heeft laten uitvoeren (11).

3.6

Een ander voorbeeld is het in 2009 gezamenlijk door het EESC en de Commissie opgerichte Europese integratieforum (12), dat een stabiel ledental heeft van zo'n honderd Europese en nationale stakeholders. Ook wordt er voortdurend aan deelgenomen door het Europees Parlement, het Comité van de Regio's en vertegenwoordigers van de regeringen van de lidstaten. Dit aanvankelijk moeizaam op gang gekomen forum is inmiddels uitgegroeid tot een gestructureerde dialoog als aanknooppunt met de concrete evolutie van de EU-agenda voor integratiebeleid, vooral in de aanloopfase.

3.7

Dan zijn er, als derde voorbeeld, ook nog de fora van het maatschappelijk middenveld als onderdeel van het complexe stelsel van externe betrekkingen van de EU. Zo moet met name worden gedacht aan het succes van de GRC's (gemengde raadgevende comités), die het daglicht zien in het kader van onderhandelingen over toetreding tot de EU, en aan de rol die wordt gespeeld door het raadgevende comité Cariforum-EU (monitoring van de partnerschapovereenkomst tussen de EU en Cariforum) en het maatschappelijk middenveld in het kader van de vrijhandelsovereenkomst tussen de EU en Korea.

3.8

Het geval van de Cotonou-overeenkomst (13) is wellicht het meest complex en ingewikkeld, niet alleen qua aantal betrokken landen en actoren, maar ook qua aantal acties dat wordt uitgevoerd. Er wordt formeel erkenning gegeven aan de aanvullende rol en potentiële bijdrage aan het ontwikkelingsproces van niet-gouvernementele actoren, die worden omschreven als: particuliere sector, economische en sociale partners, en maatschappelijke organisaties (14). Het EESC organiseert op grond van een specifiek mandaat om de zoveel tijd bijeenkomsten met de sociaaleconomische actoren van de EU en de ACS-landen. Bovendien is er in de diverse landen een speciaal programma voor financiële steun opgezet, dat onder beheer staat van de respectieve delegaties van de EU. De betrokkenheid daarbij van de scoiaaleconomische actoren wordt steeds groter en het programma wordt gebruikt om in capaciteitsopbouw te investeren (15).

3.9

Ten slotte moet nog melding worden gemaakt van het in 2007 opgestarte initiatief van het Europees Parlement om zogenoemde „Agora” te organiseren, waarbij de burgers over van tevoren gekozen thema's discussiëren. Zij het dat die Agora niet regelmatig worden gehouden en de resultaten ervan wisselend zijn, de deelname eraan door maatschappelijke organisaties is groot (16). Intern heeft het Europees Parlement deze Agora laten toetsen aan de noodzaak om de impact ervan te vergroten als er de komende jaren een vervolg aan wordt gegeven.

3.10

Ook zijn er vermeldenswaardige internationale voorbeelden van daadwerkelijke deelname van maatschappelijke organisaties aan besluitvorming, waaronder het Verdrag van Aarhus (17) van de Economische Commissie voor Europa van de Verenigde Naties en de door de Conferentie van internationale ngo's goedgekeurde gedragscode voor burgerparticipatie in de besluitvorming (18).

3.11

In het Verdrag van Aarhus is vastgelegd dat burgers en relevante organisaties van het maatschappelijk middenveld niet alleen recht hebben op toegang tot milieu-informatie van de overheid, maar ook op inspraak in de besluitvorming en, in voorkomend geval, op de aanvechting van door de overheid genomen besluiten. Bovendien kunnen vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties hun leden afvaardigen naar een comité dat toeziet op de toepassing van het verdrag en kunnen zij zitting hebben in het dagelijks bestuur. Verder krijgen bedoelde organisaties financiële steun.

3.12

Verder heeft de door de Raad van Ministers van de Raad van Europa goedgekeurde gedragscode tot doel om verbetering te brengen in de inspraak van maatschappelijke organsaties in de lokale, regionale en nationale besluitvorming. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen vier niveaus van inspraak (voorlichting, raadpleging, dialoog en partnerschap), die zowel door het maatschappelijk middenveld als door de overheid als blauwdruk kunnen worden gebruikt.

3.13

Daarnaast zijn er goede regionale en nationale voorbeelden. Vooral in het oog springt het Franse project „Grenelle Environnement” (19). Dit op initiatief van de Franse president in 2007 in het leven geroepen forum brengt vertegenwoordigers van de overheid, lokale organisaties, ngo's en de sociale partners bijeen voor dialoog en partnerschap en heeft respectievelijk in 2008 en in 2010 twee belangrijke milieuwetgevingspakketten opgeleverd. Bovendien is de naam van de Franse sociaaleconomische raad in 2008 - nadat het voorstel voor „Grenelle environnement” was gedaan - van CES (conseil économique et social) veranderd in CESE (conseil économique, social et environnemental), waarna er ook leden in zijn benoemd die de milieusector vertegenwoordigen (20). Ten slotte worden er ook nog andere nationale en lokale modellen voor de burgerdialoog ontwikkeld in de vorm van „samenwerkingsplatforms”, „compact”, „samenwerkingsovereenkomsten en -protocollen” e.d. Ook aan die modellen moet recht worden gedaan.

4.1

Er zijn tegenwoordig voorbeelden van buitengewoon interessante ontwikkelingen waardoor de facto al verder wordt gegaan dan wat tot dusverre de norm was, nl. louter raadpleging. In sommige gevallen is sprake van processen die complexer zijn dan raadpleging en een grotere stabiliteit vertonen en gericht zijn op actieve participatie en consolidering van samenwerkingsvormen als opstap naar mogelijke vormen van een gestructureerde burgerdialoog, zoals die van artikel 11 van het VEU. Alleen genieten die processen meestal onvoldoende bekendheid buiten de betrokken sectoren. Daarom is het zaak dergelijke procedures te analyseren, nog meer te promoten, te verbreden en stabieler te maken.

4.2

Hoe dergelijke fora (en vooral de doeltreffendheid ervan) door de diverse belanghebbende partijen worden ervaren, hangt bovendien af van een reeks factoren: de vraag in hoeverre de belanghebbende partijen zich de desbetreffende procedures eigen hebben gemaakt (eigen inbreng of ownership) (de verschillen in dit opzicht zijn groot); de mate waarin de deelnemende partijen als representatief worden ervaren (21); de vraag of minder gestructureerde organisaties zonder vertegenwoordiging in Brussel die mee willen doen, al dan niet financiële steun krijgen en zo ja, hoeveel; de technische capaciteit om actief aan de discussie deel te nemen en daaraan een follow-up te geven; de bereidheid van de instellingen van de EU om erin te blijven investeren.

4.3

De volgende aspecten van die processen moeten worden benadrukt:

4.4

Uit het voorgaande blijkt dat de voorwaarden zijn verenigd waarmee mogelijkerwijs de kritieke massa kan worden bereikt die - mits verheven tot een systeem en bekend genoeg gemaakt - als belangrijke bouwsteen voor de totstandbrenging van een participatiedemocratie in Europa kan dienen. In ieder geval kan daarmee, zowel onder de burgers als in de diverse instellingen, bekendheid worden gegeven aan deze pijler van Europa's democratie. Participatiedemocratie zou op die manier meer als zodanig worden herkend. Ook zou er meer waardering komen voor de mate waarin Europese burgerorganisaties daar nu al aan bijdragen en voor de inzet die al lang voor participatiedemocratie in de EU wordt getoond.

4.5

Het EESC stelt de Commissie daarom voor om, met medewerking van alle andere instellingen, een lans te breken voor een uitgebreider en complexer onderzoek naar deze materie.

4.6

Nu, tien jaar na het Witboek over Europese governance  (23), zouden met een dergelijk onderzoek méér afdoende gegevens kunnen worden vergaard waardoor het mogelijk wordt om de balans op te maken van alle bereikte resultaten, van de concrete impact van participatie op wetgeving, van de overwachte ontwikkelingen die op gang zijn gebracht en waarmee proeven zijn genomen, van de problemen waarop bij participatie is gestuit, van de onvolkomen- en tegenstrijdigheden van participatie en van de met participatie gemoeide kosten. Daarbij zou moeten worden uitgemaakt wat nodig is om participatie adequater te maken en meer ingang te doen vinden. Ook zou in dit onderzoek moeten worden gekeken naar de concrete doeltreffendheid en draagwijdte van alle bestaande vormen van gestructureerde samenwerking met maatschappelijke organisaties, met aandacht voor de vraag welke criteria moeten worden gehanteerd en welke voorwaarden moeten worden vervuld om die samenwerking doeltreffender te maken en voor de vraag aan welke werkwijzen een voorbeeldfunctie moet worden gegeven en hoe de meest geslaagde methoden verder kunnen worden uitgewerkt. Ook zou moeten worden nagegaan in hoeverre buiten de betrokken sectoren bekendheid is gegeven aan het vele werk dat al is verzet, hoe daaraan bekendheid is gegeven en hoe er buiten de sector tegenaan wordt gekeken. Verder zou moeten worden uitgezocht in hoeverre en hoe dat vele werk dat is verzet, bijdraagt aan de uitbreiding van de participatiedemocratie, aan de vergroting van het maatschappelijk draagvlak voor het Europese project en dus ook aan de opbouw van een Europese openbare ruimte. Ten slotte zou in dit onderzoek een overzicht moeten worden gegeven van alle factoren die een rol spelen voor de effectbeoordeling, zowel vanuit het oogpunt van de instellingen als vanuit het oogpunt van de diverse belanghebbende componenten van het maatschappelijk middenveld.

4.7

Als dit onderzoek wordt uitgevoerd in de zin van artikel 11 (24) en het maatschappelijk middenveld er rechtstreeks en actief bij wordt betrokken, kan het een goed uitgangspunt worden om richtsnoeren uit te werken en praktische methoden op te sporen waarmee de gestructureerde dialoog verder kan worden ontwikkeld volgens artikel 11 van het VEU. Op die manier kan alle informatie worden verzameld die de Commissie en de andere instellingen van de EU nodig hebben om nauwgezettere operationele voorstellen uit te werken, ook in overeenstemming met het in par. 2.5 al aangehaalde Groenboek waarvan het belang wordt benadrukt door het EESC. Waar het vooral op aan komt, is dat wordt uitgemaakt welke aanpak en gewoonten alle instellingen, met inachtneming van hun autonomie, gemeen hebben. Dan kan aan het feitelijke, inclusieve en transparante proces voor de gestructureerde participatie van maatschappelijke organisaties aan de verwezenlijking van het Europese project een eensluidend karakter worden gegeven.

4.8

Vast staat dat het EESC dankzij zijn werkzaamheden, bekwaamheden en netwerken actief kan meewerken aan dit onderzoek, niet alleen in de fase waarin het wordt opgezet, maar ook bij de uitvoering ervan en als vervolgens bekendheid moet worden gegeven aan de resultaten ervan, vooral in de lidstaten.

4.9

De Commissie en het Europees Parlement hebben op 23 juni 2011een gemeenschappelijk transparantieregister in het leven geroepen (als opvolger van het register dat de Commissie in 2008 reeds had opgezet). Bij dit register zijn nu al duizenden organisaties aangesloten, die de meest uiteenlopende geledingen van het maatschappelijk middenveld vertegenwoordigen. De ingeschreven organisaties moeten behoorlijk gedetailleerde informatie verschaffen en zich ertoe verbinden om een gemeenschappelijke gedragscode toe te passen (25). Dat twee instellingen van de EU besluiten om één gemeenschappelijk register aan te houden (en de Raad heeft ook al belangstelling getoond), is tekenend voor hun bereidheid om als instellingen van de EU gecoördineerd te werk te gaan op een gebied dat erg gevoelig ligt en van groot belang is voor de betrekkingen met het maatschappelijk middenveld.

4.10

Dit register, dat momenteel alleen is opgezet om een overzicht te verkrijgen van al degenen die contact onderhouden met instellingen van de EU om hun beleid te beïnvloeden, zou geleidelijk kunnen uitgroeien tot een middel om uit te vinden wie de belanghebbende partijen van de burgerdialoog zijn, met verwijzing naar het vraagstuk van de representativiteit. In het hiervoor genoemde onderzoek zou daarom ook aandacht moeten worden besteed aan de mogelijke bijdrage van dit register aan de totstandbrenging van een gestructureerde burgerdialoog.

4.11

Bovendien is door het Verdrag van Lissabon een nieuwe opening ontstaan naar de Europese Raad. De Europese Raad heeft door dit Verdrag een vaste structuur gekregen en de voorzitter van de Europese Raad wordt voortaan verkozen voor een hernieuwbare mandaatsperiode van twee en een half jaar. Daarmee is de grondslag gelegd voor een meer op de lange termijn gerichte opzet en stabielere betrekkingen met het maatschappelijk middenveld. Immers, de Europese Raad moet zich ook aan de verplichtingen van artikel 11 van het VEU houden en de taak die de Europese Raad nu heeft, nl. om de algemene beleidskoers van de EU uit te stippelen, verhoogt nog het strategisch belang van de ontwikkeling van een vorm van samenwerking die geleidelijk uitgroeit tot een gestructureerde burgerdialoog. De Raad zou een speciale eenheid met de dialoog met het maatschappelijk middenveld moeten belasten. Het EESC is bereid om, binnen de grenzen van zijn specifieke functies, nauw samen te werken met de Raad om hieraan concreet vorm te geven.

5.1

Ook het EESC heeft zijn werkmethoden het afgelopen decennium drastisch veranderd. Zo is het met name steeds meer stakeholders, deskundigen en maatschappelijke organisaties bij zijn werkzaamheden gaan betrekken.

5.2

De gevolgen daarvan zijn overal voelbaar: voor het verloop van het meest traditionele onderdeel van zijn werkzaamheden (het uitbrengen van adviezen) wordt steeds vaker een beroep op deskundigen gedaan en worden steeds vaker (kleine of grote) hoorzittingen georganiseerd; er is een groep opgericht die speciaal met de betrekkingen met het maatschappelijk middenveld is belast; er worden door de afdelingen, groepen en voorzitterschappen zowel in als buiten Brussel congressen en evenementen georganiseerd; voor de toepassing van de Europa 2020-strategie wordt samengewerkt met de nationale SER's en aanverwante organisaties; de activiteiten van het EESC in zijn eigen externe betrekkingen worden steeds meer gediversifieerd.

5.3

Het beeld dat ontstaat is er één van consequente en voortdurend in aantal toenemende betrekkingen en dialogen met steeds bredere kringen en uiteenlopendere geledingen van het maatschappelijk middenveld. Het gaat hier om een zeer complexe en sectorgebonden ontwikkeling waarin wat de één doet, niet altijd bekend is bij de ander. Wat vooral opvalt is dat acties onvoldoende worden benut om het potentieel van het EESC als geheel te vergroten.

5.4

Om die reden moet het EESC zich er toe verbinden om:

5.5

Het EESC moet altijd gebruik maken van zinvolle synergiewerking met de andere instellingen van de EU als middel om artikel 11 van het VEU naar behoren toe te passen. Daarom gaat het op zoek naar nieuwe werkbetrekkingen met de Europese Raad en zal het alle bestaande mogelijkheden voor samenwerking met het Europees Parlement, de Commissie en het Comité van de Regio's consolideren en verder uitbreiden.

5.6

Het nieuwe samenwerkingsprotocol dat het EESC en de Commissie hebben gesloten  (27) en waarin de rol van het EESC als bevoorrechte schakel tussen het maatschappelijke middenveld en de instellingen van de EU naar voren wordt gehaald, biedt veel mogelijkheden waarvan met overtuiging gebruik moet worden gemaakt. In dit protocol worden de samenwerkingsmogelijkheden waaraan de afgelopen jaren is gewerkt, verder geconsolideerd en worden er tegelijkertijd nieuwe, concrete en ambitieuze mogelijkheden gecreëerd om artikel 11 van het VEU samen geleidelijk te gaan toepassen, met als doel om zich samen in te zetten „… voor de ontwikkeling van een participatiedemocratie op het niveau van de Unie, met als doel haar democratische legitimiteit te versterken.” (28) Benadrukt wordt dat „De Commissie … die samenwerking (beschouwt) als een zeer belangrijk instrument om een open, transparante en regelmatige dialoog te organiseren met de representatieve organisaties van het maatschappelijk middenveld in de zin van artikel 11 van het VEU.” (29)

5.7

Van belang is dat in dit protocol twee openingen worden genoemd die bij uitstek geschikt zijn om een dergelijke samenwerking tot stand te helpen brengen. De daardoor ontstane mogelijkheden kunnen uitgroeien tot een stabiel en gestructureerd kader waarvan een zo breed mogelijk netwerk van organisaties die het maatschappelijke middenveld van Europa vertegenwoordigen, geleidelijk onderdeel kan worden. Hiermee wordt weer een concrete stap gezet op de weg naar de gestructureerde burgerdialoog van artikel 11, lid 2, van het VEU. Die openingen zijn de volgende:

5.8

Ook moet het EESC streven naar synergiewerking met nationale en Europese maatschappelijke organisaties om op beide niveaus een gestructureerde samenwerking tot stand te brengen.

5.9

Die gestructureerde samenwerking kan met name in de lidstaten tot stand worden gebracht in het licht van de bijdrage die in het samenwerkingsprotocol van het EESC wordt gevraagd: „Het Comité draagt bij tot de evaluatie van de uitvoering van de wetgeving van de Unie en zulks met name met betrekking tot de horizontale clausules van de artikelen 8 tot en met 12 van het VWEU.” (30) Met het oog daarop moet in de toekomst nog meer worden samengewerkt met de nationale SER's en aanverwante organisaties dan nu al het geval is.

5.10

Het EESC heeft in 2004 de Verbindingsgroep met de Europese organisaties en netwerken van het maatschappelijk middenveld opgericht (waarnaar ook wordt verwezen in het herziene protocol). In het licht van de geschetste vooruitzichten is de rol van die verbindingsgroep thans toe aan herziening, herstructurering en herlancering. Zo zou de verbindingsgroep met name moeten worden opengesteld voor alle sectoren van het maatschappelijk middenveld, ook gezien de meer complexe samenstelling van de drie groepen van het EESC. Als dit doorgaat, nl. dat de verbindingsgroep nieuw leven wordt ingeblazen, dan zou dat kunnen betekenen dat daarmee een specifieke bijdrage wordt geleverd aan een ontwikkeling die beslissend is voor de tenuitvoerlegging van met name lid 1 van artikel 11 van het VEU, dat over de horizontale burgerdialoog gaat. Immers, dan wordt het EESC een platform dat die horizontale burgerdialoog verder helpt. Eenmaal herzien en geconsolideerd, kan de verbindingsgroep een steeds belangrijkere rol gaan spelen in het EESC, vooral voor het toezicht op de toepassing van artikel 11 van het VEU.

6.1

Het EESC ziet het als zijn plicht om steeds meer te gaan fungeren als forum bij uitstek voor de Europese burgerdialoog. Dit kan door de bestaande instrumenten verder uit te bouwen en het ontstaan van nieuwe vormen van een gestructureerde dialoog en van open participatiefora te stimuleren. Daarvoor is een alomvattende strategie nodig en moet de participatie van organisaties van Europa's maatschappelijk middenveld steeds intensiever worden, met als uiteindelijke doel om geslaagde methoden op alle niveaus te gaan toepassen. Op die manier kan het EESC een beslissende bijdrage leveren aan de toepassing van artikel 11 van het VEU.

6.2

Ook moet een begin worden gemaakt met een zichtbaar kader waarmee het tijdperk van participatiedemocratie wordt ingeluid: participatiedemocratie is niet alleen qua inhoud en methode een vernieuwing, maar ook een stimulans voor democratie in het algemeen en op zich al een communicatie-evenement. Ook moet er een manier in worden gezien om vorm en inhoud te geven aan een Europese openbare ruimte, die volgens de filosoof J. Habermas onontbeerlijk is voor het integratieproces, maar nog verre van verwezenlijkt. Dat die ruimte op stapel moet worden gezet, is vooral nodig vanwege de crisis en de al eerder vermelde risico's op de afbrokkeling van het democratisch draagvlak voor de eenwording van Europa.

6.3

Dit denkbeeld van een Europese openbare ruimte werd al eerder geopperd, nl. op in het EESC-gebouw georganiseerde conferenties (31) en in een recent gezaghebbend advies van het EESC over De vernieuwing van de communautaire methode  (32).

6.4

Een dergelijke gestructureerde ruimte voor de Europese burgerdialoog zou de vorm kunnen aannemen van een jaarlijks terugkerend evenement met de volgende kenmerken en doeleinden:

6.5

Een dergelijk evenement is volgens het EESC voor alle instellingen van de EU een constructieve prikkel om van de burgerdialoog een transversale doelstelling te maken, d.w.z. een taak voor àlle DG's van de Commissie, voor àlle werkgroepen van de Raad en voor àlle commissies van het Europees Parlement. Hieraan moet – zoals het Europees Parlement destijds al heeft gevraagd (35) - op transparante en evenwichtige wijze gevolg worden gegeven, met dien verstande dat alle geledingen van het maatschappelijk middenveld evenwichtig vertegenwoordigd moeten zijn.

6.6

Om dit streven kracht bij te zetten en samenhang te geven, zou de Commissie met een nieuw nauwgezet en dit keer afdoend voorstel moeten komen voor het Europees statuut van Europese organisaties: de Europese maatschappelijke organisaties vragen met klem om dit statuut en het EESC heeft daar al in meerdere adviezen op aangedrongen.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/16

—

Bij ouderen moet niet hun leeftijd worden benadrukt, maar hun vaardigheden en bijdrage aan de samenleving: regeringen, ngo's en de media zou in hun berichtgeving over ouderen een positief geluid moeten laten horen;

—

Er moet steun worden gegeven voor de actieve deelname aan de samenleving van alle leeftijdsgroepen en er moet worden geijverd voor saamhorigheid en samenwerking tussen en binnen alle generaties;

—

Regeringen en overheidsinstanties moeten een constructieve verbintenis aangaan voor de actieve participatie van ouderen aan besluitvorming en voor hun rol in leefgemeenschappen;

—

Regeringen zouden geschikte partners moeten vinden om samen met hen de belemmeringen op te heffen die de volledige participatie van ouderen in de samenleving in de weg staan;

—

Belanghebbenden moeten blijven werken aan een benadering waarin het zwaartepunt bij levenslang leren voor ouderen, werkgevers en leefgemeenschappen wordt gelegd;

—

Regeringen moeten zorgen voor de digitale integratie en educatie van ouderen;

—

Ouderen zouden zich verkiesbaar moeten stellen, hun stem moeten uitbrengen en bestuurslid moeten worden van bedrijven, overheidsinstanties en ngo's;

—

Er moet erkenning worden gegeven aan mantelzorgers en mensen die mantelzorg behoeven en hun respectieve rechten en verantwoordelijkheden moeten naar behoren worden gesteund;

—

Ouderen moeten worden gestimuleerd om als vrijwilligers te werken, in overeenstemming met richtsnoeren op grond van voorbeelden van geslaagde methoden;

—

Oudere werknemers moeten de mogelijkheid krijgen om tot de pensioengerechtigde leeftijd en desgewenst ook daarna nog te blijven werken;

—

Werkgevers zouden de werkomgeving moeten aanpassen en de nodige contractuele regelingen moeten treffen om aan de behoeften van oudere werknemers te voldoen;

—

Ouderen moeten erkenning krijgen voor hun rol als consument en bedrijven moeten worden aangemoedigd om goederen en diensten te leveren die tegemoet komen aan de behoeften van een vergrijzende samenleving.

2.1

De stuurgroep van de Commissie voor actief ouder worden ziet het zo: Actief en gezond ouder worden is een proces waarin de mogelijkheden voor gezondheid, participatie en veiligheid worden geoptimaliseerd, zodat de levenskwaliteit van mensen verbetert naarmate zij ouder worden. Dit geldt zowel voor enkelingen als voor ouderen als groep. „Gezond zijn” is een toestand van lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn. „Actief zijn” is méér dan alleen maar lichamelijk actief zijn en deelnemen aan de arbeidsmarkt, maar impliceert ook dat iemand de mogelijkheid heeft om te blijven deelnemen aan sociale, economische, culturele en burgerzaken (1).

2.2

Doel van onderhavig advies is om in alle lidstaten de schijnwerpers op de huidige actieve participatie van ouderen in Europa te richten, na te gaan welke belemmeringen moeten worden opgeheven om nog meer ouderen te laten participeren en te benadrukken dat die participatie tijdens de hele duur van iemands leven doorgaat. Een ouderdomvriendelijk Europa opbouwen (2), begint dus bij de wieg en gaat daarna nog lang door. Daarmee wordt voortgeborduurd op de adviezen die het EESC al eerder over ouderen en ouder worden heeft uitgebracht (3).

2.3

Er zijn momenteel 85 miljoen 65-plussers in Europa: in 2060 zullen dat er 151 miljoen zijn. Belangrijk is zich niet blind te staren op leeftijd, maar maatschappelijke betrokkenheid te bevorderen dwars door alle leeftijdsgroepen heen. Verder moet worden bedacht dat de maatschappelijke betrokkenheid van ouderen (in dit advies omschreven als 65-plussers) niet noodzakelijkerwijs hoeft op te houden als hun gezondheid achteruit gaat.

2.4

„Voorwaarde voor actieve sociale, culturele, economische en politieke participatie van ouderen is dat een juist beeld van leeftijd wordt gegeven.” (4) Overdreven dramatisch taalgebruik door de media en regeringen als naar de vergrijzende samenleving wordt verwezen, moet worden ontmoedigd.

2.5

Ouderendiscriminatie moet worden uitgebannen, omdat dit schadelijk is voor de manier waarop ouderen zelf hun ouderdom ervaren, met als gevolg dat zij geneigd zouden kunnen zijn om niet langer deel te willen nemen aan de samenleving. Daardoor gaan broodnodige bijdragen verloren en worden de spanningen tussen generaties groter. Dat mensen tegenwoordig langer leven en langer gezond blijven, omdat onderwijs en voeding beter zijn geworden en de nadruk op het sociale contract tussen generaties wordt gelegd, is iets om blij mee te zijn.

2.6

Wie zich negatief opstelt tegenover ouderen, gaat voorbij aan hun rol als werknemers, consumenten en deelnemers aan buurtprojecten en aan hun zorg voor anderen. Een negatief beeld van ouderen is schadelijk, omdat discriminatie het zelfbeeld aantast en een rem zet op meer betrokkenheid en dus ook op de bijdrage van ouderen aan de economie. Mensen leven gemiddeld langer vanwege nieuwe ontwikkelingen in geneeskunde, farmacologie en technologie en een betere bekendheid met gezondheidszaken en onderwijs. „Onderzoek heeft uitgewezen dat heel oude mensen vaak zelf een veel hogere dunk hebben van de kwaliteit van hun bestaan dan algemeen wordt aangenomen. Onze houding tegenover ouderdom moet veranderen, omdat negatieve misvattingen en vooroordelen daarin veel te vaak de overhand hebben” (5).

2.7

De demografische veranderingen bieden kansen voor de groei van de „zilveren economie”, omdat ouderen in veel sectoren een rol spelen als consument en als werknemers bijdragen aan de economie.

2.8

Om actief ouder worden te bevorderen en ouderen hun mogelijkheden om een volwaardige rol in de ontwikkeling van het sociaaleconomisch kapitaal van hun land te spelen, ten volle te laten benutten, moet dan ook voorrang worden gegeven aan wetgevende maatregelen en leiderschap om een einde te maken aan de discriminatie van ouderen, en aan de opbouw van een nieuwe dynamiek in de beleidsvorming.

2.9

We moeten af van het beeld van 65-plussers als ontvangers van diensten die niets meer te bieden hebben. Leeftijdsgrenzen zouden moeten worden afgeschaft. Mensen gaan niet, omdat ze ouder worden, een homogene groep vormen alleen maar omdat ze dezelfde leeftijd hebben, maar behouden hun verschillen qua meningsvorming, energie, ervaring, vooroordelen, behoeften en wensen. We worden allemaal oud en het vergt voortdurende aanpassing als we willen dat ook in 2060 nog aan de verwachtingen wordt voldaan.

2.10

Met statistische gegevens over ouderen moet behoedzaam worden omgegaan, omdat alle ouderen tussen 65 en 100 niet over één kam mogen worden geschoren wat hun gezondheid en participatie in de samenleving betreft. Immers, behoeften en vaardigheden verschillen. We moeten geen veronderstellingen baseren op leeftijd en we mogen ons niet laten verleiden tot hokjesdenken.

2.11

De waardigheid en het welzijn van ouderen kunnen onmogelijk worden losgezien van strategieën op gebieden als inkomen, gezondheid en sociale voorzieningen en van de instandhouding van lokale sociale netwerken en gemeenschapsinitiatieven. Hierop wordt gewezen vanwege de belemmeringen voor participatie die zouden kunnen worden opgeworpen. Het vermogen om gebruik te maken van diensten en een actieve rol te spelen in de samenleving hangt tot op grote hoogte af van een toereikend inkomen. Die factor moet bij hervormingen van pensioenstelsels onverkort worden meegenomen.

3.1

In het onlangs uitgebrachte rapport „Gold Age Pensioners” (6) worden ouderen omschreven als „sociaal bindmiddel”. In dit rapport wordt stilgestaan bij de inbreng van ouderen in families en leefgemeenschappen door vrijwilligerswerk en hun participatie in democratische instellingen.

3.2

Ouderen brengen naar verhouding vaker hun stem uit bij verkiezingen. In het verslag van Eurostat (7) staat dat de helft van alle 55-plussers gaat stemmen en dat mensen zich naarmate ze ouder worden, meer voor de politiek gaan interesseren. Het groeiende aantal ouderen in de samenleving vergroot dus ook hun politieke invloed: in de VS wordt die invloed de „grijze macht” (grey power) genoemd. Dit is een invloed die daadwerkelijk wordt uitgeoefend.

3.3

De mediane leeftijd van leden van het Europees Parlement is 54 jaar en de oudste Europarlementariër is 84. Dit weerspiegelt de situatie in andere gouvernementele instellingen en in het EESC zelf. Hieruit blijkt eens te meer dat leeftijd geen belemmering mag zijn voor participatie, op welk bestuursniveau dan ook.

3.4

Door lid te worden van het bestuur van ngo's, overheidsinstanties en ondernemingen laten veel ouderen anderen profiteren van hun in een heel werkend leven opgedane vakkennis en ervaring.

4.1

Gezien de mate waarin ouderen op allerlei manieren bijdragen aan de samenleving, kan terecht aanspraak worden gemaakt op maatschappelijke integratie voor ouderen en op hun deelname aan besluitvorming. Toch voelen ouderen zich vaak „buitengesloten” als besluiten worden genomen die betrekking hebben op hun welzijn of leefgemeenschap. Ouderen hebben als enkeling behoefte aan aanmoediging, terwijl organisaties regelingen moeten treffen waardoor de standpunten van ouderen gaan meetellen.

4.2

Het Europese ouderenplatform heeft in 2010 een rapport uitgebracht (8), met een schets van de methoden die in de diverse lidstaten worden gehanteerd en een lijst van nationale en lokale ouderenraden en openbare overleginstanties. Een conditio sine qua non voor maatschappelijke integratie in Europa is dat belanghebbenden meehelpen zoeken naar oplossingen voor hun eigen problemen. Meedoen is belangrijk, maar nog belangrijker is dat er naar je wordt geluisterd zodat er echt iets verandert.

4.3

Ouderen die buiten de maatschappij dreigen te vallen, omdat ze ziek, gehandicapt of arm zijn, moeten worden geholpen. Ook moeten ouderen mondig worden gemaakt. De Scottish Dementia Working Group is een lichtend voorbeeld van ouderen voor wie de diagnose van dementie is gesteld, maar die vastbesloten zijn om hun eigen keuzen te blijven maken en controle te houden over hun eigen leven. Inmiddels heeft deze organisatie een indrukwekkende nationale en internationale reputatie opgebouwd vanwege hun geestdriftige en vermetele campagnes om meer begrip voor dementie te kweken en voor betere dienstverlening te lobbyen. Demente ouderen runnen de organisatie, zijn gastsprekers op conferenties en spreekbuizen voor regeringen (9).

4.4

Participatie zet alleen zoden aan de dijk als er structuren zijn die daar ruimte voor bieden en als overheidsinstanties, ngo's, werkgevers en andere instellingen zich ertoe verbinden om echt naar ouderen als belanghebbenden te luisteren. Participatie vooronderstelt dat in de communicatie geen jargon wordt gebruikt, dat vergaderzalen toegankelijk zijn en dat ouderen het zich kunnen veroorloven om naar bijeenkomsten te komen en in staat zijn om vervoersmiddelen te gebruiken. Ouderen moeten hun rechten en plichten kennen en moeten de kans hebben gehad om vertrouwd te raken met de onderwerpen waarover zal worden gesproken. Daarom is educatie, ook in ICT, zo belangrijk (10).

4.5

De nadruk wordt steeds meer gelegd op „coproductie”, ofwel „enkelingen, leefgemeenschappen en organisaties die over de bekwaamheden, kennis en vaardigheden beschikken om samen mogelijkheden te creëren en problemen op te lossen” (11). De daaraan ten grondslag liggende beginselen gelden voor participatie in het algemeen en kunnen individueel worden toegepast bij de vastlegging van zorgpakketten, maar ook op bestuursniveaus gaande tot de nationale overheden bij de uitstippeling van beleid.

5.1

Het EESC heeft al in een eerder advies zijn waardering uitgesproken voor de steun die de Commissie geeft aan gezamenlijke programmeringinitiatieven en de ontwikkeling van stappenplannen voor toekomstige onderzoeksactiviteiten op het gebied van ouder worden en demografische veranderingen, die onlosmakelijk deel uitmaken van „Horizon 2020 – stappenplannen voor ouder worden” (12).

5.2

Om adequate besluiten over beleid inzake gezondheid, sociale voorzieningen, onderwijs, inkomen en participatie te kunnen nemen, is van belang dat wordt doorgegaan met onderzoek naar alle aspecten van het bestaan van ouderen. Er zou samen met ouderen moeten worden uitgemaakt welke vraagstukken moeten worden onderzocht en ouderen zouden zelf moeten deelnemen aan onderzoek. Vooral belangrijk is dat met ouderen wordt overgegaan tot adequate testen van geneesmiddelen.

6.1

Naarmate de samenleving verder vergrijst, zullen zorgtaken steeds vaker toevallen aan oudere vrouwen, wat financiële problemen met zich mee kan brengen in de vorm van loonderving en verminderde pensioenrechten. Ouderen doen belangrijk werk als mantelzorgers voor andere hulpbehoevendere familieleden, met een aanzienlijk kostenbesparend effect op het zorgbudget van de overheid. Er moet erkenning komen voor de ervaring en vaardigheden van mantelzorgers. Ook moet worden ingezien dat de gelegenheid moet worden geboden om cursussen te volgen.

6.2

Verder zorgen veel grootouders voor hun kleinkinderen, ofwel uit noodzaak omdat de gezinnen van hun kinderen problemen hebben, ofwel omdat hun eigen kinderen dan kunnen gaan werken en dus een actieve rol kunnen spelen in de economie.

6.3

Er is ruimte voor sociale innovatie op het gebied van mantelzorg. De lidstaten zouden zich veel meer moeten gaan bezighouden met de steeds grotere problemen en de verzwaring van hun taken waarmee mantelzorgers worden geconfronteerd nu de zorgvoorzieningen ofwel worden afgebouwd, ofwel ontoereikend zijn.

7.1

„Vrijwilligerswerk door ouderen bestrijkt een opmerkelijke reeks activiteiten die veel verder gaan dan alleen maar de gebruikelijke aan leeftijd verbonden domeinen, zoals de zorg voor andere hulpbehoevende of zieke ouderen.” (13) Vrijwilligerswerk wordt gedaan op gebieden als welzijn en gezondheid, vrijetijdsbesteding, milieubescherming, religieuze organisaties, cultuur en politiek.

7.2

Ouderen doen vrijwilligerswerk om hun vaardigheden en sociale contacten te kunnen onderhouden of zelfs te verbeteren, een sociaal isolement en maatschappelijke uitsluiting te voorkomen en van nut te zijn in hun leefgemeenschap. Zowel de vrijwilliger zelf als degene(n) voor wie het vrijwilligerswerk wordt gedaan, hebben daar baat bij. Uit een onderzoek in 2009 blijkt dat ouderen volgens 78 % van de burgers van de 27 lidstaten van de EU zeer nuttig werk doen als vrijwilligers voor liefdadigheids- of gemeenschapsorganisaties (14).

7.3

Als formele dienstverlening ontbreekt of als op daarop wordt bezuinigd, moet er waardering zijn voor ouderen die deze lacune als vrijwilligers opvullen. De consequentie daarvan moet dan wel zijn dat zij daar steun voor krijgen.

7.4

Opvallend is dat er van lidstaat tot lidstaat heel verschillend wordt gedacht over de vraag welke activiteiten tot vrijwilligerswerk moeten worden gerekend. Daar komt nog bij dat mensen die op oudere leeftijd vrijwilligerswerk doen, dat meestal hun leven lang al hebben gedaan. Er valt wat voor te zeggen om burgers aan te moedigen en in staat te stellen om in de loop van hun hele leven vrijwilligerswerk te doen, waar zij op latere leeftijd de vruchten van plukken: vrijwilligerswerk voorkomt dan een sociaal isolement of maatschappelijke uitsluiting en bevordert sociale contacten en vriendschappen.

8.1

Welke bijdrage ouderen (naast hun bijdrage daaraan als consument) aan de economie leveren, kan worden afgemeten aan de hoogte van de door hen afgedragen inkomstenbelasting, de waarde van hun aankopen, het kostenbesparende effect voor de overheid van hun mantelzorg aan familieleden, de zorg voor kleinkinderen waardoor hun kinderen weer kunnen gaan werken, en de waarde van vrijwilligerswerk en van de baan van ouderen die langer doorwerken. Ook moet worden gekeken naar het geld dat ouderen naar jongere gezins- of familieleden overhevelen om hen bij aanzienlijke financiële verplichtingen te helpen (15).

8.2

Naarmate er meer erkenning komt voor het groeiende aantal ouderen, zouden er ook meer mogelijkheden voor ondernemingen en andere organisaties moeten worden gecreëerd om speciaal voor die doelgroep, in de context van de vergrijzende samenleving, goederen en diensten te produceren, wat bevorderlijk is voor groei en werkgelegenheid (16).

8.3

Ouderen krijgen te weinig erkenning voor hun rol als consument, wat de negatieve beeldvorming over ouderen in stand houdt. Stereotypen over ouderen leiden tot de misvatting dat ouderen geen andere kansen of diensten willen of nodig hebben en dat de doelgroep „jongeren” veel belangrijker is voor de markt (17).

9.1

Nagenoeg 60 % van alle werknemers denkt zijn of haar werk nog te kunnen doen op zestigjarige leeftijd  (18).

9.2

Mensen leven langer. Daarom is van belang dat ouderen ervoor kunnen kiezen om tot de pensioengerechtigde leeftijd maar desgewenst ook daarna nog te blijven werken. Dit impliceert dat de capaciteiten van ouderen moeten worden onderkend, dat de werkomgeving en arbeidstijden moeten worden aangepast (wat in de hele loop van het werkende bestaan voordelen heeft), dat ouderen cursussen moeten kunnen volgen om vertrouwd te blijven met veranderende methoden en dat maatregelen worden genomen om ouderdomsdiscriminatie op de werkplek te bestrijden. Het EESC heeft onlangs in een advies specifieke maatregelen voorgesteld waarin deze vereisten zijn inbegrepen. Daarbij legt het de nadruk op de rol van de sociale partners, die ervoor instaan dat adequaat beleid worden gevoerd en dat de nodige aanpassingen worden aangebracht (19).

9.3

Er is een niet te veronachtzamen verschil tussen ouderen die na hun pensioengerechtigde leeftijd blijven werken omdat zij dat willen, en ouderen die dat doen omdat ze wel moeten (als hun pensioen ontoereikend is).

9.4

0uderen laten anderen op de werkplek profiteren van hun immense ervaring en vaardigheden, wat vooral in deze tijd die wordt gekenmerkt door een tekort aan geschoolde arbeidskrachten, van groot belang is. Ook betekent dit dat ouderen blijven bijdragen aan de economie. Ondernemingen moeten worden aangemoedigd om methoden te ontwikkelen die in hun leeftijdsmanagementstrategieën goede resultaten opleveren.

9.5

Er zijn ook mogelijkheden voor ouderen om als zelfstandige te gaan werken of een eigen bedrijf te beginnen. Als ze dat doen, krijgen ze meer autonomie en hebben zij hun arbeidsvoorwaarden meer in de hand. Steeds meer ouderen kiezen hiervoor. Uit de Eurostat-enquête over 2010 blijkt dat de helft van alle werkende 65-plussers in dat jaar zelfstandig was (20). Het animo voor nieuwe projecten en diensten waarmee op de demografische veranderingen wordt ingespeeld, kan komen van ouderen zelf met een eigen bedrijf. Ouderen moeten worden aangespoord om die kansen te grijpen (21).

10.1

Het EESC hamert al jaren op het belang van levenslang leren. Daarin ziet het een voorwaarde voor maatschappelijke integratie, voortdurend werk, persoonlijke ontplooiing en het vermogen om echt te kunnen participeren (22).

10.2

Steeds meer ouderen volgen cursussen, maar de mate waarin dit gebeurt, is ongelijk verdeeld over de lidstaten (23). De betrokkenheid van ouderen bij buurtorganisaties en ngo's is een belangrijke bron van informeel leren.

11.1

Steeds meer burgers maken gebruik van ICT. Dankzij het internet en e-mails kunnen ouderen contact houden met de buitenwereld en met ver weg wonende gezins- of familieleden. Door Skype of soortgelijke media kan dit zelfs nog beter, omdat de gesprekspartners elkaar dan ook zien. Door gebruik te maken van bewaakte chatrooms kunnen ouderen die het huis niet meer uit komen, contacten leggen met gelijkgestemden, waardoor hun isolement minder groot wordt.

11.2

Er kan veel voordeel worden verwacht van eHealth, omdat de gezondheidstoestand van ouderen daarmee in de gaten kan worden gehouden en omdat daarmee kan worden opgetreden in noodsituaties. Dergelijke methoden mogen niet in de plaats komen van gewone („face to face”) intermenselijke contacten en eHealth-systemen moeten zijn ingesteld op de behoefte aan échte relaties met anderen.

11.3

Er bestaan ook controversiëlere ICT-toepassingen. Gedoeld wordt op persoonsgebonden monitoringsystemen in zogenoemde „slimme” huizen, systemen om de eigen veiligheid te garanderen of controleapparatuur voor dementerende ouderen. Doel daarvan is om ouderen langer zelfstandig te laten wonen, zelf hun activiteiten te laten kiezen en hun veiligheid te garanderen. De toepassing van dergelijke methoden moet ethisch verantwoord zijn, op ethische verantwoorde methoden worden gebaseerd en duidelijk ten voordele strekken van de oudere. Wat niet zou mogen, is dergelijke methoden gebruiken om ouderen onder controle te houden of minder zorgwerkers in te hoeven schakelen.

11.4

Boodschappen doen op het internet is duidelijk een oplossing voor mensen die slecht ter been zijn, maar het voordeel daarvan moet worden afgewogen tegen de behoefte om anderen te ontmoeten en het huis uit te komen. De bescherming van de persoonlijke levenssfeer en gegevensbescherming moeten worden gegarandeerd.

11.5

Het gebruik van ICT vergt opleiding, steun en beschikbaarheid van apparatuur. Hierop wordt gewezen in het advies dat het EESC over de verbetering van de digitale geletterdheid, de digitale vaardigheden en de digitale inclusie heeft uitgebracht (24).

12.1

Zoals hier aangevoerd, is van belang dat ouderen bij een reeks activiteiten met een sociaaleconomische impact worden betrokken. Toch zijn er nog steeds grote belemmeringen voor de participatie van veel ouderen.

12.2

Leeftijd is maar één van de vele persoonskenmerken. De kennis, vaardigheden en ervaring die eigen zijn aan een bepaalde leeftijdsgroep zijn bepalend voor de vitaliteit van een samenleving. Voorwaarde voor een inclusieve samenleving waarin alle leeftijdsgroepen hun plaats hebben, is dat besluitvormers, belanghebbenden en de burgers zelf collectief verantwoordelijk zijn voor beleid en werkwijzen om billijkheid en een niet van leeftijd afhankelijke integratie te garanderen.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/21

1.1

Het EESC is ingenomen met de hoopgevende maatregelen die de Europese Commissie, het Europees Parlement, de Europese Raad, andere Europese organen en de lidstaten onlangs hebben genomen om de inclusie en integratie van de Europese Roma te bewerkstelligen. Hierbij zij met name gedacht aan het strategisch kader van de Commissie en de goedkeuring van de nationale integratiestrategieën voor de Roma door de lidstaten.

1.2

Tegelijkertijd zij erop gewezen dat „al die inspanningen tezamen echter nauwelijks hebben geholpen om de discriminatie waarmee veel Roma worden geconfronteerd, te verminderen en om hun levenskwaliteit en levenskansen te verbeteren.”

1.3

Reeds in zijn verkennend advies van 2011 (1) heeft het EESC zijn bezorgdheid geuit over het geringe animo van de maatschappelijke en Roma-organisaties voor de nationale integratiestrategieën voor de Roma, en heeft het verschillende aanbevelingen geformuleerd.

1.4

De conclusies van de door het EESC bestelde studie die op 27 lidstaten betrekking had, stroken met de conclusies van de studies die door de Coalitie voor een Europees Romabeleid (ERPC) en andere maatschappelijke organisaties zijn verricht en wijzen niet alleen op een gebrek aan informatie en op een algemene ontevredenheid maar ook op wijdverspreide frustratie en wantrouwen bij de vertegenwoordigers van de Romagemeenschap en hun maatschappelijke organisaties. De nationale strategieën zijn kennelijk niet tegemoet gekomen aan de stijgende verwachtingen en de oprechte hoop van de Roma dat via deze strategieën hun sociale integratie werkelijk bevorderd zou worden.

1.5

De instrumenten en middelen die voorhanden zijn om de strategieën ten uitvoer te leggen blijken ontoereikend te zijn om de aanhoudende negatieve impact van discriminatie en uitsluiting op het leven en de vooruitzichten van de betrokkenen te compenseren. Het Comité wijst er daarom op dat het van belang is de maatregelen te coördineren en te voorzien in middelen die op de nagestreefde doelstellingen zijn afgestemd.

1.6

Het Comité is van mening dat bij de planning en tenuitvoerlegging van de nationale integratietrategieën voor de Roma een op rechten gebaseerde benadering geboden is om de mensen- en grondrechten te waarborgen.

1.7

Het is volgens hem zaak prioriteit te geven aan de bestrijding van discriminatie op alle terreinen van het maatschappelijk leven.

1.8

Het EESC bevestigt andermaal dat een positieve benadering van de sociale situatie van de Roma meer algemeen ingang moet vinden en dat de tenuitvoerlegging van integratiemaatregelen voornamelijk afhangt van de vraag of de betrokkenen de nodige energie, instrumenten en macht hebben om hun eigen lot in handen te nemen.

1.9

Het EESC steunt de oprichting van een netwerk van nationale contactpunten voor de Roma, zoals de Europese Commissie voorstelt. Dit netwerk moet over passende bevoegdheden beschikken en het maatschappelijk middenveld – en met name de organisaties van de Roma en de vertegenwoordigers van de belangen van deze gemeenschap – moet volledig betrokken worden bij het gehele tenuitvoerleggingsproces van de nationale integratiestrategieën voor de Roma (uitstippeling, tenuitvoerlegging, monitoring en evaluatie).

1.10

De monitoring en evaluatie van deze nationale strategieën, waarbij ook onafhankelijke waarnemers moeten worden betrokken, moet op een solide wetenschappelijke basis kracht worden bijgezet. Tegelijkertijd moet voorzien worden in mechanismen om de financiering van dit proces te verzekeren.

2.1

In april 2011 heeft de Europese Commissie een belangrijk strategisch document over „Een EU-kader voor de nationale strategieën voor integratie van de Roma tot 2020” goedgekeurd (2). Voor het eerst in de geschiedenis van de EU worden in deze mededeling de belangrijkste strategische doelstellingen ter zake vastgesteld, in nauwe samenhang met de prioriteiten van de Europa 2020-strategie, de bepalingen van het Handvest van de grondrechten van de EU en de conclusies van het vademecum De 10 gemeenschappelijke grondbeginselen voor de integratie van de Roma  (3). De politieke uitdagingen zijn gebundeld in vier subcategorieën: toegang tot onderwijs, tot de arbeidsmarkt, tot gezondheidszorg en tot huisvesting. Er wordt bijzondere aandacht geschonken aan de samenwerking met middenveldorganisaties en organisaties van de Roma. Er wordt gepleit voor de uitwerking en tenuitvoerlegging van een mechanisme voor degelijke monitoring en evaluatie. Tegelijkertijd worden de lidstaten opgeroepen hun nationale strategische documenten voor te bereiden, goed te keuren en voor eind 2012 aan de Europese Commissie voor te leggen.

2.2

In zijn conclusies (4) geeft de Europese Raad zijn steun aan de mededeling van de Commissie (5) en stelt hij het volgende:

„(De Raad is ingenomen met) de mededeling van de Commissie (…), waarin de lidstaten worden aangemoedigd (…) haalbare nationale doelstellingen te bepalen (…) alsook een toezichtmechanisme in te stellen en bestaande EU-fondsen toegankelijker te maken voor Roma-integratieprojecten”, en wijst hij op de noodzaak:

3.1

Het EESC is ingenomen met de hoopgevende maatregelen die het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Europese Raad, andere Europese organen en de lidstaten hebben genomen om de sociale inclusie en integratie van de Europese Roma te bewerkstelligen, en stelt tevens met voldoening vast dat zij hun inspanningen ter zake recentelijk hebben geïntensiveerd.

3.2

„Ook is het absoluut noodzakelijk vertegenwoordigers en leden van de Romabevolking en -gemeenschappen actief te betrekken bij de planning en tenuitvoerlegging van beleid op alle niveaus (EU, nationaal, regionaal en lokaal).”

3.3

Het EESC „zou graag willen bijdragen aan de evaluatie van deze maatregelen, gelet op het mandaat dat het van het maatschappelijk middenveld heeft gekregen en zijn eigen contacten met maatschappelijke organisaties in de lidstaten. Het beoogt immers een brug te vormen tussen de EU-instellingen en het maatschappelijk middenveld. Daarom zou het ook actief willen deelnemen aan het Europees platform voor integratie van de Roma, en aan andere overlegstructuren.”

—

de verschillende documenten van de Europese Commissie m.b.t. het proces van opstelling van de nationale strategieën en hun inhoud;

—

de documenten over de rol van OSI als deelnemer en waarnemer en zijn activiteiten op het gebied van informatieverspreiding, met name in de nieuwe lidstaten (7);

—

de enquêtes van de ERPC;

—

de verslagen van middenveldorganisaties die actief betrokken zijn bij Roma-kwesties als ERIO (Europees informatiecentrum over de Roma) of het Centre Amalipe, over de inhoud en het proces van opstelling van de strategieën;

—

en de antwoorden op de voor het EESC georganiseerde online-enquête m.b.t. de 27 lidstaten.

5.5.1

In de EU bestaat er een ernstig risico op onderbenutting van de huidige positieve politieke bereidheid m.b.t. Romavraagstukken en op een nieuwe mislukking op dit gebied, die zware gevolgen zou kunnen hebben. Volgens het EESC is het dan ook bijzonder belangrijk dat de nationale integratiestrategieën voor de Roma binnen het overheidsbeleid voortdurend gemonitord en geëvalueerd worden, zodat eventuele negatieve – en zelfs rampzalige – gevolgen niet de overhand krijgen op de beoogde voordelen. Er moeten dus doeltreffende coördinatie- en bijsturingsmechanismen voor het beleid worden ingevoerd.

5.5.2

Uit de beoordeling van de nationale integratiestrategieën voor de Roma blijkt dat er zorgwekkende discrepanties bestaan tussen, enerzijds, de uitgesproken politieke bereidheid om een einde stellen aan de discriminatie en sociale uitsluiting van Roma en, anderzijds, de doeltreffendheid van de ter beschikking gestelde instrumenten, middelen en mechanismen. Het EESC beveelt aan krachtdadiger dan vroeger op te treden tegen het politiek uitbuiten van deze kwestie.

5.6.1

Voor het EESC is het van essentieel belang dat het uitgangspunt in nationale integratiestrategieën voor de Roma altijd de rechtsbescherming is, zodat wordt gewaarborgd dat alle burgers in de lidstaten dezelfde grondrechten ten volle kunnen uitoefenen, conform de Europese wetgeving en de internationale verdragen en overeenkomsten inzake mensenrechten.

5.6.2

De strijd tegen discriminatie dient als een prioriteit te worden beschouwd op alle gebieden van het maatschappelijke leven. Het antidiscriminatiebeleid van de EU en de lidstaten zou het nog vaker mogelijk moeten maken gevallen van discriminatie aan het licht te brengen en ze in overeenstemming met de Europese rechtstradities te bestraffen.

5.6.3

Het is noodzakelijk de mensenrechten van Romamigranten te verdedigen en ervoor te zorgen dat ze volledig worden toegepast. Daartoe dient ook te worden gedacht aan het recht op onderwijs en het recht op gezondheidszorg van een passend niveau. T.a.v. Romamigranten uit EU-lidstaten, die EU-burgers zijn, zou er in de mate van het mogelijke een evenwichtiger integratiebeleid moeten worden gevoerd, in de plaats van een uitwijzingsbeleid.

5.6.4

Er moeten bijzondere inspanningen worden geleverd om de Roma overal in de media, het schoolwezen en andere terreinen van het openbare leven te integreren. Via programma's moeten de Romageschiedenis en -cultuur worden bekendgemaakt, met bijzondere aandacht voor de problemen die Roma ondervinden op het vlak van discriminatie en uitsluiting. Het is belangrijk dat de Roma zelf aan dit voorlichtingsproces in de samenleving deelnemen.

5.6.5

Binnen een samenhangende aanpak moeten alle gevallen van racisme en xenofobie aan het licht worden gebracht en moeten er in voorkomend geval juridische sancties worden opgelegd. Op dit vlak hebben opiniemakers, met name de politieke en media-elite, een heel bijzondere verantwoordelijkheid.

5.6.6

Men dient zich ervoor te hoeden de Roma als etnische groep te stigmatiseren en hen systematisch met negatieve maatschappelijke fenomenen in verband te brengen (criminaliteit, gedragspatronen die in de samenleving niet gangbaar zijn enz.). Uitlatingen in die zin moeten worden bestreden, met name in het strafrecht en in de media.

5.6.7

Het EESC is het ermee eens dat een positieve benadering van de maatschappelijke situatie van de Roma algemene ingang moet vinden. De EU-instellingen en hun netwerken zouden dan ook moeten vermijden dat de Roma en hun gemeenschap enkel in een problematische maatschappelijke context en als „dragers” van problemen ter sprake komen. De aandacht zou veeleer moeten worden gevestigd op Roma-individuen en -gemeenschappen in Europa die succes boeken, een model van sociale opwaardering en integratie van Roma vormen en als Roma naar buiten treden.

5.6.8

Een beslissende vereiste voor de tenuitvoerlegging van integratiebeleid is dat individuen over de kracht, instrumenten en macht beschikken om hun eigen lot in handen te nemen. Het beleid dient er dan ook toe bij te dragen, zowel in het algemeen als op specifieke actieterreinen, dat de betrokkenen over hun eigen lot kunnen beschikken – binnen de grenzen van de rechtsstaat – en dat een meerderheid van de samenleving dit aanvaardt op grond van gedeelde belangen.

5.7.1

Het maatschappelijk middenveld mag geen passieve, opsmukkende rol spelen in de nationale integratiestrategieën voor de Roma, maar moet er een actieve speler in zijn.

5.7.2

Het EESC steunt de oprichting van een netwerk van nationale contactpunten voor de Roma, zoals de Europese Commissie voorstelt, maar beklemtoont dat dit enkel zin heeft als het over passende bevoegdheden en – met name financiële – middelen beschikt. De contactpunten dienen in elk geval nauw en binnen een institutioneel kader samen te werken met de maatschappelijke organisaties.

5.7.3

Het Europees platform voor Roma-integratie moet bij de evaluatie van strategische programma's worden betrokken. Daarvoor is het nodig zijn werking te versterken.

5.7.4

Het georganiseerd maatschappelijk middenveld, waaronder de Roma-organisaties en -belangengroepen, dienen ten volle mee te werken aan de nationale integratiestrategieën voor de Roma (planning, tenuitvoerlegging, monitoring en evaluatie), en niet enkel op nationaal, maar ook op regionaal en lokaal niveau. Deze benadering dient op alle beslissingsniveaus te worden gevolgd, met vastgelegde werkprocedures, fora voor raadpleging, transparantieregels, instrumenten en middelen.

5.7.5

Er dient een beleid te worden gevoerd waardoor burgers die zich tot deze of gene Romagemeenschap rekenen, zich makkelijker maatschappelijk kunnen engageren en hun sociale integratie kunnen uitdragen. Ook hiertoe dient er in een ondersteuningsmechanisme te worden voorzien.

5.8.1

In nationale integratiestrategieën voor de Roma zijn monitoring en evaluatie meestal niet of onvoldoende aanwezig. Het EESC pleit er dan ook voor dat elke lidstaat zijn eigen programma op dit vlak aanvult en bepaalt welke eenheden binnen zijn organisatorisch bestel verantwoordelijk zijn, welke institutionele procedures worden toegepast, welke indicatoren m.b.t. deze doelstelling worden gehanteerd, welke evaluatiemethode wordt gevolgd, hoe informatie wordt verzameld enz.

5.8.2

De nationale integratiestrategieën voor de Roma moeten ook worden herzien en aan permanente monitoring worden onderworpen. Daarbij moet worden nagegaan of ze binnen de vijf grote actiegebieden van het strategisch kader een omvattend en samenhangend beleid vooropstellen, de bestaande onvolledige kaders aanvullen en op deze vlakken passende actieprogramma's en de vereiste financiële middelen garanderen.

5.8.3

Lidstaten moeten ervoor zorgen dat nationale integratiestrategieën voor de Roma aansluiten bij het nationale, regionale en lokale ontwikkelingsbeleid en dat mogelijke negatieve gevolgen van dit beleid voor de doelstellingen van de nationale integratiestrategieën voor de Roma kunnen worden afgeremd of tegengegaan.

5.8.4

Het EESC beveelt aan dat de Commissie in elke lidstaat een netwerk van onafhankelijke deskundigen opricht om over te gaan tot een gemotiveerde evaluatie van de nationale integratiestrategieën voor de Roma. Bovendien pleit het EESC ervoor dat lidstaten middelen uittrekken, ook in operationele programma's, voor monitoring op EU-niveau en voor (onafhankelijke) evaluatie door maatschappelijke organisaties. Bij de financiering van programma's dient verplicht rekening te worden gehouden met het aspect „monitoring en evaluatie”.

5.8.5

Naast de coördinatie door Eurostat zouden deskundigen van de nationale bureaus voor de statistiek indicatoren moeten uitwerken die nodig zijn voor een monitoring die op relevante aspecten van de Romastrategieën is gebaseerd. Daarbij zou ook een uniforme statistische methode voor de definitie van de indicatoren moeten worden vastgelegd.

5.9.1

Het EESC onderstreept dat er binnen verschillende begrotingslijnen dient te worden voorzien in middelen waarmee de in de beleidsdocumenten vastgelegde doelstellingen kunnen worden gerealiseerd.

5.9.2

Door de crisis worden de meest kwetsbare personen eerst getroffen. Met het oog op de verwezenlijking van de Europa 2020-doelstellingen moeten zowel middelen als prioriteiten beter op de veranderende situatie worden afgestemd. Over deze aanpassingen moet echter op een transparante manier worden beslist, binnen een besluitvormingsproces waarin de consensus met vertegenwoordigers van de belanghebbenden wordt gegarandeerd.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/27

1.1

De Commissie heeft op 10 mei 2012 een „Voorstel voor een richtlijn van de Raad tot wijziging van Richtlijn 2006/112/EG betreffende het gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde wat de behandeling van vouchers betreft” gepresenteerd. Het doel hiervan is om vouchers op een alomvattende, neutrale en transparante wijze te belasten.

1.2

De Commissie wenst gemeenschappelijke regels vast te stellen om dubbele heffing te voorkomen en belastingontwijking te beperken. Zij is ervan overtuigd dat een instandhouding van de status quo de onevenwichtigheden op de eengemaakte markt zal doen toenemen, wat tot een verstoring van de mededinging kan leiden doordat de voorwaarden niet voor alle marktdeelnemers dezelfde zijn.

1.3

Met name de laatste tijd heeft het gebruik van vouchers een hoge vlucht genomen. De verschillende toepassingen en gebruiksvormen leiden tot onduidelijkheid over de verschuldigde belasting. Daarom moeten er zo helder mogelijke regels worden vastgesteld die gelden voor alle lidstaten, om zo onevenwichtigheden op de eengemaakte markt te vermijden.

1.4

Het EESC juicht de inspanningen toe om de verschillende soorten vouchers zo nauwkeurig mogelijk te definiëren. Het definiëren van iedere soort voucher heeft tot doel pogingen tot belastingontwijking bij het gebruik ervan te voorkomen. Tegelijkertijd zullen de regels ervoor zorgen dat verstrekkers van vouchers niet worden benadeeld ten opzichte van hun concurrenten.

1.5

Het EESC is bijzonder ingenomen met de inspanningen van de Commissie om buitensporige administratieve lasten bij de distributie van multipurpose vouchers (MPV's) te voorkomen, door de fiscale verplichtingen te laten vervullen door de inwisselaar, omdat alleen hij weet wanneer en hoe de voucher is gebruikt.

1.6

De vaststelling van regels voor de fiscale verplichtingen wat betreft de btw-behandeling van vouchers heeft uitsluitend toegevoegde waarde wanneer alle lidstaten deze regels respecteren. Het is dan ook van essentieel belang dat de afzonderlijke lidstaten zich houden aan de gezamenlijke regels en een einde maken aan de vele uitzonderingen die de mededinging verstoren en het concurrentievermogen verzwakken.

1.7

De Commissie streeft ernaar de BTW-richtlijn inzake de behandeling van vouchers te wijzigen vanwege de toename van het gebruik hiervan voor telecommunicatiediensten. Beltegoeden vormen het leeuwendeel van de vouchers.

1.8

Het EESC zou de aandacht willen vestigen op een aantal kwesties die moeten worden opgelost voordat de richtlijn in werking treedt. Dit zijn vooral mogelijke problemen met giftvouchers, het bestaan van vrijstellingsplafonds in de afzonderlijke lidstaten, het ontbreken van overgangsbepalingen en het ontbreken van regels voor het geval dat single purpose vouchers niet worden ingewisseld.

2.1

Bij Richtlijn 2006/112/EG van de Raad van 28 november 2006 betreffende het gemeenschappelijke stelsel van belasting over de toegevoegde waarde zijn regels vastgesteld met betrekking tot de tijd en plaats van de levering van goederen en diensten, de maatstaf van heffing, de verschuldigdheid van de btw en het recht op aftrek. Deze regels volstaan echter niet om te garanderen dat belastingen op vouchers op een samenhangende manier worden geheven. Hierdoor wordt het marktevenwicht verstoord, zelfs zodanig dat de behoorlijke werking van de eengemaakte markt eronder lijdt.

2.2

De ongecoördineerde aanpak die momenteel in de lidstaten overheerst, leidt tot een aanzienlijk gebrek aan evenwicht op de markt. Dit moet worden weggewerkt. De Commissie stelt dan ook voor gemeenschappelijke regels in te voeren teneinde een duidelijke en uniforme behandeling te garanderen, inconsistenties, verstoring van de mededinging, dubbele heffing of niet-heffing te voorkomen en het risico van belastingontwijking bij vouchers te beperken.

2.3

Vouchers hebben verschillende kenmerken die problemen opleveren op het vlak van belastingsheffing. Het is dan ook noodzakelijk de verschillende soorten vouchers van elkaar te onderscheiden en duidelijke regels vast te leggen om dit te doen.

2.4

Het doel van de richtlijn is vouchers van andere betaalmiddelen te onderscheiden en te voorzien in een definitie van vouchers, die afhankelijk van hun gebruik een elektronische of fysieke vorm kunnen aannemen. Daarnaast worden de plichten van verstrekkers van vouchers vastgelegd.

2.5

Een voucher geeft recht op goederen of diensten, of op een korting. Deze rechten worden echter vaak van persoon op persoon overgedragen zonder dat de vouchers worden ingewisseld. Teneinde het risico van dubbele belasting te vermijden indien de dienst die in een dergelijk recht besloten ligt, zou worden belast, is het zaak te bepalen dat de toekenning van dit recht en de inwisseling tegen goederen of diensten als één enkele transactie moeten worden beschouwd.

2.6

Ter waarborging van de neutraliteit zou enkel belasting verschuldigd mogen zijn voor een eenmalige levering van goederen of diensten in ruil voor de voucher.

2.7

In de richtlijn wordt bepaald dat door reisbureaus uitgereikte vouchers belast worden in de lidstaat waar het reisbureau is gevestigd. Om eventuele pogingen tot wijziging van de plaats van heffing te voorkomen wordt gespecificeerd dat leveringen van goederen of diensten waarbij deze vouchers worden gebruikt, onder deze regeling blijven vallen.

2.8

De Commissie stelt voor om bij de uitgifte van vouchers die via een distributienetwerk circuleren, een eindwaarde vast te leggen. Zo wordt gegarandeerd dat het btw-bedrag bij multipurpose vouchers niet kan worden gewijzigd.

2.9

Wanneer vouchers worden gedistribueerd door een belastingplichtige die in eigen naam maar voor rekening van een ander handelt, zou deze belastingplichtige worden geacht zelf de vouchers te hebben ontvangen en verstrekt. Betreft de distributie ook multipurpose vouchers waarbij de heffing pas bij de inwisseling van de voucher plaatsvindt, dan zou dit leiden tot correcties in alle stadia van de distributieketen, met weinig of geen nieuwe belastingopbrengsten. Teneinde buitensporige administratieve lasten te vermijden, mag een belastingplichtige die dergelijke vouchers distribueert, niet worden geacht de voucher zelf te hebben ontvangen en verstrekt.

2.10

De Commissie definieert de belasting op multipurpose vouchers op het moment dat ze in omloop worden gebracht. Als een distributeur winst boekt door een voucher aan een andere distributeur door te verkopen, dient de distributiedienst te worden belast op basis van de marge van de distributeur.

2.11

In de richtlijn wordt voorgesteld alle uitzonderingen af te schaffen waarop lidstaten zich zouden kunnen beroepen inzake de betaling van verschuldigde belasting bij grensoverschrijdende levering van goederen of diensten. Hierdoor zou de kans op dubbele heffing of niet-heffing afnemen.

2.12

Op basis van het soort gebruik onderscheidt de Commissie „single purpose vouchers” en „multipurpose vouchers”. Single purpose vouchers geven recht op de levering van goederen of diensten als de plaats en de voor de voucher ontvangen som bekend zijn. Bij deze vouchers moet btw worden betaald op het voor de voucher ontvangen bedrag, zelfs voordat de goederen of diensten worden geleverd. Op multipurpose vouchers moet pas btw worden betaald op het moment dat de voucher wordt ingewisseld.

2.13

Als de voucher recht geeft op korting op de levering van goederen of diensten, gaat de Commissie ervan uit dat de leverancier de verstrekker van de voucher een dienst heeft verleend indien de voucher wordt ingewisseld.

2.14

Indien bij inwisseling van een voucher een lagere prijs wordt aangerekend voor goederen of diensten, ontvangt degene bij wie de voucher wordt ingewisseld een terugbetaling, die als maatstaf dient voor de heffing op zijn promotionele dienst aan de voucherverstrekker.

2.15

Bij multipurpose vouchers weet enkel degene bij wie de vouchers worden ingewisseld, wat er is geleverd en waar en wanneer dat heeft plaatsgevonden. Om te garanderen dat de btw wordt betaald, zou enkel deze persoon tegenover de belastingsdienst btw-plichtig moeten zijn voor de goederen en diensten die hij heeft verleend.

2.16

De Commissie wijst op de kwestie van de juiste toepassing en inning van de verschuldigde btw bij de grensoverschrijdende distributie van vouchers, indien deze distributie tot een afzonderlijke dienst leidt die losstaat van de goederen of diensten die met de voucher worden verkregen.

2.17

Aangezien de vereenvoudiging, modernisering en harmonisering van de btw-regels voor vouchers niet door de lidstaten afzonderlijk kunnen worden verwezenlijkt, heeft de Unie, overeenkomstig artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, deze richtlijn op EU-niveau voorgesteld.

3.1

De poging van de Commissie tot vereenvoudiging, modernisering en harmonisering van de btw-regels op de eengemaakte markt verdient alle bijval. Als lidstaten los van elkaar btw-maatregelen voor vouchers nemen, is dubbele belasting of belastingontwijking het gevolg en worden de verhoudingen op de eengemaakte markt scheefgetrokken.

3.2

Het is een goede zaak dat de Commissie in de BTW-richtlijn meer plaats voor de behandeling van vouchers wil inruimen. In de nabije toekomst zou zij echter ook andere – allerminst te verwaarlozen – goederen- en dienstensectoren onder de loep moeten nemen, zoals vervoer, smartphones, internet en sociale netwerksites.

3.3

De voorgestelde wijzigingen van de richtlijn gaan voorbij aan de problemen met coupons, die op soortgelijke wijze als vouchers worden gebruikt. Als alleen de regels voor vouchers worden gewijzigd, zal er een toename te zien zijn van vergelijkbare instrumenten waarvoor geen duidelijk omschreven regels gelden. Het verdient daarom aanbeveling om de richtlijn ook voor coupons te laten gelden en regels voor de behandeling hiervan te formuleren.

3.4

De aanpassing van de richtlijn is vooral ingegeven door het groeiende gebruik van vouchers in de telecommunicatiesector, die het grootste deel van de markt uitmaakt. De Commissie doet er goed aan om het gebruik van telefoonvouchers strikt te beperken, aangezien de gebruiksmogelijkheden hiervan door de moderne technologie een enorm terrein bestrijken.

3.5

Het EESC staat achter het voornemen om de btw-regels in de richtlijn ook op vouchers van toepassing te verklaren. In zowel de Zesde BTW-richtlijn (1) als de BTW-richtlijn (2) staan namelijk geen regels voor de behandeling van transacties met vouchers. Daardoor doen zich problemen voor met de maatstaf van heffing of het tijdstip dan wel de plaats van de transactie. Wat de distributie van vouchers over landsgrenzen heen betreft, zijn transacties met onzekerheid omgeven en stuiten zowel verstrekkers als distributeurs van vouchers op interpretatieproblemen.

3.6

De gemeenschappelijke btw-regels dateren van 1977. Sindsdien is er door nieuwe ondernemerspraktijken nogal wat veranderd op de eengemaakte markt. De regels zouden dan ook moeten worden aangepast aan de andere manier waarop marktdeelnemers inmiddels te werk gaan. Vouchers – en de fiscale behandeling ervan – behoren tot de destijds niet voorziene nieuwe fenomenen en moeten nu in de regelgeving worden opgenomen.

3.7

Duidelijke regels zullen een oplossing bieden voor diverse vraagstukken die aan het Europees Hof van Justitie zijn voorgelegd. Het Hof heeft wel voor een aantal deelgebieden richtsnoeren geformuleerd, maar niet voor de kwestie als geheel. Het is daarom toe te juichen dat er wat de btw voor vouchers betreft, duidelijke regels voor bedrijven komen die dubbele heffing of niet-heffing van belasting uitbannen.

3.8

Het is ook goed dat duidelijk wordt omschreven wat onder single purpose vouchers, multipurpose vouchers en kortingsvouchers wordt verstaan. Daardoor weten marktdeelnemers aan welke regels zij zich op een zeer breed terrein dienen te houden.

4.1

Het EESC juicht het toe dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen betaaldiensten en vouchers. Ook is het goed dat in artikel 30 bis van het voorstel voor een richtlijn een onderscheid wordt gemaakt tussen „single purpose vouchers”, „multipurpose vouchers” en „kortingsvouchers”. Door het begrip op die manier uit te splitsen kunnen de verschillende soorten vouchers worden gedefinieerd.

4.2

De geldigheidsduur van vouchers voor de consument moet aan een maximum worden gebonden. Met een onbeperkte geldigheidsduur kan de btw-teruggave in het geval van veranderingen in de belastingtarieven tot problemen leiden.

4.3

Het is positief dat in artikel 30 ter de verstrekking van een voucher die recht geeft op afname van goederen of diensten, en de daaropvolgende levering van deze goederen of diensten als één transactie worden gedefinieerd. Dit maakt het er eenvoudiger op om aan de fiscale verplichtingen te voldoen. Dit artikel zou aan artikel 74 quater moeten worden gekoppeld.

4.4

Dankzij artikel 65, waarin wordt bepaald wanneer de belasting verschuldigd is en wat het belastbare bedrag is, wordt het gebruik van single purpose vouchers aanzienlijk vereenvoudigd.

4.5

Er moet duidelijk worden vastgesteld wat bij single purpose vouchers de te volgen procedure is. Dit type vouchers wordt belast op het moment dat ze worden verkocht. Indien een dergelijke voucher echter niet wordt ingewisseld, kan men overeenkomstig het arrest van het Europees Hof van Justitie geen recht doen gelden op belastingteruggave door de verstrekker van de voucher, die echter al btw heeft betaald.

4.6

Er moet meer duidelijkheid komen omtrent de procedure die er moet worden gevolgd als de distributeur in het geval van multipurpose vouchers geen of een negatieve marge behaalt en sommige lidstaten verschillende belastinggrondslagen of nultarieven hanteren, zoals dat bijvoorbeeld gebeurt met farmaceutische producten.

4.7

De Commissie stipuleert dat de belastingplichtige, voor zover de goederen of diensten die bij de inwisseling van een voucher worden geleverd, worden belast, recht heeft op aftrek van de btw ter zake van uitgaven die verband houden met de verstrekking van de voucher. Er moet worden verduidelijkt dat deze btw-kosten ook aftrekbaar zijn als die goederen of diensten door iemand anders dan de voucherverstrekker worden geleverd.

4.8

Het EESC verwacht wellicht problemen met artikel 74 bis, lid 1 en 2, daar er complicaties kunnen ontstaan als multipurpose vouchers grensoverschrijdend worden gebruikt. Het zou lastig kunnen zijn om de maatstaf van heffing en de nominale waarde van de transactie vast te stellen in relatie tot de verschillende btw-tarieven in de landen waar de vouchers worden gebruikt.

4.9

Het EESC ziet ook problemen met de overgangsbepalingen die nodig zijn voor de invoering van uniforme belastingregels voor vouchers, met name wat betreft de geldigheidsduur. Multipurpose vouchers hebben namelijk een langere inwisseltermijn.

4.10

Het uitvoeren van een transactie in meerdere lidstaten kan buitengewoon veel administratieve rompslomp met zich meebrengen. Daarbij valt onder meer te denken aan beltegoeden voor prepaid toestellen die in verschillende lidstaten gedeeltelijk worden opgebruikt.

4.11

Ook het verstrekken van vouchers voor het promoten van goederen of diensten werpt een aantal vragen op. Deze vouchers worden vaak niet of juist zonder medeweten van de verstrekker ingewisseld, waardoor het moeilijk is om belasting te heffen.

4.12

Diverse lidstaten hanteren op dit moment bepaalde plafonds waaronder bedrijven vrijstelling genieten voor vouchers die voor het promoten van goederen of diensten zijn verstrekt. Door de verschillen in economische prestaties en de omvang van de markten in de lidstaten lopen deze plafonds sterk uiteen. De lidstaten in kwestie zouden deze vrijstelling moeten afschaffen om de eengemaakte markt niet te verstoren. Daarmee zou eventuele speculatie door bedrijven die hun fiscale verplichtingen willen optimaliseren door reclamevouchers uit te geven en te verspreiden in lidstaten waar vrijstellingsplafonds voor dergelijke vouchers bestaan, kunnen worden vermeden. Hoewel een bepaald plafond kan worden gehandhaafd, moet die wel voor iedereen en waarschijnlijk alleen voor vouchers gelden, aangezien een algemeen plafond voor reclameartikelen tot problemen zou leiden.

4.13

Door in alle lidstaten gemeenschappelijke regels in te voeren en door de mogelijkheden voor belastingontwijking weg te nemen, zal er, zo verwacht het EESC, meer btw worden geïnd op vouchers en zullen de belastinginkomsten van de lidstaten daardoor stijgen. Dit zal ook de reikwijdte, de neutraliteit en de transparantie van deze heffing versterken. De aanpassing van de richtlijn in kwestie zal daardoor gevolgen hebben voor de begroting van de Europese Unie. Hoewel het zeer lastig is om deze gevolgen becijferen, gaat het EESC uit van een positieve wending.

4.14

Vouchers of kortingsvouchers voor goederen en diensten zijn de laatste tijd sterk in opkomst. Er komen steeds meer soorten vouchers voor steeds meer doeleinden en deze trend zal zich in de toekomst beslist voortzetten. Men kan er dan ook niet om heen dat er nieuwe regels nodig zijn voor nieuwe soorten vouchers waarvan nog niet duidelijk is hoe die zullen worden gebruikt.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/31

1.1

Dit advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) heeft betrekking op het voorstel voor een richtlijn van de Raad tot invoering van een snellereactiemechanisme (hierna „SRM”), dat de lidstaten in staat moet stellen doeltreffender op te treden tegen btw-fraude, met name door de procedure voor het toekennen van derogaties voor de aanwijzing van de tot voldoening van btw gehouden personen, in te korten. Deze maatregel voorkomt bovendien dat nationale maatregelen ter bestrijding van btw-fraude worden ingevoerd die een rechtsgrondslag in de Europese wetgeving ontberen.

1.2

Het EESC steunt het doel van het voorstel – namelijk om de bestrijding van belastingfraude doeltreffender te maken – en is van mening dat de voorgestelde aanpak een verbetering is ten opzichte van de huidige situatie. Aan de andere kant wijst het EESC in dit advies op een aantal tekortkomingen van het voorstel, en doet het enkele aanbevelingen en alternatieve voorstellen om de status quo in de toekomst te verbeteren.

1.3

Btw-fraude is een zeer schadelijke activiteit waarmee aanzienlijke bedragen worden onttrokken aan de begrotingen van de lidstaten, zodat hun inspanningen om de overheidsfinanciën te consolideren worden ondergraven. De fraudeconstructies veranderen relatief snel, zodat er een zo doeltreffend mogelijke wetgeving moet worden ontwikkeld om deze praktijken de wereld uit te helpen.

1.4

Het EESC is ermee ingenomen dat de voorgestelde richtlijn de lidstaten in staat stelt flexibel te reageren op fraude in een bepaalde sector en vrijwel onmiddellijk maatregelen te nemen om een dreigend verlies aan belastinginkomsten te voorkomen. Het verkorten van de tijd die nodig is om derogaties op het gemeenschappelijk btw-stelsel toe te staan draagt bij tot de bestrijding van belastingfraude en belastingontduiking.

1.5

Het EESC zet wel enkele vraagtekens bij de invoering van een afwijking van de toetsingsprocedure die is neergelegd in artikel 3, lid 5 van Verordening (EU) nr. 182/2011, met name omdat de voorgestelde procedure het zo goed als onmogelijk maakt om een derogatieverzoek van een lidstaat te laten beoordelen door het comité van deskundigen.

1.6

Gezien de noodzaak om de btw-fraude, die steeds weer andere vormen aanneemt, op doeltreffende wijze te bestrijden, stelt het EESC voor om voor de vaststelling van verdere maatregelen een beroep te doen op de technische know-how van deskundigen uit de praktijk, die veelal afkomstig zijn uit het maatschappelijk middenveld. Hiervoor zouden vergaderingen van deskundigengroepen moeten worden georganiseerd, om de problematiek in de breedst mogelijke zin te bespreken.

1.7

Aangezien btw-fraude een geavanceerde internationale criminele activiteit is die schadelijke gevolgen heeft voor de openbare financiën, wijst het EESC erop dat de belastingautoriteiten van de lidstaten efficiënt moeten samenwerken om deze fraude uit te bannen. Het zou dan ook graag zien dat de Europese instellingen meer activiteiten organiseren om een positieve bijdrage te leveren aan deze samenwerking.

2.1

In de huidige crisisperiode, waarin alle landen van de Europese Unie aanzienlijke inspanningen leveren om hun openbare financiën te consolideren, is het EESC ingenomen met ieder initiatief dat deze inspanningen ondersteunt, zowel aan de inkomstenzijde als aan de uitgavenzijde van de overheidsbegrotingen. Met dit voorstel voor een richtlijn van de Raad tot wijziging van Richtlijn 2006/112/EG betreffende het gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde, streeft de Commissie ernaar de bestrijding van belastingfraude en –ontduiking doeltreffender te maken, en zo de consolidering aan de inkomstenzijde te helpen.

2.2

De economie van de Europese Unie beleeft momenteel de moeilijkste periode sinds haar oprichting, en een doeltreffende belastingheffing is in deze periode een buitengewoon belangrijk onderdeel van het streven om de openbare financiën van de afzonderlijke lidstaten sneller te consolideren.

2.3

Volgens de jaarlijkse groeianalyse 2012 is een krachtige begrotingsconsolidatie dé manier om resultaten te boeken en van fundamenteel belang om de macrofinanciële stabiliteit te herstellen, als basis voor groei en om de toekomst van het Europese sociaal model veilig te stellen. In verschillende lidstaten kunnen de overheidsontvangsten worden vergroot door de belastinginning efficiënter te maken en belastingfraude aan te pakken. Een striktere toepassing van de regels in alle belastingsectoren draagt daar eveneens toe bij.

2.4

Belastingcoördinatie, met name als het gaat om grensoverschrijdende transacties, kan volgens Bijlage IV bij document COM(2011) 815 final helpen om de interne markt van de EU efficiënter te maken. Dit argument is gebaseerd op de veronderstelling dat de meeste nog resterende belemmeringen voor de eengemaakte markt het gevolg zijn van een gebrek aan coördinatie van het fiscaal beleid. De invoering van het snellereactiemechanisme zou de verschillen gedeeltelijk kunnen wegnemen, maar het EESC wijst erop dat de toepassing van het SRM de belastinginkomsten van sommige lidstaten ook ernstig kan schaden.

2.5

Een van de belangrijkste uitdagingen op belastinggebied waarvoor de EU-lidstaten momenteel staan is de bestrijding van belastingfraude en -ontduiking. Doeltreffende maatregelen om belastingfraude en -ontwijking tegen te gaan kunnen de belastinginning efficiënter maken en kunnen een belangrijke rol spelen om de belastinginkomsten te verhogen, met een doeltreffender inning van de btw als een van de mogelijke maatregelen van fiscale consolidatie.

2.6

Europol schat dat btw-fraude en -ontduiking in verband met de handel in broeikasgasemissierechten in de periode 2008-2009 een verlies van circa 5 miljard euro op de begrotingen van verschillende EU-lidstaten heeft veroorzaakt. Rob Wainwright, directeur van Europol, formuleerde het als volgt: „Georganiseerde btw-fraude blijft een veel voorkomende criminele activiteit in Europa. Als gevolg hiervan worden aanzienlijke bedragen onttrokken aan de inkomsten van de centrale overheid. Dit ondermijnt de doelstelling om Europa om te vormen tot een concurrerende en groenere economie.”

2.7

Volgens de conclusies van het Groenboek over de toekomst van de btw bedroeg de btw-kloof 12 % van de theoretische btw-opbrengsten in 2006, waarbij dit cijfer voor verschillende lidstaten boven de 20 % uitsteeg. Deze btw-kloof is gedeeltelijk te wijten aan fraude die het gevolg is van de tekortkomingen van de huidige bepalingen, waarbij met name grensoverschrijdende leveringen van goederen en diensten zonder btw kunnen gebeuren. Een efficiënt mechanisme dat het mogelijk maakt belastingfraude uit te roeien zou een manier zijn om de enorme economische schade die het gevolg is van dergelijke praktijken tegen te gaan, en om de openbare financiën te consolideren.

2.8

De specifieke maatregelen van artikel 395 bis zullen de bestrijding van btw-fraude en -ontduiking operationeler en doeltreffender maken, omdat zij de specifieke kenmerken van het btw-stelsel van het verzoekende land in aanmerking nemen. Deze maatregelen zullen helpen een doeltreffend systeem tot stand te brengen om nieuwe vormen van belastingfraude en -ontduiking op te sporen. Wel moeten vraagtekens worden geplaatst bij het mogelijke verlies aan fiscale bevoegdheden van de lidstaten.

2.9

Op basis van informatie die wordt verzameld middels de procedure voor de toekenning van derogaties van de richtlijn betreffende het gemeenschappelijke btw-stelsel, zal de Commissie belangrijke praktische initiatieven en informatie „uit het veld” vergaren ten einde de richtlijn te verbeteren. Deze informatie zal worden gebruikt om tekortkomingen en obsolete bepalingen weg te nemen, en verouderde onderdelen van de richtlijn bij te werken.

3.1

Het voorstel voor een richtlijn van de Raad tot wijziging van Richtlijn 2006/112/EG betreffende het gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde geeft de Commissie grotere bevoegdheden voor het toekennen van derogaties ter voorkoming van btw-fraude. Deze fraude leidt tot een aanzienlijke derving van begrotingsinkomsten en verstoort de concurrentievoorwaarden en de werking van de interne markt. Het EESC juicht iedere poging toe om de werking van de interne markt te verbeteren en om doeltreffender op te treden tegen belastingfraude en –ontduiking.

3.2

Het EESC wijst erop dat krachtens de tweede alinea van artikel 395, lid 1, van richtlijn 2006/112/EG, de maatregelen tot vereenvoudiging van de belastinginning geen noemenswaardige invloed mogen hebben op de totale belastingopbrengst van de lidstaat in het stadium van het eindverbruik. In de context van het onderhavige voorstel vreest het EESC dat de impact van de verzoeken op de totale belastinginkomsten onvoldoende wordt beoordeeld.

3.3

Het EESC is ingenomen met het effect dat het voorstel zal hebben op de lengte van de goedkeuringsprocedure voor speciale maatregelen van de lidstaten om belastingfraude en -ontduiking te bestrijden, wat van positieve invloed is op de waarschijnlijkheid dat dergelijke praktijken doeltreffender zullen worden aangepakt.

3.4

Aangezien btw-fraude voornamelijk voorkomt bij grensoverschrijdende handel (de zogenaamde carrouselfraude of ploffraude), is de mogelijkheid om doeltreffende maatregelen te nemen door slechts één lidstaat derogaties toe te staan zeer beperkt, en zal een verdere coördinatie van procedures door de belastingautoriteiten van de lidstaten noodzakelijk zijn.

3.5

Ook wijst het EESC erop dat de Commissie met dit voorstel zeer gespecialiseerde en complexe bevoegdheden krijgt. Het wijst er dan ook op dat de groep die zich zal bezighouden met toekomstige voorstellen voor maatregelen die onder de procedures van de nieuwe voorgestelde artikelen van de richtlijn vallen, moet bestaan uit deskundigen uit de praktijk. Veel van deze deskundigen zijn afkomstig uit het maatschappelijk middenveld.

4.1

In zijn huidige vorm maakt het voorstel alleen een versnelde goedkeuring (binnen de maand) mogelijk van speciale maatregelen die afwijken van Richtlijn 2006/112/EG in gevallen waarin de lidstaat een derogatie verzoekt voor de aanwijzing van de ontvanger als de tot voldoening van de btw gehouden persoon ter zake van specifieke leveringen van goederen en diensten in afwijking van artikel 193 (wat momenteel een doeltreffend instrument lijkt te zijn om fraude te bestrijden). In andere gevallen is een eenparig besluit van de Raad vereist, wat de inspanningen om de btw-fraude doeltreffend te bestrijden in grote mate teniet kan doen. Het EESC wijst er tevens op dat fraudeurs momenteel efficiënt samenwerken, zodat het wenselijk zou zijn dat belasting- en politiediensten van verschillende landen worden geïnformeerd over en betrokken bij derogaties die krachtens de nieuwe voorgestelde artikelen van de richtlijn worden toegestaan. Dit geldt met name voor landen waarnaar illegale praktijken kunnen worden verplaatst nadat een derogatie is toegestaan.

4.2

Volgens het EESC zou de procedure voor goedkeuring door het comité krachtens artikel 395 ter, leden 2 en 3, niet de mogelijkheid mogen uitsluiten dat een lid van het comité verzoekt de schriftelijke procedure zonder gevolg te beëindigen, voornamelijk om de legitieme belangen van dat lid efficiënt te beschermen, die immers kunnen worden geschaad door een verzoek van een andere lidstaat om speciale maatregelen te mogen nemen. Een alternatieve manier om deze tekortkoming op te lossen is om een mechanisme in te voeren voor de bevestiging van de speciale maatregel door de Raad van Ministers, waarbij de maatregel haar geldigheid verliest indien zij niet wordt goedgekeurd.

4.3

Dankzij de invoering van een SRM zal de voorgestelde richtlijn de tijd die nodig is voor de goedkeuring van speciale maatregelen ter bestrijding van belastingfraude en –ontduiking aanzienlijk verkorten, van de acht maanden die voorheen nodig konden zijn voor een positief voorstel van de Commissie en goedkeuring door de Raad met eenparigheid van stemmen, tot één maand, waarbij de goedkeuringsbevoegdheid bij de Commissie komt te liggen. Het EESC juicht deze versnelling toe als een manier om de bestrijding van belastingfraude doeltreffender te maken. Wel moeten lidstaten de kans krijgen om zo nodig een ontwerp van derogatieverzoek vooraf te laten beoordelen door het adviescomité, om mogelijke procedures bij het Europese Hof van Justitie voor te zijn.

4.4

Het EESC is van mening dat in artikel 395 bis, lid 1, onvoldoende wordt gedefinieerd wat „passende controlemaatregelen door de lidstaten” zijn. Het stelt dan ook voor dat de Raad een einde maakt aan deze discrepantie, en de reikwijdte uitbreidt tot de in artikel 395 bis, lid 1 onder b) genoemde maatregelen.

4.5

Wanneer een derogatie die op basis van de in artikel 395 beschreven procedure is toegestaan gedurende de periode tijdens welke zij van kracht is doeltreffend blijkt te zijn om belastingfraude en -ontduiking te bestrijden, dan stelt het EESC voor dat een mechanisme wordt ingevoerd waarmee deze maatregel – als een soort „beste praktijk” – op andere lidstaten kan worden toegepast door middel van een vereenvoudigde procedure, vergelijkbaar met de procedure in het onderhavige voorstel.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/34

1.1

Voorafgaand aan het huidige „bankenuniepakket” heeft de EU een groot aantal financiële hervormingen uitgevoerd, in de hoop daarmee de crisis te kunnen bezweren en tot een stabiele Economische en Monetaire Unie (EMU) (1) te komen, het vertrouwen in de euro en de toekomst van de EU te herstellen, het bestuur efficiënter te maken en de toenemende versnippering van de bankmarkten van de Unie tegen te gaan. Het Comité deelt de mening van de Commissie dat dit hervormingsprogramma weliswaar van cruciaal belang is, maar lang niet afdoende. Het staat dan ook achter het pakket maatregelen dat wordt voorgesteld in de routekaart van de Commissie COM(2012) 510 en de twee wetgevingshandelingen COM(2012) 511 en COM(2012) 512, waarvan het laatste ook in dit advies wordt besproken.

1.2

Het Comité feliciteert de Commissie met het vele werk dat zij al heeft verzet, en onderschrijft haar oproep om de maatregelen nog voor eind 2012 goed te keuren, daarbij terdege rekening houdend met de gevolgen voor de banksector en de nationale economieën. Het is van kapitaal belang dat onze regeringen de zaken in het juiste perspectief zien en beseffen dat „meer Europa” en een beter Europa pas mogelijk worden als zij bevoegdheden afstaan en het streven naar hoogwaardig toezicht en versterkte integratie gaan ondersteunen, met de bedoeling een echt Europees bestuur tot stand te brengen, dat zowel maatschappelijk nuttig als economisch efficiënt is.

1.3

Dat deze maatregelen dringend noodzakelijk maar nog steeds niet toereikend zijn, mag blijken uit het feit dat de kosten een pak hoger liggen dan de 4,5 biljoen euro die de belastingbetalers tot nog toe al hebben opgehoest om de banken in de EU te redden. De financiële crisis heeft de ergste wereldwijde recessie sinds de Grote Depressie teweeggebracht, vooral in de eurozone. Het is dus zaak het vertrouwen in de euro en de instellingen zo snel mogelijk te herstellen. Nieuwe, striktere regels zullen de burgers en de markten zekerheid bieden. Het feit echter dat vraagtekens worden geplaatst bij de bestaande regels terwijl de nieuwe nog niet tot in detail zijn uitgewerkt of nog niet van toepassing zijn, kan weer aanleiding geven tot nog meer onzekerheid. Vandaar dat de veranderingen binnen de instellingen die de euro ondersteunen sneller moeten worden doorgevoerd en dat strikt de hand moet worden gehouden aan de desbetreffende termijnen.

1.4

Het Comité dringt er m.n. op aan dat zo snel mogelijk overeenstemming wordt bereikt over de inwerkingtreding van het gemeenschappelijk toezichtmechanisme (SSM). Dit houdt in dat meteen in 2013 met de eenmaking van start moet worden gegaan zonder al vage doelen vast te leggen, aangezien de oorspronkelijke en belangrijkste doelstelling het redden van de euro is. Het gaat erom dat de kosten voor de belastingbetaler van eventuele herstructureringen of sluitingen tot een minimum worden beperkt door van tevoren de nodige middelen ter beschikking te stellen en ervoor te zorgen dat aandeelhouders en crediteuren de afwikkelingskosten dragen.

1.5

Het Comité is ermee ingenomen dat de ECB van meet af aan zal beschikken over een raad van toezicht, zodat er geen potentiële belangenconflicten met haar monetaire activiteiten ontstaan.

1.6

Ook gaat het ermee akkoord dat de ECB verantwoordelijk wordt gesteld voor het toezicht op alle banken in de EU, hoe klein ook - en m.n. op de geconsolideerde rekeningen van grensoverschrijdende verrichtingen - en moet nagaan of zij het gemeenschappelijke rulebook naleven. Positief is voorts dat de ECB de nodige bevoegdheden en middelen krijgt om risico's die het voortbestaan van een bank bedreigen op te sporen en te eisen dat de bank in kwestie de nodige corrigerende maatregelen neemt. De nationale toezichthouders moeten actief bij het SSM worden betrokken. Ook lijkt het logisch dat de nationale toezichthouders verantwoordelijk blijven voor de bescherming van de consument, al geeft de Commissie niet aan hoe eventuele belangenconflicten tussen het prudentieel toezicht op Europees niveau en de nationale bevoegdheden op dat vlak moeten worden aangepakt.

1.7

Wat het macroprudentiële beleid aangaat pleit het Comité ervoor dat het Europees Comité voor systeemrisico's (ECSR) en de ECB een grotere rol gaan spelen in het kader van een meer geïntegreerd financieel systeem; het verzoekt de Commissie om concreet aan te geven hoe de nationale autoriteiten en de ECB moeten samenwerken.

1.8

Het Comité verwelkomt het voorstel om niet-eurolanden ertoe aan te zetten gebruik te maken van de opt-inclausule en hun de kans te geven op gelijke voet deel te nemen via eenvoudiger en aantrekkelijke procedures, zonder het VWEU met voeten te treden.

1.9

Cruciaal in de ogen van het Comité is dat de Europese Bankautoriteit (EBA) en de ECB vlot samenwerken; enige mate van overlapping zal daarbij in een eerste fase niet te vermijden zijn. Wat de besluitvorming betreft is het Comité van mening dat de herziening van de stemregeling, die inhoudt dat de EBA-verordening wordt gewijzigd en het onafhankelijke panel ruimere beslissingsbevoegdheden krijgt, nader moet worden bekeken, om er op de interne markt voor te zorgen dat ook de belangen van banken van niet aan het SSM deelnemende lidstaten evenwichtig worden behartigd (overeenkomstig de op 18 oktober 2012 goedgekeurde conclusies van de Europese Raad over de voltooiing van de EMU) en om te voorkomen dat een blokkerende minderheid de integratie van de eurozone zou lamleggen. Zaak is een tweedeling van de interne markt voor financiële diensten te voorkomen, en dat is waarom het Comité deze kwestie te berde heeft gebracht.

1.10

Overigens zouden de ECB, het ECSR en de nieuwe Europese autoriteiten voor financieel toezicht (inclusief het onafhankelijke panel) het maatschappelijk middenveld, en dan m.n. consumentenverenigingen en vakbonden (2), moeten betrekken bij hun werkzaamheden, daarbij zorgvuldig wakend over hun verregaande onafhankelijkheid, hun transparantie en hun vermogen om weerstand te bieden aan politieke druk.

1.11

Het tempo van de overdracht van het toezicht op kredietinstellingen en de desbetreffende wijzigingen bij de EBA, die zich op de eerste plaats moet richten op het waarborgen van de samenhang en de harmonisatie van de regelgeving en de technische voorschriften zodat deze tot de hele EU kunnen worden uitgebreid, zijn evenzeer van belang als de striktere prudentiële vereisten voor de banken (3), de maatregelen om het gemeenschappelijk systeem voor depositobescherming te versterken en te verbeteren (4), en het geïntegreerd crisisbeheer met behulp van instrumenten voor bankherstel en –afwikkeling (5), willen we de Europese sector versterken en overloopeffecten, vooral degene die samenhangen met het grotere risico dat de cliënten van investeringsbanken lopen, vermijden. Het Comité roept de Commissie op om deadlines en functionele doelen vast te stellen voor het gemeenschappelijke rulebook.

1.12

De Commissie zou zo snel mogelijk een tijdschema en nadere details voor het gemeenschappelijke afwikkelingsmechanisme (Single Resolution Mechanism, SRM) moeten voorstellen (6). Dit geldt overigens ook voor andere relevante doelstellingen, zoals de aanpak van mogelijk crisissituaties bij gezamenlijke toezichtacties. Op die manier zou de bankenunie geloofwaardiger worden en een gemeenschappelijke grondslag leggen voor de hele interne markt. Zo kan worden vermeden dat een relatief onbeduidend faillissement grensoverschrijdende systeemschade veroorzaakt of wantrouwen in de hand werkt, met als gevolg dat grensoverschrijdende bankruns nationale banksystemen verzwakken. Het Comité heeft er alle vertrouwen in dat het SRM in een later stadium ook een bijkomende rol kan vervullen en kan helpen crisissituaties op gecoördineerde wijze aan te pakken. Toezicht en afwikkeling moeten echter hand in hand gaan. Het is immers niet de bedoeling dat een lidstaat moet opdraaien voor de gevolgen van een Europees besluit om een bank te liquideren en de kosten van deposito's moet betalen.

1.13

Het Comité verzoekt de andere EU-instellingen zich te houden aan de basisbeginselen die ten grondslag moeten liggen aan alle secundaire wetgeving en het overige acquis, vanuit de overtuiging dat niet de macht maar het recht moet zegevieren. Naleving van het acquis is voor de eurozone belangrijker dan ooit. De begrotingsunie moet immers fungeren als uitgangspunt voor de verdere uitbouw van de bankenunie, via een gemeenschappelijk mechanisme voor schuldemissies en een mechanisme voor fiscale overdrachten, die bescherming moeten bieden tegen de cycli die asymmetrische schokken voortbrengen van het soort dat de eurolanden de laatste jaren zo hard heeft getroffen. Het SSM kan worden gefinancierd uit toezichtheffingen, vastgesteld aan de hand van het risicoprofiel van de desbetreffende instellingen. De Commissie zou een wit- of groenboek moeten uitbrengen over een geharmoniseerde financiering van de bankenunie, zodat knopen kunnen worden doorgehakt over noodzakelijke heffingen en belastingen op financiële en bankverrichtingen, die op dit moment een bron van versnippering zijn.

1.14

De bankenunie is voor de eurozone en de hele EU de eerste stap naar een opwaartse spiraal, die er uiteindelijk toe kan leiden dat weeffouten worden rechtgezet en de interne markt weer aan concurrentiekracht wint, zodat de doelstellingen van de Europa 2020-strategie binnen bereik komen. Op die manier zou een halt worden toegeroepen aan de wildgroei van financiële innovatie die samenhangt met het zogenaamde schaduwbankieren en het gevolg is van Bazel III, zoals ook blijkt uit de jongste verslagen van het IMF. De Commissie zou meer vaart moeten zetten achter de nieuwe modellen voor investerings- en handelsbanken. In veel landen immers laten de schaduwbanken de traditionele, gereguleerde banksector immers al achter zich.

1.15

De Commissie en de Europese medewetgevers moeten van deze gelegenheid gebruikmaken om dit project om te vormen tot een instrument voor financiële en digitale inclusie. De verantwoordelijken voor het SSM moeten democratisch worden gecontroleerd en moeten het Europees Parlement geregeld of telkens wanneer het daarom verzoekt rekenschap afleggen. Dit zou de politieke zichtbaarheid van de problematiek ten goede komen en het maatschappelijke draagvlak voor de Europese instellingen verbreden.

1.16

Ten slotte mag de bankenunie haar bereik niet beperken tot de eurozone en de Unie, maar moet zij haar streven naar samenwerking en concurrentiekracht richten op de externe invloedsgebieden van de euro en de rest van de wereld.

2.1

Op 1 januari 2011 is de Europese Bankautoriteit (EBA) in werking getreden. De EBA is met Verordening (EU) nr. 1093/2010 in het leven geroepen op basis van de aanbevelingen uit het rapport Larosière, met als doel om de toezichtstructuur te hervormen en een Europees systeem bestaande uit drie toezichthoudende autoriteiten (voor resp. het bankwezen, de effecten- en marktensector, en de sector verzekeringen en pensioenfondsen) te creëren, alsook een Europees Comité voor systeemrisico's (ECSR).

2.2

Sinds juli 2010 wordt ervoor geijverd om consumenten beter te beschermen en het vertrouwen in financiële diensten te vergroten via depositogarantiestelsels voor banken (MEMO/10/318), beleggingsinstellingen (MEMO/10/319) en verzekeringsbedrijven (MEMO/10/320). Op 6 juni 2012 heeft de Commissie nieuwe crisisbeheersmaatregelen aangekondigd om toekomstige bankenreddingsoperaties te voorkomen. De Commissie stelde dit toezichtkader voor in haar mededeling Op weg naar Europees herstel van 4 maart 2009, waarna ze de nieuwe structuur meer in detail heeft uitgewerkt in haar mededeling Europees financieel toezicht van 27 mei 2009. Beide documenten werden door de Europese Raad op 19 juni 2009 bekrachtigd, waarbij werd afgesproken dat het systeem erop gericht moet zijn om het nationale toezicht te verbeteren en samenhangender te maken, grensoverschrijdende groepen scherper te controleren, en voor alle financiële instellingen in de interne markt één Europees rulebook op te stellen. Ook werd benadrukt dat de nieuwe Europese toezichthoudende autoriteiten bevoegdheden moeten krijgen ten aanzien van de ratingbureaus (hiertoe werd Verordening (EG) 1060/2009 gewijzigd bij Verordening (EU) 513/2011).

2.3

Dit gecompliceerde regelgevingsproces heeft uiteindelijk geleid tot de mededeling „Een routekaart naar een bankenunie”, waarin de Commissie voorstelt om de grondslagen te leggen voor een hoog niveau van prudentiële regelgeving voor alle banken en andere financiële instellingen in de gehele EU, waarbij de toezichts-, afwikkelings- en depositogarantiemechanismen worden samengebracht onder de koepel van een gemeenschappelijk rulebook.

2.4

In dit verband zou de Commissie graag zien dat er tegen eind 2012 overeenstemming wordt bereikt over vijf kernacties. Drie daarvan betreffen voorstellen voor wetgevingshandelingen waarover het EESC al heeft geadviseerd of bezig is een advies op te stellen: de CRD4-voorstellen om de toepassing van de kapitaalvereisten voor banken te garanderen (7), het richtlijnvoorstel inzake depositogarantiestelsels en het richtlijnvoorstel betreffende bankherstel en -afwikkeling. De overige twee voorstellen staan, samen met de routekaart, centraal in dit advies. Het gaat dan om een voorstel voor een nieuwe verordening waarbij aan de ECB taken worden opgedragen betreffende het prudentieel toezicht op kredietinstellingen, en om een voorstel tot wijziging van Verordening (EU) nr. 1093/2010 houdende oprichting van een Europese Bankautoriteit, die nodig is om de coördinatie tussen de Autoriteit en het toekomstige gemeenschappelijke toezichtmechanisme (SSM) te verbeteren en om te zorgen voor een evenwichtige besluitvorming tussen landen die wel en niet aan het SSM deelnemen, teneinde de integriteit van de interne markt te bewaren. Naast deze vijf acties pleit de Commissie ook voor één afwikkelingsmechanisme (Single Resolution Mechanism, SRM) en voor coördinatie tussen afwikkelingsinstrumenten.

2.5

Deze routekaart wordt voorgesteld nu het op de euro gebaseerde financiële-integratiemodel moeite heeft om het hoofd boven water te houden als gevolg van de crisis die in 2007 is begonnen. De vooruitgang die geboekt is bij de snelle Europese integratie op het gebied van aandelen- en obligatiemarkten, sijpelde maar langzaam door tot het bankwezen, en dan meer tot zakenbankactiviteiten (interbancaire transacties, effectisering, enz.) dan tot retailbanken (leningen en deposito's voor particulieren). Met de crisis zijn retailbanken getroffen door de recente trend tot versnippering en de daaruit voortvloeiende hernationalisering van zakenbanken, gestimuleerd door het feit dat toezicht, afwikkeling en depositogaranties nog steeds een nationaal stempel dragen (8). Vooral de schuldenmarkten zijn snel weer genationaliseerd.

2.6

Met het oog op de crisis doorgevoerde aanpassings- en bezuinigingsplannen, met een dalend bbp en afnemende werkgelegenheid als gevolg, hebben zich in de eurozone veel sterker doen gevoelen. Zo heeft de Commissievoorzitter op 23 oktober 2011 tegenover de Europese leiders verklaard dat er in de EU in de periode 2007-2010 door de crisis 2000 miljard euro aan economische groei verloren is gegaan (9).

2.7

Volgens het IMF hadden de VS en zeven Europese landen eind 2010 bijna een derde van de overheidskosten die sinds het begin van de crisis zijn gemaakt voor het redden van banken (d.w.z. 1 800 van de 5 200 miljard dollar) teruggekregen. De rest zou in de komende jaren bijna volledig kunnen worden teruggekregen via belastingen of andere initiatieven, als er tenminste niet weer een recessie komt als gevolg van een nieuwe bankencrisis i.v.m. het schuldenprobleem.

2.8

In de routekaart worden concrete data genoemd waar het gaat om de invoering van het toezicht in de eurozone (10), maar niet voor het gehele SSM en SRM, al acht de Commissie het SSM van bijzonder belang om de toestand te stabiliseren en als voorwaarde voor rechtstreekse kapitalisering van banken door het ESM.

2.9

Ten slotte is het voor de voltooiing van het bankenunieproces absoluut zaak dat de bestaande initiatieven van de Commissie versneld en versterkt worden: regulering van het systeem van schaduwbankieren (IP/12/253); opvoering van de geloofwaardigheid van kredietratings (IP/11/1355); aanscherping van de regels voor hedgefondsen (IP/10/1126), short selling (IP/10/1126), en derivaten (IP/10/1125); beteugeling van onverantwoorde beloningspraktijken in het bankwezen (IP/09/1120); en het hervormen van de auditsector (IP/11/1480) en de boekhoudsector (IP/11/1238). Ook moet zeker rekening worden gehouden met de door het EESC geformuleerde aanbevelingen om een einde te maken aan belastingparadijzen (11).

3.1

De crisis kost de EU heel veel geld (12). Hierdoor zijn onevenwichtigheden en asymmetrieën toegenomen, zet het beleid op belangrijke, in de Verdragen genoemde terreinen, zoals het monetaire, handels-, cohesie- en duurzaamheidsbeleid, minder zoden aan de dijk, raken de financiële en bancaire markten gefragmenteerd en zijn de doelstellingen van de Europa 2020-strategie (slimme, duurzame en inclusieve groei en een beter economisch bestuur (13)) verder weg komen te liggen. Enkele landen hebben hun rentelast verminderd, maar in de landen die het meest door de crisis zijn getroffen en het zwaarst in de schulden zitten, is het bedrag dat de overheid aan rente uitgeeft veel sterker gestegen; daar moest worden bezuinigd op overheidssalarissen, pensioenen, onderwijs, volksgezondheid en investeringen in technische en sociale infrastructuur (14).

3.2

De noodzakelijke verbetering van democratische procedures moet aansluiten bij het streven van de bankenunie om een middenweg te helpen vinden tussen besparingen en investeringen; dit is de oorspronkelijke taak van banken, die hand in hand moet gaan met controle op technische efficiency en op een doeltreffende allocatie van middelen. Deze controle draagt bij tot de EU-rechtsbeginselen en raakt aan de vrijheden en belangen van alle burgers.

3.3

Sinds het begin van de crisis zijn tal van maatregelen genomen om te voorkomen dat de aantasting van het vertrouwen in financiële instellingen overslaat op de staatsschuld van de landen van de eurozone. Deze vicieuze cirkel is echter nog niet doorbroken. Willen de financiële instellingen weer hun taak opnemen van intermediair tussen sparen en investeren, dan raadt de economische theorie aan om positieve in plaats van negatieve herverdelingsmaatregelen te treffen, zoals gemeenschappelijke mechanismen voor schulduitgifte en fiscale overdrachten om het hoofd te bieden aan cycli die asymmetrische schokken teweegbrengen (15).

3.4

De taken die bestaan uit het bevorderen van transparantie en het verminderen van de risico's voor het mondiale financiële systeem, zijn volgens aanbevelingen uit de laatste rapporten van het IMF en de Wereldbank in hoge mate verenigbaar met het streven van de EU naar financiële en digitale inclusie en bescherming van consumentenrechten, dat met de Europa 2020-strategie kracht is bijgezet.

3.5

Tot slot moet aanscherping van de democratische controle er niet alleen toe bijdragen dat naleving van de verdragen en beginselen wordt bevorderd, maar ook dat de bankenunie in overeenstemming wordt gebracht met de Europa 2020-strategie, die van vitaal belang is voor de toekomst van ons politieke project.

4.1

Het EESC ziet de door de Commissie voorgestelde routekaart als een goede bijdrage aan het Europese bestuur en onderschrijft de dringende noodzaak van de twee nieuwe wetgevingshandelingen en van de komende acties die zijn aangekondigd. Die zijn allemaal onmisbaar om weer vertrouwen te kweken in de euro en in de toekomst van de EU.

4.2

Het SSM moet als hoofddoel hebben om tot een centraal bankentoezicht te komen, want dit is efficiënter dan toezicht door het huidige netwerk van nationale autoriteiten. Voorts is het zaak dat het SSM en het SRM in onderlinge afstemming opereren, waarbij moet worden voorkomen dat de politieke aspecten die bij het besluit tot liquidatie van een bank komen kijken, een rol spelen.

4.3

Er zijn vele redenen waarom de ECB het meest geschikte orgaan is om het toezicht te centraliseren, zoals haar netwerk, haar onafhankelijkheid en het feit dat hiernaar al wordt verwezen in het VWEU. Hervorming van het VWEU is dus niet nodig om tot een goed toezicht te komen.

4.4

Het EESC is het ermee eens dat de nationale toezichthoudende autoriteiten bevoegd blijven voor de bestrijding van witwassen en terrorisme, overeenkomstig Richtlijn 2005/60/EG (16), en voor het toezicht op kredietinstellingen uit derde landen. Het EESC dringt er wel op aan dat landen die zich – om verschillende redenen – niet nauwgezet aan de richtlijn houden, van het gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme worden uitgesloten. Om de rol inzake centraal toezicht te faciliteren, moet daarnaast vaart worden gezet achter de goedkeuring van de statuten van de betrokken nationale centrale banken, teneinde een ongestoorde informatiestroom te waarborgen.

4.5

De stemregeling in de nieuwe organen moet zodanig worden vormgegeven dat leden die bij wie sprake kan zijn van belangenverstrengeling, van stemrecht worden uitgesloten. De onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid van personen in hogere functies moet worden geschraagd door te voorzien in sancties voor degenen die hun plicht verzaken, vanwege de schade die zij berokkenen aan banken en aan de goede werking van het financiële systeem, alsook aan economie, bedrijfsleven en burgers.

4.6

In reactie op het nieuwe regelgevingskader komt de financiële sector met innovatieve producten die de nieuwe voorschriften omzeilen. Het IMF waarschuwt in zijn meest recente rapporten voor een nieuwe golf van financiële innovatie die in sommige gevallen lijkt op die welke de huidige crisis heeft veroorzaakt. In het kostenplaatje voor het centrale toezicht moet dan ook rekening houden met het risicoprofiel van de verschillende actoren, om te voorkomen dat actoren die zich niet met dergelijke praktijken inlaten het gelag moeten betalen.

4.7

Het EESC waarschuwt in dit verband voor het reële gevaar van een toename van schaduwbankieren in de EU. Hiermee zouden zowel de taken die de financiële sector moet vervullen als de beginselen, waarden en rechten van de Europese burgers opnieuw worden ondergraven.

4.8

De nieuwe Europese bankenunie zou haar mogelijkheden optimaal kunnen benutten als ze nauw gaat samenwerken met andere, reeds bestaande unies, teneinde beter te profiteren van de kansen van vooral haar meest geglobaliseerde financiële instellingen. Het gaat hierbij in het bijzonder om samenwerking met gebieden die dichtbij liggen en reeds verbonden zijn met of afhankelijk zijn van de euro (direct of indirect wordt de euro al in meer dan 50 landen als munt gebruikt).

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/39

1.1

Het EESC is zeer te spreken over dit groenboek, waarmee een stap in de goede richting wordt gezet.

1.2

Hoewel de behoefte aan liquiditeit van het financiële stelsel, dat al van vóór het ontstaan van de financiële crisis in belangrijke mate drijft op het schaduwbanksysteem, buiten kijf staat, heeft de ervaring van de crisis geleerd dat in het regelgevingsproces prioriteit moet gaan naar de absoluut noodzakelijke stabiliteit van het financiële stelsel.

1.3

Ofschoon dat niet bij wet is voorzien, hebben regeringen, centrale banken en depositogarantiestelsels in de praktijk al moeten bijspringen om de verliezen die door schaduwbanken (shadow banks) zijn veroorzaakt op te vangen.

1.4

Het voorkómen van het risico van reguleringsarbitrage moet een van de hoofddoelstellingen van het groenboek zijn.

1.5

De eerste akkoorden van Basel waren de drijvende kracht achter de ontwikkeling van schaduwbankieren omdat er strenge regels voor bankbalansen kwamen, terwijl de activiteiten buiten de balanstelling niet werden gecontroleerd. Volgens het EESC zullen de latere Baselakkoorden, door de Commissie omgezet in de Richtlijnen RKV III en RKV IV, deze lacunes dichten. Er zouden eigenlijk geen „schaduwbankactiviteiten” mogen bestaan, m.a.w. de schaduwbanken zouden aan dezelfde regels en prudentiële voorschriften moeten voldoen als de andere financiële instellingen.

1.6

In de nieuwe regelgeving van de Unie moet ook zorg worden gedragen voor een hoog niveau van consumentenbescherming.

1.7

Het EESC wijst op het belang van coördinatie van het internationale toezicht en van de uitwisseling van informatie.

1.8

Het financiële stelsel moet in al zijn vormen ten dienste staan van de reële economie en niet van speculanten.

1.9

Het EESC onderstreept het essentiële belang van het financiële stelsel voor investeringen, werkgelegenheidsschepping en het welzijn van de samenleving.

1.10

De nieuwe regelgeving voor de financiële markten is cruciaal voor het bereiken van duurzaam economisch herstel.

—

twee activiteiten:

—

vijf soorten entiteiten:

—

de interactie tussen gewone banken en schaduwbankentiteiten (een taak van het Basels Comité voor Bankentoezicht – BCBS),

—

de systeemrisico's van geldmarktfondsen (een taak van de Internationale Organisatie van Effectentoezichthouders – Iosco),

—

de securitisatievereisten (een taak van Iosco en BCBS samen),

—

andere schaduwbankentiteiten (FSB), en

—

het uitlenen van effecten en repo's (FSB).

3.1

Het EESC vindt dat het groenboek een belangrijke stap in de goede richting is en een goed beeld geeft van de problemen in verband met schaduwbankieren.

3.2

Oorspronkelijk financierden banken hun activiteiten uit het eigen vermogen en commerciële deposito's. Later gingen zij standaard gebruik maken van securitisatie om meer geld uit te kunnen lenen. In sommige gevallen kan securitisatie een nuttig instrument zijn, maar in de periode voordat de crisis uitbrak, werd er misbruik van gemaakt: de kredietportefeuilles waren van slechte kwaliteit (subprime) en de effecten werden meermalen opnieuw verpakt (derivaten) om de winstcijfers van de bank op te schroeven. Het transactievolume van een bank wordt bepaald door de mate van leverage van haar activa. Terwijl de leverage van activa op de balans door de Basel-akkoorden werd gereguleerd, werden geen regels vastgesteld voor de leverage van activa buiten de balans, die een enorme omvang had. Via schaduwbanken vond misbruik van subprime-leningen en buitensporige leverage plaats. Bovendien raakte de kernactiviteit van banken – het omzetten van kortetermijnactiva in langetermijnleningen (looptijdtransformatie) – verbonden met buitensporig hoge risico's naarmate banken extreem afhankelijk werden van kortetermijnfinanciering via de interbancaire markt. Door deze afhankelijkheid brak al snel een liquiditeitscrisis uit toen de derivatenmarkt instortte. Het is geen verrassing dat de nieuwe Basel-akkoorden regels voor derivaten, leverage en liquiditeit zullen bevatten.

3.3

Deregulering heeft tot een aardverschuiving in het bankwezen geleid. Door de crisis is traditioneel commercieel bankieren, dat tientallen jaren heeft bijgedragen aan de welvaart en de verbetering van de levensstandaard van de bevolking, min of meer in de verdrukking geraakt. Nu regelgevers de grootste buitensporigheden van het schaduwbanksysteem aanpakken, moeten zij daarbij prioriteit geven aan de absoluut noodzakelijke stabiliteit van het financiële stelsel.

3.4

Schaduwbanken houden zich net als reguliere banken al sinds enige tijd bezig met kredietverstrekking en looptijd- en/of liquiditeitstransformaties. Maar in tegenstelling tot reguliere banken kunnen zij officieel geen beroep doen op geldschieters in laatste instantie (centrale banken). In de praktijk heeft dat ertoe geleid, zoals onlangs nog is gebleken, dat de overheid allerlei mechanismen in werking heeft moeten zetten om de verliezen die door shadow banks zijn veroorzaakt op te vangen. En de belastingbetaler krijgt hiervan de rekening gepresenteerd.

3.5

Voor schaduwbanken gelden niet dezelfde prudentiële regels als voor reguliere banken. Schaduwbanken zijn echter in velerlei opzichten te vergelijken met reguliere banken en de meeste schaduwbanken worden gecontroleerd door reguliere banken. Het voorkómen van het risico van reguleringsarbitrage moet een van de hoofddoelstellingen van het groenboek zijn.

3.6

Het FSB-rapport concentreert zich terecht op de rol die macroprudentieel toezicht kan spelen bij het helpen detecteren van systeemrisico's. Het is belangrijk de onderlinge vervlochtenheid en de kanalen waarlangs het risico van het schaduwbanksysteem kan overslaan op de reguliere sector nauwlettend in het oog te houden. Het EESC vindt het belangrijk onderscheid te maken tussen:

Er zouden geen „schaduwbankactiviteiten” mogen bestaan, m.a.w. de schaduwbanken - voor zover daar binnen de nieuwe regels nog plaats voor is – zouden aan dezelfde regels en prudentiële voorschriften moeten voldoen als de andere financiële instellingen. De hervormingen die al zijn doorgevoerd of binnenkort van kracht worden (in het kader van de Richtlijnen Kapitaalvereisten RKV III en RKV IV, de Richtlijn Solvabiliteit II en Basel III), moeten hieraan een bijdrage leveren.

3.7

Het EESC vindt dat de regulering van het schaduwbanksysteem ook gericht moet zijn op de bescherming van de Europese consument door de transparantie van de aangeboden producten te waarborgen. Cliënten hebben recht op onpartijdig en eerlijk advies. Het Comité heeft al eerder gepleit voor de oprichting van een Europees Bureau voor de bescherming van consumenten van financiële diensten, naar analogie van het Bureau of Consumer Financial Protection dat bij de Dodd-Frank Act  (1) is opgericht, om de consument een betere bescherming te bieden, de transparantie te vergroten en klachten efficiënt te kunnen afhandelen.

3.8

Het EESC heeft ook zijn steun uitgesproken voor de bescherming en aanmoediging van klokkenluiders, die juridische bescherming moeten krijgen wanneer zij wanpraktijken aan het licht brengen, zodat zij het financiële stelsel weer gezond kunnen helpen maken.

3.9

Er is behoefte aan een totaalaanpak van de problemen van het schaduwbanksysteem en aan concrete beleidsmaatregelen. Coördinatie van wereldwijd toezicht en uitwisseling van informatie zijn daarbij van groot belang. In ieder geval mag het gebrek aan een internationaal akkoord de EU er niet van weerhouden om adequate wetgevingsmaatregelen vast te stellen.

3.10

Een les die moet worden getrokken uit de grote financiële crisis is dat het financiële stelsel in al zijn vormen ten dienste moet staan van de reële economie. Toen de traditionele regels waaraan het bankwezen tientallen jaren onderworpen was geweest, overboord werden gezet, ontstond er een wildgroei van speculatieve producten. Dat heeft zeer nadelig uitgepakt voor de economie.

3.11

Banken en alle door de overheid gereguleerde financiële instellingen spelen van oudsher een essentiële rol in de economie omdat zij het spaargeld van burgers en bedrijven beheren en gebruiken om beleggingen mee te financieren die de werkgelegenheid, en uiteindelijk het welzijn van de hele samenleving, ten goede komen. Dat stond in de jaren voorafgaand aan de crisis helaas niet altijd voorop.

3.12

Het EESC zou graag zien dat ook de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de financiële sector in het groenboek aan bod komt, alsmede de doelstelling dat „alle financiële activiteiten tot economische groei bijdragen”. De nieuwe regelgeving voor de financiële markten is een onmisbaar instrument om duurzaam economisch herstel te bereiken.

3.13

Gezien de regelgeving die de afgelopen jaren in werking is getreden of dat weldra zal doen herinnert het EESC aan het streven naar betere regelgeving, waarbij de nadruk ligt op eenvoud en duidelijkheid. Het is dan ook zaak overlapping en verwarring, waardoor rechtsonzekerheid en kans op reguleringsarbitrage ontstaan, te voorkomen.

3.14

De instanties die in het leven zijn geroepen voor prudentieel toezicht - waaronder met name het Europees Comité voor systeemrisico's (ESRB) – zouden de ontwikkeling van het financiële stelsel en met name van de schaduwbankactiviteiten op de voet moeten volgen om eventuele systeemrisico's op te sporen en maatregelen voor te stellen om deze risico's in te dammen.

3.15

Het EESC acht het noodzakelijk dat de Europese Unie een bijdrage levert aan de werkzaamheden van de FSB op het vlak van schaduwbankactiviteiten en haar initiatieven hierop afstemt, teneinde zowel qua inhoud als qua tijdsplanning voor consistentie te zorgen.

3.16

Tot slot dient erop te worden gewezen dat prudentiële voorschriften en prudentieel toezicht ervoor moeten zorgen dat oneerlijke concurrentie in het financiële stelsel geen kans krijgt.

a)

Bent u het met de voorgestelde definitie van schaduwbankieren eens?

Ja. De definitie is zo ruim dat alle financiële entiteiten en activiteiten die kenmerkend zijn voor schaduwbankieren, eronder vallen. Overigens hoeft het ontbreken van een aanvaarde definitie de autoriteiten er niet van te weerhouden regels op te stellen en toezicht uit te oefenen.

b)

Gaat u akkoord met de voorlopige lijst van schaduwbankentiteiten en -activiteiten? Moeten meer entiteiten en/of activiteiten worden geanalyseerd? Zo ja, welke?

a)

Bent u het ermee eens dat schaduwbankieren positief tot het financiële stelsel kan bijdragen? Dienen andere nuttige aspecten van die activiteiten te worden behouden of bevorderd?

Schaduwbankieren heeft bijgedragen tot de financialisering van de economie en van de vastgoedzeepbel die sinds 2007 de economie van verschillende ontwikkelde landen aan de rand van de afgrond heeft gebracht; daarmee is het een van de belangrijkste oorzaken - doch niet de enige oorzaak - geweest van de zware recessie waaronder de VS en veel EU-landen thans gebukt gaan.

Het financiële stelsel moet in zijn geheel ten dienste staan van de reële economie.

b)

Bent u het eens met de beschrijving van de kanalen waarlangs schaduwbankactiviteiten nieuwe risico's creëren of deze naar andere delen van het financiële stelsel overbrengen?

Mee eens. De vier risicogroepen komen overeen met de lessen die zijn getrokken uit de financiële crisis.

c)

Moeten andere kanalen worden bekeken waarlangs schaduwbankactiviteiten nieuwe risico's creëren of deze naar andere delen van het financiële stelsel overbrengen?

a)

Gaat u ermee akkoord dat schaduwbankentiteiten en -activiteiten strikter moeten worden gemonitord en gereguleerd?

b)

Gaat u akkoord met de suggesties betreffende identificatie en monitoring van de relevante entiteiten en hun activiteiten? Denkt u dat de EU behoefte heeft aan permanente processen voor de verzameling en uitwisseling van informatie over identificatie- en toezichtpraktijken tussen alle EU-toezichthouders, de Commissie, de ECB en andere centrale banken?

c)

Gaat u akkoord met de hierboven beschreven algemene beginselen voor het toezicht op schaduwbankieren?

d)

Gaat u akkoord met de hierboven beschreven algemene beginselen voor reguleringsantwoorden?

Het antwoord op de laatste vier vragen is bevestigend. Het EESC wijst enerzijds op de behoefte aan wereldwijd toezicht op alle onderdelen van het financiële systeem en anderzijds op het feit dat de verschillende controle- en regelgevende instanties over voldoende gekwalificeerd personeel en materiële middelen moeten beschikken.

e)

Welke maatregelen zijn te overwegen om voor internationale consistentie in de behandeling van schaduwbankieren te zorgen en mondiale reguleringsarbitrage te vermijden?

Coördinatie en volledige overeenstemming in het kader van de G20 is van fundamenteel belang. Volgens het voorstel van de FSB (8 juni 2012) helpt de mondiale norm voor identificatie van juridische entiteiten (legal entity identifier – LEI) de tekortkomingen op statistisch gebied te overwinnen, het risicobeheer in bedrijven te optimaliseren, de beoordeling van prudentiële macro- en microrisico's te verbeteren, marktmisbruik tegen te gaan en financiële fraude te bestrijden.

a)

Hoe kijkt u tegen de maatregelen aan die op EU-niveau reeds zijn genomen om schaduwbankkwesties te behandelen?

Het EESC heeft in diverse adviezen zijn steun betuigd aan de maatregelen die op EU-niveau zijn genomen, waaronder de MiFID-richtlijn (2), de richtlijn betreffende beheerders van alternatieve beleggingsinstellingen (AIFMD) (3), de verordeningen inzake ratingbureaus (4) enz. Vermeldenswaardig in dit verband zijn de Richtlijnen Kapitaalvereisten (RKV III (5) en RKV IV (6)) en de Richtlijn Solvabiliteit II (7).

a)

Bent u het eens met de analyse van de kwesties die momenteel bestreken worden door de vijf hoofdterreinen waarop de Commissie verder opties onderzoekt?

Ja. Het is van fundamentaal belang dat niet alleen in Europa maar ook op internationaal niveau een zo efficiënt mogelijke regelgeving wordt ingevoerd. De geldmarktfondsen zijn bijv. vooral in de VS gevestigd.

b)

Moeten er nog andere kwesties worden behandeld? Zo ja, welke?

c)

Welke, eventuele, wijzigingen van het actuele EU-reguleringskader zouden noodzakelijk zijn om de hierboven geschetste risico's en problemen naar behoren aan te pakken?

Antwoord op vraag b) en c): gedragscode voorgesteld door Paul Tucker, vicepresident van de Bank of England en lid van de FSB (conferentie van Brussel, 27 april 2012):

d)

Welke andere maatregelen, zoals verhoogde monitoring of niet-bindende maatregelen moeten worden bekeken?

Het EESC stelt voor:

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/44

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) spreekt zijn waardering uit voor de mededeling van de Europese Commissie, omdat het groot belang hecht aan een snelle overschakeling op een algemeen systeem voor elektronische aanbesteding (e-aanbesteding). Daarmee zijn in enkele lidstaten al positieve ervaringen opgedaan. De aanbestedingsmarkt is enorm groot en bedraagt ongeveer 20 % van het bbp van de EU.

1.2

In een zeer slechte conjuncturele situatie als de huidige, die wordt gekenmerkt door begrotingsaanpassingen met zware gevolgen voor de burgers, is de houding tegenover Europa en zijn initiatieven uiterst negatief. De Europese instellingen zullen een enorme inspanning moeten leveren om zich opener op te stellen en helder en inzichtelijk te maken waarom bepaalde besluiten worden genomen. De Europese Commissie, de enige EU-instelling die wetgeving mag voorstellen, draagt de bijzondere verantwoordelijkheid om de burgers niet alleen te informeren over haar voorstellen, maar ook te overtuigen van het nut daarvan. Het EESC zet zich eveneens daarvoor in. De Commissie zou in dit verband zo veel mogelijk met de andere instellingen, waaronder de adviesorganen van de EU, moeten samenwerken.

1.3

Het EESC wijst erop hoezeer rechtlijnige bezuinigingen op overheidsbegrotingen en de daarmee gepaard gaande vervroegde uittreding van de oudere en bekwamere personeelsleden die zich bezighouden met aanbestedingsprocedures, het menselijk kapitaal van overheidsdiensten langzamerhand uithollen. Het roept de lidstaten op niet willekeurig te bezuinigen, hetgeen slechts voor korte tijd budgettaire verlichting zal bieden, aangezien overheidsdiensten vervolgens in veel gevallen een beroep zullen moeten doen op externe deskundigen, omdat het personeel dat is gebleven, nog niet over de noodzakelijke knowhow beschikt.

1.4

Het EESC onderstreept het belang van e-aanbesteding vanwege de potentiële voordelen daarvan wat betreft:

1.5

De Commissie denkt dat het mogelijk is om de overschakeling medio 2016 te voltooien (waarschijnlijk wordt dat 2017, aangezien er voor de omzetting twee jaar nodig is). In vergelijking met wat er de afgelopen 8 jaar is gerealiseerd, betekent dit dat er veel sneller te werk zal moeten worden gegaan. Het EESC vindt dit een goede en ambitieuze doelstelling, die echter alleen kan worden gehaald als aan een aantal in dit advies genoemde voorwaarden wordt voldaan m.b.t. normalisatie, interoperabiliteit en toegankelijkheid. Worden deze voorwaarden niet in acht genomen, dan bestaat het gevaar dat de markt nog verder versnippert.

1.6

Het EESC kan zich vinden in de geformuleerde doelstellingen, maar merkt toch op dat ondanks alle reeds geleverde inspanningen het percentage e-aanbestedingen tot nu toe erg laag blijft. De Commissie legt momenteel de laatste hand aan een studie (die dit jaar nog moet verschijnen) waarin de cijfers per land zullen worden gegeven. In Italië bijvoorbeeld bedraagt het percentage e-aanbestedingen 4 %.

1.7

Het EESC hekelt ten zeerste de houding van enkele lidstaten die nauwelijks met de Commissie samenwerken. De desbetreffende landen zijn tegen verandering en zijn niet voornemens hun aanbestedingsmarkt te openen voor concurrenten omdat ze hun eigen bedrijfsleven willen beschermen en hun aanzienlijke economische en politieke macht op dit terrein niet willen opgeven.

1.8

In dit verband spreekt de Commissie in haar mededeling over „inertie”. Het EESC vindt dat veeleer sprake is van „passief verzet” tegen veranderingen en van gevoeligheid voor protectionistisch getinte nationale druk. Als alle aanbestedingen elektronisch bekend worden gemaakt, iets wat met name het mkb heel graag zou willen, zou een drempel voor Europese procedures overbodig worden en nadelig uitpakken.

1.9

Het EESC is van mening dat behoud van de drempels een obstakel vormt voor de ontwikkeling van de interne markt en voor gelijke mededingingsvoorwaarden.

1.10

Communicatie. Burgers, ondernemingen en lokale en nationale overheden moeten overtuigd raken van het nut van de voorgestelde instrumenten. Daartoe dienen op geïntegreerde wijze middelen te worden geïnvesteerd in voorlichtings-, communicatie- en opleidingsactiviteiten. Er mag geen sprake zijn van geïsoleerde initiatieven.

1.11

Transparantie. De elektronische publicatie van openbare aanbestedingen zal onmiddellijk leiden tot meer transparantie. Het EESC stelt voor om naast de aankondiging van de opdracht ook de voortgang van werkzaamheden t.o.v. de planning alsmede de einddatum van werkzaamheden of de leveringsdatum van goederen online te publiceren. Meer transparantie zal fraude steeds moeilijker maken, waardoor overheidsdiensten nog meer geld zullen besparen en de marktefficiëntie verder zal toenemen.

1.12

Interoperabiliteit en normalisatie. Het EESC hecht groot belang aan interoperabiliteit tussen de diverse platforms (vaak portaalsites) en aan normalisatie van de processen en van de elektronische documenten die in de diverse fasen van een aanbestedingsprocedure worden uitgewisseld. Een wildgroei van geïsoleerde platforms en verschillende formaten en processen belemmert de digitalisering van openbare aanbestedingen en weerhoudt leveranciers, met name kleine en middelgrote ondernemingen, ervan om daaraan deel te nemen. De Commissie zou niet langer meer moeten wachten met het aanbevelen van één Europese (of internationale) norm voor aanbestedingsprocedures. In dit verband zij met name gewezen op de werkzaamheden van de CEN in het kader van de workshop „Business Interoperability Interfaces (BII) for Public procurement in Europe” (1) en de verwerking van de BII-profielen in de PEPPOL-specificaties.

1.13

Fragmentatie. Het ontbreken van een Europese strategie heeft zowel op nationaal als decentraal niveau (in Duitsland, Italië en andere landen) geleid tot de ontwikkeling van niet-compatibele platforms en identificatie-instrumenten. Volgens mkb-verenigingen heeft dit bijna altijd tot gevolg dat van de indiening van offertes wordt afgezien. Soms is er ook sprake van buitensporig hoge, ongerechtvaardigde beheerskosten, vooral voor kleine en middelgrote ondernemingen. Het EESC vindt dat de EU de marktfragmentatie adequaat moet bestrijden.

1.14

Toegankelijkheid en eenvoud Het EESC benadrukt dat de voordelen voor de markt, voor overheidsdiensten en voor de burgers alleen kunnen worden gerealiseerd als de systemen toegankelijk zijn. Dit betekent dat moet worden gezorgd voor lage kosten, gemakkelijk te beheren en te onderhouden systemen, genormaliseerde modules, procedures en oplossingen alsook voor een gemeenschappelijk glossarium, hetgeen een nuttig instrument is om taalproblemen op te lossen (en op zijn beurt ook weer toegankelijk en gebruiksvriendelijk moet zijn). Dit alles overeenkomstig de uitgangspunten die de Commissie in haar Small Business Act beloofde in acht te nemen.

1.15

Sociale ondernemingen. Het EESC raadt aan om er bij de overschakeling op elektronische aanbestedingsinstrumenten zorgvuldig op te letten dat deze instrumenten toegankelijk zijn voor sociale ondernemingen. Veel sociale diensten worden geleverd door dit soort ondernemingen, die een heel belangrijke plaats innemen in de hulp- en zorgverlening.

1.16

De Europese regels zouden bij aanbestedingen boven de drempelwaarden moeten voorzien in steun voor kleine en middelgrote ondernemingen, teneinde hen in staat te stellen te voldoen aan de gestelde kapitaal- en ervaringseisen, bijv. via tijdelijke consortia of verenigingen van ondernemingen. De situatie in Portugal is in dit verband veelzeggend. Daar wordt 87 % van de aanbestedingen in de wacht gesleept door kleine of middelgrote ondernemingen, maar in waarde zijn die slechts goed voor 19 % van de aanbestedingsmarkt.

2.1

In de mededeling wordt het strategische belang van e-aanbesteding duidelijk gemaakt en worden de belangrijkste acties uiteengezet waarmee de Commissie de overschakeling op volledige e-aanbesteding in de EU wil ondersteunen.

2.2

Overheidsdiensten die al op e-aanbesteding zijn overgeschakeld, hebben besparingen van 5 à 20 % geboekt. Wanneer wordt uitgegaan van het laagste percentage, dan zou vanwege de omvang van de Europese aanbestedingsmarkt toch nog een totale besparing van meer dan 100 miljard euro worden behaald als alle aanbestedingen in de EU elektronisch zouden verlopen.

2.3

Wat openbare aanbestedingen (2) betreft, is de Commissie, zoals voorzien in de Akte voor de interne markt van 2011 (3), met een aantal voorstellen gekomen om de overschakeling op e-aanbesteding in de EU medio 2016 te voltooien (4). Het uiteindelijke doel is een systeem van volledige e-aanbesteding waarbij alle fasen van de procedure - van de aankondiging (e-aankondiging) tot en met de betaling (e-betaling) - elektronisch worden afgewikkeld (5).

2.4

E-aanbesteding kan, vooral voor kleine en middelgrote ondernemingen, tot verbeterde transparantie van en toegang tot aanbestedingsprocedures bijdragen en aldus grensoverschrijdende concurrentie, innovatie en groei op de interne markt stimuleren.

2.5

De Commissie noemt twee grote obstakels voor de benutting van e-aanbesteding:

2.6

Om de geformuleerde doelstellingen te verwezenlijken heeft de Commissie een uit 15 punten bestaand actieplan uitgewerkt.

3.1

Het EESC erkent het belang van een herziening van het rechtskader voor openbare aanbestedingen en van een geleidelijke overschakeling op volledige e-aanbesteding, waarbij voor een aantal fasen van het aanbestedingsproces het gebruik van elektronische communicatiemiddelen verplicht wordt gesteld.

3.2

De door de Commissie voorgestelde routekaart voor de geleidelijke invoering van e-aanbesteding is zeer ambitieus en zou, indien correct nagevolgd, grote voordelen opleveren voor alle spelers op de markt voor overheidsopdrachten. Gelet op de verschillen in ontwikkeling van e-aanbesteding in de lidstaten, waardoor er al sprake is van fragmentatie van oplossingen en platforms, zou het ontbreken van strategische en operationele richtsnoeren, als niet aan bepaalde minimale basisvoorwaarden wordt voldaan, ertoe kunnen leiden dat de markt verder versnippert.

3.3

De ontwikkeling van e-aanbesteding mag echter niet indruisen tegen het beginsel van de „meestbiedende”, zoals voorzien in het voorstel voor een richtlijn inzake „overheidsopdrachten” (6).

3.4

Het EESC hecht groot belang aan interoperabiliteit tussen de diverse platforms (vaak portaalsites) en aan toegankelijkheid van de processen en van de elektronische documenten die in de diverse fasen van een aanbestedingsprocedure worden uitgewisseld. Het is zaak te voorzien in een Europese (of internationale) open norm voor (software)oplossingen voor e-aanbestedingen van overheidsdiensten. Een wildgroei van geïsoleerde platforms en verschillende formaten en processen belemmert de digitalisering van openbare aanbestedingen en weerhoudt leveranciers, met name kleine en middelgrote ondernemingen, ervan om daaraan deel te nemen. De werkzaamheden van het Europees Comité voor Normalisatie (CEN) in het kader van de workshop „Business Interoperability Interfaces for Public procurement in Europe” hebben „interoperabele standaardprofielen” opgeleverd voor de implementatie van genormaliseerde softwareoplossingen.

3.5

Teneinde de bestaande obstakels uit de weg te ruimen vindt het EESC het terecht dat de Commissie specifieke maatregelen neemt om het gebruik van internationale of Europese open normen verplicht te stellen met het oog op de implementatie van technisch interoperabele oplossingen. Voor de correcte toepassing van open normen zouden richtsnoeren moeten worden uitgewerkt op basis van de werkzaamheden van het CEN in het kader van de in de vorige paragraaf genoemde workshop en de toepassing daarvan in het PEPPOL-project. De Digitale Agenda voor Europa voorziet expliciet (7) in een maatregel ter bevordering van de normalisatie van e-aanbesteding via de benutting van specifieke technologieën die door alle leveranciers van ICT-oplossingen en -diensten kunnen worden geïmplementeerd.

3.6

Het EESC wijst erop dat e-aanbesteding een fundamentele bijdrage kan leveren aan het vergroten van de transparantie van openbare-aanbestedingsprocedures en aan de bestrijding van fraude. Dankzij de elektronische instrumenten kan de gehele procedure alsook de uitvoering van de opdracht door de dienstverlener, worden gecontroleerd en geëvalueerd. Dat is belangrijk om te garanderen dat de publieke sector zo transparant mogelijk te werk gaat (e-transparantie), en kan, vooral voor kleine en middelgrote ondernemingen, een grote prikkel zijn om instrumenten voor e-aanbesteding te gaan gebruiken. De situatie in Portugal vormt in dit licht een goed praktijkvoorbeeld (8), net als die in Litouwen. Daar is het gebruik van e-aankondiging, e-toegang en e-indiening verplicht gesteld, wat al de volgende voordelen heeft opgeleverd: een daling van de prijzen van de ingekochte goederen en diensten (14-55 %), een stijging van het aantal deelnemers aan aanbestedingsprocedures (20-90 %), en een afname van de duur van de procedures (van 46 naar 11 dagen).

3.7

Initiatieven voor e-aanbesteding dienen te voorzien in steun voor training van kleine en middelgrote ondernemers in het gebruik van de technologie, en moeten hen doordringen van de voordelen daarvan. Essentieel zijn investeringen in opleidingen voor werknemers in de particuliere en publieke sector. Het EESC vindt ondersteuning daarvan zeer nuttig. Kleine en middelgrote ondernemingen zouden gebruik kunnen maken van hun brancheorganisaties.

3.8

Er bestaan taalbarrières en in de mededeling wordt door onvoldoende aandacht aan geschonken. De op de e-aanbestedingsplatforms beschikbare informatie zou behalve in de taal van de desbetreffende lidstaat in minimaal één andere Europese taal beschikbaar moeten zijn. Dat zou echter buitensporig hoge extra kosten met zich kunnen meebrengen. Een oplossing zou kunnen zijn om de Commissie een online vertaaltool speciaal voor e-aanbestedingen te laten ontwikkelen.

3.9

De Commissie gaat voorbij aan de problematiek omtrent de zichtbaarheid van opdrachten beneden de drempelwaarden op de interne markt, die vooral voor het mkb en micro-ondernemingen relevant is. Volgens het EESC is het moment gekomen om na te denken over de vraag of de drempels wel behouden moeten blijven, want met de elektronische publicatie van aanbestedingen zullen alle opdrachten voor iedereen toegankelijk worden.

4.1

Het EESC is het ermee eens dat moet worden overgeschakeld op e-aanbesteding. Hoewel de Commissie de nadruk legt op de beginfasen van het aanbestedingsproces (bekendmaking van aankondigingen, toegang tot aanbestedingsdocumenten, indiening van inschrijvingen, evaluatie van de voorstellen en gunning van de opdracht), zouden ook de fasen volgend op de gunning van de opdracht (bestelling, facturering en betaling) in aanmerking moeten worden genomen en zou informatie over het verloop van aanbestedingen, opgetreden problemen, uitvoeringstermijnen en kosten moeten worden gepubliceerd.

4.2

Harmonisatie van technische vereisten is essentieel voor de ontwikkeling van IT-oplossingen en -diensten die lokaal, nationaal en grensoverschrijdend kunnen worden toegepast. Het EESC moedigt de Commissie dan ook ten zeerste aan om uitvoering te geven aan de hiertoe geformuleerde hoofdactie 2. Dat is niet alleen van bijzonder groot belang voor overheidsdiensten, maar met name ook voor leveranciers, die dankzij zo'n harmonisatie gebruik zullen kunnen maken van op Europees niveau genormaliseerde en interoperabele oplossingen.

4.3

Het gebruik van elektronische handtekeningen is zeer complex als grensoverschrijdende transacties in het geding zijn. Het is dus wenselijk dat er maatregelen worden genomen om voor meer interoperabiliteit te zorgen. Opgemerkt zij echter dat bijvoorbeeld Portugal, gevraagd naar problemen bij de benutting van e-aanbesteding, niet alleen wijst op het gebrek aan interoperabiliteit tussen de diverse e-aanbestedingsplatforms, maar ook op de buitensporige vereisten voor het gebruik van elektronische handtekeningen en op de kosten van tijdstempeldiensten (9).

4.4

De bevordering van eenvoudige oplossingen en de verspreiding van beste praktijken zijn zonder twijfel zeer nuttig voor e-aanbestedingsprojecten. Bij de ontwikkeling van oplossingen moet rekening worden gehouden met de behoeften die het mkb heeft, met name in de e-indieningsfase. De bevindingen van de deskundigengroep E-tendering van de Commissie zijn in dit verband van groot belang en zouden ter beoordeling aan belanghebbenden kunnen worden voorgelegd.

4.5

De belangrijkste kwestie waarop de Commissie zich zou moeten richten, is de vraag hoe de diverse e-aanbestedingsoplossingen op de interne markt moeten worden geïmplementeerd. Met name in het kader van het PEPPOL-project (Pan-European Public Procurement Online), waaraan 11 landen hebben deelgenomen, zijn technische specificaties ontwikkeld voor genormaliseerde oplossingen voor de kritiekere fasen van het aanbestedingsproces alsook een open platform voor de uitwisseling van standaarddocumenten, waarmee volledige interoperabiliteit tussen de verschillende Europese platforms wordt gerealiseerd.

4.5.1

Het PEPPOL-project omvat onder meer: instrumenten voor de validering van elektronische handtekeningen m.b.v. elektronische, door Europese officiële instanties afgegeven certificaten; een Virtual Company Dossier voor de presentatie van bedrijfsinformatie op een standaardwijze (verklaringen en bewijzen); een elektronische catalogus voor de presentatie van product- en dienstenoffertes in een standaardformaat; elektronische bestelling en facturering met vaste procedures voor aankopers en leveranciers voor de uitwisseling van informatie t.b.v. reguliere handelingen; een infrastructuur voor de verzending van elektronische documenten (netwerk) op basis van gemeenschappelijke, nationaal compatibele normen, die de afzonderlijke gemeenschappen/e-aanbestedingssystemen met elkaar verbindt.

4.5.2

Het Europese VCD-systeem (Virtual Company Dossier) verschaft informatie over de criteria en de vereiste verklaringen/bewijzen voor deelname aan aanbestedingen in de lidstaten en functioneert op soortgelijke wijze als eCertis (een informatiesysteem om na te gaan welke verklaringen/bewijzen vaak worden vereist in aanbestedingsprocedures in de 27 lidstaten, toetredend land Kroatië, kandidaat-lidstaat Turkije en de drie EER-lidstaten IJsland, Liechtenstein en Noorwegen). Maar eCertis heeft momenteel de vorm van een databank, terwijl het VCD-systeem meer interfaces omvat om ook koppelingen met andere diensten te leggen. eCertis zou soortgelijke kenmerken als het VCD-systeem moeten krijgen. De Commissie zou voor conformiteit moeten zorgen, de juridische informatie in het systeem moeten bijwerken en zowel de dienstverlening als technische ondersteuning moeten bieden.

4.5.3

Het EESC hoopt dat de Commissie en de lidstaten zich krachtig zullen uitspreken vóór een grotere rol voor de vereniging OpenPEPPOL. Het is immers uiterst belangrijk dat de technische specificaties behouden en verder ontwikkeld worden en door de Europese publieke sector worden gebruikt voor aanbestedingen. Dit zal zorgen voor normalisatie en interoperabiliteit in de diverse fasen van het aanbestedingsproces, zowel die voor als na gunning, zodat marktfragmentatie wordt voorkomen.

4.6

Ook het EESC vindt het noodzakelijk de ontwikkeling van e-aanbestedingsinfrastructuur via de Connecting Europe Facility (CEF) te financieren en te ondersteunen, voortbouwend op hetgeen al door de lidstaten van het PEPPOL-consortium is gerealiseerd met de infrastructuur voor de verzending van documenten (netwerk) die de verschillende systemen in Europa met elkaar verbindt. Het EESC onderstreept dat het belangrijk is een open, toegankelijke en veilige infrastructuur die is gebaseerd op gemeenschappelijke normen te behouden. Het is wenselijk de Structuurfondsen aan te wenden om de benutting daarvan voor openbare aanbestedingen te vergemakkelijken.

4.7

Het EESC beveelt aan om een geïntegreerde communicatiestrategie uit te werken op basis van bestaande structuren, in het bijzonder OpenPEPPOL, in samenwerking met het Enterprise Europe Network, m.b.v. netwerkprogramma's voor regio's en gemeenten. Deze strategie zou voor rekening kunnen worden genomen door de Commissie, OpenPEPPOL en het nieuwe pilotproject A (KCI ICT PSP) Basic Cross Sector Services (BCSS) voor wat betreft e-aanbesteding.

4.8

Het EESC steunt het besluit van de Commissie om haar eigen aanbestedingsprocedures volledig te digitaliseren en de door haar ontwikkelde open source-oplossingen beschikbaar te stellen.

4.9

Het EESC erkent dat het noodzakelijk is om toezicht te houden op de mate waarin de e-aanbestedingsinstrumenten gebruikt gaan worden, en om de baten van dat gebruik in kaart te brengen. De Commissie zou zodra de richtlijn is goedgekeurd, ieder kwartaal een verslag moeten publiceren over de vooruitgang die in kwalitatief en kwantitatief opzicht in de lidstaten met e-aanbesteding is geboekt.

4.10

Tegelijkertijd is internationaal overleg over het gebruik van e-aanbestedingsinstrumenten cruciaal om voor meer transparantie en concurrentie te zorgen. De toepassing van internationale normen blijkt hier eens te meer onmisbaar en daarom moeten de ontwikkelingen op dit terrein op de voet worden gevolgd. Met name moet worden nagegaan in hoeverre door de Europese publieke sector de CEN BII-normen en de PEPPOL-specificaties worden gebruikt voor e-aanbestedingen en dient de toepassing daarvan te worden aanbevolen.

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/49

1.1

Binnen een geglobaliseerde en erg concurrentiegevoelige economie is het Europese staatssteunbeleid van strategisch belang.

1.2

De in de Commissiemededeling voorgestelde hervorming dient volgens het EESC te worden gesteund, aangezien ze erop gericht is

1.3

Het EESC is het met de Commissie eens dat er samenhang bestaat tussen doeltreffende staatssteun enerzijds en de doelstelling duurzame en inclusieve ontwikkeling anderzijds. Deze samenhang moet worden versterkt. Via een gericht staatssteunbeleid zal het mogelijk zijn innovatie (waaronder sociale innovatie) te stimuleren, groene technologieën in te zetten, menselijk kapitaal te ontwikkelen en milieuschade te vermijden. Middels een doelgericht en dynamisch beleid inzake overheidssteun kan actief worden bijgedragen tot een hoog niveau van werkgelegenheid en sociale samenhang.

1.4

Deze hervorming – die zowel qua doelstellingen, modaliteiten en tijdsschema ambitieus is – dient echter op een aantal punten te worden gepreciseerd.

1.5

Het EESC verzoekt de Commissie een aantal begrippen in de Mededeling te verduidelijken.

1.6

De geplande hervormingen roepen bij het EESC een aantal vragen op.

1.7

Tot slot stelt het EESC een aantal aanpassingen voor die het net als de Commissie en de Raad nodig acht om het mkb te ondersteunen nu het wordt geconfronteerd met concurrentiedruk uitgaande van bedrijven in derde landen, waar de rechtstreekse en onrechtstreekse steun omvangrijker is en op een minder transparante manier wordt toegekend.

1.7.1

Aangezien de-minimissteun betekent dat via kleine bedragen een positief effect wordt bereikt voor het mkb en de microbedrijven, terwijl de interne markt er weinig gevolgen van ondervindt, stelt het EESC voor om het maximumbedrag voor de-minimissteun, die gedurende een onafgebroken periode van drie jaar aan een bedrijf wordt toegekend, permanent op te trekken van 200 000 euro naar 500 000 euro, net als onlangs voor de diensten van algemeen economisch belang is besloten.

1.7.2

Aangezien het Europese mkb steun nodig heeft om zijn internationale marktactiviteiten uit te bouwen, stelt het EESC voor artikel 27, lid 3 van Verordening (EG) nr. 800/2008 (Algemene Groepsvrijstellingsverordening) aan te passen teneinde steun voor mkb-deelname aan vakbeurzen en tentoonstellingen gedurende een tot drie jaar beperkte periode verenigbaar te verklaren met de gemeenschappelijke markt.

1.8

Op basis van zijn ervaring formuleert het EESC drie praktische aanbevelingen aan de Commissie.

2.1

De Commissie is voornemens het Europese staatssteunbeleid op drie belangrijke punten te hervormen:

2.2

Deze hervorming vindt haar oorsprong in een gemengde beoordeling van het huidige beleid.

2.3

Om hiervoor een oplossing te vinden waarbij alle mogelijkheden van de interne markt (energie, transport, digitale technologieën) worden benut, stelt de Commissie een hervorming voor die zowel qua doelstellingen, modaliteiten en tijdsschema ambitieus is.

2.4

De doelstellingen van de hervorming zijn ambitieus omdat het de bedoeling is, enerzijds, om de groei in Europa te bevorderen via een van de oudste en meest geïntegreerde Europese beleidsgebieden en, anderzijds, om in de procedures vrij radicale verbeteringen door te voeren, al bevat de Mededeling geen cijfers of verdere details in dit verband.

2.5

De voorgestelde hervorming is ambitieus wat haar modaliteiten betreft aangezien de Commissie in één keer en binnen een „geïntegreerde strategie” een samenhangend geheel van aanpassingen wil doorvoeren:

2.6

De kalender van de voorgestelde hervorming is ambitieus omdat de Commissie de voorstellen inzake de herziening van de Procedureverordening en de Machtigingsverordening tegen het najaar van 2012 goedgekeurd zou willen zien, terwijl de andere onderdelen van het „pakket” zouden moeten zijn goedgekeurd vóór eind 2013, d.w.z. vóór de financiële vooruitzichten voor 2014-2020 een aanvang kunnen nemen.

3.1.1

Het EESC schaart zich achter de in de Commissiemededeling geformuleerde doelstellingen om „het makkelijker [te] maken om steunmaatregelen te behandelen die goed ontworpen zijn, toegesneden zijn op het aanpakken van marktfalen en doelstellingen van gemeenschappelijk belang”, met name door het handhavingsbeleid toe te spitsen op de zaken die de grootste impact op de interne markt hebben, door regels te stroomlijnen en de besluitvorming te versnellen.

Deze benadering sluit aan bij een meer algemene ontwikkeling van het mededingingsrecht, zowel op het vlak van concurrentieverstorende activiteiten (kartels en misbruik van machtsposities) als wat betreft de controle op concentraties.

3.1.2

Concurrentieverstorende activiteiten: de via Verordening (EG) nr. 1/2003 (1) gerealiseerde „modernisering van het mededingingsrecht” en de hiermee verband houdende teksten hebben de weg geëffend voor een gedecentraliseerde toepassing van het mededingingsrecht, met name door het systeem van voorafgaande aanmelding af te schaffen. Op deze manier kan de Commissie haar inspanningen concentreren op de strijd tegen de ernstigste inperkingen en misbruiken, in het bijzonder kartelvorming. De modernisering is gepaard gegaan met een versterkte samenwerking tussen enerzijds een netwerk van nationale mededingingsautoriteiten en anderzijds de Commissie.

3.1.3

Controle op concentraties: commissaris Almunia heeft onlangs aangekondigd dat het Europees systeem inzake controle op concentraties zou kunnen worden herzien, vooral omdat de Commissie zich zo zou kunnen toespitsen op de concentraties waarbij de kans op marktimpact het grootst is (2). Op korte termijn zouden de minst problematische gevallen op een eenvoudigere manier moeten worden behandeld – via een verbeterde „vereenvoudigde procedure” – en zou de procedure voor voorafgaande kennisgeving moeten worden herzien. Op langere termijn zou het systeem voor controle op concentraties zelf voor herziening in aanmerking kunnen komen, door niet-controlerende minderheidsacquisities te onderzoeken en ervoor te zorgen dat systemen op nationaal en Europees niveau m.b.t. bestaande drempels en verwijzingen beter op elkaar worden afgestemd.

3.2.1

Het EESC herhaalt dat het voorstander is van een algemeen raamwerk inzake staatssteun, waarbij wordt ingezet op een steunbeleid dat (3):

3.3.1

Het EESC is zich ervan bewust dat, als de Commissie haar handhavingsbeleid op de meest problematische zaken toespitst, dit onder meer betekent dat de van verplichte aanmelding vrijgestelde steunmaatregelen worden uitgebreid. Hierdoor zou automatisch een grotere verantwoordelijkheid bij de lidstaten komen te liggen. Het EESC wijst er echter op dat er in dit verband rekening moet worden gehouden met de bijzondere aard van het staatssteunrecht. Staten en – meer in het algemeen – alle overheidslichamen die steun kunnen toekennen, zijn in zekere zin terzelfder tijd „rechter en partij”.

3.3.2

Als lidstaten op het vlak van staatssteuntoezicht meer verantwoordelijkheden krijgen, bestaat het risico dat ze de regels ook op een subjectieve manier toepassen, elkaar oneerlijk behandelen en opnieuw hun toevlucht nemen tot een zeker economisch patriottisme, waardoor bedrijven uiteindelijk met grotere rechtsonzekerheid worden geconfronteerd.

3.3.3

Er zijn verschillende oplossingen mogelijk om dit type risico zo veel mogelijk te beperken.

3.4.1

Tijdens de economische en financiële crisis (2008-2011) hebben de Commissie en de lidstaten blijk gegeven van reactievermogen door een pakket specifieke documenten goed te keuren (5). Met name de grotere samenwerking vanwege de lidstaten en de talrijke inspanningen van de diensten van de Commissie hebben het mogelijk gemaakt om snel beslissingen te nemen, tot tevredenheid van de lidstaten en de bedrijfswereld.

3.4.2

Algemeen gesproken blijven de procedures voor de betrokken partijen echter buitensporig lang en ingewikkeld. Het EESC onderschrijft dus het voornemen van de Commissie om voor een snellere behandeling van dossiers te zorgen, door de administratieve procedures te verbeteren en de lidstaten op hun verantwoordelijkheid te wijzen en zo transparantie en efficiëntie te garanderen. Het is belangrijk dat de behandeling van dossiers zo veel mogelijk het ritme van de economische activiteit volgt.

3.4.3

De „vereenvoudigde procedure” voor de behandeling van bepaalde soorten staatssteun (6) zou dan ook kunnen worden uitgebreid, mits dit binnen een welomlijnd kader gebeurt. Binnen deze procedure onderzoekt de Commissie enkel of een steunmaatregel met de bestaande regelingen en praktijken overeenstemt.

3.5.1

Het is van fundamenteel belang dat het staatssteunrecht op een doeltreffende manier wordt toegepast. Toch stelt het EESC vast dat nationale rechterlijke instanties vaak niet in staat zijn om dit te garanderen, met name in het geval van bedrijven die het slachtoffer zijn van de toekenning van illegale steun aan concurrerende ondernemingen. Hiervoor zijn meerdere redenen te vinden, waaronder de onvoldoende kennis van het Europese mededingingsrecht bij magistraten en de procedurele beperkingen inherent aan elke rechtszaak.

3.5.2

Het is nodig oplossingen te zoeken om de toepassing van het staatssteunrecht in de praktijk te versterken. Zowel bedrijven als nationale rechterlijke instanties zouden over doeltreffendere instrumenten en procedures moeten beschikken.

4.1.1

Het EESC schaart zich achter de doelstelling enkel steunmaatregelen goed te keuren die (i) bijdragen tot groei door marktfalen aan te pakken (staatssteun moet inderdaad een aanvulling zijn op – en geen vervanging van – particuliere middelen) en (ii) een stimulerend effect hebben en de begunstigde er met andere woorden toe aanzetten om activiteiten te ontplooien die hij/zij zonder de steun niet had ontplooid.

4.1.2

In deze context moet het begrip „marktfalen” noodzakelijkerwijs worden verduidelijkt en toegelicht aan de hand van voorbeelden uit verschillende sectoren, met name aan de hand van de bestaande Europese rechtspraak. Op deze manier kunnen zowel overheidsinstanties als bedrijven dit begrip op een uniforme manier interpreteren en het in aanmerking nemen bij de vormgeving van steunmaatregelen.

4.2.1

In paragraaf 16 en 17 van de Mededeling wordt verwezen naar het mededingingsbeleid van derde landen: de Commissie besluit dat de EU over een transparanter kader voor vergelijkbare steunvolumes beschikt. Hiervoor baseert de Commissie zich echter op een vergelijkende WTO-studie uit 2006. Het EESC vraagt de Commissie de WTO om een actuelere studie te verzoeken, aangezien verschillende WTO-leden die niet tot de EU behoren door de crisis hun toevlucht hebben genomen tot massale subsidies, vooral in industriële sectoren. Het is immers wenselijk dat het toekomstige mededingingsbeleid vanaf 2013 gebaseerd wordt op een actueel en nauwkeurig beeld van de situatie die zich – nu de wereldwijde crisis de economische concurrentie heeft versterkt – laat optekenen in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, China, India en Brazilië. Hierbij moet ook rekening worden gehouden met de steun die op deelstaatniveau wordt toegekend.

4.2.2

Door de staatssteunregels toe te passen moet de concurrentiepositie van bedrijven op de interne markt en op internationaal vlak kunnen worden versterkt. Europese bedrijven worden echter geconfronteerd met concurrentie vanwege ondernemingen uit derde landen, die in hun wetgeving soms geen enkele beperking op staatssteun kennen. Dit kan ertoe leiden dat de mededinging ernstig wordt verstoord ten nadele van de Europese bedrijven, zoals ook in de Commissiemededeling wordt vastgesteld (7).

4.2.3

Met inachtneming van haar bevoegdheden onderneemt de Commissie stappen om wereldwijd gelijke concurrentievoorwaarden te creëren, met eerlijke mededinging als centraal begrip. De herziening van het staatssteunrecht dient dus te worden gecoördineerd met het optreden van de Commissie inzake de instrumenten van het handelsbeleid (WTO-regels, bilaterale vrijhandelsakkoorden).

4.3.1

In het Voorstel voor een verordening tot vaststelling van een programma voor het concurrentievermogen van ondernemingen en voor kleine en middelgrote ondernemingen (2014 - 2020) (COM(2011) 834 final) erkent de Commissie dat het mkb moet worden ondersteund om zowel binnen de EU als naar alle andere landen te kunnen uitvoeren en zo groeimogelijkheden te vinden. Met het oog daarop wordt gepland via het Entreprise Europe Network te voorzien in steun en ondersteunende diensten voor kleine en middelgrote ondernemingen met groeiperspectieven.

4.3.2

Toch lijkt de benadering van de Commissie terzelfder tijd te restrictief. Zo worden in artikel 27 van Verordening (EG) nr. 800/2008 (6 augustus 2008) bijvoorbeeld verschillende cumulatieve voorwaarden gesteld voor de deelname van kleine en middelgrote ondernemingen aan beurzen en salons: de steunintensiteit mag niet meer dan 50 % van de in aanmerking komende kosten bedragen, de steun wordt enkel toegekend aan kleine en middelgrote ondernemingen die voldoen aan de EU-definitie van deze term en de steun wordt slechts toegekend voor de eerste deelname aan een vakbeurs of tentoonstelling.

4.3.3

Dit criterium van de eerste deelname past niet binnen een internationale ontwikkelingsstrategie waarbij een aanwezigheid van minstens drie jaar op dezelfde markt nodig is vooraleer de precieze ontwikkelingsstrategie (vertegenwoordiger, vestiging, verdeler) kan worden bepaald. Het EESC stelt dan ook voor om in artikel 27, lid 3 het criterium van de „eerste deelname” te vervangen door het criterium van de „eerste drie opeenvolgende jaren dat een onderneming aan een bepaalde vakbeurs of tentoonstelling deelneemt”, waarbij de andere twee criteria ongewijzigd blijven.

4.4.1

De EU zal moeten garanderen dat via staatssteun een aanzet wordt gegeven tot innovatie (ook vanuit sociaal oogpunt, via de steun voor sociale innovatie die in de „Innovatie-Unie” al erkend is), tot gebruik van groene technologieën en tot ontplooiing van het menselijk kapitaal binnen een model van duurzame ontwikkeling. Het EESC stelt tevreden vast dat steun voor sociale innovatie gaandeweg erkend wordt als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt (8) en hoopt dat dit in de toekomst nog vaker het geval zal zijn naarmate het staatssteunbeleid verder wordt gemoderniseerd.

4.4.2

Het EESC schaart zich ook achter staatssteun voor onderzoek en ontwikkeling m.b.t. het vormgeven, realiseren en in de handel brengen van producten, programma's en diensten ten behoeve van kwetsbare groepen in de samenleving (met name gehandicapten) (9).

15.1.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/54

1.1

De Commissie heeft op 22 mei 2012 de Europese consumentenagenda goedgekeurd. De agenda biedt een beleidskader voor het consumentenbeleid gecentreerd rond vier grote doelstellingen: versterking van de consumentenveiligheid, betere voorlichting, betere handhavings- en verhaalmiddelen en aanpassing van de voornaamste wetgevings- en beleidsonderdelen aan de sociaal-economische ontwikkelingen. De agenda maakt deel uit van de Europa 2020-strategie.

1.2

Het EESC deelt het standpunt van de Commissie dat de consument een doorslaggevende rol speelt bij het stimuleren van groei en dat gekeken moet worden naar de context waarin de consument evolueert.

1.3

Het steunt de in de agenda genoemde doelstellingen, maar vraagt zich af in hoeverre de agenda aansluit bij het zgn. consumentenprogramma en of het budget dat ervoor wordt uitgetrokken wel toereikend is. De middelen vallen zijns inziens zeer mager uit vergeleken bij de beleden ambitie.

1.4

Het EESC wil nogmaals nadrukkelijk erop wijzen dat in de uitwerking en tenuitvoerlegging van alle communautaire beleid rekening dient te worden gehouden met de belangen van de consument. Het is alvast een goede zaak dat met de Europese consumentenagenda de meeste initiatieven op het gebied van het consumentenbeleid, die nu nog onderwerp zijn van verschillende documenten, in één tekst worden ondergebracht. Dit is een belangrijke stap, die duidelijk maakt hoe sterk de behoeften en verwachtingen van de consument meewegen in de uitwerking van EU-beleid.

1.5

Daarnaast wordt het belang van de rol van consumentenorganisaties erkend. Ook dit is een goede zaak, al plaatst het EESC hier de kanttekening bij dat de consumentenorganisaties voldoende middelen moeten krijgen om hun taken te kunnen vervullen. Het verheugt het EESC met name dat de Commissie in de agenda aangeeft samen te willen werken met de nationale regeringen om ervoor te zorgen dat er meer erkenning komt voor de rol van de consumentenorganisaties.

1.6

Aandacht voor de meest kwetsbare groepen in onze samenleving, zeker in de huidige sociaal-economische context, heeft voor het EESC prioriteit. De in de agenda voorgestelde initiatieven ter bevordering van de financiële inclusie en toegang tot essentiële diensten hebben zijn volledige steun.

1.7

Het EESC hecht uitdrukkelijk belang aan maatregelen op het vlak van duurzame ontwikkeling en deelt de bekommernissen van de Commissie wat energiebeheer en ecologisch ontwerp aanbelangt. Belangrijk is tevens dat er doeltreffende maatregelen komen voor strengere ethische en ecologische normen voor de productie en distributie van goederen, met name voor goederen afkomstig uit landen buiten de EU.

1.8

Verbetering van de voedselveiligheid is voor het EESC een essentiële voorwaarde om de productveiligheid te waarborgen van de plaats van productie tot de plaats van consumptie en gezonde en eerlijke mededinging mogelijk te maken. De maatregelen die op dit vlak nodig zijn, zullen ook helpen om het consumentenvertrouwen te herstellen, dat door verschillende gezondheidscrises flinke deuken heeft gekregen.

1.9

Het EESC juicht alle initiatieven toe die erop gericht zijn de consument de informatie te verschaffen die hij nodig heeft. Het waarschuwt wel dat betere consumentenvoorlichting nog niet betekent dat ondernemingen hun verplichtingen niet meer hoeven na te komen.

1.10

Tot slot steunt het EESC de initiatieven die de handhaving en ontwikkeling van het consumentenrecht en de invoering van doelmatige verhaalmiddelen moeten bevorderen. Het wijst nogmaals erop dat alternatieve wijzen van geschillenbeslechting onafhankelijk moeten zijn ten opzichte van de betrokken partijen en is uitdrukkelijk voorstander van de invoering van de mogelijkheid van een collectieve actie, zoals het reeds in meerdere adviezen heeft aangegeven. De invoering van een dergelijk instrument van Europese reikwijdte mag niet langer worden opgeschort.

3.1

Het EESC deelt het standpunt van de Commissie dat de consument een centrale rol toekomt als stimulator van groei en dat gekeken moet worden naar de context waarin de consument evolueert. De koopkracht van de consument lijdt onder de crisis. Ook de consumptiewijzen veranderen. Zij vereisen meer technische kennis en zijn in sommige gevallen met hoge kosten verbonden.

3.2

Er bestaat een degelijke basis aan EU-regelgeving, maar de tenuitvoerlegging verloopt stroef. De consument die zijn consumentenrechten wil uitoefenen beschikt over te weinig middelen, terwijl de klachten alsmaar toenemen. Tegelijkertijd wordt de consument overstelpt met informatie in velerlei vorm, maar is er van betrouwbare consumentenvoorlichting nauwelijks sprake.

3.3

De principeverklaringen in de agenda kunnen uiteraard op de steun van het EESC rekenen. Het EESC vraagt zich evenwel af in hoeverre de agenda aansluit op het consumentenprogramma en hoe het beleid in de praktijk zal worden omgezet.

3.4

In zijn advies van 28 maart 2012 (1) heeft het EESC erop gewezen dat er te weinig middelen worden uitgetrokken voor het consumentenbeleid en zich bezorgd afgevraagd hoe een ambitieus programma als dit moet worden uitgevoerd als het budget duidelijk achterblijft bij de verkondigde doelstellingen.

3.5

De Commissie heeft een grote hoeveelheid initiatieven voorgesteld om de doelstellingen van de agenda te verwezenlijken. Belangrijker is echter dat de initiatieven goed doordacht zijn en toepasbaar zijn om het nodige effect te sorteren en de consument daadwerkelijk een betere bescherming te bieden. Overigens zal de consument er pas de vruchten van kunnen plukken, als de lidstaten en andere belanghebbende partijen zich achter de maatregelen uit de agenda scharen en tot uitvoering ervan overgaan.

3.6

Ook ontbreekt een transparante en doeltreffende procedure voor de evaluatie van de tenuitvoerlegging en de resultaten van de agenda. Het EESC stelt voor dat de Commissie ter evaluatie van de jaarlijkse vooruitgang beoordelingscriteria en kwaliteitsindicatoren in de agenda opneemt en om het anderhalf jaar een verslag over de tenuitvoerlegging van de agenda publiceert.

3.7

De agenda laat zien dat het consumentenbeleid een zeer breed gebied beslaat. Van belang is dus, zoals het EESC reeds eerder heeft benadrukt, dat de consumentenbelangen worden meegenomen in de uitwerking en tenuitvoerlegging van alle onderdelen van EU-beleid. Het verbaast het EESC dat de agenda op medisch terrein geen enkele consumentenbescherming biedt, bijv. voor farmaceutische producten of medische hulpmiddelen, hoewel deze producten in verschillende landen in opspraak zijn gekomen door de schade die consumenten en patiënten hebben geleden. In een alomvattend consumentenbeleid dienen naar de mening van het EESC veiligheid, informatie en de mogelijkheid tot uitoefening van consumentenrechten ook te gelden voor de medische en farmaceutische sector.

3.8

Het EESC stelt met voldoening vast dat de Commissie ondernemingen wil betrekken bij het consumentenbeschermingsbeleid. Het is hoog tijd dat ondernemingen worden onderricht over de rechten van de consument. De betreffende netwerken van verenigingen van ondernemingen moeten worden aangemoedigd om, met steun van de Commissie, zo snel mogelijk desbetreffende opleidingsmodules aan te bieden voor het mkb.

3.9

Het EESC roept de Commissie op de betrokken partijen en belanghebbenden te betrekken bij de uitvoering van de agenda en intensiever met hen, het EESC denkt daarbij in de eerste plaats aan consumentenorganisaties, te overleggen, opdat zij adequaat kunnen deelnemen aan de uitwerking van beleid dat hen aanbelangt.

4.1.1

Het EESC steunt nadrukkelijk de herziening van het wetgevingskader inzake productveiligheid om veilige producten en diensten voor de consument te kunnen waarborgen.

4.1.2

Het EESC meent dat de invoering van controleregelingen, moderne en geüniformeerde praktijken en methoden voor samenwerking, ook met de overheden die op de plaats van productie bevoegd zijn, kan helpen om het markttoezicht te verbeteren en aldus eerlijke mededingingsvoorwaarden te creëren waarvan zowel ondernemingen als consumenten profijt hebben. Het EESC kan uit de agenda niet opmaken welk belang er gehecht wordt aan normalisatie en welke middelen hiervoor worden uitgetrokken.

4.1.3

Veiligere producten en diensten zijn naar de mening van het EESC essentieel om het consumentenvertrouwen te herstellen dat door verschillende gezondheidscrises flinke deuken heeft gekregen. Dit lukt alleen als er efficiëntere uitvoeringsmaatregelen komen en als de lidstaten hun beleid beter op elkaar afstemmen.

4.2.1

Het EESC is het met de Commissie eens dat er weliswaar een overvloed aan informatie is, maar dat dit niet altijd de informatie is die de consument nodig heeft. Het deelt het standpunt van de Commissie dat de consument betrouwbare, duidelijke en vergelijkbare informatie moet krijgen, die niet alleen online verkrijgbaar is maar ook via andere media.

4.2.2

De erkenning van de rol van de consumentenorganisaties is een goede zaak, maar het EESC wil dit graag vertaald zien in toereikende financiële steun van de Europese en nationale overheden om datgene wat er van hen verwacht wordt te verwezenlijken, met name het testen van producten en diensten voor de consument.

4.2.3

Het EESC staat achter alle maatregelen die tot doel hebben de consument te informeren, zolang de maatregelen relevant zijn en daadwerkelijk effect hebben.

4.2.4

Het steunt alle initiatieven die tot doel hebben de consumenteneducatie te bevorderen, en benadrukt dat naast voorlichting het verruimen van de kennis van de consument alle aandacht dient te krijgen. Reeds op school zou een begin moeten worden gemaakt met computervaardigheid en financiële basisvorming. Het spreekt voor zich dat dergelijke initiatieven voor een zekere termijn moeten worden opgezet en dat consumenteneducatie geenszins ter vervanging kan dienen van de informatie die de ondernemingen geacht worden te verstrekken.

4.3.1

Het EESC neemt kennis van het besluit van de Commissie om de handhaving van het consumentenrecht te waarborgen. Zij komt hiermee tegemoet aan een belangrijke verwachting, want het uitbrengen van het ene na het andere wet- of regelgevingsvoorstel volstaat niet om de consumentenbescherming op een hoog niveau te tillen.

4.3.2

Het EESC vindt het goed dat er Europese netwerken bestaan, waarvan het oudste, het Europees justitieel netwerk, in 2001 werd opgericht. Voor een goede werking van de netwerken pleit het voor een regelmatige evaluatie, waarbij lering wordt getrokken uit de bevindingen.

4.3.3

Het EESC staat achter alle maatregelen die tot doel hebben kennis van de EU-wetgeving te bevorderen.

4.3.4

Het EESC steunt co- en zelfreguleringsinitiatieven, zoals de publicatie van richtsnoeren, op voorwaarde dat zij doelstellingen van algemeen belang dienen. Regelmatige controles en evaluaties moeten bovendien ervoor zorgen dat de initiatieven vervangen worden door meer bindende maatregelen als de doelstellingen niet worden bereikt.

4.3.5

Het EESC steunt de stappen van de Commissie om vormen van alternatieve geschillenbeslechting te bevorderen op voorwaarde dat de systemen, zoals het EESC in zijn advies heeft benadrukt (2), onafhankelijk zijn ten opzichte van de partijen bij het geschil en er mogelijkheden zijn om in beroep te gaan.

4.3.6

Het EESC roept de Commissie op doeltreffende maatregelen ter bevordering van het elektronische handelsverkeer te ondersteunen in combinatie met systemen voor online geschillenbeslechting. Bovendien is het verheugd over de geplande oprichting van een platform waar belanghebbenden kunnen discussiëren over een Europees keurmerk voor websites.

4.3.7

Wat betreft de mogelijkheid van een collectieve actie, betreurt het EESC dat in de agenda slechts heel voorzichtig de mogelijkheid wordt geopperd om een dergelijk instrument voor de uitoefening van consumentenrechten in te voeren. Gezien de actuele situatie in sommige landen en de stand van zaken m.b.t. grensoverschrijdende geschillen én na alle raadplegingen die hebben plaatsgevonden, mag nu niet langer gedraald worden en moet dit instrument zo snel mogelijk worden ingevoerd.

4.4.3.1

De Commissie heeft besloten het toezicht op financiële diensten voor consumenten, met name voor de meest kwetsbaren onder hen, te versterken. Het EESC steunt deze aanpak. Het zal leiden tot meer transparantie en een betere vergelijkbaarheid van het productenaanbod en prijzen.

4.4.3.2

Daarnaast hecht het EESC belang aan financiële inclusie, in al haar aspecten.

4.4.4.1

Het EESC steunt ten volle de goedkeuring van de verordeningen betreffende de verstrekking van voedselinformatie en voedings- en gezondheidsclaims. In beide gevallen gaat het om zaken waaraan de consument veel belang hecht.

4.4.4.2

De recente problemen in een aantal lidstaten met de illegale distributie van alcoholhoudende dranken illustreren nog eens hoe belangrijk het is om een goed markttoezicht en een dito marktbewaking te hebben.

4.4.4.3