21.10.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 389/1

1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité maakt zich grote zorgen over de toestand van de Europese Unie. De huidige politieke en economische situatie, in een klimaat waarin Europese burgers steeds meer wantrouwen ten aanzien van het EU-integratieproces koesteren, noopt de Europese Commissie ertoe om opnieuw werk te maken van solidariteit en verantwoordelijkheid, zoals al werd opgemerkt in het werkprogramma voor 2016. Er zijn toenemende signalen die erop wijzen dat er bij lidstaten een gebrek aan bereidheid is om gemeenschappelijke oplossingen na te streven die de samenhang ten goede komen. Tegelijkertijd moet het een hoeksteen van het EU-optreden zijn om de burgers ervan te overtuigen dat zij invloed hebben op de doelstellingen van de EU.

2.

De vluchtelingencrisis vereist dringende humanitaire actie. Tegelijkertijd moet er speciale aandacht uitgaan naar de moeilijkheden die Europese regeringen ondervinden om met oplossingen te komen waar alle Europese burgers, die onzekerheid en angst voelen, zich in kunnen vinden. Er moeten veilige kanalen voor reguliere immigratie worden geopend en de EU moet vastberaden toewerken naar een gemeenschappelijk asielstelsel door de in mei en juli 2016 gepresenteerde beleids- en wetgevingsinitiatieven af te ronden. Bij de toepassing van het EU-acquis op het gebied van migratie en asiel zou de Europese Commissie er meer voor moeten ijveren dat de rechtsstaat wordt geëerbiedigd en dat de Schengenruimte verantwoord wordt beheerd, zodat het onderlinge vertrouwen wordt hersteld en de ruimte van vrij verkeer blijft bestaan. Wordt de Schengenovereenkomst op de helling gezet, dan wordt het Europese project midscheeps geraakt en de vooruitgang een stok in de wielen gestoken. De terechte vraag om de controle en het beheer van de buitengrenzen — met volledige inachtneming van de rechtsstaat — beter te reguleren, het legitieme verlangen van de burgers naar een veiligere samenleving en het verzoek om nauwere samenwerking bij de bestrijding van terrorisme, mogen niet betekenen dat er in de EU barrières worden opgeworpen en dat het vrije personenverkeer wordt beperkt.

3.

Zeer zorgwekkend is dat anti-Europese gevoelens steeds meer de kop opsteken en dat xenofobe en populistische bewegingen aan politieke invloed winnen en steeds luider van zich laten horen, zowel in nationale parlementen als in de bredere samenleving. Hierdoor worden de democratische waarden in Europa bedreigd. In sommige lidstaten zijn deze bewegingen al sterk genoeg om de regering te beïnvloeden. De brexitdiscussie heeft aangetoond dat deze vijandige houding tegen Europa in zijn geheel kan uitmonden in een riskant debat over opt-outregelingen die aan regeringen worden toegestaan op basis van hun afzonderlijke politieke behoeften van het moment. De EU moet deze tendens naar protectionisme en nationalisme keren door ook op cultureel niveau de strijd aan te gaan.

4.

Wat de EU tot dusverre heeft bereikt, mag echter niet vergeten of ondermijnd worden. De economische integratie moet nu worden aangevuld met diepere politieke en sociale integratie. De interne markt is een kernelement van de Europese integratie en het gelijke speelveld moet koste wat het kost in stand worden gehouden. De burgers moeten een actief onderdeel vormen van deze vooruitgang. De dialoog op lokaal, nationaal en Europees niveau moet versterkt en gestructureerd worden met behulp van het maatschappelijk middenveld, inclusief de sociale partners, die van cruciaal belang zijn om een nieuwe koers voor Europa uit te zetten.

5.

Jongeren zijn in deze cultuuromslag prioritair, omdat zij het meest onder de werkloosheid te lijden hebben. Zij herbergen echter ook het grootste potentieel om de crisis te boven te komen. Voortbouwend op de lessen die zijn geleerd, toont de Erasmusgeneratie openheid van geest en de bereidheid om met andere mensen en culturen te praten en samen tot groei te komen. Los van de bescheiden resultaten van de Jongerengarantieregeling is het voor de Commissie dan ook zaak om alle jongeren, ongeacht hun opleidingsniveau en beroepsstatus, in de gelegenheid te stellen te profiteren van Europese uitwisselingen.

6.

Nu de sociaaleconomische situatie onzeker blijft, moet de Europese Commissie alle beschikbare middelen inzetten om de groei, hoogwaardige arbeidsplaatsen en sociale vooruitgang te stimuleren. De financiële, productieve en sociale investeringen zijn nog lang niet terug op het niveau van voor de crisis. Er is behoefte aan een macro-economisch klimaat dat de groei bevordert dankzij een gunstig investeringsklimaat binnen een goed werkende interne markt. Alle aspecten van het internationale concurrentievermogen moeten worden doorgelicht, en een toename van de binnenlandse vraag kan Europese bedrijven op de wereldmarkt een impuls geven, wat kan leiden tot een positieve dynamiek die iedereen ten goede komt.

7.

De economische governance moet gericht worden op groei en sociale vooruitgang, waarbij uitvoering moet worden gegeven aan alle prioritaire maatregelen uit de Commissiemededeling „Stappen naar de voltooiing van de Economische en Monetaire Unie” en de Jaarlijkse groeianalyse 2016. Om de groei te bevorderen moet er in de landenspecifieke aanbevelingen beter gebruik worden gemaakt van de flexibiliteit binnen het bestaande stabiliteits- en groeipact. Het gevoel van zeggenschap over het Europees Semester moet meer worden gedeeld, door het maatschappelijk middenveld erbij te betrekken en het specifieke karakter van de sociale partners op Europees en nationaal niveau te erkennen.

8.

De bijgewerkte Europa 2020-strategie zou bij de Agenda 2030 van de Verenigde Naties moeten aansluiten door erin plaats in te ruimen voor de nieuwe duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen, waarin de visie wordt gehuldigd dat economische, sociale en milieuaspecten onderling afhankelijk zijn en niet los van elkaar kunnen worden gezien, en door met nieuw elan te ijveren voor de verwezenlijking van de sociale doelstellingen waarmee de EU achterop is geraakt.

9.

Het EESC verzoekt de Commissie leiderschap te tonen door in het Europees Parlement en in de Raad te werken aan consensus en commitment, zodat de interne en externe agenda van de EU kan worden uitgevoerd

10.

Tegen deze achtergrond en vanuit de overtuiging dat de interne en externe dimensie alsook de economische, sociale en politieke dimensie niet los van elkaar kunnen worden gezien, roept het EESC de Commissie op om haar werkprogramma 2017 vooral te richten op de volgende drie strategische gebieden:

—

Om daadwerkelijk te komen tot een plan voor investeringen met een waarde van ten minste 2 % van het bbp van de EU zou er volgens het EESC een budgettaire impuls via o.m. overheidsinvesteringen moeten worden verleend, gericht op investeringen die de innovatie en groei ten goede komen, waarbij voorrang wordt gegeven aan bijv. de volgende sectoren: energie-, vervoers- en breedbandinfrastructuur, digitalisering, de koolstofarme circulaire economie, de sociale economie en vaardigheden voor ondernemerschap en kwaliteitsbanen. Het gebruik van de Europese fondsen zou bij deze doelstellingen moeten aansluiten. Duurzame ondernemingen en industriële groei moeten worden bevorderd, samen met een gericht plan voor middelgrote en kleine bedrijven.

—

Waar het gaat om het proces van het Europees Semester verzoekt het EESC de Commissie alle doelstellingen — zowel de economische als de sociale — die betrekking hebben op het opstellen van sociale landenspecifieke aanbevelingen, nauwgezet te volgen en na te streven, teneinde tastbare resultaten te bereiken bij de verwezenlijking van de EU 2020-doelstellingen, m.i.v. de bestrijding van armoede en ongelijkheid.

—

In de context van de in 2016 vastgestelde prioriteiten moet de Commissie resoluut inzetten op de voltooiing van de interne markt. Het vrije verkeer van personen moet een prioriteit blijven. Eerlijke mobiliteit betekent dat de beginselen van gelijke behandeling en non-discriminatie op grond van nationaliteit in acht moeten worden genomen, overeenkomstig het Europese acquis voor Europese werknemers.

—

Het EESC buigt zich momenteel over het beginsel van gelijke beloning voor gelijk werk op dezelfde werkplek, zoals verwoord door voorzitter Juncker, als onderdeel van het EU-kader voor arbeidsmobiliteit. Het EESC heeft reeds zijn bezorgdheid geuit over verstoringen die de integratie op de arbeidsmarkt en eerlijke concurrentie kunnen belemmeren.

—

De Economische en Monetaire Unie vormt de kern van de interne markt en het EESC dringt erop aan dat de economische, sociale en politieke pijlers ervan verder worden ontwikkeld. De eurozone, inclusief de landen die erbij willen horen, moet een sterkere identiteit krijgen.

—

Om de kansen die de digitalisering biedt te benutten, moeten er op vele gebieden maatregelen worden genomen. Het EESC verzoekt de Commissie een systeem op te zetten voor regelmatige raadpleging, zodat de impact op de kwaliteit en kwantitatieve aspecten van werkgelegenheid, productie, consumptie en openbare diensten voor burgers in de gaten kan worden gehouden. Speciale aandacht moet uitgaan naar de tenuitvoerlegging van de agenda voor digitale vaardigheden, met name om de toegankelijkheid voor iedereen te garanderen.

—

De energie-unie is nog lang niet af. Het EESC vindt dat de Commissie vaart zou moeten zetten achter de uitvoering van de strategie voor de energie-unie, teneinde de energievoorziening en redelijke prijzen te garanderen door middel van gediversifieerde energiebronnen en een volledig geïntegreerde interne energiemarkt. Er moet een fonds voor een rechtvaardige transitie komen om de overgang naar een koolstofarme economie te begeleiden. Wat klimaatbeleid betreft moeten er onverwijld concrete maatregelen worden genomen. De Commissie zou ervoor moeten zorgen dat het maatschappelijk middenveld en de burgers op mondiaal, nationaal en subnationaal niveau meer worden betrokken bij de ontwikkeling, evaluatie en, bovenal, de uitvoering van de overeenkomst van Parijs.

—

De vluchtelingencrisis moet adequaat worden aangepakt. Er moeten humanitaire corridors worden geopend en de EU moet vastberaden werken aan een gemeenschappelijk asielstelsel.

—

In 2016 is de EU als mondiale speler gegroeid. Ze zou haar positie moeten versterken door vrede en stabilisering in conflictgebieden te bevorderen. Door onvoldoende interne cohesie en een gebrek aan politiek commitment is de invloed van de EU in de wereld echter nog steeds niet wat hij zou kunnen zijn. Een voorwaarde voor doeltreffende externe actie van de EU is dat het externe en het interne beleid zo veel mogelijk met elkaar worden geïntegreerd.

—

Er zijn bijkomende praktische maatregelen nodig om Europa veiliger te maken: een krachtig gemeenschappelijk buitenlands beleid om open conflicten in buurlanden aan te pakken, een ontwikkelingsbeleid dat afgestemd is op dat van andere internationale instellingen, internationale politiesamenwerking, en doeltreffende controle van de buitengrenzen zonder de individuele vrijheden en de privacy aan te tasten.

—

Cruciaal volgens het EESC is dat de huidige bilaterale besprekingen over handel en investeringen worden afgerond, waarbij ernaar gestreefd moet worden dat de belangen zoals door het EESC op een rij gezet in zijn advies over de Commissiemededeling „Handel voor iedereen”, met elkaar in evenwicht worden gebracht en dat de overeenkomsten naar behoren ten uitvoer worden gelegd. Transparantie en een fair evenwicht tussen de verschillende belangen moeten ook worden nagestreefd bij de multilaterale aanpak van handelsovereenkomsten in het kader van de WTO. EU-overeenkomsten mogen er niet toe leiden dat milieu-, sociale, arbeids-, consumenten- en andere normen worden afgezwakt. Met deze overeenkomsten moet veeleer beoogd worden om ze aan te scherpen.

—

De wereldwijde duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen van de VN-agenda 2030 moeten worden ingebed in het beleid op de terreinen die onder de externe actie van de EU vallen.

—

Het EESC zou graag zien dat de Commissie haar inspanningen richt op het beïnvloeden en stimuleren van de ontwikkeling en uitvoer van klimaattechnologieën en -oplossingen op mondiale schaal.

—

Het EESC verzoekt de Commissie een debat op gang te brengen over hoe de EU werkt. We moeten opnieuw uitspreken dat we de Europese waarden omarmen en er op dezelfde wijze tegenaan kijken en dat we gehecht zijn aan het solidariteitsaspect van Europa, sociale samenhang en de totstandbrenging van een democratie waarin iedereen meetelt en meedoet.

—

Het EESC raadt de Commissie sterk aan om er nauwgezet op toe te zien dat de lidstaten zich aan de beginselen van de rechtsstaat en het Handvest van de grondrechten houden en om eventuele inbreuken actief aan te pakken.

—

Het EESC betreurt het dat de Commissie geen rekening heeft gehouden met de bijdrage van het EESC aan het werkprogramma voor 2016 en dat ze het niet passend heeft geacht om een grondige gedachtewisseling te houden over de beleidskeuzes die de Commissie zelf heeft gemaakt. Een systematische dialoog met maatschappelijke organisaties en versterking van de sociale dialoog op alle niveaus zijn van cruciaal belang om de doelstellingen van de EU te verwezenlijken.

—

Investeringen in infrastructuur, productie en hoogwaardige banen.

—

Een vernieuwd Europees Semester voor groei, concurrentievermogen en sociale vooruitgang.

—

Snel werk maken van een koolstofarme circulaire economie.

1.1.

Werkgelegenheid blijft in 2017 de topprioriteit, waarbij het met name zaak is nieuwe arbeidsplaatsen te creëren voor langdurig werklozen, vrouwen, jongeren en migranten.

1.2.

De Commissie moet het gebruik van de Europese Fondsen evalueren en ervoor zorgen dat financiële middelen gericht worden toegewezen en dat ze zo veel mogelijk stimulansen bieden voor innovatie en groei, waarbij vooral geïnvesteerd moet worden in infrastructuur, productie en kwaliteitsbanen. Onregelmatigheden bij het gebruik van EU-fondsen moeten beter gecontroleerd en bestraft worden.

1.3.

De sector sociale dienstverlening behoort tot de sectoren in Europa waarin de meeste banen worden geschapen. De Commissie zou daarom een actieplan moeten opstellen voor het optimaal benutten van de mogelijkheden van deze sector, die ook in aanmerking zou moeten komen voor financiering uit het Europees Fonds voor Strategische Investeringen.

1.4.

In 2017 zou in de Jaarlijkse groeianalyse ook prioriteit moeten worden verleend aan sociale investeringen en aan maatregelen om achteropgeraakte economieën te helpen de Europese economische en sociale normen te halen.

1.5.

Er is een offensief nodig om de vaardigheden te verbeteren, gebaseerd op een vlotte tenuitvoerlegging van de Agenda voor nieuwe vaardigheden voor Europa en het Werkgelegenheidspakket voor jongeren (Jongerengarantie en Europese Alliantie voor leerlingplaatsen).

1.6.

De maatregelen uit het actieplan voor de circulaire economie moeten zonder dralen uitgevoerd worden, waarbij prioriteit moet worden geschonken aan maatregelen om voor Europese bedrijven een concurrerender klimaat te helpen creëren. Het EESC verzoekt de Commissie om de haalbaarheid te onderzoeken van een open Europees platform voor de circulaire economie dat alle betrokkenen samenbrengt en dat bij het EESC zou kunnen worden ondergebracht.

—

Bevordering van de digitalisering van infrastructuur, productie en openbare diensten.

—

Verbetering van vaardigheden en vergroting van het draagvlak voor digitale veranderingen onder werknemers en in de bredere samenleving.

2.1.

De digitalisering van het bedrijfsleven is voor het concurrentievermogen van de Europese economie van cruciaal belang. Het digitaliseringsproces heeft een grote impact op de Europese samenleving en is niet meer weg te denken uit het leven van de burgers. Als orgaan dat het maatschappelijk middenveld vertegenwoordigt zal het EESC er met zijn horizontale bevoegdheden voor ijveren dat er in Europa meer maatschappelijk draagvlak voor beleidsmaatregelen op dit gebied ontstaat.

2.2.

Het potentieel van de digitale economie moet in samenhang met andere grote economische veranderingen (bijv. de overgang naar een deeleconomie en een koolstofarme economie) op meer strategische wijze gericht worden op de verwezenlijking van de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling.

2.3.

Om de verschillen tussen individuen en tussen kleine bedrijven te verkleinen, moet er van de digitaliseringsagenda optimaal gebruik worden gemaakt bij de ontwikkeling van slimme productiemethoden, slimme energienetwerken, slim vervoer en slimme mobiliteit, slimme woningen en slimme gemeenschappen. Ook is er nog heel wat ruimte om de digitalisering te gebruiken ter verbetering van openbare diensten en het openbaar bestuur. De Commissie zou moeten bevorderen dat de lidstaten elkaar op de hoogte brengen van beste praktijken op dit gebied.

2.4.

De sociale partners zouden als onderdeel van een gecoördineerde Europese strategie verzocht moeten worden alle instrumenten van de sociale dialoog aan te wenden om de met het digitaliseringsproces gepaard gaande problemen aan te pakken, teneinde de kansen op kwaliteitsbanen te maximaliseren, de betrokken werknemers her- of bij te scholen en te bekijken welke nieuwe vormen van bescherming van deze werknemers er nodig zijn. Om een brede aanpak te garanderen zou het verstandig zijn een proces op te zetten waarbij andere maatschappelijke organisaties regelmatig geraadpleegd worden.

—

Tenuitvoerlegging van de strategie voor de energie-unie, incl. de externe dimensie ervan.

—

Implementatie en wereldwijde promotie van de COP21-besluiten.

—

Bevordering van een faire overgang naar een koolstofarme economie.

3.1.

De Commissie moet doorgaan met het uitvoeren van een op de lange termijn gerichte strategie, overeenkomstig het werkprogramma dat als bijlage bij de mededeling uit 2015 over de stand van de energie-unie is opgenomen.

3.2.

De door het EESC voorgestelde Europese energie-dialoog (EED) moet een essentieel middel worden om ervoor te zorgen dat er bij de totstandbrenging van de energie-unie rekening wordt gehouden met de zorgen en belangen van de burgers en met de kennis die er bij maatschappelijke organisaties bestaat.

3.3.

De besluiten van de COP21 moeten onverwijld worden geïmplementeerd. Het maatschappelijk middenveld dient daarbij een volwaardige rol te krijgen. Voor internationaal concurrerende bedrijven moet er een gelijk speelveld zijn, teneinde koolstoflekkage te voorkomen. Het zou een goed signaal zijn om de EU-lidstaten ertoe op te roepen hun voorgenomen nationaal vastgestelde bijdrage (INDC, intended nationally determined contribution) mee te delen. Ook moet rekening worden gehouden met de noodzaak om de investeringen weer aan te zwengelen en om de vooraanstaande rol van de EU op het gebied van groene technologie te bestendigen.

3.4.

In het licht van de afspraken van de COP21 moet een zorgvuldige beoordeling worden gemaakt van de gevaren van koolstoflekkage en van de beleidsinstrumenten die worden ingezet om deze gevaren te ondervangen, met name tegen de achtergrond van de emissiehandelregeling van de EU voor de periode 2021-2030.

3.5.

Het voedselsysteem is een van de belangrijkste oorzaken van de klimaatverandering, en zal er ook aanzienlijk de gevolgen van ondervinden. De landbouw- en levensmiddelensector moet een grotere rol gaan spelen bij de aanpassing aan en beperking van de gevolgen van de klimaatverandering. Het belang van het voorkomen en beperken van voedselverspilling en de inspanningen van het maatschappelijk middenveld moeten meer aandacht krijgen in het kader van het EU-actieplan voor de circulaire economie.

3.6.

Naast het fonds voor een rechtvaardige transitie moet de EU het innovatiefonds en het moderniseringsfonds ten uitvoer leggen, en dient zij de sociale partners en andere maatschappelijke organisaties te betrekken bij het beheer van die fondsen.

3.7.

Naar aanleiding van de uitkomst van de EESC-studie over geplande veroudering zou een proefproject kunnen worden gelanceerd over de vermelding van de geraamde of gemiddelde minimumlevensduur op etiketten.

—

Een groeiende industrie en een goed werkende kapitaalmarktenunie.

—

Bevordering van een meer concurrerende en groenere economie, ontwikkeling van ondernemingen in de sociale economie en tenuitvoerlegging van innovatieve modellen.

—

Een eerlijke arbeidsmobiliteit beschikbaar maken voor iedereen.

—

Naar een billijker belastingheffing.

4.1.

Aangezien de industrie het hart van de interne markt vormt moet de Europese Unie zich blijven concentreren op de revitalisering van de industrie en op de doelstelling om de bijdrage van de industrie aan het bbp van de EU in 2020 tot 20 % te hebben verhoogd. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de problemen van de staalindustrie, via een herschikking van de staatssteun en een meer doelgericht gebruik van het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering. Ook moet er een actieplan voor de Europese defensie-industrie komen, dat aanzienlijke besparingen zou opleveren bij overheidsopdrachten op defensiegebied.

4.2.

Het EESC dringt aan op doeltreffende maatregelen om de toegang tot financiering te verbeteren, naast de initiatieven in het kader van de kapitaalmarktenunie. Het toezicht- en regelgevingskader (micro- en macroprudentieel toezicht) van de financiële sector moet worden aangepast om het risico van regelgevingsarbitrage te verkleinen. Ook het schaduwbankieren moet aan banden worden gelegd. Bovendien moeten manieren worden ontwikkeld voor een betere benutting van het beschikbare kapitaal in staatsinvesteringsfondsen. In het proces van de bankenunie moet worden verwezen naar openbare-dienstverleningsaspecten van bankdiensten. Burgers moeten in staat zijn gebruik te maken van deze diensten, in de wetenschap dat ze transparant, betrouwbaar en goedkoop zijn.

4.3.

Een concreet actieplan is nodig om iets te doen aan de obstakels waarmee het mkb, met inbegrip van micro- en familiebedrijven, te maken krijgt zowel op binnenlands niveau als in de grensoverschrijdende handel.

4.4.

Om het volledige potentieel van ondernemingen in de sociale economie aan te boren verzoekt het EESC de Commissie om een actieplan voor de sociale economie te lanceren, met een volledig ecosysteem voor hun ontwikkeling en groei.

4.5.

Het EESC wijst op de noodzaak om het concurrentievermogen van Europa te vergroten en de groene economie te steunen. In dit verband is het van belang om bij de herziening in 2017 van de strategie voor de interne markt, naast het handhaven van een gelijk speelveld in te zetten op nieuwe bedrijfsmodellen waarbij de economische, sociale en milieuaspecten in evenwicht zijn. De deeleconomie, de functionele economie en de circulaire economie hebben duidelijke richtsnoeren nodig om te kunnen gedijen. Een alomvattende aanpak waarbij rekening wordt gehouden met de verschillende sociale, economische en milieuaspecten in een coherent beleidskader is hierbij van essentieel belang. Het is van cruciaal belang dat er een ambitieuzere strategie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt uitgewerkt die de bijdragen van ondernemingen aan het algemeen goed beter erkent, als andere indicatoren dan het bbp om welzijn en sociale ontwikkeling te meten.

4.6.

In overeenstemming met de nieuwe richtlijnen voor overheidsopdrachten is het noodzakelijk de toepassing van sociale clausules en een gereserveerde markt te vergemakkelijken, door een gids voor de aanbestedende diensten op te stellen.

4.7.

Er moet een eerlijke arbeidsmobiliteit tot stand worden gebracht. Het EESC werkt momenteel aan zijn advies over het voorstel van de Commissie inzake de herziening van Richtlijn 96/71/EG en buigt zich over de problemen in verband met het ondersteunen van vrije dienstverlening en het behoud van zowel eerlijke concurrentie op de dienstenmarkt als gelijke behandeling op de arbeidsmarkt.

4.8.

De beleidsontwikkeling van het GLB in het kader van de tussentijdse herziening van het meerjarig financieel kader 2014-2020 moet erop zijn gericht dat multifunctionaliteit, familieboerderijen en duurzaamheid een centrale plaats behouden in de Europese landbouw. De Commissie dient een Europese voedselstrategie voor te bereiden met een integrale aanpak die de hele leveringsketen omvat, van landbouw tot consumenten, en die zorgt voor de samenhang tussen de verschillende beleidsonderdelen (landbouw-, handels-, onderwijs- en klimaatbeleid).

4.9.

De stedelijke agenda van de EU is van het allergrootste belang. De Commissie zou een witboek over plattelandsgebieden moeten opstellen. Wel moet erop worden gewezen dat stedelijke en plattelandsgebieden nauw met elkaar verbonden zijn en geen alternatieven hebben.

4.10.

Het is belangrijk om te profiteren van de werkgelegenheidsvoordelen die het gevolg zijn van het stimuleren van de interne markt, met name op het gebied van dienstverlening, digitalisering en arbeidsmobiliteit. De goede werking van de interne markt en een kader dat de veiligheid van personen en een eerlijke concurrentie garandeert vormen de basis voor economisch herstel in Europa. Het EESC onderstreept tevens dat iets moet worden gedaan aan de situatie van werkende armen, en dat doeltreffende instrumenten en beleidsmaatregelen moeten worden ontwikkeld om een fatsoenlijk loon te garanderen en de veiligheid op het gebied van nieuwe arbeidsverhoudingen te waarborgen.

4.11.

Er moet vooruitgang worden geboekt met het actieplan voor doeltreffende bedrijfsbelastingen, met name op het stuk van de gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting (CCCTB). Het EESC dringt aan op doortastende maatregelen ter bestrijding van belastingfraude, belastingontduiking en agressieve fiscale planning. De belasting zou moeten worden geheven op de plaats waar zich de economische substantie bevindt. Het EESC wil er derhalve voor zorgen dat de EU volledig wordt betrokken bij het actieplan van de OESO ter bestrijding van belastingontwijking, grondslaguitholling en winstverschuiving (BEPS-actieplan).

4.12.

Het EESC is ingenomen met de aandacht van de Commissie tijdens de vorige cyclus van het Europees Semester voor een geleidelijke verschuiving van de belastingdruk om de lagere inkomensklassen te ontzien, dankzij een efficiënter en billijker belastingstelsel. Het pleit voor een overgang naar belastingen die een minder temperend effect hebben dan belastingen op arbeid. De hervormingen van de belastingstelsels zijn bovendien nodig om hun herverdelende rol te waarborgen, die kan bijdragen aan het beperken van ongelijkheden.

—

Een stappenplan voor de voltooiing van de EMU met inbegrip van de bankenunie.

—

Vaart zetten achter de economische en politieke unie.

—

Ervoor zorgen dat het Europees Semester de Europa 2020-strategie en de sociale doelstellingen verwezenlijkt.

5.1.

Het vermogen van het monetaire beleid om de vraag te stimuleren wordt ernstig beperkt omdat de economie van de eurozone zich in een „liquiditeitsval” bevindt. Er moet meer solidariteit komen uit landen met structurele overschotten, die meer moeten bijdragen aan een expansief beleid.

5.2.

De eurozone moet werken aan haar groeipotentieel en haar vermogen om asymmetrische schokken op te vangen en de economische en sociale convergentie te bevorderen. Dit vereist een nieuwe verordening betreffende een specifieke begrotingscapaciteit. Het EESC pleit voor een macro-economische dialoog in de eurozone. Hiermee zou een doorslaggevende bijdrage worden geleverd aan de democratische en sociale ontwikkeling van de EMU. Het EESC benadrukt dat in toekomstige discussies niet mag worden gesproken van „comités voor het concurrentievermogen”, maar van „comités voor concurrentievermogen, sociale samenhang en duurzaamheid”. De eurozone moet met één stem spreken in internationale fora.

5.3.

Het EESC verwacht dat de Europese instellingen zullen deelnemen aan de tweede fase van het stappenplan voor de voltooiing van de EMU in 2017, met een duidelijke identiteit voor de eurozone. Het stappenplan moet ook voorzien in een politiek debat over de uitvoering van institutionele maatregelen, waarvan sommige wellicht verdragswijzigingen vereisen.

5.4.

Het debat zou idealiter over de volgende thema’s moeten gaan: een robuustere structuur voor de eurozone, de begrotingscapaciteit van de eurozone en de gemeenschappelijke uitgifte van overheidsschuldpapier door de lidstaten van de eurozone, beheerd door een Europees Monetair Fonds; verbetering van de verantwoordingsplicht en de democratische legitimiteit van de EMU, dankzij een versterking van de bevoegdheden van het Europees Parlement, een beter gestructureerde interparlementaire conferentie en nauwere betrokkenheid van de nationale parlementen, en invoering van de regel dat uitsluitend EP-leden uit de eurozone over aangelegenheden onder EMU-bevoegdheid mogen stemmen.

5.5.

In het kader van het Europees Semester kan de civiele en sociale dialoog een drijvende kracht zijn achter succesvolle, duurzame en inclusieve economische, werkgelegenheids- en sociale hervormingen. De nationale parlementen moeten worden betrokken bij de planning en evaluatie van de nationale hervormingsprogramma’s (NHP) en de tenuitvoerlegging van de landenspecifieke aanbevelingen (LSA), in overeenstemming met de Europa 2020-doelstellingen. De sociale partners spelen, gezien hun exclusieve bevoegdheden, verantwoordelijkheden en taken, een specifieke rol.

5.6.

Er moeten onmiddellijk maatregelen worden genomen om vangnetten voor laagbetaalde en kwetsbare werknemers in te voeren en fatsoenlijke inkomens te garanderen voor huishoudens, armoede aan te pakken en ongelijkheid te bestrijden. De Europese pijler van sociale rechten moet duidelijk worden gedefinieerd en uitgevoerd in 2017 met de actieve bijdrage van de sociale partners en andere maatschappelijke organisaties. Wel moet deze pijler bijdragen tot het stimuleren van duurzame economische ontwikkeling en banenschepping en met het oog hierop tastbare resultaten opleveren om de kwaliteit van het leven en werk van burgers in Europa te verbeteren en efficiënte en inclusieve arbeidsmarkten en kwalitatief hoogstaande en voor iedereen toegankelijke openbare diensten te bevorderen.

5.7.

Als onderdeel van de financiële unie is de bankenunie van essentieel belang om de integriteit van de euro te waarborgen en de risicodeling met de particuliere sector te verhogen. Het voorstel voor een Europees depositoverzekeringsstelsel (EDIS) is een essentieel onderdeel van de bankenunie. Verdere risicodeling in het kader van het EDIS-voorstel zou vergezeld moeten gaan van verdere risicovermindering in de bankenunie. Beide zaken moeten onverwijld daadwerkelijk parallel worden aangepakt en verwezenlijkt. De Commissie moet een alomvattende grondige impactstudie maken om het voorstel nog meer legitimiteit te geven.

—

Sluiting van handelsovereenkomsten met ambitieuze en innovatieve hoofdstukken over handel en duurzame ontwikkeling.

—

De voordelen van de civiele en sociale dialoog benutten.

6.1.

Er moet sprake zijn van samenhang tussen het ontwikkelings- en het handelsbeleid. Zoals staat te lezen in de mededeling „Handel voor iedereen” zouden de milieu-, sociale, arbeids-, consumenten- en andere normen, alsmede openbare diensten, niet mogen worden verlaagd door EU-overeenkomsten, maar juist moeten worden verbeterd.

6.2.

Onder deze omstandigheden is het Comité van mening dat het belangrijk is de huidige onderhandelingen over handel en investeringen (met inbegrip van het TTIP, de CETA, de investeringsonderhandelingen tussen EU-Japan en EU-China, de onderhandelingen met Asean-landen en nog lopende economische partnerschapsovereenkomsten) op een evenwichtige manier af te sluiten en, na bekrachtiging van de overeenkomsten, toe te zien op de effectieve uitvoering ervan.

6.3.

Transparantie en een goede belangenafweging moeten ook worden nagestreefd in de multilaterale onderhandelingen over diensten (TiSA) en milieugoederen.

6.4.

De bilaterale handelsbesprekingen die door de EU worden gevoerd mogen geen afbreuk doen aan haar verplichtingen ten aanzien van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en evenmin aan het streven naar een stevig multilateraal akkoord op mondiaal niveau, en moeten voorkomen dat er conflicterende regels worden ingevoerd. In het kader van de WTO-onderhandelingen is er bijvoorbeeld een meer gerichte aanpak van digitale handel nodig.

6.5.

Handel is van groot belang voor de verwerkende sectoren van de EU en voor het beschermen van de Europese markt tegen oneerlijke praktijken en dumping door middel van moderne handelsbeschermingsinstrumenten (TDI’s) die de interne markt terdege beschermen tegen oneerlijke invoer uit derde landen. De Europese Commissie moet echter zorgvuldig nagaan wat het effect is van het besluit op de situatie van de Chinese markteconomie.

6.6.

Het stelsel van investeringsgerechten dat onlangs door de Commissie werd voorgesteld is weliswaar een verbetering van het in diskrediet geraakte, door de VS gesteunde, mechanisme voor de beslechting van geschillen tussen investeerders en staten (ISDS), maar is nog steeds controversieel en moet verder worden geëvalueerd.

6.7.

In het handelsbeleid van de EU moet rekening worden gehouden met de verschillende standpunten ten aanzien van de gevolgen van handelsovereenkomsten. Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de betrokkenheid van instanties waarin alle geledingen van het maatschappelijk middenveld zijn vertegenwoordigd bij het toezicht op alle aspecten van vrijhandelsovereenkomsten. De expertise van het EESC heeft een unieke meerwaarde in dit verband. Effectbeoordelingen over toekomstige of lopende onderhandelingen blijven een belangrijk instrument voor iedereen die betrokken is bij het toezicht op de onderhandelingen.

—

De veiligheid van de burgers verbeteren.

—

De rechtsstaat helpen uitvoeren.

—

Barrières slechten en lacunes dichten.

7.1.

Gezien de toenemende vraag naar veiligheid van de Europese burgers is snelle actie geboden om de belangrijkste verworvenheden van Europese eenwording te beschermen en het vertrouwen tussen de lidstaten te herstellen. De strijd tegen terrorisme vergt nauwere samenwerking tussen de lidstaten en hun autoriteiten.

7.2.

Het vredesproces in het Midden-Oosten, internationale politiesamenwerking, een doeltreffende controle van de buitengrenzen en ontwikkelingsbeleid zijn een onmisbare aanvulling op de maatregelen die de veiligheid in Europa beogen te verbeteren.

7.3.

In 2017 moet de EU de grondslag van haar optreden, zoals vastgelegd in de Europese veiligheidsagenda, versterken. De Europese veiligheidsagenda moet ervoor zorgen dat de rechtsstaat en de grondrechten, alsook de democratie, de mensenrechten en de economische en sociale rechten, in de lidstaten in acht worden genomen en dat er een effectieve dialoog wordt gevoerd met het maatschappelijk middenveld.

7.4.

De bezwaren tegen het voorstel voor een richtlijn betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling (COM(2008) 426 final) en de versterking van het participatieve karakter van het maatschappelijk middenveld moeten worden ingetrokken.

7.5.

De strategie voor gendergelijkheid 2010-2015 heeft behoefte aan een nieuwe koers met duidelijke doelstellingen, praktische maatregelen en een doeltreffende monitoring van de vooruitgang op het gebied van de bestrijding van genderdiscriminatie op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en in de besluitvorming, evenals de bestrijding van geweld tegen vrouwen.

7.6.

De Europese strategie inzake handicaps moet worden aangepast op basis van de opmerkingen van het VN-Comité voor de rechten van personen met een handicap (CRPD), via toepasselijke wetgeving en door het invoeren van een Europese gehandicaptenkaart die in alle lidstaten wordt erkend.

7.7.

In het kader van de bestrijding van armoede moeten specifieke indicatoren en doelstellingen worden vastgesteld voor kinderen in kwetsbare situaties.

7.8.

Nieuwe vormen van kwetsbaarheid, zoals tijdelijke arbeid, armoede onder werkenden en de situatie van oudere en jonge vrouwen, alleenstaande moeders en migrantenvrouwen, moeten worden aangepakt.

—

Correcte behandeling van vluchtelingen.

—

Integratie van migranten.

—

Bestrijding van populisme en xenofobie.

8.1.

De EU moet een antwoord bieden op de problemen van migratie en asiel en zulks via nauwere samenwerking tussen lidstaten en uniforme en praktische maatregelen. Het EESC verwijst hier naar het verslag en de aanbevelingen die het heeft uitgebracht op basis van fact finding-bezoeken aan elf lidstaten. Er moet voorrang worden gegeven aan de voorstellen van het verslag van het Europees Parlement over de situatie in het Middellandse Zeegebied en de noodzaak van een holistische EU-aanpak van migratie.

8.2.

In 2017 moet worden gezorgd voor voorwaarden voor beëindiging van de vrijstellingen van de Schengenregels voor grenscontroles en handhaving van de regels van de rechtsstaat bij het beheer van het Schengengebied.

8.3.

Het voorgestelde gemeenschappelijk asielstelsel is redelijkerwijs haalbaar op de middellange termijn. Wetgevings- en beleidsinitiatieven zoals voorgesteld door de Commissie moeten snel worden aangenomen, met inachtneming van het overkoepelende belang van aanvragers van internationale bescherming en de rechtsstaat als uiting van concrete solidariteit tussen de lidstaten.

8.4.

Daarom is het belangrijk om opnieuw te kijken naar het voorstel voor hervestiging, herplaatsing, en bescherming van asielzoekers teneinde legale en veilige routes voor die mensen te openen.

8.5.

In dit verband wil het EESC beklemtonen dat de overeenkomst tussen de Unie en Turkije niet de nodige garanties biedt voor de eerbiediging van de grondrechten van de EU en internationale verplichtingen. Resolute actie is daarom geboden voor het herstel van positieve samenwerking met de Turkse autoriteiten en die van de Turkse buurlanden. Die blijven namelijk van essentieel belang om de grenzen van de EU te beveiligen.

8.6.

Migratiebeleid vergt middelen om migranten en vluchtelingen te integreren. Het EESC is ingenomen met de inspanningen om tot een rationeler gebruik van de middelen uit de verschillende Europese fondsen te komen. Die middelen moeten worden verhoogd, met name in het kader van het ESF, voor de lidstaten die het meest zijn blootgesteld aan de uitdaging om migranten en vluchtelingen te integreren.

8.7.

Het is van cruciaal belang om mensen die legaal in Europa verblijven te helpen met opleiding, bij toetreding tot de arbeidsmarkt en algemene integratie in de samenleving. Het is evenzeer van vitaal belang om over te gaan tot bestrijding van de toenemende verschijnselen van vreemdelingenhaat en populisme, die vaak verband houden met significante migratiestromen. De gezamenlijke verklaring van de Europese economische en sociale partners (ETUC, BUSINESSEUROPE, CEEP, UEAPME en Eurochambres) en de werkzaamheden van organisaties van het maatschappelijk middenveld en de sociale economie wijzen wat dit betreft de weg.

—

Interne cohesie ten behoeve van extern optreden.

—

Samenwerking met buurlanden en strategische partners.

9.1.

De EU moet haar positie verstevigen als mondiale speler voor vrede en stabiliteit in conflictgebieden in het kader van internationale instellingen, en ook moet zij op meer samenhangende wijze optreden. Voor doeltreffend extern optreden zijn geïntegreerde beleidsmaatregelen tussen het interne en het externe beleid van de Commissie nodig. Verbetering van de betrekkingen en de samenwerking met strategische partners zijn essentieel om een grotere rol te spelen op het wereldtoneel.

9.2.

De bijdrage van de EU aan samenwerking en ontwikkeling moet in de eerste plaats gericht zijn op democratiseringsprocessen in de buurlanden. Concrete actie is geboden, ondersteund door goed geplande investeringen die worden gefinancierd door de EU in samenwerking met de Wereldbank.

9.3.

De dialoog met het maatschappelijk middenveld en de intermenselijke contacten moeten naar behoren worden geïntegreerd in het externe optreden van de EU. Er moet steun worden verleend voor het opzetten van een gestructureerde dialoog met middenveldorganisaties in de regio ten behoeve van de evaluatie van het Europees nabuurschapsbeleid (ENB). Verder moet de sociale dialoog een integraal onderdeel worden van de samenwerkings- en ontwikkelingsprogramma’s van de Unie.

9.4.

Evaluatie van het ENB moet daarbij prioriteit zijn. De betrekkingen met de landen ten zuiden en ten oosten van de Middellandse Zee moeten niet gericht zijn op een verdedigende aanpak die gebaseerd is op veiligheidsaspecten of de vluchtelingencrisis, maar dienen een echt gezamenlijk ontwikkelingsbeleid tussen gelijke partners te worden.

9.5.

Voorts moet specifieke aandacht worden besteed aan de betrekkingen met Rusland, met inbegrip van actievere diplomatie ten aanzien van dit land en zulks met name met betrekking tot energiekwesties.

9.6.

Van cruciaal belang is voorts met elkaar in gesprek te raken en te beginnen met de tenuitvoerlegging van de doelen voor duurzame ontwikkeling en de doelstellingen van de COP21. Vooral de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling moeten de ontwikkelingsagenda van de EU vormgeven. De Unie dient proactief op te treden bij de beoordeling van de (ook budgettaire) behoeften, die nodig zijn om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen. Middels een passend governancekader moet worden gezorgd voor een sterke betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld. Het EESC herhaalt zijn voorstel voor een Europees forum voor duurzame ontwikkeling.

—

Bevordering van actief burgerschap en participatiedemocratie.

—

Meer openheid en transparantie.

—

Versterking van de civiele en de sociale dialoog.

10.1.

Om de complexe uitdagingen waarmee de EU wordt geconfronteerd aan te gaan, is het cruciaal om alle sectoren te mobiliseren en middelen voor gemeenschappelijke oplossingen te vinden. Het maatschappelijk middenveld speelt een centrale bij deze belangrijke innovatie, en verandering vereist in het bijzonder het vertrouwen van de mensen. Daarom moeten de actoren van dat middenveld worden betrokken, en wel op gelijke voet met andere belanghebbenden, om ervoor te zorgen dat hun bijdragen volledig worden benut. Dit vergt een cultuuromslag, maar ook ondersteuning van een sterk en onafhankelijk maatschappelijk middenveld op EU- en lidstaatniveau.

10.2.

In dit verband herinnert het EESC de Commissie eraan dat het heeft opgeroepen tot de publicatie van een groenboek over de manier waarop de civiele dialoog doeltreffend en op permanente basis kan worden georganiseerd.

10.3.

Het EESC vraagt ook nogmaals om verbetering van de raadpleging van betrokkenen wat representativiteit, toegankelijkheid, transparantie en feedback betreft.

10.4.

Er moeten maatregelen worden genomen aangaande het voorstel tot herziening van de verordening betreffende het Europese burgerinitiatief, om de doeltreffendheid ervan te verbeteren.

10.5.

Het EESC blijft verder van mening dat versterking van de participatiedemocratie een prioriteit is met het oog op meer democratische veerkracht in het besluitvormingsproces van de Europese Unie. In dit kader zou het nieuwe interinstitutionele akkoord tussen Commissie, Raad en EP ruimte moeten bieden aan institutionele adviesorganen zoals het EESC om meer invloed te hebben op wetgevingsvoorstellen in het besluitvormingsproces.

10.6.

Betere regelgeving moet een methode zijn voor een meer efficiënte en vereenvoudigde regelgeving, die duidelijk en transparant in haar doelstellingen is. Aandacht dient te worden besteed aan het voorstel voor een wetgevende voetafdruk voor een beter toezicht op de ontwikkeling van wetgeving, en wel door de inbreng van maatschappelijke organisaties mogelijk te maken en de sociale partners een grotere rol te geven in het wetgevingsproces, zodat aan hun behoeften en verwachtingen wordt voldaan.

10.7.

De Commissie moet voortgaan met het REFIT-programma, waarin het EESC een grotere rol moet spelen. Dat programma mag evenwel geen afbreuk doen aan de arbeids- en sociale rechten en milieu- en consumentenbescherming. Doeltreffender regulering, ook voor het mkb, kan voortvloeien uit de openheid en transparantie van betere regelgeving. Dat kan de begunstigden ertoe aanzetten om bottom-up-wetgevingsinitiatieven voor te stellen en dat zou met name moeten leiden tot een grotere betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld.

10.8.

In maart 2016 hebben de Europese sociale partners vier gemeenschappelijke standpunten gepresenteerd over de hervatting van de sociale dialoog, vluchtelingen, industriebeleid en digitalisering. Deze moeten worden opgenomen in het werkprogramma van de Commissie voor 2017 en worden gepromoot.

21.10.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 389/13

Rapporteur:

de heer Andrés BARCELÓ DELGADO

Corapporteur:

de heer Gerald KREUZER

1.1.

Kijken we naar de gangbare praktijk van de Commissie en de basisverordening (Verordening (EG) nr. 1225/2009 van de Raad), dan voldoet China niet aan vier van de vijf criteria inzake markteconomieën; de stelling dat het land de marktvoorwaarden naleeft lijkt dan ook moeilijk houdbaar.

1.2.

Het EESC stelt vast dat, hoewel de verschillende bronnen uiteenlopende cijfers geven, honderdduizenden banen verloren zouden gaan als we de instrumenten om vrije en eerlijke handel met China te waarborgen zouden verliezen, wat onaanvaardbaar is.

1.3.

De verliezen zouden zich concentreren in specifieke sectoren en regio’s die zwaar zouden worden getroffen, zoals aluminium, fietsen, keramiek, elektroden, ferrolegeringen, glas, papier, zonnepanelen, staal en banden. Daarom wordt aanbevolen om aanvullende sectorale en geografische studies te verrichten.

1.4.

De betrokken sectoren zijn voornamelijk producenten of verbruikers van intermediaire goederen, waardoor consumenten waarschijnlijk niet zullen profiteren van de beperking van antidumpingmaatregelen.

1.5.

Industriële sectoren die gedumpte producten verbruiken zouden op de korte termijn profiteren van de invoer van gesubsidieerde producten. Op de middellange termijn zouden ook zij echter risico kunnen lopen, omdat China tevens verwerkende sectoren met een toegevoegde waarde stimuleert. Ook de povere staat van dienst van China op het gebied van industriële-eigendomsrechten vormt in dit opzicht een bedreiging.

1.6.

Industriële banen keren zelden terug wanneer ze verloren zijn gegaan. Als de getroffen personen erin slagen een baan te vinden, zal de kans groot zijn dat dit banen met een lager loon zijn waarin hun vaardigheden niet op dezelfde wijze zullen worden gewaardeerd. Voorts dreigt de vervanging van kwaliteitsbanen in de industrie door laagbetaalde, onzekere banen de ongelijkheid in onze samenleving nog te doen toenemen.

1.7.

Het toekennen van de status van markteconomie aan China zou volgens het EESC de industriële structuur van de EU en de werkgelegenheid in de industriële sector dan ook ernstig in het gedrang brengen. Het zou de mogelijkheden ondergraven om de Europese industrie nieuw leven in te blazen door te zorgen voor hoogwaardige en stabiele banen en de invoering en verspreiding van technologische innovatie en O & O, die van cruciaal belang zijn voor een dynamisch en duurzaam Europees sociaaleconomisch bestel.

1.8.

In dit verband zou het toekennen van de status van markteconomie aan China een ernstige bedreiging vormen voor het voortbestaan van industriezones en lokale productiesystemen van kmo’s waarvan de specifieke productie bedreigd wordt door Chinese oneerlijke concurrentiepraktijken. Aldus zou het gevaar ontstaan dat productiespecialismen van kmo’s en ambachtelijke en hooggespecialiseerde banen die de ruggengraat vormen van de Europese industriële structuur, verloren gaan.

1.9.

Het EESC verzoekt de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad om zich in te zetten voor eerlijke mededinging op internationaal niveau, om zo deze banen en de waarden van de Europese samenleving actief te beschermen en de inkomens en welvaart in de Europese Unie een impuls te geven.

1.10.

Bescherming van deze banen in de EU en de daarmee verband houdende investeringen is niet alleen in economisch opzicht verstandig, maar bevordert ook de sociale en ecologische duurzaamheid. De zeer hulpbronnen- en energie-efficiënte productie in Europa verplaatsen naar een op kolen gebaseerde Chinese economie zou onze ambities op het gebied van klimaatverandering en duurzame ontwikkeling in de kiem smoren. Ook de eerbiediging van de arbeids- en mensenrechten blijft problematisch in China.

1.11.

Het is in dit verband belangrijk dat het Europees recht en de internationale verdragen worden nageleefd. Ook moet de naleving van overeenkomsten door derden worden afgedwongen en moet rekening worden gehouden met de onderhandelingen met belangrijke handelspartners, zoals de Verenigde Staten. Efficiënte handelsbeschermingsinstrumenten zorgen voor eerlijke concurrentie. Zij zijn nodig om de toekomst van de Europese industrie veilig te stellen en ter ondersteuning van de doelstelling om het aandeel van de industrie als percentage van het bbp te verhogen tot 20 %.

1.12.

Zolang China niet voldoet aan alle vijf EU-criteria om als markteconomie te worden aangemerkt, moet de Commissie bij haar antidumping- en antisubsidieonderzoeken naar Chinese invoer gebruikmaken van een niet-standaardmethode, overeenkomstig de onderdelen van afdeling 15 van het protocol inzake de toetreding van China tot de WTO die van kracht blijven.

1.13.

Het behoud van industrieën in de EU vormt het fundament voor gezonde O&O-netwerken, die van cruciaal belang zijn voor toekomstige groei en voor het vinden van oplossingen voor onze „grote maatschappelijke uitdagingen” (vergrijzing, energie, klimaat, gezondheidszorg en mobiliteit).

1.14.

Kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) beschikken niet over de middelen om antidumpingacties te initiëren of volledig met de Commissie mee te werken in onderzoeken. Het EESC vraagt om een vereenvoudigde aanpak voor sectoren waarin een relevant aantal kmo’s actief is.

1.15.

Het gaat hier om een thema van strategisch belang, dat het EESC na aan het hart ligt: het zal dan ook niet bij dit ene advies blijven. Het Comité wil zich hiervoor voortdurend blijven inzetten en hoopt dat een EESC-project inzake de status van markteconomie voor China kan worden opgezet, zodat het deze problematiek namens het maatschappelijk middenveld op de voet kan volgen. Hiertoe moeten de nodige middelen worden uitgetrokken.

2.1.

Volgens de WTO-regels kan een land op producten uit derde landen antidumpingrechten heffen, bovenop de invoertarieven, als uit onderzoek blijkt dat deze producten het land binnenkomen tegen prijzen die lager zijn dan de binnenlandse prijzen en daardoor schade toebrengen aan de lokale industrie. Toen China in december 2001 toetrad tot de WTO, stond een overgangsregeling echter toe dat China in antidumpingprocedures werd behandeld als een niet-markteconomie (NME) wanneer Chinese bedrijven niet konden aantonen dat ze te werk gingen in overeenstemming met de beginselen van de vrije markt. De huidige NME-status van China maakt het mogelijk om de prijzen van een analoog land te gebruiken in plaats van de binnenlandse prijzen (die in NME’s vaak kunstmatig laag worden gehouden door ingrijpen van de overheid) om de dumpingmarge te berekenen. Het gebruik van NME-methodologieën wordt beschreven in afdeling 15 van het protocol inzake de toetreding van China tot de WTO, maar bepaling 15(a)(ii) zal in december 2016 komen te vervallen. De Commissie zal daardoor de methode om in het kader van antidumpingdossiers de vergelijkbaarheid van de prijzen te bepalen moeten wijzigen.

2.2.

In onderhavig advies gaat het EESC dieper in op de vraag welke gevolgen het mogelijke verlenen van de status van markteconomie aan China en de wijziging van de methode inzake handelsbeschermingsinstrumenten kunnen hebben voor de industrie en de werkgelegenheid in de EU. Dit staat los van de juridische discussie, aangezien het EESC dit een uitermate belangrijk onderwerp voor de industrie van de EU en de daarmee verbonden banen acht.

2.3.

Het Europees Parlement heeft met een ruime meerderheid een resolutie goedgekeurd waarin het pleit voor een niet-standaardmethode die strookt met het protocol inzake toetreding van China; tegelijk moet een kader voor vrije en eerlijke handel tot stand kunnen worden gebracht.

3.1.

Met betrekking tot de economie merkt het EESC het volgende op:

3.2.

China heeft de afgelopen 15 jaar een fase van ongekende groei doorgemaakt, die het mondiale industriële en handelslandschap ingrijpend heeft veranderd. Het Chinese groeimodel is gebaseerd op investeringen, die volgens het IMF in 2015 verantwoordelijk waren voor 46 % van het Chinese bbp. Dit cijfer is hoger dan het aandeel van investeringen in andere ontwikkelde economieën, zoals de EU (19 %) en de Verenigde Staten (20 %).

3.3.

De omvang en de snelheid van de veranderingen waren grotendeels het gevolg van overheidsmaatregelen. Het EESC stelt vast dat China geen markteconomie is volgens de definitie van de EU, en hierover bestaat ook buiten deze instelling algemene consensus. Zoals de Wereldbank heeft gerapporteerd, heeft de staat op uitgebreide schaal en rechtstreeks ingegrepen in de allocatie van middelen, door middel van administratieve en prijscontroles, garanties, kredietrichtsnoeren, wijdverspreide eigendom van financiële instellingen (1) en reguleringsbeleid.

3.4.

Het aantal voorbeelden van excessen in de Chinese ontwikkeling is legio. Het land verbruikte in de periode 2011-2013 6,6 miljard ton cement, meer dan de Verenigde Staten in de hele twintigste eeuw (4,4 miljard ton). Dit betekent dat China in drie jaar tijd evenveel cement heeft gebruikt als nodig was om in de loop van een eeuw de VS op te bouwen. Afgezien van het inefficiënte gebruik van hulpbronnen is een enorme industriële capaciteit opgebouwd om zo in zeer korte tijd een dergelijke hoeveelheid materiaal te produceren.

3.5.

China heeft een begin gemaakt met een verschuiving naar een meer op consumptie en diensten gericht groeimodel. De vertraging van de economische groei zal ertoe leiden dat voor een significant deel van de output van de Chinese zware industrie geen klanten in China te vinden zijn.

3.6.

De Europese Kamer van Koophandel in China meldt dat voor bijvoorbeeld ruw staal, aluminium, cement, chemische stoffen, scheepsbouw, raffinage, vlakglas, papier en karton reeds een aanzienlijke overcapaciteit wordt waargenomen. De Chinese regering onderkent dit en heeft besloten om de productiecapaciteit voor ruw staal met 100 miljoen ton te verlagen tot 150 miljoen ton in 2020 (2) en om de kolenproductie binnen dezelfde periode met 500 miljoen ton te verminderen (3).

3.7.

Ongeacht deze intenties zal het terugdringen van de totale capaciteit een zaak van lange adem zijn. De fabrieken die in de afgelopen tien jaar zijn gesloten, zijn vervangen door moderne, productievere fabrieken en het probleem is alleen maar groter geworden. De vraag van huishoudens naar intermediaire goederen zal de industriële vraag nooit kunnen vervangen.

3.8.

In de jaren 1980 en 1990 is dit in de EU een lang en moeizaam proces geweest, en ook voor China bestaat er geen snelle oplossing.

3.9.

De combinatie van overcapaciteit en een zwakke binnenlandse vraag leidt derhalve tot een productieoverschot, dat vervolgens zijn weg probeert te vinden op internationale markten.

3.10.

Het EESC wijst op de exportcijfers van China.

3.10.1.

Volgens de WTO is China ’s werelds grootste exporteur van goederen, met een aandeel van 18 %. Dit aandeel is sinds 2010 met 20 % toegenomen. In 2014 groeide de Chinese uitvoer met 6 %, terwijl de uitvoer van de rest van de wereld met 3,5 % steeg. Als we de periode 2010-2014 analyseren, bedroeg de stijging voor China 49 %, tweemaal zo veel als voor de rest van de wereld.

3.10.2.

Uit gegevens van het nationale bureau voor de statistiek van China blijkt dat de producten met de sterkste groei in 2014 zink en zinklegeringen (+2 360 %), katoen (+ 100 %), cokes (+ 82 %), dioden en andere halfgeleiders (+ 61 %) en gewalst staal (+ 50 %) waren. Sinds 2010 is de uitvoer van katoen, gewalst staal en dioden en andere halfgeleiders verdubbeld, terwijl het verkoopvolume van cokes, zink en zinklegeringen is verdrievoudigd.

3.10.3.

Verwacht wordt dat deze opwaartse trend in de export zich de komende paar jaar zal voortzetten, aangezien prognoses wijzen op een krimp van de Chinese binnenlandse vraag. Als de Europese handelsbeschermingsinstrumenten aanzienlijk zwakker zijn dan die van onze handelspartners, zou de huidige export van China naar de Noord-Amerikaanse vrijhandelszone (NAFTA) of Japan kunnen worden afgeleid naar de EU.

3.10.4.

Dit exportgestuurde groeimodel heeft een groot tekort van 137 miljard EUR (48,8 miljard EUR in 2000) op de handelsbalans van de EU voor goederen veroorzaakt, waarbij de invoer van de EU uit China tweemaal zo groot is als de uitvoer van de EU naar China.

3.10.5.

China heeft in deze context het initiatief „One Belt One Road” (OBOR) gelanceerd, dat gericht is op de aanleg van vervoersinfrastructuur (spoor-, weg- en maritiem vervoer) in de Euraziatische regio, met als hoofddoel de eigen bedrijven tegen niet-concurrerende voorwaarden toegang te verschaffen tot de bij het initiatief betrokken Euraziatische markten en deze te gebruiken als afzetmarkten voor sectoren met een overproductie. Het toekennen van de status van markteconomie aan China zou een aanzienlijke bedreiging vormen voor Europese bedrijven in EU-lidstaten die bij het OBOR-initiatief betrokken zijn.

3.11.

Feiten over dumpingpraktijken

3.11.1.

De scherpe stijging van de Chinese uitvoer is deels gerealiseerd door het gebruik van oneerlijke praktijken, zoals blijkt uit het grote aantal antidumpingzaken dat aanhangig is gemaakt op basis van de WTO-regels.

3.11.2.

China is het land waarop de meeste antidumpingmaatregelen van toepassing zijn. Het was het voorwerp van 34 % van de handelsonderzoeken, in het kader waarvan 667 maatregelen werden opgelegd. Alleen al in 2015 waren er 76 antidumpingmaatregelen tegen China van kracht of in gang gezet.

3.11.3.

67 % van de antidumpingmaatregelen tegen China had betrekking op sectoren als textiel en kleding, keramiek en glas, basismetalen, plastics, machines en elektrische apparatuur en petrochemische stoffen. Vorig jaar was 79 % van de tegen China genomen maatregelen gericht op deze sectoren.

3.11.4.

De EU is met een aandeel van 15,8 % een van de meest actieve deelnemers aan de wereldhandel, maar tegen de EU zijn slechts 133 antidumpingmaatregelen vastgesteld. Dat is gelijk aan 7 % van alle gevallen wereldwijd. China daarentegen is het doelwit van 47 % van deze maatregelen en alleen al in 2015 werd het land in drie zaken een sanctie opgelegd.

4.1.1.

Vanuit theoretisch perspectief zou de toekenning van de status van markteconomie aan China negatieve effecten op de welvaart in EU hebben. Handelsliberalisering is van groot belang voor de EU. Handelsliberalisering heeft positieve netwerkeffecten, hoewel er altijd sectoren zijn die als gevolg van deze liberalisering slechter af zijn.

4.1.2.

In dit geval wijst het EESC erop dat er geen sprake is van een onderhandelingsproces waarin aan beide zijden handelsbarrières worden weggewerkt. China zou niets in ruil geven, terwijl de EU unilateraal afbreuk zou doen aan haar vermogen om de verstoring van de mededinging te compenseren die wordt veroorzaakt door de oneerlijke steun van de centrale en lokale overheid in China.

4.1.3.

Het EESC stelt vast dat al veel industriële banen naar het buitenland zijn verplaatst. Tussen 2000 en 2014 zijn in de Europese industrie 6,7 miljoen banen verloren gegaan, 12 % van het initiële aantal van 56,3 miljoen. Over dezelfde periode steeg de index voor het invoervolume met 144 %. Onderzoek in de Verenigde Staten, waar de industriële sector veel kleiner is dan in de EU, laat zien dat in de periode 1999-2011 circa 985 000 industriële banen zijn verdwenen als gevolg van de toenemende importpenetratie van China (4).

4.1.4.

Het banenverlies is niet alleen opgetreden in basisindustrieën, maar ook in innovatieve industrieën. De geavanceerde mobiele-telefoniesector is van het toneel verdwenen. In de sector van de fotovoltaïsche panelen bijvoorbeeld, een sector die van fundamenteel belang is voor onze toekomst, hebben in de periode 2010-2012 34 fabrikanten een insolvabiliteitsprocedure aangevraagd, zijn twee fabrikanten uit de zonnepanelensector gestapt, hebben er vijf de productie helemaal of gedeeltelijk stopgezet en zijn drie fabrikanten overgenomen door Chinese investeerders (5).

4.1.5.

Vooral sectoren die van strategisch belang zijn in de vijfjarenplannen van China lopen risico: aluminium, fietsen, keramiek, glas, onderdelen van motorvoertuigen, papier en staal.

4.1.6.

Verschillende instellingen hebben effectbeoordelingen uitgevoerd. De Europese Commissie heeft opdracht tot een studie gegeven, maar deze is nog niet gepubliceerd, waardoor het voor het EESC onmogelijk is om te beoordelen hoe de Commissie tegenover deze dringende kwestie staat.

4.1.7.

Het Economic Policy Institute schat het aantal banen in de EU dat gevaar loopt op 1,7 à 3,5 miljoen. Deze schatting is gebaseerd op een input-outputmodel waarin rekening wordt gehouden met directe verliezen (als gevolg van een toename van de invoer), indirecte verliezen (toeleverings- en verwerkingsindustrieën die afhankelijk zijn van de direct getroffen sectoren) en herbestedingsverliezen (als gevolg van lagere inkomens en uitgaven van huishoudens). De belangrijkste tekortkoming van deze studie is dat de effecten van de volledige import uit China worden meegerekend, ook in sectoren die daar niet of nauwelijks nadelen van ondervinden.

4.1.8.

Als alleen industrieën waarin antidumpingmaatregelen van kracht zijn in aanmerking worden genomen, zou het directe en indirecte verlies aan werkgelegenheid uitkomen op 0,5 à 0,9 miljoen banen. Volgens het rapport bedraagt de totale directe werkgelegenheid die wordt gegenereerd door industrieën die kwetsbaar zijn voor sterke stijgingen van invoer met dumping 2,7 miljoen banen.

4.1.9.

In de studie wordt geen berekening gemaakt van het herbestedingseffect in alleen deze sectoren. Wel wordt aangetoond dat de banen die risico lopen in industrieën gerelateerd aan antidumping ongeveer 60 % van de banen in de maakindustrie bedragen. Als ditzelfde percentage zou worden toegepast op indirecte en herbestedingseffecten, zou het banenverlies kunnen uitkomen op tussen 1,1 en 2,1 miljoen.

4.1.10.

Een tweede rapport vormt een synthese van de resultaten van drie studies die in opdracht van verenigingen van staalproducenten in de NAFTA-landen zijn uitgevoerd naar de te verwachten economische effecten op hun landen van het verlenen van de status van markteconomie aan China. In het rapport wordt geconcludeerd dat indien alle drie de NAFTA-landen China de status van markteconomie zouden verlenen, de vraag naar arbeid zou afnemen met een bedrag van tussen de 15 en 32 miljard dollar, waarvan de Verenigde Staten het grootste gedeelte voor hun rekening zouden moeten nemen. Dit zou zich naar schatting vertalen in een verlies van 0,4 tot 0,6 miljoen banen.

4.1.11.

Beide studies zijn gebaseerd op macro-economische algemeen-evenwichtsmodellen. Het EESC denkt dat indien er afzonderlijke studies van dit type zouden worden uitgevoerd naar economische gebieden als de EU en NAFTA, daaruit zou blijken dat de unilaterale verlening van de status van markteconomie aan China vrijwel zeker zou resulteren in een direct welvaartsverlies in de orde van grootte van ten minste honderdduizenden banen, maar dat vermoedelijk wel zo’n miljoen mensen op zoek zouden moeten gaan naar een andere manier om in hun levensonderhoud te voorzien.

4.1.12.

Om de kans op dergelijke verliezen te beoordelen, vestigt het EESC de aandacht op verschillende relevante gevolgen:

4.1.13.

Met betrekking tot het geografische aspect herhaalt het EESC dat de banen die waarschijnlijk verloren zullen gaan geografisch niet gelijk zouden worden verdeeld. De concentratie van het banenverlies in bepaalde gebieden kan daar kritieke situaties veroorzaken, terwijl andere regio’s in de Unie mogelijk niet zwaar zouden worden getroffen. In de sterkst getroffen landen dreigt tot 2,7 % van de beroepsbevolking zijn baan te verliezen.

4.1.14.

In veel gevallen gaat het om banen in grote industriële installaties die sterk verbonden zijn met het economische en industriële weefsel. Recentelijk is er een aanzienlijk aantal banen verloren gegaan in bijvoorbeeld de staalsector, waar één enkel bedrijf duizenden banen kan vertegenwoordigen; de sociale gevolgen voor de getroffen gemeenschappen zijn enorm.

4.1.15.

Het EESC benadrukt ook de kwaliteit van industriële banen: gemiddeld zijn banen in de maakindustrie stabieler en worden ze beter betaald dan banen in andere sectoren van de economie. De Commissie wees er in 2014 op (6) dat de maandinkomens van werknemers in de maakindustrie 5 % hoger waren dan het Europese gemiddelde. In de Verenigde Staten zijn de weeklonen in de maakindustrie 8 % hoger dan die in andere sectoren. De hogere lonen zijn het resultaat van een hogere productiviteit.

4.1.16.

De industrie biedt kwaliteitsvolle banen aan (laag)geschoolde werknemers voor wie het bijzonder moeilijk zou worden om een alternatieve baan met dezelfde arbeidsvoorwaarden te vinden. Als zodanig draagt het feit dat de rol van de industrie afneemt bij tot de ongelijkheid in onze samenleving.

4.1.17.

Volgens de Europese enquête naar de arbeidsomstandigheden van Eurofound (Eurofound Working Conditions Survey) komt deeltijdwerk aanzienlijk minder vaak voor in de maakindustrie (12 %) dan gemiddeld in de EU28 (24 %). Ook de werktijden in de maakindustrie zijn vaak regelmatiger, en atypische werktijden zijn aanzienlijk minder gangbaar dan in de EU-economie als geheel (7).

4.1.18.

Het EESC wil ook het risico vermijden dat er schade wordt toegebracht aan het kennisecosysteem: de maakindustrie is de sector met verreweg de grootste vraag naar O&O-activiteiten en O&O wordt steeds vaker betrokken van op innovatie gerichte dienstverlenende ondernemingen (8). Volgens een studie van het ECSIP-consortium vormt de gemiddelde diensteninhoud van in de EU geproduceerde goederen bijna 40 % van de totale waarde van de door de maakindustrie geproduceerde eindgoederen. Het merendeel van deze diensten bestaat uit distributiediensten (15 %), vervoer en communicatie (8 %) en zakelijke diensten, waarvan het belang uiteenloopt tussen de EU-lidstaten van minder dan 10 % tot maar liefst 20 % of meer. Deze laatste categorie omvat diensten als O&O, reclame en marktonderzoek, ingenieursactiviteiten en ICT-diensten.

4.1.19.

Het EESC heeft reeds adviezen uitgebracht over de relevantie van het bevorderen van hogere regelgevingsnormen voor intellectuele eigendom, dit met het oog op de gebrekkige naleving in bepaalde landen. Dit mag niet worden vergeten wanneer het handelsbeleid van de EU wordt uitgetekend.

4.2.1.

In de effectbeoordeling van unilaterale verlening van de status van markteconomie aan China moeten ook potentiële voordelen in andere sectoren in aanmerking worden genomen, met name voor afnemers van producten waarvoor China een sterke productieactiviteit heeft ontwikkeld — of van plan is te ontwikkelen.

4.2.2.

Veel van de tot nu getroffen industrieën zijn producenten van intermediaire goederen, d.w.z. goederen die worden getransformeerd en met elkaar worden gecombineerd tot eindproducten.

4.2.3.

De mondiale industriële productie is nog niet terug op het niveau van voor de financiële crisis. Daarom bestaat er nog steeds een aanzienlijk overschot aan industriële capaciteit en zouden afnemers van Chinese producten waarvoor antidumpingmaatregelen gelden hun producten nog steeds in derde landen kunnen kopen zonder significant verlies van concurrentievermogen.

4.2.4.

Als China de kans krijgt om zijn marktaandeel langs oneerlijke weg te vergroten en een oligopolistisch voordeel kan behalen, zal het land dit later ongetwijfeld gebruiken om de prijzen weer te verhogen, waardoor consumentenindustrieën in de EU in zwaar weer terecht zullen komen. China handelt al op deze wijze om lokale industrieën te stimuleren. Het Europees Parlement (9) heeft bewijs gepresenteerd van maatregelen die de handel in natuurlijke hulpbronnen beperken en mogelijk in strijd zijn met WTO-regels. In 2009 zette China zijn Ontwikkelingsplan voor zeldzame aardmetalen 2009-2015 op poten, in het kader waarvan exportquota van 35 000 ton per jaar voor zeldzame aardmetalen werden opgelegd. Het jaar daarop verdrievoudigden de prijzen van Chinese zeldzame aardmetalen. Een ander voorbeeld is te vinden in de elektronicamarkt, waar China de uitvoer van onderdelen zwaarder belast dan eindproducten teneinde de lokale assemblage van apparaten te beschermen.

4.2.5.

Deze voorbeelden laten zien dat het Chinese beleid industrieën met een hogere toegevoegde waarde bevoordeelt. Zonder het vermogen om antidumpinggevallen aan de kaak te stellen zouden sectoren als de productie van apparaten of auto’s aan oneerlijke concurrentie worden blootgesteld. Ook heeft China een geschiedenis van inbreuken op intellectuele-eigendomsrechten, waardoor zelfs octrooien niet van veel nut zouden blijken te zijn voor het behouden van innovatieve industrieën binnen de grenzen van de EU.

4.2.6.

Op de lange termijn zou het verlenen van de status van markteconomie ook schade toebrengen aan de hele industriële waardeketen als gevolg van de negatieve effecten op de innovatie. In de EU wordt de opvatting dat innovatie voor onze samenlevingen de enige manier is om te concurreren met zuiver op kosten sturende concurrenten breed gedeeld. Innovatie vindt echter niet langer plaats in geïsoleerde laboratoria. Uit een KPMG-enquête bleek dat 85 % van de respondenten in de mondiale metaalindustrie meent dat partnerschappen de toekomst voor de innovatie in hun organisatie vormen. Meer dan driekwart van de respondenten verklaarde reeds gebruik te maken van op meer samenwerking met leveranciers en klanten gebaseerde bedrijfsmodellen. Het is dan ook ondenkbaar dat toekomstige innovatieve industrieën geen deel zouden uitmaken van kennisnetwerken.

4.3.1.

Op de lange termijn, en ongeacht de ontwikkeling van afzonderlijke sectoren, zal de welvaart in de EU alleen duurzaam toenemen door een solide stijging van het beschikbaar inkomen. Dit wordt in het huidige beleid van de Commissie voor banen en investeringen onderkend en moet ook in aanmerking worden genomen bij het nemen van besluiten ter zake.

21.10.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 389/20

Rapporteur:

Lutz RIBBE

Corapporteur:

Isabel CAÑO AGUILAR

1.1.

Het EESC is ingenomen met de besluiten van de COP 21 van Parijs, en beschouwt deze als een belangrijk keerpunt voor daadwerkelijke bestrijding van de klimaatverandering.

1.2.

Maar er zijn twee grote problemen: Enerzijds sluiten de ingediende doelstellingen voor de vermindering van de uitstoot van de lidstaten (INDC’s) niet aan op de resultaten van Parijs. Anderzijds wordt het belang van het maatschappelijk middenveld niet op zijn waarde geschat, ondanks enige vooruitgang.

1.3.

Maatschappelijke actoren worden momenteel geconfronteerd met aanzienlijke belemmeringen bij de opzet en uitvoering van maatregelen ter bestrijding van de klimaatverandering. Oorzaak is vooral dat de politiek niet inziet hoeveel het maatschappelijk middenveld kan doen om het klimaat te beschermen. Tot nu toe heeft de politiek te weinig belangstelling voor de strategieën van het maatschappelijk middenveld om het klimaat te beschermen, voor hun behoeften en de benodigde ondersteuning. Deels wordt maatschappelijke bescherming van het klimaat systematisch verhinderd door regelgevingseisen.

1.4.

Het gevolg is maar al te vaak dat maatschappelijke actoren geen operationeel kader hebben waarmee ze hun plannen voor „klimaatbescherming van onderop” kunnen uitvoeren. Dit komt ook doordat ze hun projecten niet kunnen financieren, hoewel er eigenlijk genoeg investeringsmiddelen beschikbaar zouden moeten zijn.

1.5.

In directe reactie op de besluiten van Parijs stelt het EESC daarom een coalitie voor van politiek, bestuur en maatschappelijke organisaties. Deze coalitie moet de belemmeringen voor maatschappelijke bescherming van het klimaat zoveel mogelijk terugdringen, doordat zij:

1.6.

De acties van de coalitie moeten op de verschillende beleidsniveaus beginnen. In feite gaat het erom de volgende vijf taken uit te voeren:

1.7.

De uitvoering van deze vijf taken vergt een gestructureerde maar open dialoog binnen de coalitie, die in deze zin een discussieforum moet vormen. Het is dan ook belangrijk dat de deelnemers een afspiegeling moeten zijn van de verscheidenheid van de samenleving en een cultuur van openheid, creativiteit en samenwerking ontwikkelen. Het forum moet ervoor zorgen dat het uit te werken beleidskader maatschappelijke klimaatbescherming daadwerkelijk ondersteunt.

1.8.

Voor de uitvoering van de taken heeft de coalitie behoefte aan administratieve ondersteuning met behulp waarvan

1.9.

De coalitie van politiek en maatschappelijk middenveld moet ook het volgende, door het EESC onderschreven doel bereiken: arbeid moet rechtvaardig naar duurzaamheid evolueren, met structurele deelname van vakbonden en werknemersorganisaties.

2.1.

De resultaten van de COP 21 zijn een belangrijk keerpunt in de onderhandelingen over klimaatbescherming, want het is de eerste internationaal bindende overeenkomst waarbij alle verdragsstaten toezeggen de als bedreigend erkende klimaatverandering actief aan te pakken.

2.2.

De wereldgemeenschap heeft de verplichting op zich genomen om de opwarming van de aarde tot maximaal 2 graden — indien mogelijk zelfs tot 1,5 graad — Celsius te beperken.

2.3.

De overeenkomst bevat nog een belangrijk, concreet streefdoel, te weten: de wereld in de tweede helft van de eeuw broeikasgasneutraal te maken.

2.4.

Het EESC is ingenomen met deze resultaten (1), maar ontwaart ook twee grote problemen:

2.4.1.

Ten eerste stroken de door de lidstaten ingediende nationale bijdragen voor de reductie (INDC) niet met het resultaat van de COP: de uitvoering hiervan zou de opwarming van de aarde niet tot 2 graden Celsius beperken, maar met 2,5, en eventueel zelfs met meer dan 3 graden Celsius laten stijgen.

2.4.2.

Ten tweede wordt het belang van het maatschappelijk middenveld niet voldoende ingezien. In het verleden is weliswaar enige vooruitgang geboekt wat betreft transparantie en medewerking, maar de eigenlijke rol van het maatschappelijk middenveld in het klimaatbeleid wordt nog onvoldoende beseft: niet de onderhandelaars van de COP, maar de maatschappelijke organisaties moeten de resultaten van Parijs uitvoeren en handen en voeten geven.

2.5.

Een strategie die het maatschappelijk middenveld benut als strategische partner voor de uitvoering van de COP-besluiten, ontbreekt of is niet te bespeuren. Dit geldt ook voor de Europese Unie, waarvan het klimaatbeleid derhalve samen met de „klimaatdiplomatie” een tweede pijler dient te krijgen. Deze moet ervoor zorgen het belang en de rol van het maatschappelijk middenveld te begrijpen, uit te breiden en het de vele maatschappelijke actoren gemakkelijker te maken om strategieën voor klimaatbescherming in hun sector te formuleren en uit te voeren.

2.6.

Klimaatbeleid kan en mag dus niet alleen „van bovenaf” worden opgelegd, maar zal alleen succesvol zijn als het kan rekenen op een breed draagvlak en actieve participatie van de meeste bedrijven, lokale en regionale overheden en burgers. Het wordt dus in eerste instantie „van onderaf” uitgevoerd, of het zal mislukken.

2.7.

Inderdaad zijn in het verleden in het duurzaamheids- en klimaatbeleid belangrijke successen geboekt omdat vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld — en „eenvoudige” burgers in hun rol van staatsburger horen daar nadrukkelijk bij — niet alleen op politieke doelstellingen reageerden of zich als „instrument voor uitvoering” zagen. Uitgerekend zij hebben veeleer een rol als pioniers van verandering vervuld en zijn actief opgetreden en hebben zo, binnen de hun gegeven mogelijkheden, essentiële successen behaald en politieke druk uitgeoefend. Dit geldt zowel op het gebied van technologie als van economie, maar vooral in integraal maatschappelijk opzicht (acceptatie van en omgang met deze technologieën, maar in het bijzonder bij het populariseren van de verandering, dus bij het sociale leren en bij het „learning from community”).

2.8.

Terwijl bijvoorbeeld de mede voor de klimaatverandering verantwoordelijke energieproductie en het energiebeleid meestal op eindige energiebronnen en grote, centrale structuren met enkele spelers waren gericht en het maatschappelijk middenveld vaak slechts als „consument” optrad, zal in de toekomst klimaatvriendelijk optreden veel decentraler plaatsvinden en de inzet van iedereen veronderstellen. Het lijdt geen twijfel dat de bereidheid daartoe aanwezig is; deze moet consequent worden gebruikt en bevorderd.

2.9.

In de nu al waar te nemen acties van het maatschappelijk middenveld gaat een enorm potentieel voor innovatie schuil, wat blijkt uit de ideeën, acties en het optreden van steden en gemeenten, lokale en regionale overheden, grote ondernemingen en vakbonden, alsook van particulieren (burgers, boeren, coöperaties, mkb’s enz.).

2.10.

Deze acties staan tegenwoordig heel vaak los van organisaties en hebben een concrete projectbasis. Juist daarom is er sprake van een bijzondere maatschappelijke dynamiek. Maar de keerzijde is: als zulke initiatieven mislukken, moeten actoren volledig voor de gevolgen opdraaien. En dan gaat het niet alleen om financiële risico’s. Die acties vereisen immers behalve geld ook motivatie en betrokkenheid; ze vergen tijd. Het moet dus de „moeite waard zijn” (en niet alleen in economische zin) en het risico van mislukking moet te overzien zijn. In dit verband dienen de Europese en nationale politiek een zo breed en open mogelijk kader voor dat handelen te scheppen.

2.11.

In de Europese Unie zijn er weliswaar tal van geslaagde voorbeelden die aantonen hoe belangrijk en effectief de inzet van maatschappelijke actoren voor klimaatbescherming is, maar deze voorbeelden worden nergens systematisch geregistreerd en geëvalueerd. Er vindt geen debat plaats over wat er politiek uit deze vele verschillende initiatieven kan worden geleerd, welke belemmeringen moeten worden weggenomen om ze nog succesvoller te maken en om ze te vermenigvuldigen, of waarom deze mislukken.

2.12.

Bovendien zijn er geen solide stimulerende regelingen die herfinanciering van het ingezette kapitaal mogelijk maken. Noch zijn er mechanismen waarvan het gewenste signaal uitgaat naar andere dan overheidsactoren buiten de grote industriële ondernemingen. Veeleer valt momenteel zelfs een tegenovergestelde trend te bespeuren: de uitvoering van relevante initiatieven wordt door verkeerde politieke richtsnoeren vaak extra bemoeilijkt of zelfs onmogelijk gemaakt. In veel gevallen kunnen maatschappelijke actoren dus niets (!) ondernemen om concepten voor klimaatbescherming uit te werken en — nog belangrijker — uit te voeren; ze kunnen hun ideeën niet in praktijk brengen. Soms is het niet meer dan dat het juridisch-administratieve kader gebrekkig is, soms vinden ze geen financiering voor hun projecten, en in weer andere gevallen is het een onoverkomelijke hinderpaal dat de externe kosten van fossiele brandstoffen nog steeds niet geheel doorberekend (2) worden en de koolstof, ondanks een kennisgeving die het tegendeel beweert, niet de „juiste” prijs heeft.

2.13.

Maar al te vaak is sprake van „verliezers” van een ambitieus klimaatbeleid en net zo vaak wordt de indruk gewekt als zou klimaatbescherming in de eerste plaats betekenen dat we iets moeten opgeven. Natuurlijk moeten de problemen die de overgang naar een vrijwel koolstofvrije economie met zich meebrengt, voldoende aandacht krijgen en aangepakt worden. De positieve elementen moeten echter ook minstens evenzeer worden benadrukt om voor een maatschappelijke draagvlak voor verandering te zorgen. De technologische en economische vooruitgang van de laatste jaren (bijv. in de energieopwekking uit hernieuwbare energiebronnen en de opslag van energie, maar vooral ook bij digitale toepassingen, die een flinke vooruitgang mogelijk maken bij efficiënt en intelligent gebruik van middelen) zijn tenminste argumenten hiervoor.

2.14.

Europa zit nu technisch en economisch zo in elkaar dat klimaatbescherming en duurzaamheid voor iedereen winst kunnen betekenen. Juist deze gedachte neemt de energie-unie als uitgangspunt. Voorwaarde is dat de politiek zulke initiatieven ondersteunt of ten minste mogelijk maakt en niet probeert te verhinderen, bijvoorbeeld door bestaande structuren in twijfel te trekken. Het in principe makkelijk aan te boren potentieel voor verandering en vooruitgang in de klimaatbescherming wordt dan bij lange na niet benut.

3.1.

Er is behoefte aan een nieuwe opzet van multilevel governance. Het EESC stelt daarom een ambitieuze coalitie voor van maatschappelijke actoren, lokale en regionale overheden en de verantwoordelijke politieke en bestuurlijke structuren op nationaal en Europees niveau.

3.2.

De coalitie moet:

3.3.

Zo kan de coalitie, als voorbeeld van multilevel governance, ertoe bijdragen om met succes het klimaat te beschermen.

3.4.

De doelstellingen van de COP zijn welomschreven en de Europese Raad heeft een verstrekkende visie voor een koolstofarm, hulpbronnenefficiënt Europa geformuleerd. Op grond daarvan moeten in 2050 80-95 % minder broeikasgassen worden uitgestoten dan nu. Dit zal enorme gevolgen hebben voor het leven van elke Europese burger, elke onderneming en het personeel.

3.5.

Het EESC heeft in zijn verkennend advies (3) over duurzame ontwikkeling al aangegeven hoe belangrijk het is om juist de kwestie van de praktische gevolgen van toekomstige fundamentele beleidsuitdagingen zeer serieus te nemen.

3.6.

Het risico dat duurzame ontwikkeling als een bedreiging en niet als een kans voor de toekomst wordt gezien, kan met een eenvoudige boodschap tegemoet worden getreden: klimaatbescherming betekent veranderingen, maar elk lid van de samenleving heeft de mogelijkheid om alleen of met anderen actief aan deze veranderingen mee te werken, en wel zo dat niet alleen het klimaat profiteert, maar ook de levensomstandigheden ter plaatse verbeteren.

3.7.

Deze boodschap moet gericht zijn tot degenen die onvermijdelijk „negatieve” veranderingen rechtstreeks zullen merken (bijv. de gehele sector fossiele energiebronnen), en tot het in de samenleving aanwezige potentieel dat actie wil ondernemen en voor anderen als model kan fungeren.

3.8.

Ons maatschappelijk middenveld is uiterst heterogeen. Bij klimaatbescherming valt dit te bespeuren: wat voor de ene actor gemakkelijk is, is voor de andere maar moeilijk te verwezenlijken. Deze diversiteit moet serieus worden genomen en deze veelvoud moet als kans opgevat en gebruikt worden.

3.9.

In principe gaat het erom het klimaat concreet te beschermen. Hier bestaat ook een gebrek aan kennis. Er zijn weliswaar vele casestudy’s opgesteld, maar het ontbreekt aan een systematisering, bijvoorbeeld op grond van categorieën van actoren. Dit lijkt nodig omdat de verschillende middelen van afzonderlijke actoren ook tot geheel verschillende strategieën leiden. Enkele voorbeelden:

3.10.

De lijst met voorbeelden maakt duidelijk dat de logica in de aanpak steeds dezelfde is, ook al zijn de hulpbronnen van de maatschappelijke actoren heel verschillend. Zij zullen hun eigen, materiële en financiële middelen en tijd alleen inzetten als ze een realistische mogelijkheid zien om onmiddellijk resultaten te boeken. Omgekeerd betekent dit ook: waar geen positieve invloed kan ontstaan, dreigt inactiviteit of zelfs weerstand (bijv. tegen nieuwe investeringsprojecten).

3.11.

De voorbeelden maken ook duidelijk dat het spectrum van strategieën, die in Europa voornamelijk door niet-overheidsactoren ontworpen en ten uitvoer gebracht worden, even breed en veelzijdig is als het maatschappelijk middenveld zelf.

3.12.

Het is volstrekt verkeerd als de politiek de maatschappelijke actoren in het kader van topdownbenaderingen geen eigen rol zou gunnen.

3.13.

Bij de aanstaande veranderingen moet bijzondere aandacht uitgaan naar het behoud van de sociale zekerheid. „Klimaatbescherming van onderaf” betekent weliswaar dat het particuliere initiatief aan betekenis wint en voor belangrijke economische impulsen zorgt, maar dit mag niet ten koste gaan van de sociale zekerheid.

3.14.

Het is dan ook belangrijk dat de „klimaatbeschermers van onderaf” deel blijven uitmaken van de solidaire gemeenschap. In sommige gevallen zal dit betekenen dat opnieuw moet worden bepaald hoe deze gemeenschap eruit ziet en wie welke bijdrage levert. Dit is alleen daarom al nodig omdat tot nu toe verbranding en verbruik van fossiele grondstoffen essentiële pijlers van de sociale welvaartsstaat waren. Maar de afwijzing hiervan en de overgang naar een vrijwel koolstofvrije economie mag niet ten koste gaan van de in de Europese Unie bereikte sociaalpolitieke normen en welzijn. Daar moet de coalitie van politiek, bestuur en maatschappelijk middenveld nadrukkelijk op letten. Sterker nog: hieruit dienen geheel nieuwe strategieën voort te komen.

Een voorbeeld:

3.15.

Energie uit hernieuwbare bronnen kan ondertussen decentraal zo goedkoop geproduceerd worden dat, in combinatie met maatregelen voor energie-efficiëntie, zelfs het probleem van de (sociale) energiearmoede kan worden opgelost. De politiek zou voor dergelijke initiatieven in ieder geval een solide wetgevingskader en toegang tot investeringskapitaal moeten scheppen.

3.16.

Maatschappelijk engagement op het gebied van klimaatbescherming is meestal lokaal of regionaal gericht. De COP-onderhandelingen en tal van politieke discussies worden echter op mondiaal niveau gevoerd. Maar nergens meer dan op dit gebied geldt het beginsel „Denk mondiaal, handel lokaal”. De gevolgen van maatschappelijke activiteit mogen niet in een globale ruimte verloren gaan, ze moeten rechtstreeks, d.w.z. ter plaatse te beleven, te merken en waar te nemen zijn.

3.17.

Voor het Europese beleid betekent dit dat er nieuwe wegen moeten worden ingeslagen: met de logica van JI/CDM van het Kyotoprotocol bijvoorbeeld kunnen lokale initiatieven maar weinig beginnen. Het is een principieel probleem: het optreden van maatschappelijke organisaties vindt regelmatig lokaal en regionaal plaats, terwijl de randvoorwaarden hiertoe hoofdzakelijk op nationaal en Europees niveau geformuleerd worden. Het EESC stelt bezorgd vast dat tussen deze niveaus een kloof gaapt.

3.18.

Actieve, praktische klimaatbescherming door maatschappelijk handelen als tweede pijler van het Europese klimaatbeleid moet ter plaatse werken en duidelijk worden, anders gaan maatschappelijke actoren helemaal niet tot actie over.

3.19.

Een belangrijke rol vervullen de regio’s, steden en gemeenten. Het EESC stelt zeer tevreden vast dat op dit gebied tal van initiatieven genomen zijn om deze activiteiten te coördineren. Te denken valt o. a. aan de „World Summit on Climate and Territories”, het Burgemeestersconvenant, het netwerk ICLEI enz. Dat zijn vaak initiatieven die ondertussen in diverse landen ook op overheidssteun kunnen rekenen.

3.20.

Regionale ontwikkeling en energiebeleid dat het klimaat ontziet, kunnen elkaar goed aanvullen als de decentrale energieproductie via lokale of regionale structuren zou plaatsvinden en de waardeschepping via het plaatselijk gebruik van wind, zon en biomassa geschiedt. Uitbreiding van het aantal actoren is dus zinvol, maar in geen enkel officieel document van de EU wordt tot nu toe op deze strategische combinatie voldoende ingegaan.

3.21.

Dit voorbeeld toont duidelijk aan dat de EU het potentieel van het maatschappelijk middenveld niet genoeg benut. Zo wordt ook het Burgemeestersconvenant als een belangrijke pijler voor de uitvoering van EU-doelstellingen beschouwd. De rol van het Convenant als bron van nieuwe beleidsinitiatieven krijgt daarentegen onvoldoende aandacht en wordt niet stelselmatig benut.

4.1.

De coalitie krijgt vijf taken:

4.1.1.

ten eerste moeten we beter begrijpen welke acties maatschappelijke actoren in hun verschillende rollen voornemens zijn uit te voeren om het klimaat te beschermen.

4.1.2.

Ten tweede moeten structurele problemen en belemmeringen die een succesvolle uitvoering in de weg staan, in kaart gebracht en opgelost worden. Daarmee krijgt de politiek de taak om bureaucratische belemmeringen en complexe procedures uit de weg te ruimen die bepalend zijn voor het niet-handelen van maatschappelijke organisaties of het handelen aanzienlijk bemoeilijken. Met de mededeling „Een „new deal” voor energieconsumenten” (4) heeft de Commissie een eerste stap in deze richting gezet. Deze gaat echter nog lang niet ver genoeg, onder andere omdat het begrip prosument veel te eng (5) geïnterpreteerd wordt.

4.1.3.

Ten derde moeten de „succesverhalen” nog meer onder de aandacht worden gebracht.

4.1.4.

Ten vierde moeten de doorslaggevende voorwaarden en factoren voor succes vermeld worden.

4.1.5.

Ten vijfde dient er een beleidskader te komen dat de nodige omstandigheden schept zodat maatschappelijke actoren strategieën voor klimaatbescherming kunnen ontwikkelen en uitvoeren. De verspreiding van het actiekader is op te vatten als een taak van de multilevel governance. Voor de uitvoering van het actiekader is immers gemeenschappelijk begrip bij beleidsmakers op Europees, nationaal en subnationaal niveau net zo vereist als voor hun gecoördineerde optreden.

4.2.

De uitvoering van de taken vereist extra administratieve ondersteuning, waarmee de volgende werkzaamheden als basis voor het debat in de coalitie van politiek, bestuur en maatschappelijk middenveld moeten worden uitgevoerd:

4.3.

Het komt de politiek en het bestuur toe om deze coalitie, eventueel in samenwerking met het EESC, te coördineren, zich over de vermelde hinderpalen te buigen en deze zo mogelijk te verwijderen; of ten minste duidelijke antwoorden te formuleren op de vraag waarom volgens hen bepaalde initiatieven gewoonweg niet uitvoerbaar zijn.

4.4.

Slechts wanneer er een actiekader is dat de veelzijdige rollen van de maatschappelijke actoren op zijn waarde schat, de uiteenlopende hulpbronnen erkent, rekening houdt met succesfactoren en positieve randvoorwaarden schept, zullen de maatschappelijke actoren ook toegang tot kapitaal en verdere investeringsmiddelen krijgen. Dit is nog steeds een relevant praktisch probleem dat van de politiek te weinig aandacht krijgt. De overeenkomst van Parijs heeft immers enorme financiële gevolgen, die ver uitstijgen boven het Groene Klimaatfonds ter hoogte van 100 miljard dollar per jaar.

4.5.

Juist kleine, lokale banken en andere investeerders verstrekken maatschappelijke initiatieven voor klimaatbescherming slechts dan krediet als de herfinanciering redelijk zeker is. Ook aan deze voorwaarde, de weinig riskante herfinanciering van investeringen in klimaatbescherming door maatschappelijke actoren, moet het beleidskader voldoen.

4.6.

Het actiekader moet plannings- en investeringszekerheid voor de lange termijn scheppen. Voor het vereiste engagement is niets schadelijker dan de onzekerheid van voortdurend veranderende politieke oriëntaties.

4.7.

Geboden zijn alternatieve investeringsmogelijkheden voor plaatselijke projecten, waarvan maatschappelijke actoren de kansen en risico’s rechtstreeks zelf kunnen beoordelen en beheren, bijvoorbeeld als lid van een coöperatie. Als het brede publiek inziet dat investeringen ook „bij hen” aankomen en niet verstrikt raken in de tentakels van financiële instellingen en grote investeerders, dan kan dit ook het geschokte vertrouwen in financiële instellingen opvijzelen.

4.8.

Voor zover er sprake is van een stabiel en solide actiekader is een andere groei in veranderde economische structuren mogelijk. Voor de nieuwe „groei” zal sociaal kapitaal waarschijnlijk net zo belangrijk worden als financieel kapitaal. De ontwikkeling van prosumentismeconcepten zal de vervreemding van de arbeid deels opheffen, terwijl de arbeidsverdeling meer in gemeenschapsstructuren georganiseerd zal worden. Hieruit vloeit een enorm potentieel voor sociale innovatie voort, dat voor een ambitieus klimaatbeleid onontbeerlijk is. Er ontstaan nieuwe rollen, die met prosumenten, platformen en aggregatoren nog maar bij benadering omschreven zijn. Juist het prosumentisme kan als een essentiële succesfactor gezien worden voor het bereiken van een duurzame levensstijl en een duurzame economie.

4.9.

Deze nieuwe vorm van economie is geen utopie, maar tekent zich nu al af in tal van vooral lokaal georganiseerde initiatieven voor klimaatbescherming en is in zoverre ook schaalbaar. Schaalbaarheid, herhaling en uitbreiding zijn niet alleen in het licht van de ambitieuze doelstellingen voor klimaatbescherming dringend geboden. Zij zijn ook een voorwaarde voor de vermindering van de kosten van de veranderingen en voor het vermijden van een conflict tussen doelstellingen op het gebied van sociaal beleid en klimaatverandering.

4.10.

In de overeenkomst van Parijs is uitdrukkelijk de noodzaak vastgelegd om de transitie van de arbeidsmarkt rechtvaardig te doen verlopen, hetgeen reeds tijdens de klimaatconferentie van Lima werd vastgesteld. In het kader van het nieuwe economische model moeten er kwalitatief hoogwaardige banen gecreëerd worden. Dit is mogelijk aan de hand van een sterke sociale dialoog en cao-onderhandelingen waar de ondernemers bij betrokken zijn en die door inhoud en maatregelen geschraagd worden, zoals bijscholingsmaatregelen voor werknemers om nieuwe vaardigheden te verwerven, die in het kader van de energie- en milieutransitie nodig zijn, en maatregelen voor de versterking van stelsels voor sociale bescherming. Ook hiervoor is een positief actiekader geboden. Slechts dan zullen maatschappelijke actoren het verlies van banen en het verlies aan concurrentievermogen in sommige sectoren, die bij een transitie onvermijdelijk zijn, kunnen opvangen en economische groei kunnen verwezenlijken die sociaal, duurzaam en inclusief is.

21.10.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 389/28

Rapporteur:

Laure BATUT

1.

een andere benadering van de „economie van de senioren” (silver economy), daar digitalisering leeftijdsverschillen uitwist en ouderen actoren zijn in de waardeketen en in hun eigen leven;

2.

digitale inclusie van ouderen, die op de agenda staat van de bijeenkomst van de EU-ministers van werk, sociaal beleid, gezondheid en consumentenzaken in juni 2016 en van de Europese top van december 2016 over ouderen, ter facilitering van twee overgangsperioden, nl. op digitaal en op demografisch gebied;

3.

een mondiale governance, waarbij ouderen worden geïntegreerd in het digitale leven via de ontwikkeling van doeltreffende overheidsdiensten, voorzien van voldoende middelen op alle niveaus, waaronder het territoriale niveau, en vrijgesteld van de eisen van het Europees Semester;

4.

een Europese horizontale clausule „ouderengelijkheid”, met stimulansen voor de toepassing ervan door de ministeries die in de lidstaten verantwoordelijk zijn voor gelijke behandeling;

5.

de deelname van representatieve ouderenverenigingen en het EESC aan het overleg van de groep van belanghebbenden over de deeleconomie, zoals bepleit door het Europees Parlement;

6.

bevordering van de toegang van ouderen tot digitalisering en toegankelijkheid ervan via verwerving van kennis en vaardigheden, en door onverwijld onderwijs en levenslang leren voor ouderen te ontwikkelen, apparatuur en software aan te passen en begeleiding aan te bieden met het oog op een succesvolle inclusie;

7.

indicatoren voor het meten van de economische kracht van ouderen, hun levenskwaliteit, en de voordelen van innovatie;

8.

bevordering van de toegang van ouderen tot een Europees programma voor de uitwisseling van te creëren goede praktijken; hierbij kan bijv. worden gedacht aan een platform met de naam „SENEQUE-Seniors Equivalent Erasmus”;

9.

opbouw van vertrouwen, verspreiding onder de burgers van kennis van Europese regelgeving inzake digitalisering door publicatie van een betreffende gedragscode en via een digitale onestopshop met inachtneming van de meertaligheid;

10.

erkenning in alle lidstaten van internettoegang als een recht op een universele dienst, die betaalbaar moet zijn, en indien er sprake is van tarifaire belemmeringen, bevordering van gereglementeerde tarieven of vrije en gratis toegang op specifieke plaatsen voor hulpbehoevende ouderen;

11.

stimulering van publiek-private partnerschappen (PPP’s) ten gunste van de ontwikkeling van menselijk kapitaal, via gratis cursussen voor ouderen, op kosten van de ICT-reuzen, in het kader van hun beleid inzake maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), in alle basisscholen van de EU, buiten de schooltijd;

12.

opheffing van belemmeringen voor ouderen om bankleningen aan te gaan;

13.

bevordering van een „burgerdienst” om digitale ongeletterdheid te bestrijden.

2.1.

De Europese Unie staat voor door geen enkele bevolking ooit geziene uitdaging, te weten: de gelijktijdigheid van de langere levensduur van de bevolking en de verspreiding van de digitalisering, die samen echte economische en sociale strategieën vereisen.

2.2.

Tegen 2060 en volgens de verwachtingen (The 2015 Ageing Report, Europese Commissie) zal de bevolking voor elke twee ouderen maar één jongere tellen en zal het aantal hoogbejaarden hoger liggen dan het aantal kinderen onder de vijf jaar. Volgens het criterium van de mediane leeftijd zijn de eerste betrokken landen Zweden, Duitsland, Polen, Roemenië en Slowakije, en daarna, met een verschil van enkele jaren, België, Denemarken, Ierland, en tot slot alle overige lidstaten.

2.3.

Ouderen en oudere werknemers worden tegelijk als een bedreiging voor de socialebeschermingsstelsels en als een kans voor de goederen- en dienstensector beschouwd. In 2011 zette de Unie zich in voor „volwassenen” (1) en stelde vijf strategische richtsnoeren vast, met als doel „een economie met veel werkgelegenheid” en verbetering van de kwaliteit en doeltreffendheid van het onderwijs- en opleidingsaanbod voor volwassenen.

2.4.

Het Comité stelt vast dat ouderen hierbij niet rechtstreeks betrokken waren.

2.5.

Als eerste generatie op Europees grondgebied die geen oorlog heeft meegemaakt, waren de babyboomers (term die verwijst naar de generaties die net na de Tweede Wereldoorlog geboren zijn) en hun ouders in de hele geschiedenis het meeste „pro-Europees” gericht. Zij worden ondertussen als „senioren” beschouwd. In haar achtergronddocument ter bespreking van „Growing the European Silver Economy” van februari 2015 heeft de Europese Commissie de wens geuit om in te spelen op „de behoeften van 50-plussers”. Deze bevolkingsgroep wordt soms in drie subgroepen opgesplitst: actieve, kwetsbare en hulpbehoevende ouderen. Het EESC neemt deze definitie van ouderen over, waarbij het ook zijn voorstel bevestigt om „ouderen” voortaan op een andere manier te benaderen: het zijn actoren van de groei.

2.6.

Vergrijzing wijst op een stijging van het percentage ouderen in de bevolking, ten gevolge van de daling van zowel het geboortecijfer als het sterftecijfer. De Japanners (Étude comparative du marché des seniors français et japonais — Opportunités croisées, David Barboni, Eurasiam, serie Management no 001, 2007) liggen voor wat betreft vergrijzing. Zij hebben een specifieke consumptiedynamiek gecreëerd in de seniorsegmenten van welzijn, gezondheid, financiën, verzekeringen, distributie en toerisme. De informatie- en communicatietechnologieën (ICT) zijn geïntegreerd in de marktgoederen die een verhoging van de levenskwaliteit beogen; zij richten zich op ouderen die „consumenten” van specifieke producten zijn, in plaats van op ouderen die „actoren” zijn van de digitale samenleving, en sluiten zo aan op de vooruitzichten op kortetermijnwinst van de producenten. Dat is belangrijk, maar ook kortzichtig.

2.7.

In de EU zijn de babyboomers niet alleen ouderen die goederen consumeren. Mannen en vrouwen hebben massaal — voor het eerst in de geschiedenis van het continent — eerst gestudeerd en waren daarna „actief” en „productief”. Velen van hen hebben nu de keuze om actief te blijven in de markteconomie of in de sociale en solidaire economie.

2.8.

Hun deelname aan ICT wordt soms als traag en moeizaam gepercipieerd. Niettemin waren zij vaak de eersten om ICT te gebruiken en zelfs om voor vernieuwingen te zorgen (The Seven Myths of Population Ageing, Julika Erfurt et al., Accenture, februari 2012). In 2010 werd in Frankrijk meer dan 16 % van de nieuwe ondernemingen opgericht door personen van 50 jaar en ouder, waarvan bijna de helft via zelffinanciering: het gaat om oudere werknemers, werkzoekenden, ondernemers die nog actief zijn en zelfs om gepensioneerden (zie het artikel van Yann Le Galès, Le Figaro, 27 april 2012).

2.9.

Pas sinds de verklaring en het internationaal actieplan inzake vergrijzing van de VN uit 2002 en de verklaring van de Raad inzake Gezond ouder worden gedurende de hele levensloop uit 2012 spreekt de Unie van de „zilveren economie” (silver economy). De Commissie meent overigens dat alles in het werk moet worden gesteld om „gezond ouder te worden”, met name dankzij ICT, en aldus aan de Unie de gelegenheid te geven in dat verband het voortouw te nemen: „De zilveren economie kan worden gedefinieerd als de economische kansen ten gevolge van de consumptieve bestedingen en de overheidsuitgaven in verband met de vergrijzing en de behoeften van 50-plussers” (zie de website Silver economy van de Europese Commissie).

2.10.

Volgens het Comité moet aandacht besteed worden aan kwesties als welzijn, autonomie, afhankelijkheid en de markt. Europa telt immers bijna 125 miljoen oudere burgers; zij zijn actoren van hun leven, de economie en de groei. De informatietechnologie moet deel uitmaken van hun leven, net als bij de actieve bevolking.

2.11.

Daarom wil het Comité benadrukken dat er een leeftijdsbenadering moet komen waarin de levensfasen op elkaar aansluiten, zonder hokjesdenken. Elke senior in goede gezondheid behoudt zijn ervaring en digitale vaardigheden en kan niet los worden gezien van het geheel van actoren in de waardeketen. Het gaat erom ouderen in een dynamisch en inclusief perspectief en niet alleen in de laatste fase van hun leven te beschouwen, en digitalisering niet te beperken tot „technisch-medische bijstand”.

2.12.

Dit doet geenszins afbreuk aan het recht op pensioen (artikelen 25 en 34 van het Handvest van de grondrechten, artikelen 153 en 156 VWEU), noch aan de verschillende pensioenstelsels van de lidstaten.

2.13.

Een alomvattende en inclusieve benadering zou alle Europese „oudere” burgers de zekerheid kunnen bieden dat zij bij de digitale innovatie betrokken zijn. De voortrekkersrol waar de Unie op het gebied van de silver economy naar streeft, kan zij volgens het Comité vervullen door op alle niveaus verantwoordelijkheid op te nemen.

3.1.1.

De „babyboomers” die nu ouder geworden zijn, beschikken over een toolkit: de revolutie van de nieuwe technologieën. Er moet dringend verder en breder worden gekeken dan de „markt” en niemand mag worden buitengesloten van de kennis en het gebruik van informatietechnologie, want connectiviteit is overal. De EU is verdeeld tussen de behoefte aan Europese interoperabiliteit en de vereiste bescherming van zeer versnipperde contexten in de lidstaten. De mededelingen van de Commissie van april 2016 (COM(2016) 176, 178 en 179 final) betreffen echter alleen de technische aspecten en gaan voorbij aan de sociale aspecten. De mededeling van de Commissie van juni 2016 over „Een nieuwe agenda voor vaardigheden voor Europa” [COM(2016) 381/2] en haar voorstel voor een aanbeveling aan de Raad om een vaardighedengarantie in te voeren (COM(2016) 382/2) zijn gericht op inzetbaarheid en productiviteit. Van ouderen wordt geen gewag gemaakt, van de digitalisering weinig. Het Comité hoopt dat de vergadering van EU-ministers in juni alsook de top in december 2016, waarop de problematiek van ouderen zal worden behandeld, hun digitale integratie zullen kunnen bevorderen en hun leef- en werkomstandigheden zullen kunnen verbeteren, hetgeen noodzakelijk is om in te spelen op de digitale en demografische veranderingen.

3.1.2.

Om de cohesie te bevorderen en om ouderen en alle bevolkingsgroepen voor te lichten en bewust te maken, wil het Comité dat alle reeds goedgekeurde EU-teksten m.b.t. digitalisering in de vorm van een „gedragscode” worden gepubliceerd en dat de oprichting van een digitale one-stop-shop in overweging wordt genomen, met inachtneming van de meertaligheid.

3.2.1.

Digitalisering biedt de mogelijkheid om te leren en proactief te zijn, vooral als je ouder bent en je mobiliteit beperkt is. Daarmee wordt „gettovorming” van ouderen voorkomen en wordt overdracht van kennis vergemakkelijkt. Dit kan leiden tot omkering van de generatiebegeleiding en de opheffing van de leeftijdskloof.

3.3.1.

Het Comité heeft tal van adviezen gepubliceerd over de technische, economische en sociale aspecten van digitale vooruitgang: de infrastructuur, rechten, kosten, telegeneeskunde, online gezondheidszorg („e-health”), actief ouder worden, cybercriminaliteit, slimme steden/mobiliteit/eilanden, neutraliteit van internet enz.

3.3.2.

De Commissie dient rekening te houden met alle generaties, zonder geografisch onderscheid, en te anticiperen op de lange termijn (2060), want de vergrijzing zal in alle lidstaten snel toenemen (3).

3.3.3.

In de mededeling (4) van 19 april 2016 stelt de Commissie dat zij zich over normalisatie op ICT-gebied zal buigen, „cruciaal element van de eengemaakte markt”, over de digitalisering van ondernemingen en over cloudcomputing.

3.3.4.

De Nederlandse en Slowaakse voorzitterschappen hebben het Comité verzocht een verkennend advies over de sociale gevolgen daarvan op te stellen: „De veranderende aard van arbeidsverhoudingen en de impact ervan op het behoud van een fatsoenlijk salaris en de impact van technologische ontwikkelingen op het socialezekerheidsstelsel en de arbeidswetgeving” (advies goedgekeurd door het EESC op 26 mei 2016).

3.3.5.

In zijn resolutie van 19 januari 2016, „Naar een akte voor een digitale interne markt” (paragraaf 80), moedigt het Europees Parlement de Commissie aan „een stakeholdergroep in het leven te roepen die verantwoordelijk is voor de bevordering van goede praktijken in de sector van de deeleconomie”, die voor een groot deel zonder digitalisering niet kan bestaan; de vertegenwoordiging van het maatschappelijk middenveld is typisch een taak die ouderen kunnen vervullen. Het EESC wenst aan dit initiatief deel te nemen.

3.4.1.

Big data, cloudcomputing, het internet der dingen, 3D-printen en andere technologieën die met internet plotseling in het dagelijks leven zijn opgedoken, doen nog steeds veel mensen verstijven van angst; senioren zijn hier gevoeliger voor dan jongeren die met de digitalisering zijn opgegroeid, en lijden onder de volgende belemmeringen:

3.4.2.

Het Comité is, evenals het Europees Parlement, „van mening dat het vertrouwen van burgers en ondernemingen in de digitale omgeving van essentieel belang is voor het volledig tot wasdom komen van innovatie en groei in de digitale economie”.

3.4.3.

De context van crisis en de maatregelen i.v.m. de noodtoestand, evenals de angst in verband met cybercriminaliteit, versterken het gevoel dat de vrijheden bedreigd worden en dat we uiterst waakzaam moeten zijn.

3.4.4.

De beschermende teksten in de lidstaten en op Unieniveau zijn weinig bekend. Door deze bevolkingsgroepen (die niet langer naar school gaan) bewust te maken, zonder verwarring te scheppen, kan via informatie en opleiding vooruitgang worden geboekt in het dichten van de informatiekloof tussen de vrijwel altijd buitenlandse grote producenten en de burgers, die de gebruikers zijn.

3.5.1.2.1.

Algemeen beschouwd zou een nieuwe governance kunnen zorgen voor actieve solidariteit tussen generaties en duurzaamheid in de sociale sector.

3.5.1.3.1.

Specifieke middelen (voor onderzoek, breedband, kunstmatige intelligentie), alsook structuurfondsen en specifieke programma’s zijn gericht op de ontwikkeling van de digitalisering. De investeringen die nodig zijn om de voortrekkersrol van de EU veilig te stellen zijn evenwel niet gekwantificeerd, terwijl de behoeften van de Europese bevolking — van kinderen in de basisschool tot ouderen alsook voor levenslang leren — zouden moeten worden becijferd. Financieringen mogen niet worden onderworpen aan bezuinigingsmaatregelen. Ten slotte moeten ook de obstakels worden weggenomen die ouderen de toegang tot particuliere financiering (bankleningen) belemmeren (6).

3.5.1.3.2.

De Commissie stelt voor publiek-private partnerschappen (PPP’s) op te richten. Het Comité staat hier huiverig tegenover want het risico is altijd hetzelfde: de particuliere sector zet zich pas in als er mogelijke winst is, de interesten verzwaren de overheidsschuld en tenslotte is ook een deel van de openbare sector geprivatiseerd geraakt.

3.6.1.

Het EESC heeft al eerder gesteld dat toegang tot het internet beschouwd moet worden als een recht op een universele dienst en dat dit betaalbaar moet zijn, om sociale en geografische ongelijkheden te bestrijden. Openbare ruimten voor ouderen met vrije toegang tot het internet gaan in die richting.

Overheidsdiensten moeten uiteraard rekening houden met de problematiek van ouderen: vervoer, gezondheid, post, diensten van algemeen belang (DAB), diensten van algemeen economisch belang (DAEB), sociale diensten van algemeen belang (SDAB), sociale diensten van algemeen economisch belang (SDAEB) enz.

3.6.2.

Nationale en regionale autoriteiten moeten ervoor zorgen dat ouderen nieuwe gewoonten aannemen met het oog op de bescherming en veiligheid van digitale gegevens. Sociale en digitale inclusie moeten des te meer hand in hand gaan naarmate het verlies van autonomie voortschrijdt. Het territoriale niveau bevordert een dergelijke ontwikkeling vanwege zijn nabijheid. Het EESC bepleit een „burgerdienst” om digitale ongeletterdheid te bestrijden.

3.6.3.

3.6.4.

Inclusie van ouderen: het behoort tot de verantwoordelijkheid van de lidstaten om hun burgers op de hoogte te brengen van alle mogelijkheden die ouderen worden geboden op het gebied van digitaal leren. Bewustmakingscampagnes in de media zouden dit kunnen bewerkstelligen.

3.6.4.2.

Ouderen dienen digitale vaardigheden te verwerven of op peil te houden. De acties, hoe belangrijk ook, van ngo’s volstaan niet. Ouderen willen hun kwalificaties erkend zien en de rest van hun leven verder blijven leren. In Slowakije zijn er 18 seniorenuniversiteiten en tal van academies voor de laagst opgeleide ouderen.

3.6.4.3.

Stages en „digitale alfabetisering”: het Comité herhaalt zijn pleidooi voor meer voorlichting (7) m.b.t. de media en het internet voor alle burgers van de Unie, met name voor kwetsbare groepen, en is ingenomen met de oprichting in Europees verband van een „groot bondgenootschap voor digitale banen”. Het wijst erop dat vele actoren aan de opleidingen deelnemen.

3.6.4.4.

Volgens het Comité zou de Commissie moeten samenwerken met lidstaten en universiteiten om na te gaan aan welke vaardigheden ouderen behoefte hebben en hoe daarop kan worden ingespeeld, bijvoorbeeld door institutionele banden met universiteiten te leggen om de toegang van ouderen tot online cursussen te vergemakkelijken (massive open online course, MOOC).

3.6.5.

3.6.5.1.

Evenals het Parlement (8) erkent het Comité de noodzaak om „af te stappen van […]stereotypen”, wijst het op „het aanzienlijke potentieel van vrouwelijke innovators en ondernemers en de rol die zij kunnen spelen in de digitale transformatie” en streeft het naar „de integratie in en deelname van vrouwen aan de informatiemaatschappij”. Het Comité beseft dat oudere vrouwen vaak te kampen hebben gehad met gebroken carrières en na hun pensionering vaker arm zijn dan mannen. Bij de vaststelling van maatregelen om oudere vrouwen in de digitale wereld te integreren moet hiermee rekening worden gehouden.

3.6.5.2.

Evenzo „wijst het op het potentieel van de digitale interne markt om toegankelijkheid en deelname voor alle burgers te waarborgen, onder wie personen met bijzondere behoeften, ouderen, minderheden en andere mensen die tot kwetsbare groepen behoren, met betrekking tot alle aspecten van de digitale economie  (9)”, maar ziet het liever dat „ouderen” economische actoren blijven, zonder gestigmatiseerd en gelijkgesteld te worden met personen met „bijzondere behoeften”.

3.6.5.3.

Het Comité staat achter het voorstel voor een richtlijn over toegankelijkheid (10), maar betreurt de trage uitwerking ervan, alsmede de niet-ratificatie van het Verdrag van Marrakesh. Digitaal gezien verstaat het onder toegankelijkheid zowel toegankelijkheid van hardware als van software; het pleit voor aangepaste bediening voor ouderen, alsook voor aangepaste en meertalige software en voor digitale openbare ruimten die banden scheppen tussen mensen. Voor kwetsbare personen is de sociale band essentieel.

3.6.6.

Het Europese programma Erasmus+ zou een „senioren”-onderdeel moeten omvatten, dat een uitwisselingsplatform voor goede praktijken zou kunnen zijn onder de naam van bijv. „SENEQUE-Seniors Equivalent Erasmus”.

3.6.7.

Creativiteit en innovatie moet op alle leeftijden worden aangemoedigd via digitalisering, daar ouderen hun behoeften het beste zelf kennen; tevens moeten mantelzorgers en verenigingen worden ondersteund.

—

Het EESC bepleit een publiek-privaat partnerschap (PPP) ten gunste van de ontwikkeling van menselijk kapitaal, via gratis cursussen in het kader van het beleid inzake maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) van de ICT-reuzen zelf: werknemers die met pensioen gaan zouden daarbij worden begeleid en aan alle ouderen zou opleiding worden verstrekt in alle openbare scholen van de EU, buiten de schooltijd.

—

Het ontbreekt in de EU aan digitale vaardigheden (900 000 niet-ingevulde vacatures) (11). De bijscholing van oudere werknemers kan bijdragen aan een verbetering van de situatie, die moet worden beoordeeld in het licht van de mondiale concurrentie. Aanmoediging van digitaal ondernemerschap, opleidingen en jonge ondernemingen, alsmede de ontwikkeling van vaardigheden en welzijn vergen aanzienlijke overheidsinvesteringen.

—

In tijden van massale werkloosheid biedt de 4.0-economie ouderen de mogelijkheid om netwerken en nieuwe bedrijven te beginnen; ze creëert tevens duurzame banen met een hoge meerwaarde die plaatsgebonden zijn, zoals persoonsgebonden diensten, diensten in verband met gezondheid, ondersteuning van de autonomie of preventiebeleid (12).

—

De EU heeft, wat betreft de diverse vormen van de deeleconomie, geen duidelijk principieel standpunt over het misbruik van machtspositie en de verenigbaarheid met de doelstelling „sociale markteconomie”, terwijl een groeiend aandeel van de betrokken werknemers de facto niet meer onder het arbeidsrecht valt. De invloed van de digitalisering op de sociale samenhang dreigt de oudere bevolking meer te raken dan andere groepen.

3.8.1.

Digitalisering maakt zowel een top-down als een bottom-upbenadering van de sociale betrekkingen mogelijk, met name ten aanzien van ouderen.

3.8.2.

De deeleconomie kan mensen samenbrengen via leermethoden die alle vormen van intelligentie bevorderen, alsook innovatieve gezondheidsoplossingen aanreiken waarmee personen met een handicap of ouderen ten volle aan de samenleving kunnen deelnemen en, zij het niet mobiel, toch alomtegenwoordig („ubiquitous”) kunnen zijn.

3.8.3.

De arbeidsverhoudingen komen echter op losse schroeven te staan. Wat de vergrijzing betreft, zorgt de digitalisering voor een omwenteling van hetgeen sinds de Tweede Wereldoorlog de samenhang van de Europese samenlevingen heeft verzekerd, nl. de stelsels op basis van solidariteit die in crisistijden als schokbrekers fungeerden (zoals in 2008).

3.8.4.

De ondergeschikte positie van werknemers is niet meer stabiel door de 4.0-revolutie, door de netwerkactiviteiten, de plotse instroom van ouderen en de vervagende „grenzen”; tegelijkertijd is 10 % van de e-senioren aangesloten maar arm. Zij zouden opnieuw „oudjes” kunnen worden, die niet in hun behoeften kunnen voorzien (kerngezinnen), zoals in de voorbije eeuwen. Zijn de transities met overdracht van kennis dus wel mogelijk?

3.8.5.

Het behoud van de pensioenstelsels is van cruciaal belang voor een digitale en inclusieve sociale markteconomie (13). Tegen 2060 zullen deze stelsels evenwel op andere bronnen dan op betaald werk moeten zijn gegrondvest maar zullen ook de risico’s van pensioenfondsen moeten worden vermeden. Er zal een grondige discussie moeten worden gevoerd over de grondslag van de bijdragen en de herverdeling van de rijkdom om onze geest en mentaliteit op de veranderingen voor te bereiden.

21.10.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 389/35

Rapporteur:

Antonio LONGO

1.1.

Vier jaar na de inwerkingtreding van de EBI-verordening benadrukt het Europees Economisch en Sociaal Comité de centrale rol van de burgers in het Europese project en het vermogen van het EBI om het democratisch tekort te helpen wegwerken door het ondersteunen van een actief burgerschap en de participatieve democratie.

1.2.

Het EESC onderschrijft de standpunten ter zake van het Europees Parlement, het Comité van de Regio’s en de Europese ombudsvrouw, en is van mening dat het Europees burgerinitiatief zijn volledige potentieel nog niet heeft benut wegens tekortkomingen van de verordening, waarvan de herziening wordt gevraagd.

1.3.

Het EESC heeft immers ernstige problemen vastgesteld van technische, juridische en bureaucratische aard, alsook een duidelijke overbelasting van de Europese Commissie, waardoor de volledige verspreiding, uitvoering en follow-up van succesvolle initiatieven wordt belemmerd.

1.4.

Met het oog op de herziening van de verordening stelt het EESC de volgende maatregelen voor:

1.4.1.

Toestaan dat burgercomités zelf de datum kiezen waarop zij van start gaan met het verzamelen van steunbetuigingen.

1.4.2.

Wettelijke erkenning verlenen aan burgercomités om de strafrechtelijke aansprakelijkheid van organisatoren voor een moedwillige fout of grove nalatigheid te beperken, naar het voorbeeld van Richtlijn 2008/99/EG inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht.

1.4.3.

Totstandbrenging van een eenloketsysteem, fysiek en online, waar burgers inlichtingen en assistentie kunnen krijgen voor het indienen van initiatieven.

1.4.4.

De voorstellen bestuderen die gericht zijn op een verlaging van de minimumleeftijd voor ondersteuning van en deelname aan een EBI, zoals gevraagd door het Europees Parlement en het Comité van de Regio’s.

1.4.5.

Oplossen van het kennelijke belangenconflict binnen de Commissie, die enerzijds de rol van „institutionele raadgever” en anderzijds die van „rechter” op zich neemt. In dit verband kan het EESC, dat zich wil blijven inzetten voor de reeds ingediende initiatieven, een vanzelfsprekende kandidaat zijn voor de rol van facilitator en institutionele raadgever.

1.4.6.

Zorgen voor een adequate follow-up van succesvolle initiatieven, door de Commissie te verzoeken om binnen twaalf maanden na het einde van de campagne een wetgevingsvoorstel op te stellen of naar behoren te motiveren waarom zij besluit geen voorstel in te dienen. Bij uitblijven van een voorstel hoopt het EESC dat het Europees Parlement druk uitoefent op de Commissie op grond van artikel 225 VWEU.

1.5.

Het EESC benadrukt dat sommige problemen geen herziening van de verordening vereisen en dus onmiddellijk moeten worden aangepakt om potentiële organisatoren niet te ontmoedigen. Om dit instrument doeltreffender en gebruikersvriendelijker te maken dringt het Comité aan op de volgende maatregelen:

1.5.1.

De Commissie zou, om de registratie transparanter te maken, duidelijke en eenvoudige procedures moeten goedkeuren en gedetailleerde antwoorden en oplossingen moeten bieden voor initiatieven die worden afgewezen, zodat de burgercomités deze kunnen wijzigen en opnieuw kunnen indienen.

1.5.2.

De Commissie moet haar onderhandelingen met de lidstaten voortzetten om de nationale voorschriften voor het verzamelen van gegevens te vereenvoudigen, verminderen en standaardiseren. Met name wordt voorgesteld om de vereiste persoonlijke identificatiedocumenten te beperken en alle burgers in staat te stellen de initiatieven te ondertekenen in hun land van verblijf.

1.5.3.

De gratis software voor het online inzamelen van steunbetuigingen (OCS) (1) moet een permanent karakter krijgen om de verzameling en catalogisering van de steunbetuigingen en de controle door de nationale instanties te vereenvoudigen. Dit instrument zou ook toegankelijk moeten worden gemaakt voor personen met een handicap.

1.6.

Met het oog op de verspreiding en inworteling van het EBI, beveelt het EESC het volgende aan:

1.6.1.

Versterking van de voorlichting en bewustmaking van de burgers over het EBI-instrument met gerichte campagnes, door burgercomités in staat te stellen de ondertekenaars te informeren over de bereikte resultaten, en in het bijzonder door de Commissie meer bekendheid te laten geven aan de follow-up van succesvolle initiatieven.

1.6.2.

Waarborgen van de meertaligheid en zoeken naar nieuwe methoden om het online inzamelen van handtekeningen te koppelen aan de sociale en digitale media, teneinde een steeds breder publiek te bereiken.

1.6.3.

Ervoor zorgen dat, in principe, iedere burger van de Europese Unie een EBI kan organiseren, door de mogelijkheid te bieden voor het ondersteunen van de uitgaven die nodig zijn voor het voeren van een campagne, in het geval dat een EBI officieel is geregistreerd.

1.7.

Het EESC stelt voor een institutioneel forum over de Europese burgerparticipatie op te richten, dat een permanente plaats van discussie en debat moet worden binnen het Comité, naar het voorbeeld van het Europees Migratieforum en voortbouwend op de eerder gelanceerde Dag van het Europees Burgerinitiatief. Het thema zou onderwerp kunnen zijn van een specifiek en meer gedetailleerd voorstel van het Comité in een ad-hocinitiatiefadvies.

2.1.

Het initiatiefrecht van Europese burgers is geïntroduceerd door het Verdrag van Lissabon (2) als innovatief instrument voor een transnationale participatieve democratie. Hierdoor kunnen één miljoen EU-burgers uit ten minste zeven lidstaten de Europese Commissie verzoeken om wetgeving voor te stellen over zaken waarvoor de EU bevoegd is. Het is de bedoeling om de burgers actief te betrekken bij het Europese besluitvormingsproces, door hen indirect een recht van initiatief op wetgevingsgebied te bieden.

2.2.

De regels en procedures voor het Europees burgerinitiatief (EBI) zijn vastgelegd in een verordening van de EU die is goedgekeurd op 16 februari 2011 en in werking is getreden op 1 april 2012 (3).

2.3.

Een EBI kan worden georganiseerd en/of ondertekend door alle Europese burgers die de kiesgerechtigde leeftijd hebben voor de verkiezingen voor het Europees Parlement (4). De initiatieven mogen niet door organisaties worden beheerd, maar organisaties mogen een burgerinitiatief wel steunen, mits dit volledig transparant gebeurt.

2.4.

De procedure voor het EBI kan worden samengevat in de volgende drie stappen:

2.4.1.

De aanloopfase voorziet in de oprichting van een „burgercomité” (5), de officiële registratie van het initiatief (6) — nadat de Commissie heeft beoordeeld of het aan de toelatingscriteria voldoet (7) — en de certificering van het online systeem voor het verzamelen van handtekeningen (8).

2.4.2.

Tijdens de verzamelingsfase moeten 1 miljoen „steunbetuigingen” (handtekeningen) worden verzameld gedurende een periode van maximaal twaalf maanden in ten minste zeven EU-landen (9). De bevoegde nationale instanties dienen dit resultaat te certificeren (10).

2.4.3.

Tijdens de indieningsfase wordt het initiatief onderzocht door de Commissie, na een ontmoeting met de organisatoren en een openbare hoorzitting in het Europees Parlement. De Commissie heeft vervolgens drie maanden de tijd om te reageren met een ad-hocmededeling en te bepalen of zij het voorstel goedkeurt en een wetgevingsprocedure opstart.

3.1.

Tot dusverre hebben meer dan 6 miljoen EU-burgers een EBI ondertekend. Hoewel 56 initiatieven zijn ingediend, zijn er slechts 36 geregistreerd door de Commissie, waarvan slechts 3 ten minste 1 miljoen handtekeningen hebben verzameld (11). Geen enkel initiatief heeft geleid tot een nieuw wetgevingsvoorstel, hoewel de Europese Commissie in sommige gevallen rekening heeft gehouden met het standpunt van de publieke opinie over specifieke aspecten.

3.2.

De aanzienlijke technische, juridische en bureaucratische moeilijkheden die de organisatoren ondervonden en het feit dat de succesvolle initiatieven geen nieuwe wetgeving hebben opgeleverd, hebben de geloofwaardigheid van het burgerinitiatief ondermijnd. Dit blijkt ook duidelijk uit de drastische daling van het aantal geregistreerde initiatieven, dat van 16 in 2012 is gedaald tot 5 in 2015 (12), en het aantal ingezamelde steunbetuigingen, van meer dan 5 miljoen in 2012 tot enkele duizenden in 2015 (13).

3.3.

De afgelopen vier jaar hebben veel organisatoren en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld (14) kritiek geleverd op de tekortkomingen en rigiditeit van het instrument, dat bedoeld was als een duidelijk, eenvoudig en gebruiksvriendelijk instrument. Dit werd bevestigd tijdens een openbare hoorzitting van het EESC op 22 februari 2016.

3.4.

In februari 2015, drie jaar na de inwerkingtreding van deze verordening, heeft het Europees Parlement een studie (15) gepresenteerd over de stand van uitvoering van de verordening, waarin het oproept tot herziening ervan. De bevindingen van deze studie zijn in oktober 2015 opgenomen in een resolutie (16) waarmee het Parlement dit verzoek formeel heeft ingediend bij de Commissie, vergezeld van duidelijke en nauwkeurige voorstellen.

3.5.

De Europese ombudsvrouw heeft in maart 2015, naar aanleiding van een verzoek om het doelmatig functioneren van de EBI-procedure en de rol en verantwoordelijkheden van de Commissie te verifiëren, 11 richtsnoeren opgesteld ter verbetering van het initiatief (17).

3.6.

Het Comité van de Regio’s heeft in oktober 2015 een advies goedgekeurd waarin het ook aandrong op een snelle en grondige herziening van de verordening (18).

3.7.

Als reactie op de talrijke verzoeken om de verordening te wijzigen, heeft de Commissie in april 2015, zoals bepaald in de verordening, een verslag (19) over de tot nog toe behaalde resultaten gepubliceerd, en in februari 2016 een follow-up (20) over de door het Parlement aangedragen voorstellen. In beide teksten erkent de Commissie dat organisatoren van een EBI diverse moeilijkheden ondervinden en dat verbeteringen kunnen worden aangebracht in de tenuitvoerlegging van het bestaande regelgevingskader, maar verwerpt zij herhaaldelijk elke mogelijkheid tot spoedige herziening van de huidige verordening.

3.8.

De Europese instellingen, organisatoren van EBI’s en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld zijn het er nu wel over eens dat het EBI, ondanks enkele positieve resultaten, zijn volledig potentieel nog lang niet heeft benut als het gaat om beleidsvoorstellen en actieve participatie van burgers.

3.9.

De belangrijkste problemen die door alle instellingen en belanghebbenden worden genoemd, worden hieronder samengevat.

3.9.1.

Gebrek aan kennis en bewustzijn van de burgers en nationale instanties over het EBI-instrument (21).

3.9.2.

De burgercomités ondervonden tijdens de registratie en verzameling van steunbetuigingen vele belemmeringen van technische, juridische en administratieve aard, waardoor de initiatieven zelf dreigden te mislukken.

3.9.3.

Burgers die een initiatief wensten te ondertekenen ondervonden veel problemen in verband met de nationale wetgeving inzake gegevensbescherming.

3.9.4.

De weinige succesvolle initiatieven die er waren zijn door de Commissie niet in aanmerking genomen om nieuwe wetgevingsvoorstellen uit te werken, maar alleen voor wetgevingsinitiatieven die hier onrechtstreeks verband mee hielden.

3.10.

Dit zijn de voornaamste problemen die door burgercomités werden gesignaleerd:

3.10.1.

Ontbreken van een juridische erkenning voor het burgercomité. Dit heeft nadelige gevolgen voor belangrijke praktische aspecten van een EBI, zoals fondsenwerving of de opening van een rekening-courant. Het feit dat de organisatoren persoonlijk aansprakelijk zijn „voor elke schade die zij veroorzaken” met het initiatief (22), heeft bovendien een afschrikkende werking.

3.10.2.

Buitensporige rigiditeit in de toepassing van de toelatingscriteria van het EBI. Ongeveer 40 % van de initiatieven wordt door de Europese Commissie afgewezen tijdens de eerste fase van het proces, die van de „registratie” van het initiatief (23). Volgens het Europees Parlement moet meer onderzoek worden gedaan naar het interne belangenconflict binnen de Commissie, die enerzijds de organisatoren op de hoogte moet stellen en een beoordeling moet geven over de toelaatbaarheid van het initiatief, en anderzijds de geadresseerde van het initiatief is (24).

3.10.3.

Overlappende activiteiten op de kalender van een EBI. De tijd die nodig is om in elke lidstaat de systemen voor het online verzamelen van steunbetuigingen te laten certificeren, maakt dat er nog minder tijd overblijft voor het verzamelen van steunbetuigingen — twaalf maanden is op zich al weinig.

3.10.4.

Gebrek aan adequate ondersteuning door de Commissie, met name bij het opzetten en beheren van het initiatief. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de hosting en software voor het online verzamelen van handtekeningen (OCS, Online Collection Software), die gratis worden aangeboden door de Commissie, en de moeilijkheden van de organisatoren bij het opstellen en verspreiden van meertalige documentatie.

3.10.5.

Het beheren van een EBI is een kostbare aangelegenheid. Dit wordt geïllustreerd door het feit dat de drie succesvolle initiatieven werden gesteund door grote maatschappelijke organisaties die de activiteiten op technisch, organisatorisch en financieel vlak hebben gesteund. Om geen afbreuk te doen aan het grondbeginsel van het Europees burgerinitiatief hebben veel organisatoren benadrukt dat er meer steun van de EU moet komen voor het lanceren van de campagne.

3.10.6.

Buitensporige rigiditeit voor het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens. In sommige lidstaten hebben de regels op dit gebied een afschrikkende werking gehad op de organisatie en ondertekening van nieuwe initiatieven. In sommige landen vereisen de wetten voor gegevensverzameling bovendien dat alleen rekening wordt gehouden met de handtekeningen die zijn verzameld van burgers die op het nationale grondgebied wonen, waardoor aan 11 miljoen mensen in feite het recht om deel te nemen wordt ontnomen (25).

3.10.7.

Geringe betrokkenheid van de organisatoren bij de follow-up. Aangezien er nauwelijks gevolg is gegeven aan de succesvolle initiatieven, lijken de vergaderingen en hoorzittingen niet te volstaan om de aanzet te geven tot concrete wetgevende maatregelen van de Commissie.

3.11.

2016 wordt een cruciaal jaar voor het proces dat mogelijk zou kunnen leiden tot een herziening van het EBI. Dit initiatiefadvies vormt de bijdrage van het EESC aan dit proces, in het besef dat dit zo belangrijke en innovatieve instrument een enorm onbenut potentieel heeft voor de Europese besluitvormingsprocessen, in de geest van een echt Europees burgerschap.

4.1.

Als brug tussen de Europese instellingen en het maatschappelijk middenveld is het EESC van meet af aan betrokken geweest bij het debat over het Europees burgerinitiatief. Zo heeft het al verschillende adviezen (26) uitgebracht en een ad-hocgroep opgericht die voortdurend toezicht houdt op de ontwikkeling en uitvoering van dit recht (27).

4.2.

Het EESC is ook actief betrokken bij het EBI-proces (28) met de dubbele rol van facilitator en institutionele raadgever. De belangrijkste initiatieven en bevoegdheden van het EESC op dit gebied zijn:

4.2.1.

De „Dag van het Europees Burgerinitiatief”, een jaarlijks georganiseerde dag om samen met alle betrokken actoren de stand van zaken op te maken van de uitvoering en doeltreffendheid van het EBI. Dit evenement vergemakkelijkt ook de uitwisseling van beste praktijken en het netwerken tussen organisatoren en andere belanghebbenden.

4.2.2.

De oprichting van een „EBI-helpdesk”, die er onder meer voor zorgt dat de beschrijvingen van door de Commissie gevalideerde initiatieven in de officiële talen van de EU worden vertaald.

4.2.3.

Het beschikbaar stellen van zalen om de campagnes te helpen verspreiden.

4.2.4.

De opstelling van een praktische gids, die nu toe is aan haar derde editie, om het Europees burgerinitiatief meer bekendheid te geven en te bevorderen (29). In een andere publicatie, getiteld Het Europees paspoort voor actief burgerschap  (30), kent het EESC het Europees burgerinitiatief voorts een cruciale rol toe om de Europese burgers voor te lichten over hun rechten en de transnationale participatieve democratie te stimuleren.

4.2.5.

De oprichting in 2016 van een openbaar archief van academische en wetenschappelijke publicaties over het EBI, dat openstaat voor alle burgers en dat kosteloos kan worden geraadpleegd.

4.2.6.

De presentatie tijdens een zitting of afdelingsvergadering van de meest succesvolle geregistreerde initiatieven die niet in strijd zijn met het officiële beleid van het EESC in zijn adviezen, zorgt ervoor dat het EESC hier een passende zichtbaarheid aan kan geven zonder zijn neutraliteit te verliezen.

4.2.7.

Het EESC neemt met eigen afgevaardigden deel aan door het Europees Parlement georganiseerde hoorzittingen over succesvolle initiatieven, om bij te dragen aan het proces van analyse en onderzoek door de Commissie.

5.1.

Het EESC spreekt opnieuw zijn krachtige steun uit voor het Europees burgerinitiatief. Vier jaar na de inwerkingtreding van de EBI-verordening zijn er bemoedigende gegevens als het gaat om de participatie, maar is er ook een enorm onbenut potentieel. Het EESC is van mening dat een juiste en volledige uitvoering van het EBI kan helpen om de groeiende kloof tussen de burgers en de Europese Unie te overbruggen.

5.2.

Het EESC deelt de opvatting van het Europees Parlement, het Comité van de Regio’s en de Europese ombudsvrouw dat de gedeeltelijke en beperkte uitvoering van het EBI aan verschillende factoren te wijten is. Er zijn met name technische, juridische en bureaucratische beperkingen, maar er is ook duidelijk sprake van een institutionele kortsluiting vanwege een overbelasting van de Europese Commissie op het vlak van bevoegdheden en verantwoordelijkheid.

5.3.

Het EESC is ook van mening dat sommige van deze problemen goed zijn opgelost door de Commissie, zoals in het geval van de levering van een gratis OCS-systeem, terwijl andere problemen helaas niet kunnen worden aangepakt zonder een herziening van de verordening zelf.

5.4.

Het EESC dringt er dan ook bij de Commissie op aan een tweesporenbeleid te volgen: enerzijds tijdig optreden om de eenvoudigste en meest evidente technische en bureaucratische problemen op te lossen en/of te vereenvoudigen; anderzijds zo snel mogelijk een voorstel presenteren voor de hervorming van bovengenoemde verordening om de meer ingewikkelde institutionele, juridische en organisatorische problemen aan te pakken.

6.1.

Met het oog op een vereenvoudiging en stroomlijning van het Europees burgerinitiatief doet het EESC de volgende voorstellen ter hervorming van de regelgeving:

6.1.1.

Burgercomités zouden op een datum van hun keuze een begin moeten kunnen maken met het verzamelen van steunbetuigingen. Dit is van cruciaal belang om ervoor te zorgen dat zij effectief twaalf maanden de tijd hebben om handtekeningen te verzamelen.

6.1.2.

Wettelijke erkenning — en indien noodzakelijk een speciale status — verlenen aan de burgercomités, om de strafrechtelijke aansprakelijkheid van organisatoren voor een moedwillige fout of grove nalatigheid te beperken, naar het voorbeeld van Richtlijn 2008/99/EG inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht.

6.1.3.

Totstandbrenging van een eenloketsysteem, fysiek en online, waar belangstellende burgers inlichtingen en assistentie kunnen krijgen voor het indienen van initiatieven. Het belangrijkste is dat burgercomités adequate technische-juridische steun krijgen om hen te helpen bij de indiening van voorstellen en het percentage toelaatbare voorstellen te vergroten.

6.1.4.

Zich buigen over de voorstellen om de minimumleeftijd voor ondersteuning van en deelname aan een EBI te verlagen, zoals is verzocht door het Parlement en het Comité van de Regio’s, om jongeren de kans te geven actief deel te nemen aan de opbouw van de Europese Unie.

6.1.5.

Opsplitsen van de rol van „institutionele raadgever” en die van „rechter”, die nu beide door de Commissie worden uitgeoefend. Dit is van cruciaal belang om iets te doen aan het duidelijke belangenconflict binnen de Commissie en de volledige en doeltreffende uitvoering van het Europees burgerinitiatief te bevorderen.

6.1.5.1.

Het EESC, dat zich wil blijven inzetten voor de reeds ingediende initiatieven, kan een vanzelfsprekende kandidaat zijn voor de rol van facilitator en institutionele raadgever.

6.1.6.

Zorgen voor een adequate follow-up van succesvolle initiatieven. Zonder afbreuk te doen aan het initiatiefrecht van de Europese Commissie wordt deze laatste gevraagd om binnen twaalf maanden na het einde van de campagne een wetgevingsvoorstel op te stellen of naar behoren te motiveren waarom zij besluit geen voorstel in te dienen. Indien binnen de voorgeschreven termijn geen voorstel wordt gedaan hoopt het EESC dat het Europees Parlement druk uitoefent op de Commissie op grond van artikel 225 VWEU. Voorts dient de Commissie een nauwere band op te bouwen met de indieners van een initiatief, die verder gaat dan het houden van hoorzittingen in het Europees Parlement, om ervoor te zorgen dat het wetgevingsvoorstel voldoet aan de verwachtingen van degenen die het ondersteunen.

6.2.

Het EESC is bovendien van mening dat de Europese Commissie:

6.2.1.

Het registratieproces transparanter en efficiënter moet maken. De Commissie zou in het bijzonder een meer proactieve rol moeten spelen door gedetailleerde antwoorden en oplossingen te bieden indien een initiatief wordt afgewezen, om de burgercomités in staat te stellen het initiatief aan te passen om het in overeenstemming te brengen met de criteria van de geldende wetgeving.

6.2.2.

De onderhandelingen met de lidstaten moet voortzetten om de nationale voorschriften voor het verzamelen van gegevens — noodzakelijk voor het ondertekenen van een steunbetuiging — te vereenvoudigen, verminderen en standaardiseren. Met name wordt voorgesteld om de vereiste persoonlijke identificatiedocumenten zoveel mogelijk te beperken en alle Europese burgers in staat te stellen initiatieven te ondertekenen in hun land van verblijf (31).

6.2.3.

Het gratis OCS-systeem een permanent karakter moet geven om de verzameling en catalogisering van steunbetuigingen en de controle door de nationale instanties te vereenvoudigen. Dit instrument zou ook toegankelijk moeten worden gemaakt voor personen met een handicap.

6.3.

Het EESC pleit met name voor:

6.3.1.

Versterking van de informatieverstrekking en bewustmaking over het EBI. Dit dient hoofdzakelijk te gebeuren door middel van ad-hoccampagnes die door de Commissie en de lidstaten worden gevoerd. In dit verband wordt ook voorgesteld dat de burgercomités belangstellende ondertekenaars mogen informeren over de ontwikkelingen en resultaten van de campagne (mits zij hiervoor toestemming hebben gegeven). Iets soortgelijks geldt voor de Commissie, die meer bekendheid moet geven aan de follow-up van succesvolle initiatieven, en hiervan eerst de burgercomités op de hoogte moet stellen.

6.3.2.

Waarborgen van de meertaligheid — onmisbaar voor een hoge participatiegraad — en zoeken naar nieuwe methoden om het online inzamelen van handtekeningen te koppelen aan de sociale en digitale media, teneinde een steeds breder publiek te bereiken.

6.3.3.

Ervoor zorgen dat, in principe, iedere burger van de Europese Unie een EBI kan organiseren, door de mogelijkheid te bieden voor het ondersteunen van de uitgaven die nodig zijn voor het voeren van een campagne, in het geval dat een EBI officieel is geregistreerd.

6.4.

Tot slot stelt het EESC voor om, naar het voorbeeld van het Europees Migratieforum en voortbouwend op de eerder gelanceerde Dag van het Europees Burgerinitiatief, een institutioneel forum over de Europese burgerparticipatie op te richten, dat een permanente plaats van discussie en debat moet worden binnen het Comité. In dit verband, en om te zorgen voor een relevante participatie, zou het EESC onder meer vertegenwoordigers van de betrokken instellingen uitnodigen, evenals een vertegenwoordiger van elk burgercomité wiens initiatief officieel werd geregistreerd, en alle andere belanghebbenden. Het thema zou onderwerp kunnen zijn van een specifiek en meer gedetailleerd voorstel van het Comité in een ad-hocinitiatiefadvies.

21.10.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 389/43

Rapporteur:

de heer Daniel MAREELS

Co-rapporteur:

de heer Giuseppe GUERINI

1.1.

Het EESC verwelkomt het „actieplan betreffende de btw” om te gaan naar een definitief btw-regime in de EU en onderschrijft er zowel de doelstellingen van als de aanpak op basis van 4 pijlers in het kader van een korte- en middellangetermijnperspectief. Het komt er nu echt op aan een kwalitatieve stap („quantum leap”) voorwaarts te zetten om aldus de eengemaakte markt te ondersteunen en bij te dragen aan banen, groei, investeringen en concurrentievermogen.

1.2.

Voor het Comité is het belangrijk dat de realisatie van alle onderdelen van het actieplan als één onlosmakelijk geheel wordt nagestreefd. Dat geldt inzonderheid voor de overstap naar het definitief btw-regime. De effectieve realisatie daarvan, die in het actieplan slechts in een tweede fase is voorzien en afhankelijk wordt gesteld van een afzonderlijke evaluatie door de lidstaten, dient in elk geval en binnen een redelijke termijn geambieerd te worden, zoniet dreigen de vooropgestelde doelstellingen in het gedrang te kunnen komen.

1.3.

Met betrekking tot de in het actieplan voorziene eerste fase, die thans beperkt wordt tot bepaalde leveringen van goederen, moedigt het Comité alle betrokkenen aan om te onderzoeken hoe de diensten sneller onder het nieuwe regime kunnen worden gebracht, waardoor ook de problemen gelinkt aan deze (overgangs-)fase zouden verminderen. Ook zou kunnen worden nagedacht over methoden om financiële diensten meer veralgemeend onder de btw te brengen.

1.4.

In de ogen van het Comité dient de omvorming van het huidig regime te leiden tot een definitief btw-stelsel dat duidelijk, coherent, robuust en sluitend is, en ook proportioneel en toekomstvast („future proof”). In dat verband sluit het Comité zich aan bij de voorgestelde keuze van het bestemmingsland-beginsel als grondslag voor het definitief btw-stelsel, nu daardoor een gelijk speelveld wordt geschapen voor alle leveranciers op eenzelfde nationale markt en minder verstoringen op de markt zullen optreden.

1.5.

Veel aandacht dient voor het Comité ook uit te gaan naar bedrijfsvriendelijkheid in hoofde van de ondernemingen en inzonderheid van kmo’s. Onverminderd de in het actieplan vooropgestelde nieuwigheden en vereenvoudigingen blijft er een ruime bezorgdheid bestaan omtrent het complexe en ingewikkelde karakter van de toekomstige regeling en de grote administratieve last die met de toepassing ervan gepaard kan gaan.

1.6.

Onverminderd de duidelijkheid en de rechtszekerheid die moet vooropstaan bij de uitwerking van het definitief btw-regime, bepleit het Comité dat verder wordt nagedacht over verdere en bijkomende vereenvoudigingen en een vermindering van de administratieve last waarbij een proportionele benadering ten gunste van kmo’s in overweging kan genomen worden, evenwel zonder afbreuk te doen aan het sluitend karakter en de andere essentiële karakteristieken van het definitief btw-stelsel. Ze dienen best vanaf het begin bij de uitwerking hiervan betrokken te worden.

1.7.

Ook een ruime en moderne terbeschikkingstelling van nuttige informatie, bijvoorbeeld via een webportal, ten voordele van de ondernemingen dient te worden overwogen. Dat moet inzonderheid kleine ondernemingen helpen om op voet van gelijkheid te concurreren met andere ondernemingen en met leveranciers uit de publieke sector. Meer algemeen komt het erop aan grensoverschrijdende activiteiten binnen de EU voor alle ondernemingen, en in het bijzonder voor kmo’s, gemakkelijker en aantrekkelijker te maken.

1.8.

Het EESC is ingenomen met de ruime aandacht voor het dichten van de btw-kloof en de fraudegevoeligheid van deze belasting, zeker nu de bedragen hoog oplopen, tot wel 170 miljard EUR per jaar. Het is van belang die doelstelling prioritair aandacht te geven en snel tot resultaten te komen, onder meer via een verbeterde samenwerking tussen belastingdiensten, evenals met de douaneadministraties binnen de EU en met derde landen, meer efficiënte fiscale administraties en een sterkere rol voor Eurofisc, een versterking van de vrijwillige naleving van de regels en een betere inning van de belasting.

1.8.1.

Voor het Comité dienen de lidstaten de capaciteit van hun belastingdiensten te versterken op alle vlakken, zowel menselijk, financieel als technisch. Dat moet hen toelaten mee garant te staan voor het goed en correct functioneren van het nieuwe regime zodat ook de fraude afneemt.

1.8.2.

Onverminderd de in het actieplan voorziene acties in dit vlak stelt het Comité de vraag of niet nog meer en andere middelen moeten worden ingezet in dit vlak, naar het voorbeeld van een aantal recente internationale afspraken inzake automatische gegevensuitwisseling met betrekking tot directe belastingen?

1.8.3.

In dezelfde lijn dient voor het EESC veel aandacht uit te gaan naar de intrinsieke kenmerken en eigenschappen van het definitief btw-stelsel op het gebied van fraudegevoeligheid. De nieuwe regels, een passend toezicht en een uitgebouwde controle met de noodzakelijke middelen tot handhaving, met inbegrip van gerechtelijke middelen, dienen consistent te leiden naar een meer sluitend en correcter toegepast btw-stelsel. In dit kader dient eveneens de bestaande vrijstelling voor kleine zendingen door leveranciers van buiten de EU bekeken te worden, maar het Comité bepleit daar een genuanceerde aanpak.

1.9.

Als het er op aankomt de strijd tegen de fraude concreet gestalte te geven dient volgens het Comité doelgericht en proportioneel gewerkt te worden. „Bonafide” ondernemingen moeten worden ontzien en er mogen hen geen nieuwe buitensporige maatregelen worden opgelegd.

1.10.

Het Comité is ingenomen met de aandacht voor de nieuwe ontwikkelingen in de e-commerce en de ondernemingsvormen. Het komt erop aan in die omgeving klaarheid en duidelijkheid voor alle betrokkenen te brengen, waarbij tegelijk gewaakt wordt over de gelijke behandeling van alle leveranciers, ongeacht of ze deze ontwikkelingen volgen dan wel de meer klassieke kanalen en vormen aanhouden, en voor al hun verrichtingen grensoverschrijdend of niet.

1.11.

Betreffende de verhoogde flexibiliteit inzake verlaagd tarief ten voordele van de lidstaten en de in het actieplan voorziene twee opties ter zake, reserveert het Comité zijn positie aangezien meer informatie nodig is over de voorgestelde mogelijkheden, de wijze waarop ze werken en de regels waaraan ze beantwoorden. Daarom geeft het Comité er thans de voorkeur aan een aantal criteria voor het toekomstig regime aan te reiken. Daarbij moeten flexibiliteit en rechtszekerheid hand in hand gaan, moet het gaan om een transparante regeling en ter wille van de eenvoud dient het aantal lage tarieven en uitzonderingen beperkt gehouden te worden. In de huidige omstandigheden en op basis van de thans beschikbare informatie drukt het Comité zijn voorkeur uit voor optie 1, aangezien die het meest in lijn ligt met de vorenvermelde criteria.

2.1.

Het actieplan betreffende de btw stippelt een traject uit voor de verwezenlijking van een gemeenschappelijke btw-ruimte in de EU. Die ruimte dient in staat te zijn de eengemaakte markt te ondersteunen, bij te dragen aan het stimuleren van banen, groei, investeringen en concurrentievermogen en te voldoen aan de eisen van de 21e eeuw. Het nieuwe stelsel dient eenvoudiger, fraudebestendiger en bedrijfsvriendelijker te zijn.

2.2.

Het huidige btw-stelsel is mateloos versnipperd en ingewikkeld, zeker in een grensoverschrijdende context. Het heeft geen gelijke tred gehouden met de uitdagingen van de nieuwe mondiale, digitale en mobiele economie. Er is een groot verschil tussen de verwachte en de werkelijke btw inkomsten (de „btw-kloof”) en het stelsel is fraudegevoelig.

2.3.

De voorgestelde benadering komt neer op het moderniseren en „rebooten” (heropstarten) van de btw. Andere benaderingen worden niet geacht valabele opties te vormen. Wijzigingen aan het stelsel vereisen unanimiteit van alle lidstaten.

2.4.

Het actieplan omvat een viertal componenten, en ten minste een 27-tal maatregelen (2). Een aantal daarvan zijn in overeenstemming met de richtsnoeren voor betere regelgeving (REFIT) ontwikkeld.

2.4.1.

De kern van het actieplan en ook het belangrijkste onderdeel betreft ongetwijfeld de belangrijkste beginselen voor een toekomstige gemeenschappelijke btw-ruimte. Bedoeling is in 2017 met een voorstel voor definitieve regels te komen.

2.4.1.1.

Het definitieve btw-stelsel zal berusten op het beginsel van belastingheffing in het land van bestemming van goederen en diensten (3), omdat het oorsprongslandbeginsel niet haalbaar is gebleken. Dat geldt voor alle verrichtingen, met inbegrip van de grensoverschrijdende transacties. De wijze van inning zal stapsgewijs evolueren naar een meer fraudebestendig stelstel. Deze voorstellen zouden in 2 stappen worden verwezenlijkt.

2.4.2.

Daarnaast zijn er een aantal recente en al lopende initiatieven. Die betreffen:

2.4.3.

Het grootste pakket betreft de dringende maatregelen om de btw-kloof en de btw fraude tegen te gaan. Daar wordt de nadruk gelegd op:

2.4.4.

Als laatste gaat het om het streven — op langere termijn — naar een gemoderniseerd tariefbeleid. Bedoeling is de lidstaten meer vrijheid en flexibiliteit te geven inzake de tarieven, en inzonderheid de verlaagde tarieven. Initiatieven volgen in 2017.

3.1.1.

Het EESC verwelkomt het actieplan om te gaan naar een gemeenschappelijke btw-ruimte in de EU. Het is een ambitieus, dringend en noodzakelijk actieplan dat past in de uitbouw van een meer moderne en competitieve eenheidsmarkt.

3.1.2.

Het EESC kan zich vinden in een aanpak op basis van 4 componenten (4) met een in de tijd gedifferentieerde aanpak op korte en middellange termijn. Het komt er op aan komaf te maken met de zwakheden en de lacunes van het huidig overgangsregime en een kwalitatieve stap („quantum leap”) voorwaarts te zetten, in overeenstemming met de behoeften van een eengemaakte markt.

3.1.3.

Het Comité kan zich aansluiten bij de voorgestelde benadering waarin het definitieve btw-stelsel berust op het bestemmingsland-beginsel. Tegelijk kan worden gesteld dat het nieuwe stelsel duidelijk, coherent, robuust en sluitend moet zijn, en ook proportioneel en toekomstvast („future proof”). In deze context, vraagt het EESC aan de Europese Commissie om voorzichtigheidshalve de mogelijkheid van het introduceren van een algemeen stelsel „voor veralgemeende verlegging” (5) voor alle grensoverschrijdende B2B-transacties te bekijken. Hoewel het mechanisme van „veralgemeende verlegging” reeds gebruikt wordt in sommige lidstaten om btw fraude te verminderen met betrekking tot bepaalde economische sectoren, zou een algemene toepassing van dit principe kunnen leiden tot een verschuiving van het risico van btw fraude naar verkoop in de detailhandel.

3.1.4.

Het is van belang dat deze overgang naar een definitief regime goed omkaderd gebeurt. Daarbij is het van groot belang dat de performanties van de nationale belastingdiensten en hun grensoverschrijdende samenwerking worden verbeterd en de fraudegevoeligheid van het stelsel wordt aangepakt. Met het oog op een betere inning van de btw en om de fraude te bestrijden is het belangrijk om de ontwikkeling en de uitwisseling van „best practices” overal in de EU aan te moedigen. Aldus zou ook kunnen nagedacht worden over het invoeren van termijnen voor btw-afrekening tussen lidstaten. Alles moet in het werk worden gesteld om de btw-kloof zoveel als mogelijk te dichten. Een en ander moet toelaten zowel aan de belangen van de Overheden tegemoet te komen (correcte btw-inkomsten!) als het gelijk speelveld voor alle leveranciers te verbeteren.

3.1.5.

Tegelijk is het van het grootste belang dat het stelsel meer bedrijfsvriendelijk wordt gemaakt. Duidelijkheid en rechtszekerheid dienen daarbij voorop te staan. Daarnaast is het belangrijk de administratieve lasten te beperken, inzonderheid voor kmo’s, evenwel zonder afbreuk te doen aan het sluitend karakter en de andere essentiële karakteristieken (6) van het definitief btw-stelsel. In dit verband dient werk gemaakt te worden van eenvormige formulieren met het oog op de teruggave van btw, tijdige terugbetalingen en een toegankelijk stelsel van btw-tarieven.

3.1.6.

De toepassing van het bestemmingsland-beginsel laat aan de lidstaten vrijheid in het bepalen van hun tarieven, maar dat zou niet mogen leiden tot fragmentatie en overdadige complicatie. Een proportionele benadering, ten voordele van de kmo’s, is aangewezen. Verder dient rekening te worden gehouden zowel met de nieuwe ontwikkelingen van grensoverschrijdende handel, digitale en mobiele economie als met alle — bestaande zowel als moderne — ondernemingsvormen.

3.1.7.

Voor het EESC dient het streven naar een gemoderniseerd tariefbeleid dat de lidstaten meer flexibiliteit geeft inzake de verlaagde tarieven (7) principieel te worden ingeschreven binnen de doelstelling van de toepassing van het „bestemmingsland”-beginsel nu in deze situatie er normaal minder verstoringen van de handel zullen optreden. Het aantal uitzonderingen dient te worden beperkt en om de economische efficiëntie te verbeteren dienen privaat en publiek verstrekte goederen en diensten op dezelfde manier (8) te worden behandeld voor btw-doeleinden. Hoe ruimer de basis is waarop btw wordt toegepast, hoe lager het tarief moet zijn om aan gelijke belastinginkomsten te komen. Tegelijk kunnen zodoende economische distorties vermeden worden.

3.1.8.

Voor het EESC komt het erop aan dat dit actieplan in zijn geheel en in al zijn onderdelen volledig wordt verwezenlijkt, als een onlosmakelijk geheel. De onzekerheid die daarover thans kan bestaan is niet in lijn met het streven naar een btw-stelsel voor een eengemaakte markt en is van aard om de vooropgestelde doelstellingen in gevaar te brengen. Voor het EESC dienen alle nodige garanties voor het bereiken van deze doelstelling in het actieplan te worden ingebouwd. Dat geldt inzonderheid voor de overstap naar het definitief btw-regime in twee fasen, waarvan de tweede fase nu (9) afhankelijk wordt gemaakt van een afzonderlijke evaluatie door en beslissing van de lidstaten. De effectieve realisatie van het definitief btw-stelsel, via de tweede fase, dient in elk geval en binnen een redelijke termijn nagestreefd te worden.

3.1.9.

Vanuit het perspectief van de volledige realisatie van het actieplan vraagt het Comité aan de lidstaten om de samenwerking met het oog op de uitwisseling van gegevens te vermeerderen en te verdiepen, en om vertrouwen op te bouwen in de inspanningen die gebeuren voor de implementatie van de teksten en de verhoging van de btw-inkomsten. Voor het Comité dienen de lidstaten daartoe de capaciteit van hun belastingdiensten te versterken, die zowel op menselijk vlak als ter zake de financiële en technische (o.a. ICT) mogelijkheden over voldoende middelen moeten beschikken. Het Comité dringt erop aan dat deze vraag wordt ondersteund door de Commissie.

3.1.10.

Het Comité verwacht dat de Commissie te gepaste tijde een diepgaande en alomvattende effectbeoordeling van de voorgestelde maatregelen en van het actieplan in zijn geheel presenteert. Daarin kunnen de gevolgen voor kmo’s voor wie de complexiteit en de administratieve last grote uitdagingen vormen, niet ontbreken.

3.2.1.

Het EESC onderschrijft de keuze voor het bestemmingsland-principe nu er aldus een level playing field wordt gecreëerd voor alle leveranciers op eenzelfde nationale markt, ongeacht waar ze gevestigd zijn.

3.2.2.

Volgens het actieplan zal het bestemmingsland-beginsel in de eerste fase van de overstap naar het definitief btw-regime enkel voor goederen worden toegepast. Ter wille van de eenvoud en om verdere complicaties te voorkomen moedigt het Comité de Commissie en de lidstaten aan om te onderzoeken hoe de diensten sneller onder het nieuwe regime kunnen worden gebracht en om methoden te exploreren over hoe financiële diensten meer veralgemeend onder btw kunnen worden gebracht.

3.2.3.

De toepassing van het nieuw stelsel brengt risico’s op bijkomende administratieve lasten voor de ondernemingen mee, en daarom onderlijnt het Comité de nood aan vereenvoudigde btw regels, in het bijzonder voor kmo’s, die evenwel geen afbreuk doen aan het sluitend karakter van het stelsel. Tegelijk dient er veel aandacht te zijn voor de duidelijkheid van de regels en de rechtszekerheid.

3.2.4.

Voor ondernemingen moet het gemakkelijk en aantrekkelijk zijn om hun activiteiten grensoverschrijdend binnen de EU uit te breiden. Bij grensoverschrijdende verrichtingen impliceert het bestemmingsland-beginsel dat de leveranciers het btw-tarief van de lidstaat van hun klanten toepassen, wat tot complicaties en bijkomende last kan leiden. Inderdaad, aldus kunnen ze te maken hebben met de stelsels in de 27 andere lidstaten. Om de daaruit voortvloeiende last beheersbaar te houden dient te worden voorzien in publieke informatiestelsels, zoals een webportal, waarop, onder meer, de in alle lidstaten geldende tarieven staan. Het is evenzeer van belang dat ondernemingen zich alleen maar in het land van hun vestiging dienen te registreren. Het EESC prijst daarom het Commissievoorstel dat tot doel heeft „btw-registratieverplichtingen” enkel te vragen in het land van vestiging, wat de betrokken ondernemingen toelaat om een geschat bedrag van ongeveer 1 miljard te besparen.

3.3.1.

Het EESC is ingenomen met de aandacht voor het dichten van de btw-kloof en de fraudegevoeligheid van het btw stelsel, zeker nu het verlies voor de overheden tot 170 miljard EUR per jaar, of niet minder dan 15,2 % van de totale btw inkomsten, oploopt. Grensoverschrijdende fraude alleen al vertegenwoordigt 50 miljard EUR jaarlijks.

3.3.2.

Het is van belang die doelstelling prioritair aandacht te geven en snel tot resultaten te komen. Onverminderd de in het actieplan voorziene acties in dit vlak rijst voor het EESC de vraag of niet nog meer en andere middelen moeten worden ingezet, naar het voorbeeld van de recente internationale afspraken inzake directe belastingen, onder andere inzake uitwisseling van gegevens en de plannen (10) van de Commissie om belastingontwijking tegen te gaan?

3.3.3.

In dezelfde lijn dient voor het EESC veel aandacht uit te gaan naar de intrinsieke kenmerken en eigenschappen van het definitief btw-stelsel op het gebied van de fraudegevoeligheid. Het feit dat de fraude gevoelig (11) kan verminderen door de toepassing van het systeem van gespreide betalingen bij grensoverschrijdende verrichtingen mag niet van aard zijn om op de lauweren te rusten.

3.3.4.

De nieuwe regels, een passend toezicht en een uitgebouwde controle met de noodzakelijke middelen tot handhaving, met inbegrip van gerechtelijke middelen, dienen consistent te leiden naar een meer sluitend en correcter toegepast btw-stelsel.

3.3.5.

Voor het EESC is het van belang dat het dichten van de btw-kloof en de strijd tegen de fraude doelgericht gebeurt. Maatregelen om die kloof te dichten moeten in lijn zijn met het proportionaliteitsbeginsel en de werking van de interne markt verbeteren. De „bona fide” ondernemingen moeten worden ontzien en er mogen hen geen nieuwe buitensporige maatregelen worden opgelegd.

3.3.6.

Zwakheden en lacunes in het huidige systeem zoals de vrijstelling voor de invoer van kleine zendingen door niet-EU leveranciers creëren een ongelijk speelveld, verstoren de markt en leiden tot belangrijk inkomstenverlies door de Overheden (geraamd op 3 miljard EUR jaarlijks). Past een dergelijke regeling principieel niet in een modern Europees btw-stelsel, dan bepleit het Comité vanuit kostenoogpunt een genuanceerde aanpak waarbij echt niet-marktverstorende verrichtingen mogelijks buiten schot blijven, zoals onder meer het geval is voor kleine en sporadische zendingen van geringe waarde voor zuiver privé doeleinden.

3.3.7.

Er zouden ook lessen uit het verleden kunnen worden getrokken. In die zin zou kunnen worden nagedacht over de wenselijkheid, in de toekomst, van een ruime evaluatie van het btw stelsel, niet alleen van de regels en de werking ervan, maar ook, ruimer, over de overeenstemming ervan met de behoeften van de economie en van de Overheden evenals zijn bijdrage aan het Europese project. Dergelijke evaluatie zou op regelmatige tijdstippen kunnen plaatsvinden.

3.4.1.

Het EESC is ingenomen met de aandacht in het actieplan voor de innovatieve bedrijfsmodellen en de technologische vooruitgang in een alsmaar meer digitaliserende omgeving. Ruimer gesteld is het noodzakelijk rekening te houden met alle belangrijke en toekomstgerichte ontwikkelingen. Dat zou ook de toekomstvastheid („future proof”-karakter) van het definitief btw-stelsel ten goede komen.

3.4.2.

Voor het EESC komt het er op aan dat in deze omgeving de btw-regels worden vastgelegd zodat duidelijkheid en zekerheid ontstaat voor alle betrokkenen.

3.4.3.

Op dezelfde manier moet worden gewaakt over een gelijke behandeling tussen alle leveranciers die — grensoverschrijdend of niet — dezelfde goederen of diensten aanbieden, ongeacht of ze de nieuwe ontwikkelingen volgen (digitale vorm), dan wel de meer klassieke kanalen en vormen aanhouden (fysieke vorm). Het EESC moedigt de implementatie van vereenvoudigingsmaatregelen, zoals de gemeenschappelijke EU btw-drempel om het start-ups in de e-commerce gemakkelijker te maken aan, en stelt dat deze zou moeten worden opengesteld voor alle kmo’s.

3.5.1.

Het EESC is ingenomen met en onderstreept de aandacht in het actieplan voor de kmo’s. Het is belangrijk en nodig dat het actieplan de realisatie voorziet van een geheel van specifieke maatregelen met proportionele en adequate regels voor kmo’s. Elders in dit advies is daarop al ingegaan.

3.5.2.

De intentie om een breed pakket aan vereenvoudigingsmaatregelen in hun voordeel te voorzien wordt toegejuicht. Die intenties in het actieplan noodzaken wel nog verdere verduidelijking en uitdieping. Voor het EESC is het wel zaak de kmo’s hierbij vanaf het begin te betrekken.

3.5.3.

Voor de ondernemingen uit de landbouw zou het wenselijk zijn de huidige facultatieve mogelijkheid om compensaties te voorzien mbt btw betaald op bepaalde aankopen om te zetten in een verplichting voor alle lidstaten. Tegelijkertijd dienen activiteiten inzake omzetting van landbouwproducten door organisaties van landbouwproducenten en anderen die daarmee gelijk kunnen worden gesteld geassimileerd te worden met landbouwproductie.

3.6.1.

Met betrekking tot de verhoogde flexibiliteit inzake de verlaagde tarieven drukt het Comité er zijn bezorgdheid over uit dat dit zou kunnen leiden tot een verhoogde fragmentatie van btw-tarieven tussen de lidstaten, wat ten nadele zou zijn van de duidelijkheid en de toepasbaarheid van het systeem, inzonderheid voor kmo’s.

3.6.2.

Met betrekking tot de in het actieplan voorgestelde opties reserveert het Comité zijn positie aangezien meer informatie nodig is over de voorgestelde mogelijkheden, de wijze waarop ze werken en de regels waaraan ze beantwoorden. Daarom geeft het Comité er thans de voorkeur aan een aantal karakteristieken van het toekomstig regime aan te reiken. Daarbij moeten flexibiliteit en rechtszekerheid hand in hand gaan, het moet gaan om een transparante regeling en het aantal lage tarieven en uitzonderingen dient beperkt gehouden te worden. In de huidige omstandigheden en op basis van de thans beschikbare informatie drukt het Comité zijn voorkeur voor optie 1 (12), aangezien die het meest in lijn ligt met de vorenvermelde criteria.

3.6.3.

Het EESC vraagt dat de rol en de strategische relevantie van sociale ondernemingen (13) in overweging zou worden genomen in het toekomstig definitief btw-regime. In die zin zou kunnen worden gedacht aan een herziening van het nummer 15 van de bijlage III van de Richtlijn 2006/112/EG of een nieuwe bepaling die voorziet in de toepassing van het verlaagd tarief voor sociale-, gezondheids- en opvoedingsdiensten aan minderbedeelde personen verstrekt door instellingen waarvan het sociaal karakter erkend is. In het bijzonder zou de mogelijkheid moeten worden overwogen in het nieuwe btw-regime om vrijstellingen of een verlaagd tarief toe te passen op producten en diensten voor gehandicapten en kansarmen.

3.6.4.

Het is alsook belangrijk om bestaande btw-uitzonderingen, reeds toegestaan in een aantal lidstaten, ten voordele van vrijwilligersorganisaties, te behouden, omwille van het specifieke karakter van de betrokken organisaties, en het ontbreken van een grensoverschrijdend belang.

3.6.5.

In het kader van de herziene btw-richtlijn zou de mogelijkheid van toepassing van hogere btw-tarieven dan de standaardtarieven voor luxeproducten door individuele lidstaten kunnen worden onderzocht, en zo ja, welke regels daarvoor gelden.

3.6.6.

Bij Richtlijn 2006/112/EG van de Raad werden bijzondere verlaagde btw-tarieven en afwijkingen toegestaan aan bepaalde Europese eilanden en afgelegen gebieden ter compensatie van hun permanente natuurlijke en demografische handicaps. Gezien het belang van deze regelingen voor het bedrijfsleven en de lokale economieën op eilanden, pleit het EESC voor de voorzetting ervan.

21.10.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 389/50

1.1.

Het EESC verwelkomt de mededeling over „Industrie 4.0 en digitale transformatie: de weg vooruit” (1) ten zeerste. Het EESC ziet het hele pakket (2) als de eerste stap in het kader van een omvangrijk Europees werkprogramma dat moet worden uitgevoerd in nauwe samenwerking tussen alle publieke en particuliere partijen.

1.2.

Het EESC is ingenomen met de samenhangende en ambitieuze strategische visie van de Commissie op industrieel beleid en met de nadruk die zij legt op vier hoofdpunten: 1) technologie en platforms; 2) normen en referentiearchitecturen; 3) geografische cohesie door middel van een netwerk van regionale innovatiehubs; 4) vaardigheden op alle niveaus.

1.3.

Uit de analyse van de Commissie blijkt dat dringend actie is geboden. Zij wijst op de sterke punten van de Europese digitale industrie, maar spreekt ook de vrees uit dat de toegevoegde waarde weleens op grote schaal zou kunnen weglekken van industriële marktdeelnemers naar de eigenaren van specifieke digitale platforms. Ook vestigt zij de aandacht op het gebrek aan gemeenschappelijke normen en interoperabele oplossingen. Verder is er grote behoefte aan digitale vaardigheden.

1.4.

Industrie 4.0 is in essentie een bottom-upproces. Maar de publieke sector zou strategische richtsnoeren moeten uitwerken en heeft eveneens een doorslaggevende rol te spelen als regelgever, facilitator en verlener van financiële ondersteuning.

1.5.

Digitalisering en Industrie 4.0 grijpen diep in op bedrijfsmodellen en op de hele context waarin bedrijven momenteel opereren. Bewustmaking van en een gemeenschappelijke koers bij alle belanghebbenden zijn van fundamenteel belang: naast het bedrijfsleven zijn dit de sociale partners op alle niveaus, de academische wereld, onderzoeksinstellingen, regionale en lokale publieke actoren, de onderwijssector en consumenten.

1.6.

Geen enkel Europees land kan met succes alle kansen grijpen die het digitale tijdperk biedt. Europa als geheel is de kritieke schaal, die vergelijkbaar is met die van grote markten als de Verenigde Staten en China. Digitalisering van het bedrijfsleven vereist een gedeelde industriële strategie voor de EU en de lidstaten. Dit zou de industriële basis van Europa moeten versterken, nieuwe investeringen moeten aantrekken en investeringen en banen moeten terughalen uit derde landen. De strategie zal Europa scherp houden met betrekking tot de doelstelling om de industriële productie in 2020 tot 20 % van zijn bnp verhoogd te hebben.

1.7.

Een betrouwbare en voorspelbare omgeving is van cruciaal belang. Start-ups en scaled-ups verdienen gerichte aandacht. De Raad, en met name de Raad Concurrentievermogen, zou op initiatief van de Europese Commissie zo spoedig mogelijk een industriële strategie „EU 4.0” moeten vaststellen en een besluit inzake een digitale eengemaakte markt moeten nemen, ter vervanging van het huidige gefragmenteerde beleid van de 28 lidstaten. De digitale eengemaakte markt zou integraal deel uit moeten maken van een vernieuwde interne markt om versnippering van de Europese digitale omgeving te voorkomen.

1.8.

Samenwerking is van het allergrootste belang. Nationale en regionale 4.0-platforms moeten alle relevante actoren bij elkaar brengen. Binnen een gemeenschappelijk EU-kader zou elk platform zijn eigen kenmerken moeten ontwikkelen. Partnerschappen van elk type, synergieën en clustering, grensoverschrijdende regelingen en Europese benchmarking zouden moeten worden bevorderd.

1.9.

In dezelfde geest moeten publiek-private partnerschappen, belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang (3) en e-overheidsinitiatieven worden gestimuleerd.

1.10.

De toenemende ongelijkheden op het gebied van industriële productie en technologische prestaties tussen lidstaten zijn zorgwekkend. Het EESC dringt erop aan om in plaats daarvan de aanzet tot convergentie te geven door middel van goed georganiseerde samenwerking.

1.11.

Het EESC is verheugd over de geplande 5 miljard EUR aan O&O-financiering voor ICT in Horizon 2020 en de financiering uit een aantal andere Europese fondsen, met inbegrip van het investeringsplan-Juncker. De Europese Commissie zal moeten verduidelijken hoe deze beleidsvoornemens in de praktijk zullen worden gebracht.

1.12.

Het lijkt erop dat daarvoor substantiële aanvullende financiële middelen nodig zullen zijn. De Commissie spreekt over 50 miljard EUR alleen al aan ICT-investeringen. Dat betekent dat serieuze financiële inspanningen door de publieke en private sector in heel Europa nodig zullen zijn. Het is nog onduidelijk hoe deze financiële voorzieningen binnen een redelijke termijn ten uitvoer zullen worden gelegd.

1.13.

Private equity heeft een centrale rol bij de financiering. Banken moeten worden aangemoedigd om verantwoordelijkheid te nemen in Industrie 4.0. Een volledig functionerende Europese kapitaalmarkt zou de noodzakelijke ondersteuning kunnen bieden.

1.14.

Gebruikers en consumenten zullen veel baat hebben bij producten op maat tegen massaproductieprijzen. Op de meeste gebieden van persoonlijke consumptie zal kunnen worden geprofiteerd van betere prestaties en een hogere kwaliteit.

1.15.

De mededeling is teleurstellend beknopt over de grote sociale gevolgen van digitalisering in de industrie. De netto-effecten zijn onvoorspelbaar. Om een tweedeling in de samenleving te voorkomen, moet extra aandacht worden besteed aan de generaties en inkomensgroepen die mogelijk hard getroffen worden. Voor veel anderen zullen er nieuwe kansen ontstaan.

1.16.

De digitalisering zal een groot effect hebben op de arbeidsmarkt en de arbeidsorganisatie, zoals grotere inkomensverschillen en inperking van de toegang tot socialezekerheidsstelsels. Zonder goede tegenmaatregelen kan dat tot een ongewenste situatie leiden (4).

1.17.

Voor stabiele sociale relaties, een hechte samenleving en een goed opgeleide en gemotiveerde beroepsbevolking met fatsoenlijke inkomens en goede banen is actieve participatie door alle betrokken partijen nodig. Sociale en veelomvattende dialogen op alle niveaus — EU-, nationaal, regionaal en bedrijfsniveau — zijn onmisbaar om ervoor te zorgen dat door de gevolgen van digitalisering getroffen werknemers een eerlijke kans krijgen om zich aan te passen, met genoeg tijd en steun voor een professionele aanpassing.

1.18.

Er bestaat een rechtstreeks verband tussen onderwijsprogramma’s en -faciliteiten en sociale cohesie. Vaardigheden en kwalificaties die up-to-date zijn en bijscholing zijn essentieel voor gebruikers van digitale technologieën. Het bedrijfsleven en de sociale partners zouden nauw moeten worden betrokken bij de ontwikkeling van lesprogramma’s voor alle onderwijsniveaus en -vormen.

1.19.

Het EESC verwacht van de Commissie dat zij optreedt als katalysator door het strategische plan goed uit te voeren. Dat betekent met name dat zij concurrerende benaderingen coördineert en onzekerheid en versnippering van de markt voorkomt De digitale eengemaakte markt is van cruciaal belang. Versnelling van de Europese normalisatie van de digitale omgeving zal doorslaggevend zijn.

1.20.

Verder verwacht het EESC van de Commissie dat zij:

2.1.

Digitalisering van de industrie is een belangrijke stap in een bredere transformatie van de economie — Industrie 4.0 — die ook robotisering, materiaalwetenschappen en nieuwe productieprocessen omvat. Dzee paradigmaverschuiving zal het bedrijfsleven en de samenleving radicaal veranderen. In 2014 had de EU nog geen duidelijke visie op de economische, technologische, sociale en maatschappelijke aspecten van Industrie 4.0. In dat jaar presenteerde het EESC een lijst van wenselijke maatregelen (7).

2.2.

In september 2015 bracht het EESC een advies uit waarin werd ingegaan op de sociaaleconomische gevolgen van de digitalisering van de het bedrijfsleven en disruptieve arbeidsmarkten (8).

2.3.

Met name in de VS, China, de EU, Japan en Korea zijn ontwikkelingen met een horizontaal karakter zichtbaar. Andere economieën zullen volgen. Het verschijnsel big data, als nieuwe grondstof, fungeert als katalysator voor veranderende patronen in de productie van goederen en diensten. Voorheen van elkaar gescheiden gebieden (9) interageren nu met elkaar, terwijl (vooral digitale) dienstverlening in waardeketens aanzienlijke meerwaarde creëert voor het productieproces.

2.4.

Tegenwoordig kan geen enkel bedrijf meer zonder digitale strategie. Deze strategieën hebben tegelijk betrekking op producten, diensten en processen in de industrie als geheel. Met het oog op de ontwikkeling van nieuwe markten leidt de digitalisering van het bedrijfsleven tot sterke concurrentie tussen individuele bedrijven en tussen economische blokken. Ook in het bedrijfsleven is precommerciële samenwerking waar ook ter wereld niet ongebruikelijk.

2.5.

Maatregelen worden genomen op basis van een gerichte industriële strategie, met name in de VS en China, waar bedrijven profiteren van grote thuismarkten. Dit is hoge politiek. In 2011 lanceerde de regering-Obama een grootscheeps, permanent programma voor nieuwe technologieën, met name ICT, waar het bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en universiteiten in het hele land bij werden betrokken.

2.6.

Zoals gewoonlijk zullen projecten in de particuliere sector substantieel profiteren van nieuwe technologieprogramma’s die onlangs door federale instanties van de VS zijn aangekondigd.

2.7.

De VS zijn van plan om de digitale transformatie te gebruiken om terrein terug te winnen en daarbij te profiteren van de Amerikaanse „vrijheid om te ondernemen” en van de dominantie van wereldspelers in ICT en big data, zoals Google, Amazon, Microsoft, Cisco en andere (10).

2.8.

Een consortium van toonaangevende industriële ondernemingen werkt aan eenzelfde doel. Een lijst van de tien meest innovatieve ondernemingen in 2014 laat zien dat zeven van de tien leidende ondernemingen in de VS zijn gevestigd (11).

2.9.

De Chinese autoriteiten gebruiken de digitale transformatie om de positie van China in de wereld te versterken. In officiële documenten wordt onderstreept dat het doel erin bestaat om op gelijke hoogte met de VS te komen.

2.10.

Deze doelbewuste ambitie van China komt goed tot uiting in een horizontaal staatsprogramma getiteld Made in China 2025, dat is gebaseerd op de doelstellingen van het Duitse programma Industrie 4.0. Dit is voor de Chinese economische en productieprocessen een totaal nieuw concept, dat een hoge mate van coördinatie tussen besluitvormers, economische actoren en innovatieve krachten vereist.

2.11.

Hiervoor zijn enorme hoeveelheden financiële middelen gereserveerd. Aan deze specifieke programma’s wordt niet geraakt, ondanks de economische recessie.

2.12.

De belangstelling voor Industrie 4.0 is enorm toegenomen. Digitalisering is dan ook een hoge prioriteit voor de Commissie-Juncker. Dit proces zal optimale coördinatie tussen de diensten van de Commissie vereisen.

2.13.

Een duidelijke focus in de Raad Concurrentievermogen is van cruciaal belang om een gemeenschappelijk gevoel van richting te ontwikkelen onder besluitvormers op Commissie-, nationaal en regionaal niveau. Digitalisering van het bedrijfsleven en big data moeten in de toekomst voor een sterke positie van de Europese productie-industrie zorgen. Dit is in essentie een bottom-upproces, waarbij alle belanghebbende partijen zijn betrokken. De publieke sector heeft daarbij het voortouw als regelgever, facilitator en verlener van financiële ondersteuning.

2.14.

Sinds 2011 heeft Duitsland het initiatief, dankzij de gecombineerde inspanningen van de federale overheid, de academische wereld en het bedrijfsleven. Na de lancering van Industrie 4.0 in 2013 is het proces gestroomlijnd aan de hand van Plattform 4.0 en een samenwerkingsovereenkomst tussen de overheid, het bedrijfsleven en de vakbonden. Het bedrijfsleven is in toenemende mate betrokken bij sectoroverschrijdende initiatieven, vaak in samenwerking met regionale overheden.

2.15.

Ondertussen zijn er soortgelijke initiatieven genomen in Oostenrijk (Industrie 4.0), Frankrijk (L’Industrie du Futur), het Verenigd Koninkrijk (Catapult) Nederland (Smart Industry), en andere. Het landschap is divers, waarbij elke lidstaat zijn eigen visie op 4.0 en de toekomst van de industrie ontwikkelt. De intensiteit van de samenwerking en het gevoel van urgentie verschilt echter sterk per lidstaat.

2.16.

Nationale, regionale en lokale (stedelijke) initiatieven zijn complementair. De Commissie wijst terecht op het belang van grensoverschrijdende regelingen en partnerschappen en de uitwisseling van goede praktijken.

2.17.

Grote gespecialiseerde middelgrote ondernemingen nemen de leiding. Belangrijke zorgen zijn de grote verschillen tussen landen, achterstanden of onvoldoende bewustzijn bij kmo’s en een traag op gang komende betrokkenheid van het publiek. Een bijzonder groot probleem is de fragmentatie van de Europese markt en het gebruikelijke, droevig stemmende beeld van 28 lidstaten met allemaal hun eigen industrie- en digitaliseringsbeleid.

2.18.

De digitalisering van het bedrijfsleven en Industrie 4.0 behelzen meer dan alleen technologie. Bedrijven moeten zich voorbereiden op radicale veranderingen die het gevolg zijn van een reeks factoren: de snelheid, schaal en onvoorspelbaarheid van de productie en een verdere fragmentering en heroriëntatie van waardeketens, nieuwe relaties tussen onderzoeksinstellingen, hoger onderwijs en de private sector, nieuwe bedrijfsmodellen, nieuwe verbanden tussen grote en kleinere ondernemingen, nieuwe manieren van samenwerking tussen alle niveaus in het bedrijfsleven (ontwerp, productie, verkoop, logistiek, onderhoud), de noodzaak van geactualiseerde en nieuwe vaardigheden samen met nieuwe manieren van werken, en nauwere banden tussen bedrijven en de gebruiker. Met name traditionele industrieën moeten zich instellen op geheel nieuwe concepten (12).

2.19.

De consument kan een belangrijkere stem krijgen dan ooit tevoren. Door productieactiviteiten en diensten met elkaar te combineren maakt digitalisering afstemming en op de klant toegesneden productie mogelijk tegen dezelfde of lagere kosten dan bij productie in serie, vaak ook in een nieuwe setting. Tegelijkertijd moeten consumenten de kans krijgen om de juiste informatie te krijgen over de sociale en milieueffecten van producten, zodat zij zich een goed beeld kunnen vormen van wat zij willen kopen.

3.1.

Bij het ondersteunen van Industrie 4.0 en de belanghebbende partijen daarbij — ondernemers, personeel, sociale partners, leveranciers en klanten, en onderwijsaanbieders — heeft de EU een industriële strategie nodig waarin wordt gezorgd voor een passende arbeidsverdeling tussen alle betrokken partijen. De rol van de Raad Concurrentievermogen is cruciaal. Zoals in elk industriebeleid gaat het om gedeelde competenties.

3.2.

De Europese Raad (13) heeft de doelstelling geformuleerd dat de Europese industrie in 2020 goed moet zijn voor 20 % van het Europese bnp in plaats van de huidige 12 %. Terughoudendheid bij investeerders en een gebrek aan (Europese) sturing resulteren echter in een verdere achteruitgang van de productie-industrie.

3.3.

Ter onderstreping van de noodzaak van samenhangend beleid ontwikkelen de diensten van de Commissie momenteel een indrukwekkend werkprogramma — wetgeving, standaardisering, O&O en financiële middelen — in nauwe samenwerking met de lidstaten en het bedrijfsleven.

3.4.

Het EESC merkt met voldoening op dat de meeste van de 17 aanbevelingen die het in zijn advies van 2014 (14) heeft gepresenteerd momenteel onderwerp van discussie zijn.

3.5.

De Commissie, overheden, het bedrijfsleven en belanghebbenden zullen terecht samen deelnemen aan beleidsvergaderingen over Industrie 4.0. Europese ppp’s moeten worden aangemoedigd (15) en ook het geplande belangrijke project van gemeenschappelijk Europees belang voor elektronica met een laag vermogen voor het internet van dingen. Een gedetailleerde routekaart voor het bedrijfsleven en overheden is een noodzaak.

3.6.

Een grote zorg is dat alle 28 lidstaten nog steeds hun eigen afzonderlijke digitaliseringsbeleid voeren. Dit is fundamenteel contraproductief in verband met de noodzaak om de schaal te vergroten, en een belangrijk argument om de totstandbrenging van een digitale eengemaakte markt te bespoedigen.

3.7.

De digitale eengemaakte markt moet integraal deel uitmaken van een vernieuwde interne markt. Op het gebied van slimme wet- en regelgeving moet een acceleratie worden ingezet. De agenda behelst:

3.8.

Het EESC dringt erop aan dat in raadplegingen wordt gestreefd naar het vinden van een goede balans tussen wetgevingsbepalingen en manoeuvreerruimte voor economische actoren.

3.9.

Europa moet ernaar streven om wereldwijde normen vast te stellen, in nauwe samenwerking met niet-Europese actoren.

3.10.

De algemene verordening gegevensbescherming is heel flexibel voor de lidstaten. Deze verordening mag er niet toe leiden dat de toegang tot en het hergebruik van gegevens wordt beperkt en aldus het evenwicht op de EU-markt verder wordt verstoord.

3.11.

Het belang van cyberbeveiliging wordt nog steeds onderschat door bedrijven en door staten. Cybercriminaliteit breidt zich uit over de wereld. Het is evident dat de EU op dit gebied een rol moet spelen.

3.12.

Het EESC dringt er bij de Commissie op aan om specifiek aandacht te besteden aan statistieken die nog steeds stelselmatig over het hoofd worden gezien. Meer gedetailleerd statistisch bewijs met betrekking tot diensten is van essentieel belang voor bedrijven en beleidsmakers.

4.1.

Een toenemend aantal landen en regio’s werkt inmiddels serieus aan digitalisering.

4.2.

De steeds grotere verschillen tussen landen en het ongelijk verdeelde bewustzijn in het bedrijfsleven in de verschillende landen vormen echter een grote bron van zorgen. Een belangrijk punt is interoperabiliteit tussen bedrijven en leveranciers.

4.3.

Landen zijn bewustmakingsprogramma’s voor bedrijven en andere belanghebbenden aan het opzetten. Elk land ontwikkelt zijn eigen methoden. Platforms, vaak op regionaal niveau, zijn van groot belang voor het versterken van de samenwerking tussen grote en kleine bedrijven, evenals tussen deze en onderzoeksinstellingen en universiteiten.

4.4.

Verbreding van regionale en nationale ppp’s zou moeten worden aangemoedigd. Deze brengen partners met verschillende achtergronden bij elkaar en bevorderen de kruisbestuiving. Ook bevorderen ze samenwerking en kunnen ze een welkome bron van zeer gewenste financiële steun vormen.

4.5.

Platforms, centra van excellentie en veldlaboratoria concentreren zich vaak op specifieke onderdelen van de digitalisering, bijvoorbeeld op veranderende waardeketens, nieuwe bedrijfsmodellen en sociale innovatie en innovatie op de werkplek (16), met actieve deelname van werknemers en vakbonden. Het gebruik van één loket („one-stop-shops”) moet worden aangemoedigd. Sectorale organisaties spelen een rol bij het oplossen van sectorspecifieke problemen.

4.6.

Ook (technische) universiteiten waaromheen zich clusters van incubators vormen — bedrijvencampussen — spelen een proactieve rol. Het concept van de ondernemersuniversiteit, dat zich over het continent verspreidt, is bijzonder nuttig (17).

4.7.

Netwerken van ondernemingen, platforms, sectorale organisaties en universiteiten intensiveren gewenste trends. De digitale eengemaakte markt zou de voorwaarden voor grensoverschrijdende samenwerking moeten verbeteren. Economische en juridische voorwaarden voor het delen van waardecreatie door middel van digitalisering in de industrie kunnen nodig zijn om de samenwerking tussen spelers van (zeer) verschillende omvang te voeden. De focus moet in het bijzonder op kmo’s en start-ups liggen. De meeste van deze bedrijven beschikken niet over gerichte informatie en veel ervan ook niet over de instrumenten om zich te verbeteren.

4.8.

In vergelijking met de VS zijn start-ups en scaled-ups nogal een zwak punt in Europa. Kruisbestuiving tussen grote en kleine en netwerken van (grensoverschrijdende) incubators levert goede resultaten op. Coaches, zoals ervaren, in deeltijd werkende of gepensioneerde ondernemers en mentoren, kunnen een zeer ondersteunende rol spelen.

5.1.

Digitalisering is voor Europese fondsen (Horizon 2020, regionale en andere fondsen) een prioriteit aan het worden. Het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek in Sevilla en opkomende innovatiehubs met wereldwijde ervaring kunnen bijzonder nuttig werk verrichten.

5.2.

Volgens het EESC is het een stuk ingewikkelder om alle noodzakelijke investeringen te bekostigen dan de Commissie in de mededeling doet voorkomen. Het lijkt erop dat daarvoor substantiële aanvullende financiële middelen nodig zullen zijn. De Commissie spreekt over 35 miljard EUR alleen al aan ICT-investeringen. Dit impliceert nauwe samenwerking tussen EU-, nationale en regionale financieringsinstrumenten, evenals actieve betrokkenheid van de industrie via platforms en ppp’s. De wijze waarop deze financiële voorzieningen binnen een redelijke termijn zullen worden uitgevoerd, moet worden verduidelijkt. De gebruikelijke vraag kan worden gesteld: wie moet wat betalen en waarvoor?

5.3.

Europese financiering wordt vaak terecht bekritiseerd als te traag en te bureaucratisch, waardoor er doorgaans hoge kosten mee gepaard gaan en kleine ondernemingen worden ontmoedigd. Kijk naar de VS. Aangepaste procedures en minder bureaucratie, met behoud van billijkheid, zijn van fundamenteel belang. Een vermindering van het aantal verplichte partners in O&O-consortia kan bijzonder behulpzaam zijn (18).

5.4.

De University Business Incubation Rankings voor kleine ondernemingen kunnen een nuttig instrument zijn voor het meten van veelbelovende start-ups en het versnellen van bureaucratische procedures van de EU.

5.5.

Innovatieve digitale bedrijfsprocessen worden aangedreven door start-ups en scaled-ups, zoals de zogeheten „eenhoorns” (19). De Amerikanen lopen voorop. Bovendien zijn Amerikaanse innovatiewatchers zeer actief in Europa om te zoeken naar winstgevende overnames.

5.6.

Naast de bankensector is ook private equity actief bij een en ander betrokken. Private banking is zelf ook aan het digitaliseren. FinTech werkt langs dezelfde lijnen. Als afgeleide van de digitale wereld bevordert dit de snelheid, de efficiëntie en de transparantie en ook een veranderende opstelling jegens klanten. Een toename van het aantal FinTech-hotspots in Europa, naast Londen, zou helpen.

5.7.

Banken en FinTech-ondernemingen moeten belangrijke partners van de digitale eengemaakte markt worden, met een hoger prestatieniveau en een betere waardecreatie. Banken moeten worden aangespoord om als strategische partner voor het bedrijfsleven op te treden door hun professionele capaciteiten in te zetten voor het beoordelen van de economische, sociale en milieubaten van projecten. Radicaal nieuwe vormen van onderling verbonden platforms en diensten met toegevoegde waarde kunnen helpen.

5.8.

Financiële regulering (of de herziening daarvan) zou de bankensector niet mogen belemmeren om gecalculeerde risico’s te nemen door te investeren in Industrie 4.0.

5.9.

Een volledig functionerende Europese kapitaalmarkt is nodig om een gelijk financieel speelveld te creëren dat de vergelijking met de VS kan doorstaan.

6.1.

Industrie 4.0 en de digitale samenleving gaan iedereen aan. Er moet aan bewustmaking worden gedaan. Risico’s voor en onzekerheid over de toekomst, maar ook kansen, maatschappelijke voorwaarden en aanvaarding zijn onderwerp van discussie.