2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/121

Sprawozdawca:

Javier DOZ ORRIT

1.1.

Zdaniem EKES-u zwalczanie terroryzmu i jego finansowania oraz prania pieniędzy i innych powiązanych form przestępczości gospodarczej powinno stanowić stały priorytet polityczny UE.

1.2.

Komitet zasadniczo popiera środki przedstawione we wniosku dotyczącym zmiany dyrektywy w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (1) oraz zgadza się z pilną potrzebą ich wdrożenia.

1.3.

Biorąc pod uwagę światowy charakter tych zjawisk, Komitet opowiada się za tym, by UE i jej państwa członkowskie odgrywały w przyszłości jeszcze większą i bardziej przywódczą rolę w międzynarodowych organach i gremiach działających na polu zwalczania prania pieniędzy i powiązanej z nim poważnej przestępczości. Skoordynowane na poziomie międzynarodowym i światowym działania i środki są niezbędne, by interweniować skuteczniej i uzyskiwać większe rezultaty, a Europa może tu odgrywać wiodącą rolę.

1.4.

Komitet zdaje sobie sprawę z wysiłku, jaki muszą podjąć przedsiębiorstwa i podmioty zobowiązane w celu dostosowania się do dyrektywy, a także z trudności dla organów kontroli. Niemniej wysiłek ten jest konieczny i muszą go podjąć wszystkie strony, jeśli mamy osiągnąć wspólnie podzielane cele, które obejmują m.in. ochronę systemu finansowego i innych podmiotów zobowiązanych przed ich wykorzystywaniem do celów przestępczych. Komitet proponuje przeprowadzenie oceny wpływu stosowania tych środków.

1.5.

EKES obawia się, że szereg czynników może poważnie ograniczyć skuteczne wdrożenie 4. i 5. dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML). Po pierwsze, opublikowany w dniu 14 lipca 2016 r. wykaz państwach trzecich wysokiego ryzyka nie uwzględnia wielu krajów, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że działają jako raje podatkowe w celu prania pieniędzy. Nie ma w nim też ani jednego z 21 państw wspomnianych w Panama Papers. Z uwagi na to, że wzmocnione środki należytej staranności w 5. dyrektywie AML mają zastosowanie jedynie do państw trzecich uznanych za kraje wysokiego ryzyka, Komitet proponuje bądź opracowanie nowego wykazu państw trzecich wysokiego ryzyka, bądź poszerzenie zakresu stosowania środków przewidzianych w art. 18a 5. dyrektywy AML. Zdaniem EKES-u pierwszoplanowe znaczenie ma utworzenie krajowych rejestrów publicznych w celu identyfikacji rzeczywistych posiadaczy rachunków bankowych, przedsiębiorstw, trustów i transakcji, a także zapewnienie podmiotom zobowiązanym dostępu do nich.

1.6.

EKES wzywa instytucje europejskie do wzmocnienia polityki mającej na celu zlikwidowanie rajów podatkowych. Za ważne uznaje szczególnie, by wszystkie zobowiązania zawarte w 5. dyrektywie AML, a zwłaszcza te dotyczące identyfikacji rzeczywistych posiadaczy rachunków bankowych, przedsiębiorstw, trustów i transakcji, zostały rozciągnięte na wszystkie terytoria bądź jurysdykcje podlegające państwom członkowskim.

1.7.

Trzeba w większym stopniu połączyć zwalczanie prania pieniędzy z przeciwdziałaniem oszustwom, unikaniu opodatkowania i korupcji oraz innym powiązanym przestępstwom – handlowi broni, narkotyków i ludzi itp. – oraz z walką przeciwko organizacjom gospodarki przestępczej. Należy rozwinąć nowe inicjatywy dotyczące wszystkich tych procederów i ich powiązań z praniem pieniędzy. Konieczne będzie także wprowadzenie środków przeciwko nieuczciwej konkurencji podatkowej.

1.8.

Walka z terroryzmem i praniem pieniędzy wymaga ściślejszej współpracy między różnymi służbami wywiadowczymi i służbami bezpieczeństwa państw członkowskich a Europolem.

1.9.

EKES jest zdania, że umowy o wolnym handlu i partnerstwie gospodarczym powinny zawierać rozdział poświęcony środkom na rzecz zwalczania oszustw i unikania opodatkowania, prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Komitet zwraca się do Komisji o uwzględnienie tych kwestii podczas bieżących negocjacji, zwłaszcza nad TTIP, a także w momencie przeglądu już obowiązujących umów.

1.10.

Zasadnicze znaczenie ma działalność jednostek analityki finansowej (FIU) państw członkowskich i ich stała koordynacja na poziomie europejskim. Zdaniem Komitetu warto by stworzyć europejski instrument nadzoru, koordynacji i przewidywania w obszarze zmian technologicznych.

1.11.

Ze względu na duże znaczenie walki z praniem pieniędzy i z uwagi na konieczność jednolitego i skutecznego stosowania przepisów w tej dziedzinie we wszystkich państwach członkowskich bardzo istotne jest, aby sformułowania i zagadnienia w przedstawionych środkach były jak najbardziej precyzyjne. W ten sposób zapewni się niezbędną pewność prawa wszystkim tym, którzy są zobowiązani do stosowania tych przepisów.

1.12.

Należałoby zharmonizować na szczeblu europejskim postępowanie prawne – definicje i kary – w wypadku wszystkich przestępstw związanych z praniem pieniędzy, oszustwami podatkowymi, korupcją i finansowaniem terroryzmu oraz ich odnóg. Trzeba także ujednolicić sankcje wynikające z nieprzestrzegania postanowień dyrektyw AML.

1.13.

EKES proponuje wprowadzenie środków kontroli jednostek zależnych od podmiotów zobowiązanych w państwach trzecich wysokiego ryzyka. Nie należy kontrolować jedynie klientów.

1.14.

Sugeruje, aby Komisja zbadała dodatkowe środki ochrony praw obywateli przed niezgodnym z prawem bądź nieuczciwym wykorzystywaniem informacji zarejestrowanych przez właściwe władze bądź podmioty zobowiązane.

1.15.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje szybkie analizowanie tych wniosków i liczy na to, że zostaną one wkrótce przyjęte i będą mogły wejść w życie, bez uszczerbku dla jakości ostatecznych efektów. Potrzeba przy tym realistycznego harmonogramu transpozycji przepisów i ich stosowania w państwach członkowskich, a także jasnych wytycznych.

2.1.

Brutalne ataki terrorystyczne we Francji, w Belgii i innych krajach europejskich oraz informacje na temat prania pochodzących z działalności przestępczej pieniędzy w rajach podatkowych (jak ostatnio ICJI w odniesieniu do Panama Papers (2)) skłoniły Komisję Europejską do zaproponowania nowych środków przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. W dniu 5 lipca 2016 r. Komisja przyjęła, wraz z wnioskiem dotyczącym 5. dyrektywy AML, wniosek mający na celu ułatwienie organom podatkowym dostępu do informacji na temat prania pieniędzy (3) oraz komunikat w sprawie dalszych środków na rzecz zwiększenia przejrzystości oraz przeciwdziałania uchylaniu się od opodatkowania i unikaniu opodatkowania (4).

2.2.

W niedawnym badaniu Parlamentu Europejskiego (5) czytamy: Panama Papers uwypukliły wagę rajów podatkowych jako miejsc ułatwiających unikanie opodatkowania, a także agresywny charakter niektórych praktyk unikania opodatkowania, w odniesieniu do których trudno jest stwierdzić, czy są oszustwem czy uchylaniem się. W związku z tym brak przejrzystości spowodowany tajnością oraz brak identyfikowalności i wymiany informacji podatkowych odegrały znaczącą rolę w nieegzekwowaniu sankcji gospodarczych oraz przesłoniły przydatne i niezbędne informacje dotyczące przestępczości zorganizowanej, w tym prania pieniędzy związanego z działalnością terrorystyczną, korupcji i handlu narkotykami.

2.3.

ICIJ opublikowało Panama Papers. Baza danych Offshore Leaks Database  (6) zawiera odniesienia do 45 131 przedsiębiorstw w UE (7). Wśród 21 terytoriów, które Mossack Fonseca wykorzystywało do unikania opodatkowania i prania pieniędzy, dwa to państwa członkowskie UE i kolejne trzy to zależne od nich jurysdykcje (8).

2.4.

W 5. dyrektywie AML skonkretyzowano część propozycji zawartych w planie działania na rzecz skuteczniejszego zwalczania finansowania terroryzmu (9) i dotyczących zmiany 4. dyrektywy AML (10) i dyrektywy w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek dla zapewnienia ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich (11). W planie działania zaproponowano przyspieszenie terminu transpozycji 4. dyrektywy AML z dnia 26 czerwca 2017 r. na dzień 1 stycznia 2017 r. Będzie to również ostateczny termin transpozycji dwóch wniosków dotyczących dyrektywy z dnia 5 lipca 2016 r.

2.5.

Złożone ramy polityczne i legislacyjne 5. dyrektywy AML tylko w 2015 r. doczekały się dwóch nowych inicjatyw: Europejskiej agendy bezpieczeństwa  (12) i wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie zwalczania terroryzmu  (13), w której ustanowiono nową kryminalizację przestępstw związanych z finansowaniem terroryzmu.

2.6.

Dnia 14 lipca 2016 r. Komisja przyjęła rozporządzenie delegowane w sprawie wskazania państw trzecich wysokiego ryzyka oraz załącznik (14), w którym przytoczono wykaz zatwierdzony przez FATF na posiedzeniu w Pusanie (Korea) dnia 24 czerwca 2016 r.

2.7.

Wniosek dotyczący 5. dyrektywy AML nakłada nowe obowiązki z zakresu należytej staranności, które muszą stosować wobec swoich obecnych i przyszłych klientów podmioty zobowiązane, takie jak instytucje finansowe, związane z tym zawody, dostawcy usług dla trustów, gry hazardowe i pośrednicy w obrocie nieruchomościami itp. Przede wszystkim przewiduje w art.18a wzmocnione środki z zakresu należytej staranności wobec klientów w państwach trzecich wysokiego ryzyka. Państwa członkowskie mogą również zastosować środki zapobiegawcze wobec jurysdykcji wysokiego ryzyka, włączając w to zakaz zakładania filii bądź przedstawicielstw lub dokonywania transakcji finansowych.

2.8.

Nowością jest to, że platformy wymiany walut wirtualnych i dostawcy kont waluty wirtualnej zostali objęci zakresem dyrektywy i zdefiniowani jako podmioty zobowiązane do zachowania należytej staranności. Zniesiono anonimowy charakter korzystania w internecie z kart przedpłaconych oraz obniżono próg wymogu identyfikacji z 250 do 150 EUR.

2.9.

W 5. dyrektywie zaproponowano także wzmocnienie kompetencji jednostek analityki finansowej i promowanie współpracy między nimi; ułatwienie identyfikacji posiadaczy rachunków bankowych i płatniczych poprzez ustanowienie zautomatyzowanych centralnych rejestrów krajowych; zobowiązanie do identyfikacji i zarejestrowania rzeczywistych beneficjentów spółek (zmniejszając limit własności z 25 do 10 %), trustów oraz fundacji i podobnych instytucji, a także publiczne udostępnienie tych informacji pod pewnymi warunkami.

3.1.

Różne formy przestępczości wykorzystujące pranie pieniędzy i raje podatkowe do godzenia w prawa podstawowe i w całe społeczeństwo mają bardzo poważne wymiary. Mimo wysiłków ze strony władz europejskich i krajowych pranie pieniędzy jest coraz powszechniejszym zjawiskiem.

3.2.

Liberalizacja przepływów finansowych na świecie oraz tempo wykorzystywania do transakcji nowych technologii cyfrowych utrudniają walkę z posługiwaniem się systemem finansowym do celów przestępczych. Dochodzenia w sprawie ostatnich ataków dżihadystów w Europie dostarczyły informacji na temat sposobów finansowania, których nie rozważano w 4. dyrektywie AML. Uzasadnia to wprowadzenie w niej zmian, zanim weszła w życie, oraz przyspieszenie ostatecznego terminu transpozycji.

3.3.

EKES zasadniczo popiera środki zaproponowane w 5. dyrektywie AML i sądzi, że pomogą one wykorzenić terroryzm i pranie pieniędzy.

3.4.

Możliwe byłyby zastrzeżenia w związku z wpływem na prawa podstawowe, zwłaszcza na ochronę danych osobowych, jaki może mieć nieumiejętne wykorzystanie przez właściwe władze dużych ilości szczególnie chronionych informacji. We wniosku dotyczącym 5. dyrektywy AML ustanowiono pewne środki ostrożnościowe w tym zakresie. Wiedza na temat niektórych działań rządowych ujawnionych przez WikiLeaks (2010 i 2012) i Snowden Papers (2013) każe zaapelować do Komisji o zbadanie możliwości wprowadzenia dodatkowych środków ochrony praw obywateli przed niewłaściwym wykorzystaniem zgromadzonych informacji. Trzeba zwłaszcza ocenić możliwość ustanowienia wspólnej kategorii prawnej w wypadku niezgodnego z prawem wykorzystania informacji i danych osobowych. EKES mógłby uczestniczyć w takiej analizie.

3.5.

Niezależnie od obecnie przedstawionych wniosków oraz innych inicjatyw i działań na poziomie europejskim, które Komitet zaleca w niniejszej opinii, ogromne znaczenie ma, by UE i jej państwa członkowskie odgrywały w przyszłości jeszcze większą i bardziej przywódczą rolę w międzynarodowych organach i gremiach działających na polu zwalczania prania pieniędzy i powiązanej z nim poważnej przestępczości, które to zjawiska mają charakter światowy i zazwyczaj wymiar transgraniczny. Skoordynowane na poziomie międzynarodowym i światowym działania i środki są niezbędne, by interweniować skuteczniej i uzyskiwać większe rezultaty, a Europa może tu odgrywać wiodącą rolę.

3.6.

Wielu obywateli europejskich nadal ponosi konsekwencje kryzysu, polityki dostosowań oraz wzrostu ubóstwa i nierówności. Tymczasem dowiadują się, że duże przedsiębiorstwa wielonarodowe unikają opodatkowania i dopuszczają się oszustw podatkowych. Widzą też, jak znane osoby ze świata gospodarki, polityki, kultury czy sportu uchylają się od podatków i uczestniczą w praniu pieniędzy w rajach podatkowych. Niektóre z tych procederów i porządków prawnych służą również do finansowania organizacji terrorystycznych zdolnych do popełnienia najgorszych przestępstw w Europie i na świecie. Sytuacja ta nie może mieć dalej miejsca. Trzeba wymagać od władz europejskich i krajowych skutecznych działań, by położyć temu kres.

3.7.

Niezależnie od uwag poczynionych w pkt 3.2 realizację celów dyrektyw AML poważnie utrudnić mogą niezdecydowane działania polityczne w celu likwidacji rajów podatkowych, niezbędnych do prania pieniędzy, a także brak wystarczającego powiązania inicjatyw w zakresie zwalczania prania pieniędzy z inicjatywami w zakresie walki z przestępstwami, które sprzyjają temu procederowi (oszustwa podatkowe, przynależność do organizacji terrorystycznych czy przestępczych, handel bronią, narkotykami i ludźmi itp.) w kontekście coraz powszechniejszych praktyk nieuczciwej konkurencji podatkowej w UE.

3.8.

Opublikowany przez Komisję dnia 14 lipca 2016 r. (15) wykaz państw wysokiego ryzyka nie obejmuje ani jednego państwa wskazanego w Panama Papers. Jest to paradoks, zważywszy na to, że jednym z argumentów, jakie przedstawiła Komisja, uzasadniając 5. dyrektywę AML, były informacje ujawnione we wspomnianych dokumentach. Wykaz zawiera jedynie jedno państwo wysokiego ryzyka, które nie współpracuje, a mianowicie Koreę Północną. W grupie II, obejmującej państwa, które zobowiązały się do usunięcia stwierdzonych braków i zdecydowały się poprosić o pomoc techniczną we wdrażaniu planu działania FATF, znajduje się Iran. W grupie I, obejmującej kraje, które opracowały plan działania, by po spełnieniu wymogów nie figurować już w wykazie państw wysokiego ryzyka, znajduje się dziewięć państw (cztery z nich w stanie wojny: Afganistan, Irak, Syria i Jemen). Część środków finansujących terroryzm przechodzi przez te państwa. Niemniej wszystkie analizy i badania wskazują, że pranie pieniędzy pochodzących z innych źródeł przestępczości nie odbywa się w tych krajach.

3.9.

Komitet ubolewa, że podmiot taki jak FATF, który wykonuje niezwykle istotną pracę w zakresie badania międzynarodowej przestępczości finansowej i proponowania środków zwalczania tego zjawiska, nie znalazł odpowiedniego sposobu sporządzenia wykazu państw wysokiego ryzyka. Logiczne wydaje się, że Komisja korzysta z zaleceń (16) i innych propozycji FATF w celu zwalczania procederu prania pieniędzy. Niemniej w tym wypadku może to prowadzić do osłabienia skuteczności 5. dyrektywy AML, gdyż wzmocnione środki art. 18a mają zastosowanie jedynie do państw trzecich wysokiego ryzyka.

3.10.

Zdaniem EKES-u skuteczne wdrożenie dyrektywy wymaga bądź przeglądu wykazu państw trzecich wysokiego ryzyka, tak aby uwzględnić kraje czy terytoria, gdzie dokonuje się głównych operacji prania pieniędzy, bądź rozszerzenia zakresu stosowania art. 18a na wszystkie podmioty zobowiązane i jurysdykcje, które według informacji jednostek analityki finansowej są podejrzane o pranie pieniędzy. Proponuje także sporządzenie wykazu porządków prawnych, które nie współpracują w zwalczaniu przestępstw gospodarczych.

3.11.

Ponieważ spora część operacji prania pieniędzy odbywa się w jurysdykcjach podległych państwom członkowskim, wszystkie instytucje UE muszą zdecydowanie zobowiązać się do zlikwidowania rajów podatkowych na obszarze Unii. Wymogi dotyczące identyfikacji rzeczywistych posiadaczy rachunków bankowych, własności przedsiębiorstw oraz wszystkich części trustów i transakcji, które zgodnie z 5. dyrektywą AML muszą spełnić podmioty zobowiązane w UE, należy rozszerzyć na wszystkie terytoria podlegające państwom członkowskim, w tym na obszary posiadające specjalne przepisy podatkowe. By wypełnić swe obowiązki, podmioty zobowiązane powinny mieć możliwość oparcia się również na danych zawartych w krajowych (urzędowych) rejestrach. Wzmocnione środki zawarte w art. 18a powinny mieć również zastosowanie do ułatwiających pranie pieniędzy jurysdykcji zależnych od państw członkowskich.

3.12.

Oszustwa i unikanie opodatkowania są ściśle związane z praniem pieniędzy. Część dochodów z prania pieniędzy pochodzi z oszustw i unikania opodatkowania. Konieczne jest koordynowanie działań z zakresu prewencji i zwalczania obu rodzajów przestępstw, zarówno w wymiarze legislacyjnym, jak i na poziomie działań politycznych i wysiłków służb wywiadowczych, policji i sądownictwa. EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawne inicjatywy Komisji na rzecz zwalczania oszustw i unikania opodatkowania w UE, lecz uważa je za niewystarczające. Konieczne będą dodatkowe środki, które należy powiązać z inicjatywami podejmowanymi na rzecz zwalczania prania pieniędzy.

3.13.

Walka z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu wymaga ścisłej współpracy między różnymi służbami wywiadowczymi i służbami bezpieczeństwa państw członkowskich a Europolem. Trzeba otwarcie przyznać, że obecny zakres współpracy jest niewystarczający. Mimo publicznych deklaracji decydentów krajowych i europejskich oraz poparcia obywateli dla wzmocnienia tej współpracy, po każdym ataku terrorystycznym wychodzą na jaw problemy z koordynacją. Czasami niedociągnięcia istnieją między różnymi służbami tego samego państwa. Trzeba zrobić wszystko, by położyć kres takiej sytuacji.

3.14.

W ostatnich latach UE wynegocjowała lub podpisała ważne umowy o wolnym handlu i partnerstwie gospodarczym. Obecnie trwają negocjacje nad istotną umową TTIP. Umowy te powinny stanowić doskonałą okazję do wprowadzenia dwustronnych lub obejmujących dwa regiony środków na rzecz zwalczania oszust podatkowych i unikania opodatkowania, prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. EKES wzywa Komisję, by zbadała możliwość włączenia takiego rozdziału do negocjowanych obecnie umów oraz uwzględniła go podczas przeglądu umów już obowiązujących. Komitet w pełni zgadza się w tym kontekście z wynikami wspomnianego już badania PE (17).

4.1.

Jednostki analityki finansowej państw członkowskich odgrywają ważną rolę w zakresie informowania, nadzoru i prewencji, włączając w to przewidywanie gwałtownych zmian dotyczących technologii, które mogą zostać użyte do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Niezwykle istotna jest szybka reakcja ze strony państw oraz połączenie na poziomie europejskim różnych dochodzeń. Fundamentalne znaczenie ma stała i sprawna koordynacja jednostek analityki finansowej. Zdaniem Komitetu warto by stworzyć europejski instrument nadzoru, koordynacji i przewidywania w obszarze technologii.

4.2.

Podmioty zobowiązane, zgodnie z definicją 4. i 5. dyrektywy AML, muszą monitorować i kontrolować podejrzane osoby i ruchy. Niemniej w dyrektywach nie rozważa się wymogów czy obowiązków dotyczących działalności podmiotów zobowiązanych w państwach trzecich wysokiego ryzyka. Trzeba położyć kres sytuacji, w której bardziej pilnuje się klientów niż samych instytucji.

4.3.

W opinii EKES-u CCMI/132 „Zwalczanie korupcji” (18) szczególnie istotne dla niniejszej opinii są następujące zalecenia: a) opracowanie spójnej i całościowej pięcioletniej strategii zwalczania korupcji oraz towarzyszącego jej planu działania; b) utworzenie Prokuratury Europejskiej i wzmocnienie możliwości Eurojustu; c) wymóg, aby przedsiębiorstwa wielonarodowe ujawniały kluczowe dane finansowe w państwach, w których prowadzą działalność.

4.4.

Zdaniem EKES-u należałoby zharmonizować na szczeblu europejskim postępowanie karne – definicje i kary – w wypadku wszystkich przestępstw związanych z praniem pieniędzy, oszustwami podatkowymi, korupcją i finansowaniem terroryzmu oraz ich odnóg. Komisja i Europejski Urząd Nadzoru Bankowego powinny wspierać również ujednolicenie sankcji w wypadku niewypełnienia przez podmioty zobowiązane spoczywających na nich obowiązków.

4.5.

Walka z praniem pieniędzy ma ogromne znaczenie i powinna być prowadzona konsekwentnie, zdecydowanie i skutecznie. Dlatego tak istotne jest, aby sformułowania i zagadnienia w przedstawionych środkach były jak najbardziej precyzyjne. W ten sposób zapewni się niezbędną pewność prawa wszystkim tym, którzy są zobowiązani do stosowania tych przepisów, oraz przyczyni się do jednolitego ich stosowania w całej Unii.

4.6.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje szybkie analizowanie tych wniosków i liczy na to, że zostaną one wkrótce przyjęte i będą mogły wejść w życie. Nie wolno jednak przy tym narażać na szwank jakości ostatecznych efektów. W tym celu potrzeba realistycznego harmonogramu transpozycji przepisów i ich stosowania w państwach członkowskich, a także jasnych wytycznych.