Sprawa C‑573/17

Daniel Adam Popławski

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez rechtbank Amsterdam)

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 24 czerwca 2019 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Europejski nakaz aresztowania – Decyzje ramowe – Brak bezpośredniej skuteczności – Pierwszeństwo prawa Unii – Konsekwencje – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Artykuł 4 pkt 6 – Decyzja ramowa 2008/909/WSiSW – Artykuł 28 ust. 2 – Oświadczenie państwa członkowskiego pozwalające mu na dalsze stosowanie istniejących instrumentów prawnych dotyczących przekazywania osób skazanych, mających zastosowanie przed dniem 5 grudnia 2011 r. – Opóźnione złożenie oświadczenia – Konsekwencje

1. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2008/909 w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do wyroków w sprawach karnych – Przepisy przejściowe – Oświadczenie państwa członkowskiego pozwalające na dalsze stosowanie instrumentów prawnych istniejących przed wejściem w życie owej decyzji ramowej w odniesieniu do przekazywania osób skazanych – Oświadczenie złożone po dacie przyjęcia wspomnianej decyzji ramowej – Konsekwencje – Brak skutków prawnych

   (decyzja ramowa Rady 2008/909, art. 4 ust. 7, art. 7 ust. 4, art. 28 ust. 1, 2)

   (zob. pkt 45–49; pkt 1 sentencji)

2. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzje ramowe mające na celu zbliżanie ustawodawstw – Wykonanie przez państwa członkowskie – Skutki prawne decyzji ramowych – Obowiązek powstrzymania się od stosowania przepisu krajowego sprzecznego z decyzją ramową – Brak – Obowiązek wykładni zgodnej prawa krajowego – Zakres – Konieczność zapewnienia pełnej skuteczności decyzji ramowej

   (decyzja ramowa Rady 2002/584)

   (zob. pkt 68–79, 81, 82, 94, pkt 2 sentencji)

3. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Powody fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Nakaz aresztowania wydany w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności – Osoba ścigana przebywająca lub mająca miejsce zamieszkania w wykonującym nakaz państwie członkowskim w rozumieniu art. 4 pkt 6 decyzji ramowej – Przesłanki odmowy wykonania nakazu aresztowania – Zobowiązanie państwa członkowskiego wykonującego nakaz do wykonania kary – Zakres – Prawnie chroniony interes uzasadniający wykonanie kary

   (decyzja ramowa Rady 2002/584, art. 4 pkt 6)

   (zob. pkt 86, 88–92, 97–103, 109)

Streszczenie

W wyroku z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie Popławski (C‑573/17) Trybunał w składzie wielkiej izby rozpatrywał zagadnienie, czy organ sądowy wykonujący europejski nakaz aresztowania jest zobowiązany, w oparciu o zasadę pierwszeństwa, do odstąpienia od stosowania przepisów sprzecznych z decyzją ramową. Dostarczył on ponadto wyjaśnień dotyczących skutków prawnych oświadczenia złożonego przez państwo członkowskie na podstawie art. 28 ust. 2 decyzji ramowej 2008/909 ( 1 ), po przyjęciu tej decyzji. Zgodnie z tym przepisem państwo członkowskie „może przy przyjęciu niniejszej decyzji ramowej przez Radę złożyć oświadczenie, w którym stwierdzi, że w przypadkach, w których prawomocny wyrok [podlegający wykonaniu] został wydany przed datą przez nie określoną, będzie ono jako państwo wydające i wykonujące nadal stosowało istniejące instrumenty prawne dotyczące przekazywania osób skazanych mające zastosowanie przed dniem 5 grudnia 2011 r. […]”. Spór w postępowaniu głównym dotyczył postępowania dotyczącego wykonania w Niderlandach europejskiego nakazu aresztowania wydanego przez sąd polski przeciwko obywatelowi polskiemu zamieszkałemu w Niderlandach w celu wykonania w Polsce kary pozbawienia wolności. W październiku 2015 r., w ramach wykonania europejskiego nakazu aresztowania, sąd odsyłający zwrócił się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, na który Trybunał udzielił odpowiedzi w wyroku z dnia 29 czerwca 2017 r. w sprawie Popławski. W wyroku tym Trybunał orzekł, że art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 ( 2 ) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie ustawodawstwu państwa członkowskiego wprowadzającemu w życie ten przepis, które – w przypadku gdy o przekazanie cudzoziemca, który posiada zezwolenie na pobyt na czas nieokreślony na terytorium tego państwa członkowskiego, zwraca się inne państwo członkowskie do celów wykonania kary pozbawienia wolności wymierzonej temu cudzoziemcowi na mocy prawomocnego wyroku – po pierwsze, nie dopuszcza takiego przekazania, a po drugie, ogranicza się do ustanowienia wobec organów sądowych pierwszego państwa członkowskiego obowiązku powiadomienia organów sądowych drugiego państwa członkowskiego o gotowości przejęcia wykonania tego wyroku, przy czym w dniu odmowy przekazania nie zapewniono rzeczywistego przejęcia wykonania tego wyroku, a w przypadku gdyby takie przejęcie okazało się następnie niemożliwe, taka odmowa nie mogłaby zostać podważona.

W drugim wyroku w sprawie Popławski Trybunał stwierdził w pierwszej kolejności, odnosząc się w szczególności do brzmienia art. 28 ust. 2 decyzji ramowej 2008/909 i jej ogólnej systematyki, że oświadczenie złożone przez państwo członkowskie na podstawie tego przepisu po dacie przyjęcia tej decyzji ramowej nie może wywoływać skutków prawnych.

Następnie przypomniał on zakres ciążącego na sądzie krajowym obowiązku wynikającego z zasady pierwszeństwa w sytuacji, w której przepis jego prawa krajowego jest sprzeczny z przepisami prawa Unii, które podobnie jak decyzje ramowe 2002/584 i 2008/909 są pozbawione bezpośredniej skuteczności. W takiej sytuacji sąd ten nie jest zobowiązany odstąpić – jedynie na podstawie prawa Unii – od stosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z danym przepisem prawa Unii.

Trybunał przypomniał jednak również, że o ile decyzje ramowe nie mogą wywoływać bezpośrednich skutków, o tyle ich wiążący charakter powoduje powstanie po stronie organów krajowych obowiązku wykładni zgodnej prawa krajowego od dnia upływu terminu transpozycji tych decyzji ramowych, pod warunkiem że wykładnia ta nie stanowi wykładni contra legem i że jest zgodna z ogólnymi zasadami prawa, w szczególności z zasadami pewności prawa i niedziałania prawa wstecz. W odniesieniu do obowiązku dokonywania wykładni prawa niderlandzkiego w sposób zgodny z decyzją ramową 2002/584 Trybunał przypomniał, że w poprzednim wyroku z dnia 29 czerwca 2017 r. w sprawie Popławski stwierdził on, iż ciążący na sądzie krajowym obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności decyzji ramowej 2002/584 nakłada na państwo niderlandzkie obowiązek wykonania rozpatrywanego europejskiego nakazu aresztowania, a w przypadku odmowy – obowiązek zapewnienia skutecznego wykonania kary orzeczonej w Polsce wobec D.A. Popławskiego.

W drugiej kolejności doprecyzował on wykładnię art. 4 ust. 6 decyzji ramowej 2002/584, jaką należy przyjąć. W tym względzie, co się tyczy, po pierwsze, ustanowionego w art. 4 pkt 6 decyzji ramowej 2002/584 obowiązku polegającego na zapewnieniu, w przypadku odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, rzeczywistego przejęcia przez wykonujące nakaz państwo członkowskie wykonania kary pozbawienia wolności, Trybunał przypomniał, że obowiązek ten wymaga w zamian prawdziwego jednostronnego zobowiązania się przez to państwo do zapewnienia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec osoby, której dotyczy wniosek. Nie można tym samym uznać, że sama okoliczność, iż państwo to deklaruje „swoją gotowość” do zapewnienia wykonania tej kary, uzasadnia taką odmowę. W konsekwencji każda odmowa wykonania europejskiego nakazu aresztowania musi zostać poprzedzona zweryfikowaniem przez wykonujący nakaz organ sądowy możliwości rzeczywistego wykonania kary zgodnie z jego prawem krajowym. Wyłącznie do sądu odsyłającego należy ocena, czy w niniejszej sprawie prawo niderlandzkie można interpretować – nie dokonując przy tym wykładni contra legem – w ten sposób, że decyzję ramową 2002/584 można utożsamić z taką podstawą prawną w konwencji do celów stosowania spornego przepisu krajowego. W tym względzie Trybunał przypomniał, że sąd odsyłający w postępowaniu głównym nie może skutecznie twierdzić, iż nie może interpretować rzeczonego przepisu krajowego zgodnie z prawem Unii tylko ze względu na fakt, że w przypadku odmowy przekazania minister nadał temu przepisowi wykładnię, która jest niezgodna z tym prawem. W konsekwencji, jeżeli sąd odsyłający dojdzie do wniosku, że decyzję ramową 2002/584 można utożsamić, zgodnie z uznanymi w prawie niderlandzkim metodami wykładni, z konwencją, do celów stosowania spornego przepisu krajowego, sąd ten będzie zobowiązany zastosować interpretowany w ten sposób wspomniany przepis w ramach sporu w postępowaniu głównym, nie biorąc pod uwagę tego, że minister sprzeciwia się takiej wykładni.

Po drugie, w odniesieniu do możliwości korzystania przez wykonujący nakaz organ sądowy, w ramach wprowadzenia w życie podstawy fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, o której mowa w tym przepisie, ze swobodnego uznania, przewidzianego w art. 4 ust. 6 decyzji ramowej 2002/584, Trybunał przypomniał, że organ ten powinien uwzględnić cel, do jakiego zmierza ustanowiona w tym zakresie podstawa fakultatywnej odmowy wykonania, który polega na umożliwieniu wykonującemu nakaz organowi sądowemu przypisania szczególnej wagi zwiększeniu szans resocjalizacji osoby, której dotyczy wniosek, po wykonaniu kary, na którą osoba ta była skazana. Z przyznanej wykonującemu nakaz organowi sądowemu możliwości odmówienia na podstawie rzeczonego przepisu przekazania osoby, której dotyczy nakaz, można skorzystać zatem wyłącznie wtedy, gdy ten organ sądowy – po zweryfikowaniu, po pierwsze, czy osoba ta przebywa w wykonującym nakaz państwie członkowskim, jest jego obywatelem lub ma w nim miejsce zamieszkania, a po drugie, czy kara pozbawienia wolności orzeczona w wydającym nakaz państwie członkowskim wobec tej osoby może zostać rzeczywiście wykonana w wykonującym nakaz państwie członkowskim – stwierdzi, że istnieje uzasadniony interes w tym, by kara orzeczona w wydającym nakaz państwie członkowskim została wykonana na terytorium wykonującego nakaz państwa członkowskiego. W związku z tym do sądu odsyłającego należy w pierwszym rzędzie dokonanie w możliwie największym zakresie wykładni zgodnej prawa krajowego, umożliwiającej osiągnięcie rezultatu zgodnego z celem wyznaczonym w danej decyzji ramowej. Jeżeli okaże się to niemożliwe, wspomniany sąd powinien przynajmniej przyjąć wykładnię swojego prawa krajowego umożliwiającą mu osiągnięcie rozwiązania, które nie będzie sprzeczne z celem wyznaczonym w decyzji ramowej 2002/584 i które umożliwi zatem uniknięcie bezkarności D.A. Popławskiego. Byłoby tak, gdyby sąd ten dokonał wykładni wspomnianego prawa krajowego w ten sposób, iż odmowa wykonania europejskiego nakazu aresztowania jest możliwa tylko wówczas, gdy zostanie zapewnione, że kara pozbawienia wolności, na którą został skazany D.A. Popławski, zostanie rzeczywiście wykonana w Niderlandach, i to nawet jeśli odmowa ta następuje w sposób automatyczny.

( 1 ) Decyzja ramowa Rady 2008/909/WSiSW z dnia 27 listopada 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności – w celu wykonania tych wyroków w Unii Europejskiej (Dz.U. 2008, L 327, s. 27).

( 2 ) Decyzja ramowa Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz.U. 2002, L 190, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 9, t.6, s. 34).