3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/1

1.1

Zgodnie z Programem Haskim (2001 r.) Komisja przedstawia Zieloną księgę o charakterze doradczym na temat prawa spadkowego i testamentów w aspekcie międzynarodowym, dotyczącą całości problematyki:

1.2

Dziedziczenie transnarodowe stwarza dla spadkobierców szczególne trudności i przeszkody ze względu na różnorodność prawa rzeczowego oraz norm proceduralnych i kolizyjnych obowiązujących w poszczególnych Państwach Członkowskich.

1.3

Zielona księga proponuje zatem wziąć pod uwagę możliwość przyjęcia w Unii Europejskiej przepisów rzeczowych i przepisów regulujących jurysdykcję, prawo właściwe oraz uznawanie nie tylko decyzji sądowych, ale także decyzji i aktów administracyjnych dotyczących testamentów i dziedziczenia, również w wypadku międzynarodowego zasięgu postępowania spadkowego obejmującego kraj trzeci.

2.1

Na szczeblu międzynarodowym zagadnienie to było przedmiotem trzech Konwencji haskich na temat spraw spadkowych i testamentów oraz jednej Konwencji w sprawie tzw. trustów:

2.2

Konwencja UNIDROIT, w której dokonano ujednolicenia prawa regulującego formę testamentu międzynarodowego, została zawarta dn. 26 października 1973 r. w Waszyngtonie i weszła w życie dn. 9 lutego 1978 r. Państwa Członkowskie będące stronami tej konwencji to: Belgia, Cypr, (Czechosłowacja), Francja, (Stolica Apostolska), Włochy, Zjednoczone Królestwo, Słowenia i szereg krajów trzecich, m.in. Stany Zjednoczone i Federacja Rosyjska. Konwencja ta przewiduje międzynarodowy system rejestracji oraz jednolity formularz do realizacji tejże procedury.

2.2.1

Państwa Członkowskie będące stroną Konwencji bazylejskiej z 1972 r. dotyczącej ustanowienia systemu rejestracji testamentów, zawartej pod auspicjami Rady Europy, lecz otwartej na przystąpienie krajów trzecich, to: Belgia, Cypr, Hiszpania, Estonia, Francja, Włochy, Litwa, Luksemburg, Niderlandy i Portugalia.

2.3

Konwencje haskie dotyczą jurysdykcji i prawa właściwego, natomiast Konwencje UNIDROIT dotyczą prawa rzeczowego dla spraw posiadających wymiar międzynarodowy. Jedynie w wypadku międzynarodowych przepisów dotyczących formy testamentu i jego zapisania w rejestrze międzynarodowym obecna liczba stron ratyfikujących lub przystępujących jest wystarczająca.

2.4

Omawiana kwestia dotyczy szczególnej formy przeniesienia — w wyniku śmierci — prawa własności, które stanowi podstawowe ludzkie prawo. Unijny akt prawny w zakresie jurysdykcji, prawa właściwego i wzajemnego uznawania w odniesieniu do postępowań spadkowych o zasięgu międzynarodowym powinien przyjąć formę rozporządzenia.

2.5

W świetle złożoności tego zagadnienia cele i propozycje Komisji uznać należy za ambitne, ale również stosowne i istotne dla rynku wewnętrznego, który dotyczy wielu obywateli. Mając na celu lepszą skuteczność rozporządzenia i uniknięcie sprzeczności pomiędzy aktami prawnymi czy niespójności decyzji podjętych przez różne Państwa, należałoby objąć zakresem przepisów prawa kolizyjnego jak największą liczbę zagadnień, podporządkowując je funkcjonalnie i zasadniczo kwestiom spadkowym (np. warto uniknąć włączenia tu zagadnień podlegających głównie prawu rzeczywistemu).

2.6

Ekonomiczne znaczenie uregulowań na szczeblu wspólnotowym jest niezaprzeczalne, szczególnie w zakresie przenoszenia aktywów MŚP na terenie Europy w wyniku śmierci przedsiębiorcy w celu zapewnienia ciągłości, co stanowi kwestię istotną dla zatrudnienia i konkurencyjności w Europie.

2.7

Należy rozważyć wprowadzenie zmian prawa w pewnych krajach, gdzie przepisy zakazują zawierania umów w sprawie przyszłego spadku lub przeznaczenia części spadku na konkretny cel, a także promowanie takich zmian na szczeblu europejskim. Zapewniłoby to lepszą harmonizację prawa materialnego i ciągłość prowadzenia przedsiębiorstw lub gospodarstw rolnych, które w przeciwnym wypadku mogłyby zostać zlikwidowane w momencie działu spadku pomiędzy kilku spadkobierców.

2.8

Ze względu na znaczne różnice między aktualnie obowiązującymi przepisami krajowymi, pomimo pewnych zmian, które ostatnio zaszły, a także mając na uwadze ograniczoną liczbę krajów, które ratyfikowały stosowne konwencje międzynarodowe, Komitet podziela opinię Komisji, że obecnie niemożliwe byłoby opracowanie ujednoliconego prawa rzeczowego obowiązującego we wszystkich państwach Unii w zakresie międzynarodowych testamentów i spadków. Zaproponowane tematy prac i priorytety są trafne, ponieważ postępy w tej dziedzinie rozwiązałyby liczne trudności praktyczne napotykane przez spadkobierców, notariuszy, urzędy, sędziów oraz przedstawicieli zawodów prawniczych.

2.8.1

Można by rozważyć inne zagadnienia w aspekcie prawa międzynarodowego, a Państwa Członkowskie zachęcić do wzięcia ich pod uwagę w perspektywie ratyfikacji pewnych konwencji czy przystąpienia do nich (forma testamentu, prawo właściwe, testament międzynarodowy, rejestracja krajowa i międzynarodowa).

2.8.2

Prawo spadkowe i testamentowe w krajach o rzymsko-germańskim systemie prawnym charakteryzuje się już od długiego czasu przestarzałą pod wieloma względami koncepcją dziedziczenia. Uważano, że majątek „de cujus” (1) stanowi sposób kontynuacji jego osoby w osobach spadkobierców, obecnie natomiast prawo spadkowe w coraz większym stopniu ewoluuje w kierunku kontraktualizacji. Po Niemczech i Szwajcarii również Francja przystąpiła do reformy prawa spadkowego, która pozwoli na zwiększenie znaczenia woli spadkodawcy i spadkobierców w zakresie regulowania działu spadku, w tym na lepsze zagwarantowanie ciągłości przedsiębiorstw.

2.8.3

Z drugiej strony bardzo liberalne systemy pozwalające testatorowi na wydziedziczenie bez umotywowania niektórych ze swych potomków są w coraz większym stopniu kwestionowane, o czym świadczy rosnąca liczba sporów w tym zakresie.

2.8.4

Możliwe jest, że bez naruszania pewnych specyficznych cech historycznych i socjologicznych charakteryzujących poszczególne systemy prawne, w dłuższej perspektywie zaistnieje w Europie większa harmonizacja bądź przynajmniej większa zbieżność, ułatwiająca wykonywanie testamentów i regulowanie spadków o charakterze międzynarodowym. Proces ten mogłoby przyspieszyć stworzenie testamentu europejskiego oraz wystarczająco otwartego i liberalnego instrumentu regulującego problem prawa właściwego. Można by również rozważyć hipotezę stworzenia wspólnotowych przepisów rzeczowych w kontekście przyjęcia „professio juris  (2)” jako alternatywy wobec stosowania prawa właściwego jednego lub wielu krajów.

2.9

Komitet zauważa, że źródło inspiracji stanowi rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dn. 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji, uznawania i wykonywania decyzji w sprawach małżeńskich, a także w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000,. W szczególności art. 21 ust. 3 i art. 46 rozporządzenia 2201/2003 stanowią istotne źródło i stwarzają co najmniej precedens w dziedzinie prawa rodzinnego, pomagając tym samym w określeniu treści niektórych z zaproponowanych przepisów ustawodawczych. (3)

2.10

Komitet z zadowoleniem przyjmuje zatem Zieloną księgę i uważa poruszone w niej kwestie za fundamentalne i niecierpiące zwłoki. EKES dołoży starań, by znaleźć odpowiedź na postawione pytania, mając na uwadze interes i potrzeby obywateli europejskich oraz ich rosnącą mobilność, jak również znaczne migracje ludności, które miały już miejsce w przeszłości.

2.11

Stosownym byłoby zacząć od kwestii, w zakresie których stworzono już precedens w prawie europejskim i międzynarodowym, czyli od formy testamentów, międzynarodowej jurysdykcji i rozstrzygania kolizji przepisów prawnych w dziedzinie prawa właściwego, rejestrowania testamentów, a także od wzajemnego uznawania decyzji organów sądowych i innych właściwych organów oraz jednolitego poświadczania (tzw. apostille).

2.12

Komitet uważa, że bardziej pożądany jest system jednolity (jednolite prawo spadkowe i jednolita dyscyplina odnośnie do dziedzicznej masy spadkowej), niż rozproszenie przepisów spadkowych. Jednakże, ze względów praktycznych, w pewnych przypadkach, zwłaszcza w stosunku do nieruchomości i określonych ruchomości (statki, samoloty, aktywa handlowe/firmy handlowe) znajdujących się za granicą należy przyjąć wyjątki od tej zasady.

2.13

Niektóre zagadnienia, takie jak umowy w sprawie przyszłego spadku czy trusty, pozostają w kompetencji krajowej (4), inne jednak, jak uznawanie bez exequatur spornych albo niespornych orzeczeń sądowych w postępowaniach spadkowych, pozostała właściwość, uznawanie decyzji i dokumentów wydanych przez publiczne lub niepubliczne organy pozasądowe oraz rejestracja w krajowych księgach wieczystych w oparciu o europejskie świadectwo spadkowe powinny stać się częścią przewidywanych przepisów europejskich.

3.1

Rozporządzenie podobne do wyżej wspomnianego rozporządzenia Rady nr 2201/2003, lecz stosujące się do spadków, nie wystarczyłoby do rozwiązania problemów, które stwarza dziedziczenie transnarodowe. W zasadzie większość spraw spadkowych nie ma charakteru spornego, należy więc również rozwiązać problemy powstające w wypadku braku jakiegokolwiek sporu. Co więcej, w niektórych krajach lub w pewnych wypadkach interwencja sędziego jest czasami konieczna w celu rozstrzygnięcia spraw niespornych.

3.2

Instrument wspólnotowy powinien z pewnością regulować problemy wspomniane wcześniej związane z ustalaniem właściwego sądu oraz z uznawaniem decyzji sądowych, należałoby jednak uwzględnić również możliwość rozstrzygania takich zagadnień jak:

3.3

Komitet popiera wspólnotowy program haski, ponieważ przewiduje on stworzenie „europejskiego świadectwa spadkowego” i systemu rejestracji testamentów. Państwa Członkowskie będą musiały wyznaczyć organy uprawnione do wydawania takich świadectw i ustanowić centralne rejestry krajowe, jeżeli takowe jeszcze nie istnieją. Należy stworzyć centralny rejestr unijny (europejski w znaczeniu Rady Europy, jeśli Państwa Członkowskie, które jeszcze nie ratyfikowały konwencji bazylejskiej, zostałyby poproszone o zrobienie tego), a do informacji w nim zawartych powinni mieć dostęp sędziowie, notariusze i inni urzędnicy upoważnieni na mocy krajowego prawa właściwego (przynajmniej tak, by móc sprawdzić — na podstawie nazwiska spadkodawcy i daty jego urodzenia — w jakim Państwie Członkowskim bądź ewentualnie kraju trzecim, w jakim dniu i w obecności jakich organów złożono testament, w celu wystąpienia z prośbą o kopię od wyżej wspomnianego organu władzy krajowej).

3.3.1

Europejski system rejestracji musi w każdym razie być zgodny z systemem ustanowionym w Konwencji bazylejskiej i w Konwencji waszyngtońskiej, ponieważ kilka Państw Członkowskich jest już stroną tych konwencji, a projekt prawodawstwa wspólnotowego dotyczyć będzie także spadków, w które zaangażowany jest kraj trzeci.

3.4

Po uznaniu statusu spadkobiercy oraz przeprowadzeniu likwidacji i działu spadku, formalności administracyjne powinny zostać jak najbardziej uproszczone. Komitet opowiada się za obustronnym uznawaniem aktów i dokumentów wydawanych przez urzędników, uznanych przez prawo miejscowe oraz za bezpośrednią rejestracją w księdze wieczystej (lub w uprawnionych organach w celu dokonania rejestracji praw do nieruchomości) prawa do własności, a także jakichkolwiek służebności, hipotek bądź ewentualnych podziałów, które mogą obciążać dany majątek zgodnie z właściwym prawem krajowym .

3.5

Komitet pragnie zwrócić uwagę Komisji na problemy fiskalne, które mogą dotyczyć spadkobierców majątku znajdującego się w dwóch bądź więcej krajach. Należy uniknąć ewentualnych problemów wynikających z podwójnego opodatkowania całości bądź części majątku, które w wypadku niektórych spadków mogłoby oznaczać de facto konfiskatę lub mogłoby stworzyć nierówności między spadkobiercami w zależności od natury dóbr im przyznanych. Należy przeprowadzić bilans w zakresie przepisów podatkowych właściwych dla spadków międzynarodowych w Państwach Członkowskich w celu wskazania tych spośród nich, które usiłują nakładać podatek na dobra i aktywa położone poza ich terytorium, porównania stawek i opracowania sprawiedliwych rozwiązań, które mogłyby zostać przedłożone danym Państwom. Ewentualnie Komisja mogłaby zaproponować Państwom Członkowskim wzór specjalnej konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w odniesieniu do spadków międzynarodowych.

3.6

Czy należy opracować „testament europejski” w oparciu o zawarty w Konwencji waszyngtońskiej model „testamentu międzynarodowego” i czy oprócz jego rejestracji europejskiej w formie przewidzianej przez Konwencję bazylejską należy również zaplanować rejestrację międzynarodową? Mogłoby to zachęcić więcej krajów do ratyfikacji Konwencji waszyngtońskiej i bazylejskiej oraz dać większe gwarancje spadkobiercom międzynarodowym, nie tylko w Państwach Członkowskich, ale również w krajach trzecich. Komitet proponuje Komisji taki kierunek pracy, ponieważ Państwa Członkowskie znają już te konwencje ze względu na to, że albo je ratyfikowały, albo też ich urzędnicy publiczni i sędziowie zetknęli się już z testamentami lub rejestracjami podlegającymi tym systemom prawnym.

3.7

Jeżeli koncepcja ta zostałaby wcielona w życie, testament europejski zostałby przyjęty w swej formie przez wszystkie krajowe systemy prawne. Prawo europejskie nie powinno bowiem pozwalać na to, by proste zagadnienia związane z formą podważyły powszechnie uznaną zasadę poszanowania woli testatora (favor testamenti) w granicach dozwolonych przez prawo właściwe.

3.8

Konieczne staje się opracowanie odrębnego wspólnotowego aktu prawnego, aby prawo to stosowało się do wszystkich przypadków spraw spadkowych dotyczących dwóch czy większej liczby Państw Członkowskich lub nawet krajów trzecich, łącznie z krajami stronami konwencji międzynarodowych, w celu zagwarantowania stosowania prawa wspólnotowego we wszystkich okolicznościach („specjalne prawo” unijne miałoby pierwszeństwo przed prawem międzynarodowym).

4.1

Zielona księga zawiera 39 głównych pytań podzielonych na pod-pytania. EKES nie podejmie na tym wstępnym etapie próby udzielenia odpowiedzi na wszystkie z zadanych pod-pytań, lecz proponuje, by Komisja skonsultowała się indywidualnie z organizacjami przedstawicielskimi zawodów prawniczych, których dotyczy każdy z tematów poruszonych w Zielonej Księdze.

4.2

Komitet ograniczy się do zaproponowania odpowiedzi na pytania, które jego zdaniem mają szczególną wagę. Ogólnym przyjętym kierunkiem będzie zgodność z Konwencjami haską, bazylejską i waszyngtońską tak, by przepisy europejskie były w jak największym stopniu zharmonizowane w perspektywie osiągnięcia przyszłego konsensusu prawnego, który byłby do przyjęcia przez jak największą liczbę Państw Członkowskich oraz krajów trzecich.

4.3

Należy zachować przynajmniej czynniki łączące przewidziane przez Konwencję haską z 1961 r. w sprawie kolizji przepisów prawnych związanych z formą rozporządzeń testamentowych, ponieważ są one wystarczająco zróżnicowane, co umożliwia w większości przypadków uzasadnienie właściwości prawa, pod rządami którego sporządzono testament.

4.4

Zgodnie z logiką niedawno przeprowadzonych bądź obecnie przeprowadzanych w Europie kontynentalnej reform szczególną ochroną powinni zostać objęci spadkobiercy pozbawieni zdolności prawnej (niepełnoletni lub dorośli) bądź spadkobiercy głęboko upośledzeni, jeżeli możliwości rozszerzenia zastosowania kontraktów w zakresie spadków bądź wybór prawa właściwego dokonany przez spadkobierców miałyby prowadzić do zmiany systemu zachowków lub stworzenia nierówności między spadkobiercami. Większa swoboda dla testatora lub spadkobierców nie powinna podważać przepisów gwarantujących tej grupie spadkobierców największą ochronę w jakimkolwiek z praw właściwych (patrz .pytanie 5 i 10 Zielonej Księgi).

4.5

Działania w zakresie zarządzania spadkiem podejmowane przez jednego ze spadkobierców lub jego pełnomocnika w kraju, w którym nie trzeba wyznaczać zarządcy masy spadkowej, nie powinny być uznawane za dorozumianą zgodę na przyjęcie spadku bez dobrodziejstwa inwentarza.

4.6

Należy rozważyć możliwość przyjęcia spadku przez spadkobierców w granicach długu ciążącego na spuściźnie, jak również umowy spadkobierców czy kontraktu spadkowego przewidujących nierówny podział w uzasadnionych celach (dalsze prowadzenie gospodarstwa czy przedsiębiorstwa, korzystniejsze warunki dziedziczenia dla spadkobiercy nieposiadającego zdolności prawnej bądź upośledzonego) oraz równy podział spadku między dzieci z różnych związków lub spoza związku małżeńskiego, o ile prawo właściwe nie przewiduje równouprawnienia w tym zakresie, lub też zrzeczenie się przez spadkobiercę na rzecz swych potomków, zważywszy na podniesienie się średniej długości życia.

4.7

Słusznym byłoby też zezwolić testatorowi, w ściśle ograniczonych ramach, na wybór prawa właściwego dla jego spadku, np. między prawem państwa, którego posiada obywatelstwo (lub jednego z państw, których obywatelstwo posiada) a prawem kraju będącego jego miejscem zamieszkania.

4.8

Komitet uważa wreszcie, że należy kontynuować i rozwijać doskonale prowadzone prace porównawcze podjęte przez Komisję, regularnie aktualizować informacje o nich na stronie internetowej Wspólnoty, jak również tłumaczyć je na wystarczającą ilość języków, by zapewnić ich ogólną przydatność dla przedstawicieli zawodów prawniczych, urzędników publicznych, administratorów i sędziów zajmujących się spadkami międzynarodowymi. Informacje te powinny być ujęte w taki sposób, by podsumowania poszczególnych rozdziałów pozwalały na zrozumienie ogólnych zasad przez obywateli europejskich pragnących sporządzić testament o zasięgu międzynarodowym lub przez ich spadkobierców.

4.9

Komitet oczekuje z zainteresowaniem wyników konsultacji prowadzonych obecnie lub w przyszłości przez Komisję. Ma on nadzieję, że przekazane mu zostaną ogólne kierunki i konkretne propozycje prawodawcze w celu wydania opinii i zamierza szczegółowo przestudiować te dokumenty, gdyż uznaje, że testamenty i dziedziczenie są zagadnieniami o podstawowym znaczeniu dla obywateli europejskich. Nie można zawieść ich oczekiwania na inicjatywę unijną mającą na celu uproszczenie formalności oraz większe bezpieczeństwo prawne i podatkowe, jak również szybsze rozstrzyganie spraw spadkowych o charakterze międzynarodowym zarówno jeśli chodzi o osoby prywatne, jak i przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolne i inne rodzaje działalności gospodarczej, których ciągłość właściciele pragnęliby zapewnić po swym zgonie.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/5

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

1.1

Energia nadająca się do wykorzystania stanowi podstawę naszej obecnej kultury i sposobu życia. Dopiero wystarczający dostęp do niej umożliwił dzisiejszy standard życia. Pewne i długofalowe dostawy taniej i ekologicznej energii są niezbędnym warunkiem dla zrealizowania celów strategii lizbońskiej i wniosków Rady z Göteborga i Barcelony.

1.2

Paliwa kopalne, takie jak węgiel (2), ropa naftowa i gaz ziemny stanowią obecnie trzon europejskiego i globalnego zaopatrzenia w energię. Również w następnych dziesięcioleciach będą odgrywać taką rolę, dlatego niemożliwa jest rezygnacja z tych źródeł energii.

1.3

Ich wydobycie i używanie jest jednak związane z różnymi obciążeniami dla środowiska, przede wszystkim z emisją gazów cieplarnianych — w szczególności CO2 i metanu. Chodzi tu również o zużycie wyczerpywalnych zasobów energii.

1.4

Ich wykorzystywanie doprowadziło do dużej zależności Europy od importu tego istotnego surowca. Zależność ta może w przyszłości jeszcze wzrosnąć, szczególnie w odniesieniu do ropy naftowej, a w coraz większym stopniu również gazu ziemnego.

1.5

Przewidywalny okres eksploatacji światowych zasobów i rezerw (3) węgla, ropy naftowej i gazu zależy od wielu czynników (wzrost gospodarczy, eksploracja, rozwój techniczny). O ile dla niektórych źródeł może on potrwać jeszcze dobrych kilkadziesiąt lat (a dla węgla nawet kilkaset lat), to w przypadku ropy naftowej już w pierwszej połowie naszego wieku może dojść do wyczerpania rezerw i do kurczącej się podaży. Aktualny rozwój na rynkach ropy naftowej dowodzi, że już w niedalekiej przyszłości może dojść do niemal nieprzewidywalnych skoków cen, których oddziaływanie na gospodarki narodowe będzie ogromne (4).

1.6

Z jednej strony w ramach polityki energetycznej UE należy podjąć wszelkie działania w celu złagodzenia tej zależności w perspektywie długoterminowej, w szczególności poprzez ekonomiczne i efektywniejsze korzystanie z wszystkich źródeł energii, jak również poprzez stosowanie w większym zakresie takich alternatywnych systemów energii jak energia odnawialna i jądrowa. Stąd też dalsze rozwijanie alternatywnych źródeł energii nabiera szczególnego znaczenia.

1.7

Z drugiej strony w ramach polityki energetycznej UE należy dołożyć starań w celu zapewnienia wystarczających zasobów paliw kopalnych oraz infrastruktury dla ich dostaw. Wątpliwości budzi zwłaszcza kwestia politycznej stabilności niektórych spośród głównych dostawców. Szczególne znaczenie w tym względzie ma współpraca z Federacją Rosyjską, państwami WNP, państwami Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz z regionami sąsiadującymi z UE (np. z Algierią i Libią).

1.8

Zależność tę można zmniejszyć także poprzez zwiększone wykorzystanie znacznych europejskich pokładów węgla.

1.9

Na funkcjonującym obecnie europejskim rynku wewnętrznym oraz w ramach właściwych działań, służących ochronie klimatu, paliwa kopalne znalazłyby obszary zastosowania, dostosowane do ich specyficznych właściwości oraz odpowiednio do poziomu cen i kosztów. Automatycznie prowadzi to do szczególnie wydajnego wykorzystania tych paliw pod względem gospodarczym i energetycznym.

1.10

Doprowadziło to do tego, że stosowanie węgla przeważa w przemyśle stalowym i w elektrowniach, podczas gdy ropa naftowa i gaz są używane przede wszystkim do produkcji ciepła oraz w obszarach niezwiązanych z energetyką. W dziedzinie transportu dominują produkty pozyskiwane z ropy naftowej.

1.11

Dlatego też w kombinacji źródeł energii należy ograniczyć wykorzystywanie surowców takich jak gaz i ropa naftowa, czyli bardziej ograniczonych, ale za to o wszechstronnym zastosowaniu, do tych celów, w których użycie węgla wiązałoby się z dodatkowymi kosztami, zużyciem energii i emisją CO2 — a więc jako paliwo dla środków transportu, czy surowiec dla przemysłu chemicznego.

1.12

Należy stale obniżać ilość emitowanego CO2 przypadającego na jednostkę produktu (np. kg CO2/kWh, t CO2/t stali, g CO2/ km jazdy samochodu osobowego), wykorzystując zdobycze postępu technicznego. Wymaga to poprawy wydajności energetycznej we wszystkich obszarach przekształcania i stosowania energii.

1.13

W ramach polityki energetycznej i gospodarczej należy przedstawić niezawodne ramy inwestycyjne, które doprowadzą do poprawy technologii w przemyśle, rzemiośle i zakupach indywidualnych.

1.14

W Europie w nadchodzących dziesięcioleciach powinno zostać zbudowanych około 400 nowych elektrowni dużej mocy (5). Aby zmniejszyć/zahamować emisję CO2 oraz zużycie paliwa, te nowe obiekty należy wyposażyć zgodnie z najlepszymi dostępnymi osiągnięciami techniki.

1.15

W dziedzinie transportu powinno się podjąć wszelkie wysiłki, by obniżyć średnie zużycie paliwa (średnie spalanie na kilometr) i nie dopuścić do dalszego wzrostu całkowitego zużycia. Do tego niezbędny jest zarówno postęp techniczny w wielu obszarach przemysłu samochodowego i paliw, jak i działania zwiększające płynność ruchu drogowego (budowa dróg i tuneli, systemy nakierowywania) oraz ograniczanie transportu (6). Także korzystanie w większym stopniu z pojazdów na napęd elektryczny, np. z kolei elektrycznej, zmniejsza uzależnienie od ropy naftowej, ponieważ umożliwia silniejsze zróżnicowanie stosowanych pierwotnych źródeł energii (węgla, gazu, odnawialnych źródeł energii, energii jądrowej).

1.16

Dla zwiększenia wydajności w dziedzinie energii konieczne są intensywne działania na rzecz badań i rozwoju, prowadzone zarówno przez przemysł, jak i wspierane środkami publicznymi i skierowane zwłaszcza na elektrownie wykorzystujące paliwa kopalne.

1.17

W związku z tym Komitet z zadowoleniem przyjmuje odrębne zagadnienie zatytułowane „Energia” w projekcie 7. programu ramowego w dziedzinie badań i rozwoju. Projekt ten przewiduje wystarczające środki, obejmujące wszystkie możliwe technologie energetyczne. W programie tym powinny być również zawarte działania mające na celu podniesienie skuteczności wykorzystania paliw kopalnych, ponieważ dzięki temu globalnie możliwe jest osiąganie szczególnie dużych korzyści.

1.18

Także przy wytwarzaniu energii elektrycznej w procesie spalania paliw kopalnych jest szansa istotnej i trwałej redukcji emisji CO2 dzięki zastosowaniu mechanizmu przechwytywania i magazynowania CO2 (Technologia Czystego Węgla, Clean Coal Technology). Dlatego rozwój i wypróbowanie takich metod w 7. programie ramowym w dziedzinie badań i rozwoju ma szczególne znaczenie.

2.1

Energia nadająca się do wykorzystania (7) stanowi podstawę naszej obecnej kultury i sposobu życia. Dopiero wystarczający dostęp do niej umożliwił dzisiejszy standard życia. Konieczność zapewnienia bezpiecznych, tanich, przyjaznych środowisku naturalnemu i trwałych dostaw energii nadającej się do wykorzystania stanowi punkt wspólny wniosków Rady z Lizbony, Göteborga i Barcelony.

2.2

Komitet wielokrotnie stwierdzał, że udostępnianie i wykorzystanie energii wiąże się z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, zagrożeniami oraz z międzynarodowymi zależnościami i ograniczeniami. Żadna z opcji i technologii, które mogą przyczynić się do przyszłego zaopatrzenia w energię, nie jest ani idealna pod względem technicznym, ani absolutnie ekologiczna, ani uniwersalna, ani wystarczająco długo przewidywalna, jeśli chodzi o kształtowanie się jej cen i dostępność. Do tego dochodzi kwestia zmniejszania się zasobów i rezerw ze wszystkimi tego konsekwencjami. Należy oczekiwać, że wraz z globalnym przyrostem ludności, głodem energetycznym krajów rozwijających się, a zwłaszcza z szybko rosnącym zapotrzebowaniem na energię w dużych krajach nowo uprzemysłowionych, takich jak Chiny, Indie i Brazylia, kryzys będzie się pogłębiał.

2.3

Ważnym celem dalekowzrocznej polityki europejskiej muszą pozostać dostawy energii dostępne długofalowo, ekologiczne i konkurencyjne. Z wymienionych przyczyn nie mogą one ograniczać się do korzystania jedynie z kilku źródeł energii. Energetycznym wąskim gardłom i pozostałym zagrożeniom można przeciwdziałać jedynie poprzez szeroko zdywersyfikowaną pod względem rodzaju i pochodzenia kombinację źródeł energii, polegającą na korzystaniu z wszelkich dostępnych źródeł energii i technologii oraz ich dalszym rozwoju, tak aby ostatecznie w ramach akceptowanych założeń ekologicznych sprostać konkurencji uwzględniając zmieniające się warunki.

3.1

Obecnie około cztery piąte światowego zaopatrzenia energetycznego — jak również zaopatrzenia 25 krajów UE — opiera się na stosowaniu kopalnych źródeł energii, takich jak ropa naftowa, gaz ziemny i węgiel.

3.2

Generalnie wszelkie prognozy dotyczące rozwoju energetyki zależą od przyszłego rozwoju demograficznego i gospodarczego, od przewidywań dotyczących rozwoju technologii eksploracji i pozyskiwania źródeł energii oraz od ogólnych uwarunkowań politycznych panujących w poszczególnych krajach — i dlatego prognozy te tak się miedzy sobą różnią w zależności od punktu widzenia, a niekiedy także od reprezentowanych interesów. W szczególnym stopniu odnosi się to do energetyki jądrowej oraz do skali wsparcia dla rozwoju odnawialnych źródeł energii.

3.2.1

Według przedłożonych w roku 2004 prognoz (8) Międzynarodowej Agencji Energii (IEA) w Paryżu oraz Agencji Informacji Energetycznych (EIA) przy Departamencie Energii USA, wymienione kopalne źródła energii pokryją ponad 80 % światowego zapotrzebowania energetycznego przez kolejne 25 lat.

3.2.2

Udział odnawialnych źródeł energii będzie wprawdzie wzrastać, jednak według szacunków IEA oraz EIA, nie bardziej niż całkowite zużycie energii; w konsekwencji udział odnawialnych źródeł energii pozostanie na tym samym poziomie. Zgodnie z panującym trendem, śledząc wartości bezwzględne, można oczekiwać niewielkiego wzrostu dostaw energii jądrowej. Jednakże, przy uwzględnieniu rozwoju całkowitego wykorzystania energii, udział energii jądrowej będzie się zmniejszał, o ile w Europie wyraźnie nie zmienią się uwarunkowania polityczne. W konsekwencji IEA i EIA przewidują nawet zmniejszanie się udziału energii jądrowej w pokrywaniu zapotrzebowania energetycznego na świecie.

3.2.3

Opublikowany we wrześniu 2004 r. przez Komisję Europejską scenariusz podstawowy (9) dla UE 25 przewiduje — odmiennie od tendencji światowej prognozowanej przez IEA oraz EIA — wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energetycznym w UE 25 w porównaniu z obecnym poziomem wynoszącym 6 % do 9 % w roku 2030. Ponieważ jednak, zgodnie z tymi szacunkami, udział energii jądrowej w 25 krajach UE zmniejsza się, to także scenariusz podstawowy Komisji przewiduje, że w UE kopalne źródła energii w roku 2030 będą pokrywać jeszcze ponad 80 % całego zużycia.

3.3

Kopalne źródła energii są surowcami wyczerpującymi się. W celu oszacowania, jak długo ropa naftowa, gaz ziemny oraz węgiel będą mogły wypełniać przewodnią rolę, konieczne jest rozważenie potencjału kopalnych źródeł energii.

3.4

Do tego niezbędne są definicje oraz wielkości pomiarowe. Stosowane pojęcia to rezerwy, zasoby i potencjały. Jako wielkości pomiarowe dla źródeł energii stosuje się różne jednostki (10), np. tony lub baryłki dla ropy, tony metryczne lub odpowiedniki ton węgla kamiennego dla węgla, metry sześcienne lub stopy sześcienne dla gazu ziemnego. Dla lepszej porównywalności podaje się wartość energetyczną, np. dżule lub watosekundy (Ws).

3.5

Całkowity potencjał (Estimated Ultimate Recovery, w skrócie EUR) to łączna ilość możliwych do pozyskania surowców energetycznych występujących w skorupie ziemskiej przed rozpoczęciem wydobycia przez człowieka. Jest to oszacowanie, przy którym różni eksperci mogą dojść do odmiennych wyników. Jednakże im lepiej znana jest skorupa ziemska oraz im dokładniejsze stają się techniki badawcze, tym większa jest zbieżność tego rodzaju prognoz.

3.6

Do całkowitego potencjału wlicza się tylko możliwy do pozyskania udział złóż. Udział ten zależy jednakże od dostępnych technologii oraz ich opłacalności, dlatego wraz z postępującym rozwojem może się on zwiększać. Po odjęciu ilości wydobytych do tej pory surowców od potencjału całkowitego otrzymuje się potencjał pozostały.

3.7

Potencjał pozostały składa się z rezerw oraz zasobów. Pod pojęciem rezerw rozumie się te ilości surowca energetycznego, których istnienie z całą pewnością udowodniono i których wydobycie przy zastosowaniu obecnych możliwości technicznych jest opłacalne. Pod pojęciem zasobów należy rozumieć zarówno te ilości surowców energetycznych, których istnienie udowodniono, ale obecnie nie można ich pozyskać ze względów ekonomicznych i/lub technicznych, jak również te ilości surowców, których występowania wprawdzie jeszcze nie udowodniono, ale można się ich spodziewać, sądząc po przesłankach geologicznych.

3.8

W publicznej debacie rezerwy znajdują się na pierwszym planie, ponieważ to na ich podstawie oblicza się wielkość źródeł energetycznych. Jeżeli przyrówna się rezerwy do obecnego rocznego wydobycia, otrzyma się tak zwany statyczny okres eksploatacji. Stosując tę metodę, otrzyma się statyczny okres eksploatacji rezerw na świecie, wynoszący dla ropy naftowej około 40 lat, dla gazu ziemnego około 60 lat, a dla węgla około 200 lat.

3.9

Rezerwy oraz ich statyczny okres eksploatacji nie są jednak w żadnym wypadku wielkościami stałymi. Przeciwnie — obniżanie się wielkości statycznej rezerw prowadzi do silniejszej eksploracji, w wyniku czego zasoby — również ze względu na postęp technologiczny — zostają zakwalifikowane jako rezerwy. (W ten sposób np. statyczny okres eksploatacji ropy naftowej oszacowano w latach siedemdziesiątych poprzedniego stulecia na około 30 lat.)

3.10

W przypadku ropy naftowej wykazane statystycznie zasoby są około dwukrotnie większe niż rezerwy, a w przypadku gazu ziemnego i węgla kamiennego zasoby mogą stanowić nawet dziesięciokrotność rezerw.

3.11

Innym wskaźnikiem przyszłej dostępności kopalnych surowców energetycznych jest już wydobyty udział całkowitego potencjału. Jeżeli udział ten przekracza 50 % i tym samym osiągnął wartość „depletion mid point” (punktu środkowego zubożenia), trudno będzie dalej zwiększać wydobycie albo nawet utrzymać je na tym samym poziomie.

3.12

Ropa naftowa: Do tej pory wydobyto ponad jedną trzecią całkowitego potencjału „konwencjonalnej” ropy naftowej z około 380 miliardów ekwiwalentu tonowego ropy naftowej. Przy stałym wydobyciu na tym poziomie w ciągu około 10 lat zostanie zużyta połowa potencjału konwencjonalnego. W celu zwiększenia wydobycia należałoby w coraz większym stopniu eksplorować niekonwencjonalne złoża (olej ciężki, piasek roponośny, łupek naftowy). Dzięki temu „depletion mid point” może zostać czasowo przesunięty. W przeciwnym przypadku już w połowie naszego wieku może dojść do skurczenia się rezerw i drastycznego spadku podaży (11).

3.13

Gaz ziemny i węgiel: W odniesieniu do gazu ziemnego sytuacja jest o tyle porównywalna, że przy uwzględnieniu złóż niekonwencjonalnych, np. hydratów gazów, również zwiększa się pozostały potencjał całkowity. W przypadku węgla wydobyto dotąd dopiero 3 % całkowitego potencjału szacowanego na 3400 miliardy ton jednostek ropy naftowej.

3.14

Ponieważ jednak eksploracja hydratów gazów (hydratów metanu) oraz technologia ich pozyskiwania są jeszcze w stadium badań, to na razie można snuć tylko hipotezy na temat ich przyszłego wkładu w dostawy energii. Z jednej strony szacuje się, że zawartość energetyczna potencjalnych zasobów przekracza zawartość energetyczną wszystkich znanych do tej pory zasobów paliw kopalnych, z drugiej strony jednak nic nie wiadomo o możliwości ich pozyskiwania (warunki ogólne, technologie, koszty). Poza tym zwraca się także uwagę na istotny czynnik zagrożenia i spore ryzyko związane z uwolnieniem hydratów metanu. Uwolnienie to może mieć przyczyny klimatyczne lub antropogeniczne i spowodować niezwykle groźne dla klimatu nagromadzenie w atmosferze metanu, będącego silnym gazem cieplarnianym.

3.15

Koszty wydobycia kopalnych źródeł energii są bardzo zróżnicowane. Dla ropy naftowej wynoszą one obecnie pomiędzy 2 a 20 USD za baryłkę w zależności od złoża. Wprawdzie coraz częściej trzeba pozyskiwać mniejsze złoża, w gorszych warunkach geologicznych i geograficznych, ale ten efekt zwiększenia kosztów może zostać wyrównany lub nawet przewyższony dzięki zyskom uzyskanym z wydajności, których podstawą są innowacje technologiczne. Również w przypadku gazu ziemnego koszty wydobycia są odpowiednio zróżnicowane. Jeśli chodzi o węgiel, koszty te w bardzo dużym stopniu zależą od głębokości złoża, grubości pokładu, a także od tego, czy wydobycie jest możliwe w eksploatacji odkrywkowej, czy tylko w eksploatacji podziemnej. Rozpiętość kosztów jest znaczna. Sięgają one od kilku USD za tonę (np. w Powder River Basin w USA) aż do 200 USD za tonę w kopalniach węgla kamiennego w niektórych zagłębiach europejskich.

3.16

Również regionalny podział rezerw kopalnych jest bardzo nierówny. Dotyczy to w szczególności ropy naftowej. 65 % rezerw ropy naftowej przypada na Bliski Wschód. Niewiele bardziej wyrównany jest podział gazu ziemnego, znajdującego się przede wszystkim w dwóch głównych regionach: na Bliskim Wschodzie (34 %) oraz w państwach powstałych po rozpadzie Związku Radzieckiego (39 %). Natomiast rezerwy węgla są bardziej równomiernie rozdzielone. Największe rezerwy węgla znajdują się na terenie Ameryki Północnej. Oprócz tego duże pokłady węgla występują w Chinach, Indiach, Australii, Południowej Afryce i Europie.

3.17

Skoncentrowanie ważnych strategicznie kopalnych źródeł energii — w szczególności ropy naftowej, ale również gazu ziemnego — w regionach obfitujących w zagrożenia geopolityczne Bliskiego i Środkowego Wschodu powoduje szczególne problemy dla bezpieczeństwa dostaw energetycznych.

4.1

Wykorzystanie energii pierwotnej w UE 25 wyniosło w roku 2004 około 2,5 miliarda ton paliwa umownego (tpu) lub około 75 eksadżuli (75x1018 dżuli). Odpowiada to 16 % światowego zużycia energii w wysokości 15,3 mld tpu. Zużycie energii per capita kształtuje się w UE 25 na poziomie 5,5 tpu. Jest to ponad dwa razy więcej niż średnia wartość zużycia na świecie, ale z drugiej strony o połowę mniej niż w Ameryce Północnej. Ponieważ energia jest w Europie wykorzystywana znacznie efektywniej niż w wielu innych częściach świata, stosunek zużycia energii do produkcji wynosi tu tylko połowę średniej dla wszystkich regionów pozaeuropejskich.

4.2

Najważniejszymi źródłami energii w UE 25 w roku 2004 były — mierzone w stosunku do całkowitego zużycia energii pierwotnej — ropa naftowa: 39 %, gaz ziemny: 24 % oraz węgiel: 17 %. Kolejne istotne filary w zaopatrzeniu UE w energię to: energia jądrowa: 14 % oraz źródła odnawialne i innego rodzaju źródła energii: 6 %. W zależności od kraju spośród 25 Państw Członkowskich, udziały poszczególnych kopalnych źródeł energii są bardzo zróżnicowane. Wynoszą one dla gazu ziemnego od 1 % w Szwecji do prawie 50 % w Holandii, dla ropy naftowej od poniżej 30 % na Węgrzech do prawie dwóch trzecich w Portugalii, oraz dla węgla od 5 % we Francji do 60 % w Polsce. Główną przyczyną tych odmiennych wartości jest zróżnicowane występowanie rezerw kopalnych źródeł energii w poszczególnych Państwach Członkowskich.

4.3

Całkowite rezerwy energetyczne UE 25 są stosunkowo nieznaczne. Kształtują się one na poziomie około 38 mld tpu. Stanowi to 3 % rezerw światowych, przy uwzględnieniu także niekonwencjonalnych źródeł węglowodorów w przyrodzie. Z tego największy udział mają złoża węgla (brunatnego i kamiennego) — nieco ponad 31 mld tpu; dzielą się one prawie po równo na węgiel kamienny i węgiel brunatny. Rezerwy gazu ziemnego wynoszą około 4 mld tpu, a rezerwy ropy naftowej około 2 mld tpu. W niedalekim czasie Unia Europejska będzie największym na świecie importerem netto energii. Zgodnie z przewidywaniami Komisji Europejskiej, do 2030 r. zależność ta wzrośnie do ponad dwóch trzecich.

4.4

Rozkład kopalnych rezerw energetycznych w UE jest bardzo zróżnicowany. Pokłady ropy naftowej przeważają na brytyjskich, a następnie na duńskich obszarach Morza Północnego. Są one w dużym stopniu wyczerpane, dlatego ich wydobycie będzie się zmniejszało. Główny punkt koncentracji rezerw gazu ziemnego to Holandia i Wielka Brytania. Rezerwy węgla występują przede wszystkim na obszarze Niemiec, Polski, Czech, Węgier, Grecji oraz Wielkiej Brytanii. Ważną rolę odgrywają ponadto norweskie rezerwy ropy naftowej i gazu, bo choć Norwegia nie jest członkiem UE, to należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).

4.5

W obliczu niewielkich w sumie rezerw kopalnych źródeł energii, UE 25 musi już dzisiaj pokrywać połowę całego zapotrzebowania energetycznego przez import. Komisja Europejska w swej Zielonej księdze przewiduje, że do 2030 r. procent ten wzrośnie do 70 %. Zależność importowa jest szczególnie wysoka w przypadku surowej ropy naftowej. Ponad trzy czwarte zapotrzebowania na to źródło energii musi być pokrywane importem z krajów trzecich. Dla gazu ziemnego udział importu wynosi ok. 55 %. Dla węgla udział ten stanowi jedną trzecią zapotrzebowania.

4.6

Doprowadziło to do silnego uzależnienia Europy od importu kluczowego surowca — energii, i zależność ta w przyszłości może jeszcze wzrosnąć, szczególnie jeśli chodzi o ropę naftową, a w coraz większym stopniu również o gaz ziemny. UE jest największym światowym importerem netto źródeł energii.

4.7

W ramach polityki energetycznej UE należy zatem z jednej strony dołożyć starań w celu zapewnienia wystarczających dostaw paliw kopalnych oraz infrastruktury dla ich dostarczania. Wątpliwości budzi zwłaszcza kwestia politycznej stabilności niektórych spośród głównych dostawców. Szczególne znaczenie w tym względzie ma współpraca z Federacją Rosyjską, państwami WNP, państwami Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz z regionami sąsiadującymi z UE (np. z Algierią i Libią).

4.8

Z drugiej strony w ramach polityki energetycznej UE należy podjąć wszelkie działania w celu złagodzenia tej zależności w perspektywie długoterminowej, zwłaszcza poprzez efektywniejsze korzystanie z wszystkich źródeł energii, jak również poprzez stosowanie w większym zakresie takich alternatywnych systemów energii jak energia odnawialna (wraz z jej rozwijaniem i wprowadzeniem na rynek) i energia jądrowa. Stąd też dalsze rozwijanie alternatywnych źródeł energii nabiera szczególnego znaczenia.

4.9

Mając to na uwadze, zależność od importu można zmniejszyć także poprzez zwiększone wykorzystanie znacznych europejskich pokładów węgla, tym bardziej, że w europejskim górnictwie węglowym już dzisiaj obowiązują znacznie ostrzejsze standardy w odniesieniu do środowiska naturalnego niż w innych regionach świata.

5.1

Kształtowanie się wykorzystania energii w UE 25 mogłoby prawdopodobnie przebiegać według scenariusza podstawowego przedstawionego w publikacji Komisji zatytułowanej „European Energy and Transport Scenarios on Key Drivers (Europejska energia i transport — scenariusze dotyczące głównych czynników)” (13), opartego na kontynuacji aktualnych tendencji i polityk. Scenariusz ten przewiduje następujący rozwój:

5.2

Do roku 2040 wykorzystanie energii pierwotnej zwiększy się do wartości 2,9 mld tpu, tzn. jedynie o 0,6 % rocznie. Jednocześnie można oczekiwać, że produkt krajowy brutto UE wzrośnie do roku 2030 przeciętnie o 2,4 % rocznie. Konieczne do tego zmniejszenie energochłonności (wykorzystanie energii w stosunku do produktu krajowego brutto) o więcej niż 1,7 % rocznie (!) powinno być spowodowane zmianami strukturalnymi, lepszą wydajnością energii oraz stosowaniem zaawansowanych technologii.

5.3

Udział kopalnych źródeł energii w pokryciu zapotrzebowania na energię pierwotną zwiększy się do roku 2030 nawet o 2 punkty procentowe, osiągając 82 %.

5.4

Węgiel: Po początkowym spadku oczekuje się, że od ok. 2015 r. nastąpi ponowny wzrost wykorzystania węgla na skutek lepszej konkurencyjności tego źródła energii w produkcji prądu elektrycznego. Rosnące ceny gazu ziemnego i spodziewana gotowość do wykorzystania zaawansowanych technologii wytwarzania energii elektrycznej z węgla to główne przyczyny tego rozwoju. Zgodnie z tymi szacunkami, wykorzystanie węgla w roku 2030 osiągnie ponownie poziom z roku 2000. Udział węgla w wykorzystywanych energiach pierwotnych wyniesie wtedy dla UE 25 — tak samo jak w roku 2005 — około 15 %. Ponieważ w latach 2005-2030 należy liczyć się ze spadkiem wydobycia węgla w UE o około 40 % przy równoczesnym wzroście importu węgla o 125 %, udział importu w pokryciu wykorzystania węgla w UE 25 wzrośnie z jednej trzeciej w roku 2005 do prawie dwóch trzecich w roku 2030.

5.5

Ropa naftowa: Ponieważ stopa wzrostu, wynosząca obecnie 0,2 % rocznie, będzie się w przyszłości obniżać, udział ropy naftowej w wykorzystaniu energii pierwotnej w 2030 r. zmniejszy się przypuszczalnie do 34 %, a więc będzie o 5 punktów procentowych mniejszy niż dzisiaj.

5.6

Gaz ziemny: Wykorzystanie gazu będzie najpierw ponadproporcjonalnie wzrastać o 2,7 % rocznie do roku 2015. Następnie ta tendencja osłabnie. Przyczyny leżą między innymi w zmniejszającej się konkurencyjności w stosunku do węgla w produkcji prądu elektrycznego. Mimo to oczekuje się, że na przestrzeni całego okresu do roku 2030 gaz ziemny będzie miał największy wzrost zużycia wśród wszystkich kopalnych źródeł energii. Udział gazu ziemnego w wykorzystaniu energii pierwotnej w UE 25 wzrośnie z 26 % w roku 2005 do 32 % w roku 2030. Skroplony gaz ziemny (LNG, Liquified Natural Gas) umożliwia dywersyfikację dostaw gazu, gdyż można go transportować drogą morską. Obecnie LNG obejmuje 25 % handlu gazem ziemnym na świecie. Największym eksporterem LNG jest Indonezja, a następnie Algieria, Malezja i Katar.

5.7

Wydobycie kopalnych źródeł energii w UE 25 do roku 2030 będzie zmniejszać się o około 2 % rocznie. W związku z tym zależność importowa w odniesieniu do wszystkich kopalnych źródeł energii zwiększy się do ponad dwóch trzecich. W ten sposób udział importu w roku 2030 wyniesie dla węgla — jak już wspomniano — prawie dwie trzecie, dla gazu ziemnego ponad 80 %, a dla ropy naftowej prawie 90 %. Szczególnym problemem jest rosnąca zależność od importu gazu ziemnego od ograniczonej liczby dostawców.

5.8

Wykorzystanie prądu elektrycznego do roku 2030 będzie rosnąć przeciętnie o 1,4 % rocznie. Dlatego też zapotrzebowanie na zdolność produkcyjną elektrowni zwiększy się z około 700 GW (maksymalna wartość mocy elektrycznej) obecnie o 400 GW, tzn. do około 1100 GW w roku 2030. Ponadto istnieje konieczność zastępowania starych elektrowni nowymi. Według szacunków Komisji UE w scenariuszu podstawowym, należy oczekiwać wzrostu zdolności produkcyjnej o około 300 GW poprzez wzrost wydajności w zakresie kopalnych źródeł energii oraz o około 130 GW dla energii pozyskiwanej z wiatru, wody oraz energii słonecznej. Przewiduje się natomiast zmniejszenie zdolności produkcyjnej elektrowni jądrowych o wartość rzędu 30 GW w latach od 2005 do 2030, o ile w uwarunkowaniach politycznych nie nastąpi żadna długotrwała zmiana.

5.9

Tym samym można stwierdzić, że dostawy energii dla UE w ciągu najbliższych 25 lat będą stanowić prawdziwe wyzwanie, które można jednocześnie postrzegać jako ekonomiczną szansę. Do wyzwań należą: zabezpieczenie dostaw energii, w tym i zmniejszenie uzależnienia od importu, spełnienie wciąż rosnących wymagań związanych ze środowiskiem naturalnym, zapewnienie konkurencyjnych cen energii oraz realizacja niezbędnych inwestycji.

6.1

Węgiel, ropa naftowa oraz gaz ziemny są naturalnymi węglowodorami, powstałymi w okresie milionów lat wskutek przemiany substancji biologicznych zgromadzonej biomasy; jest to więc zmagazynowana energia słoneczna. W zależności od warunków geologicznych (np. ciśnienie, temperatura, wiek) powstały różne substancje. Istotną cechą charakterystyczną jest tutaj zawartość wodoru w paliwie. Stosunek wodoru do pierwiastka węgla jest najwyższy dla gazu ziemnego i wynosi 4:1, dla ropy naftowej wynosi on około 1,8:1, a dla węgla 0,7:1; stosunek ten determinuje wykorzystanie tych surowców kopalnych do różnych celów.

6.2

Do chwili obecnej wykorzystanie węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego jako źródeł energii, jako surowców do produkcji wielu artykułów (od lekarstw do tworzyw sztucznych) oraz jako zawierających węgiel środków redukujących stosowanych do produkcji żelaza i stali nie może zostać niczym zastąpione. Jednakże ich specyficzne właściwości fizyczno-chemiczne (np. stan skupienia, zawartość wodoru, zawartość węgla, zawartość popiołu) powodują, że do niektórych zastosowań nadają się one lepiej, a do innych mniej. Dobór rodzaju związku węgla i wodoru do danego zastosowania dokonuje się według kryteriów ekonomicznych, technicznych oraz kryteriów związanych ze środowiskiem naturalnym.

6.3

Około 7 % kopalnych źródeł energii wykorzystywanych w UE służy tzw. zużyciu pozaenergetycznemu, tj. głównie do produkcji artykułów chemicznych. Na początku zeszłego stulecia bazą dla nowo rozwijającej się gałęzi produkcji były przede wszystkim surowce wtórne pozyskiwane z węgla. W międzyczasie surowce wtórne pozyskiwane z węgla zostały niemal całkowicie wyparte przez produkty pozyskiwane z gazu ziemnego i ropy naftowej. Tak długo, jak jest to możliwe także z punktu widzenia zaopatrzenia, również w przyszłości w tej części rynku będą dominować ropa naftowa i gaz ziemny. Potrzebny do tego okres eksploatacji rezerw ropy i gazu ziemnego byłby znacznie dłuższy, gdyby udało się używać tych źródeł energii w mniejszym stopniu do celów produkcji energii elektrycznej i ciepła.

6.4

Do produkcji stali konwertorowej świeżonej tlenem stworzono oparty na pierwiastku węgla proces produkcji odbywający się w konwerterze wielkopiecowym. Proces produkcji wielkopiecowej wymaga użycia koksu węgla kamiennego jako reduktora do produkcji surówki, który równocześnie służy jako rusztowanie wsporcze oraz system zapewniający przewiewność. Przeciętne zużycie reduktorów o wartości około 475 kg na tonę surówki w nowoczesnych europejskich urządzeniach produkcyjnych jest zbliżone do minimum technologicznego tego procesu.

6.5

Sektor transportu charakteryzuje się jeszcze dużymi stopami wzrostu. Na sektor ten przypada około 25 % wykorzystania energii, a w transporcie drogowym istnieje prawie całkowita zależność od produkcji ropy naftowej. Paliwa płynne mają wysoką zawartość energetyczną w jednostce objętości lub masy. Jest to warunek konieczny do ich ekonomicznego i wydajnego stosowania w sektorze transportu. Dlatego paliwa płynne i ich infrastruktura zdobyły dominującą pozycję w transporcie drogowym. Częstsze stosowanie pojazdów o napędzie elektrycznym, takich jak np. kolej elektryczna, umożliwia większą dywersyfikację wykorzystywanych pierwotnych źródeł energii (węgla, gazu, odnawialnych źródeł energii, energii jądrowej) i przyczynić się w ten sposób do zmniejszenia zależności od ropy naftowej.

6.6

Konkurencję dla paliw płynnych na bazie ropy naftowej stanowi bezpośrednie stosowanie gazu ziemnego oraz LNG jako paliwa napędowego. W przyszłości okaże się, czy ta linia produktów może zdobyć większe udziały w rynku (14).

6.7

Gospodarstwa domowe i drobni użytkownicy potrzebują około 30 % energii. Wybór źródła energii następuje według kryteriów ekonomicznych i w coraz większym stopniu jest określany również z punktu widzenia wygody i środowiska naturalnego. W sektorze tym konkurują ze sobą olej opałowy, gaz ziemny, energia elektryczna, a na obszarach zagęszczonych również ciepło przesyłane na odległość z elektrociepłowni.

6.8

40 % wykorzystywanej energii w UE jest przetwarzane w elektrowniach na prąd elektryczny i ciepło. Węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny, ale także energia jądrowa nadają się w takim samym stopniu pod względem technicznym do przetworzenia na energię elektryczną. W elektrowniach o wysokiej efektywności, przy zastosowaniu gazu ziemnego, osiąga się wydajność (przy przetwarzaniu energii pierwotnej w energię elektryczną) bliską 60 %. Przy zastosowaniu węgla kamiennego wydajność ta dla nowoczesnych urządzeń wynosi między 45 % a 50 %, a przy zastosowaniu węgla brunatnego 43 %.

6.9

Na całym świecie około 40 % zapotrzebowania na energię elektryczną pokrywane jest z węgla, w UE około 30 %. Ze światowej produkcji węgla około 63 % używa się do produkcji energii elektrycznej: węgiel jest w produkcji energii elektrycznej tańszy niż ropa naftowa lub gaz ziemny i jego dostawy są pewne dzięki zróżnicowanym obszarom produkcyjnym na całym świecie.

6.10

Poprzez koncentrację użycia węgla do produkcji stali i energii elektrycznej można dążyć do kombinacji kopalnych źródeł energii, którą cechowałyby zalety gospodarcze, ochrona środowiska, bezpieczeństwo dostaw oraz oszczędne korzystanie z zasobów. Światowe zapasy węgla są znacznie większe od zapasów ropy i gazu ziemnego.

6.11

Ogólne ramy polityczne powinny zatem dawać impulsy, aby surowce ograniczone, ale o niemal wszechstronnym zastosowaniu, czyli ropę naftową i gaz ziemny, przeznaczać tylko dla tych celów, w których użycie węgla (oraz energii atomowej i na razie także energii odnawialnych) wiązałoby się z dodatkowymi kosztami, nakładem technologicznym i energetycznym i w rezultacie z większą emisją CO2! — a wiec przede wszystkim w transporcie i przemyśle chemicznym. W ten sposób, z myślą o przyszłych pokoleniach, można by przeciągnąć w czasie wyczerpywanie rezerw.

6.12

Jednocześnie należy zachęcać do wykorzystywania węgla (oraz energii odnawialnych i energii jądrowej) do produkcji energii elektrycznej w elektrowniach, aby w tym obszarze móc zrezygnować ze stosowania ropy naftowej i gazu ziemnego. (Patrz także: punkt 8.12). Europa dysponuje na terenach Środkowej i Wschodniej Europy znacznymi złożami węgla kamiennego i brunatnego. Wykorzystanie tych rezerw może zapobiec dalszemu wzrostowi zależności UE od importu źródeł energii.

7.1

Analizy dotyczące środowiska naturalnego oraz porównania konwencjonalnych źródeł energii w odniesieniu do środowiska muszą obejmować cały proces produkcji i wykorzystania energii: pozyskiwanie i wydobycie surowców, ich transport, przetworzenie na energię oraz wykorzystanie energii końcowej. Wszystkie te kroki są w mniejszym lub większym stopniu związane z oddziaływaniem na środowisko naturalne oraz stratami energii. Przy importowanych źródłach energii należy również uwzględnić te skutki oddziaływania na środowisko naturalne, które występują poza granicami UE.

7.2

Przy wydobyciu/produkcji węgla, ropy naftowej oraz gazu ziemnego należy zwrócić uwagę na różnego rodzaju oddziaływanie na środowisko naturalne. Przy wydobyciu węgla należy ograniczyć eksploatację okolicznego krajobrazu oraz emisję pyłu. Przy odwiertach w poszukiwaniu ropy naftowej oraz jej wydobywaniu należy zapobiec uchodzeniu ropy naftowej lub gazu ziemnego, jak również produktów ubocznych; to samo dotyczy wydobycia gazu ziemnego oraz związanego z tym transportu ropy i gazu odbywającego się za pomocą rurociągów lub statkami. Szczególne środki ostrożności konieczne są przy produkcji na morzu. Powstały przy eksploatacji ropy metan nie powinien być spalany, lecz należy go wykorzystać w przemyśle. To samo dotyczy powstającego przy eksploatacji węgla gazu kopalnianego, mogącego zawierać duże ilości metanu.

7.3

Europejska dyrektywa w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw ustala surowe kryteria dla budowy i funkcjonowania elektrowni o mocy > 50 MWth. Koncentracja substancji szkodliwych w spalinach z elektrowni przetwarzających gaz ziemny, ropę naftową oraz węgiel musi zostać ograniczona według określonego w tej dyrektywie stanu technicznego. Starsze elektrociepłownie należy dodatkowo wyposażyć. Ma to na celu zapewnienie, że emisje pyłu (również bardzo drobnego, patrz: punkt 7.6), dwutlenku siarki, tlenków azotu i szczególnie szkodliwych metali ciężkich, jak również toksycznych lub wywołujących raka substancji organicznych zostaną zredukowane do poziomu tolerowanego przez naturę i człowieka. Należy dołożyć starań w celu ograniczenia emisji hałasu tak, aby do minimum ograniczyć obciążenia z tym związane.

7.4

Węgiel zawiera substancje niepalne, które po procesie spalania w elektrowni są rozdzielane (w filtrach elektrostatycznych lub filtrach tkaninowych) jako popiół. Zawartość popiołu w węglu kamiennym wynosi zazwyczaj do 10 % (w pojedynczych przypadkach nawet do 15 %). W zależności od składu, popiół może zostać zastosowany jako wypełniacz w przemyśle cementowym oraz w budowie dróg, wypełnianiu wykopów lub użyźnianiu ziemi rolnej.

7.5

Również ropa naftowa ma niewielką zawartość pyłu. Podczas przerobu ropy naftowej w rafineriach pozostaje pył, który m.in. zawiera pewne ilości wanadu i niklu w postaci stałej, w tzw. koksie naftowym. Jest on stosowany do szczątkowego wykorzystania energii w elektrowniach i dużych źródłach spalania, które posiadają urządzenia oczyszczające konieczne do oddzielania wszystkich substancji szkodliwych.

7.6

Od kilku lat prowadzi się coraz intensywniejszą dyskusję na temat tzw. emisji pyłów drobnych (15). Chodzi tutaj o mniejsze niż 10 μm lotne mikrocząsteczki pyłu, które mogą dostać się do płuc i wywoływać choroby dróg oddechowych. Tego rodzaju cząsteczki mogą być również emitowane przez paleniska ropy naftowej oraz węgla, ponieważ nie jest możliwe całkowite oddzielenie najdrobniejszych cząsteczek popiołu w filtrach. Jednak najwięcej mikrocząsteczek pyłu emitują pojazdy o silniku dieslowym, o ile nie są one wyposażone w odpowiednie filtry. W przypadku elektrowni węglowych oraz elektrowni przetwarzających ropę naftową, emisja pyłów jest ograniczona wartościami granicznymi europejskiej dyrektywy w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania do 20 mg/m. W przypadku elektrowni o dużej mocy emisje pyłów są dodatkowo redukowane za pomocą wilgotnego odsiarczania gazów spalinowych. W celu dalszego obniżenia emisji pyłów drobnych i dotrzymania wartości granicznych dotyczących stężenia zanieczyszczeń w powietrzu na terenie Europy, UE wydała zaostrzone przepisy wobec pojazdów napędzanych silnikiem diesla, które przewidują stosowanie filtrów cząsteczkowych w samochodach osobowych od roku 2008.

7.7

Odsiarczanie gazów spalinowych pochodzących z dużych elektrowni oraz przemysłowych źródeł spalania zostało w niektórych Państwach Członkowskich UE w sposób wiążący określone przepisami już w latach 80-tych XX wieku. Zaobserwowane swego czasu zakwaszenie gruntów i jezior mogło zostać w ten sposób zatrzymane. Najnowsza wersja europejskiego rozporządzenia w sprawie ograniczania emisji do powietrza z dużych źródeł spalania paliw określa, że dla urządzeń o mocy większej niż 300 MW wartość graniczna spalin SO2 może maksymalnie wynosić 200 mg/m3. Dzisiejsza technika umożliwia oddzielanie składników siarki do wartości większej niż 90 %. Dla wyprodukowanych w ten sposób produktów, szczególnie gipsu, udostępnia się nowe rynki zbytu; zmniejszone zostaje również wykorzystywanie naturalnych zasobów.

7.8

Przy spalaniu paliw kopalnych z zawartego w samym paliwie lub spalanym powietrzu azotu oraz spalanego tlenu tworzą się przy wysokich temperaturach tzw. tlenki azotu. Tlenki te mogą przy zwiększonej koncentracji wywoływać schorzenia dróg oddechowych, stanowią również produkt wstępny do tworzenia się szkodliwego dla środowiska ozonu. Europejskie rozporządzenie w sprawie dużych źródeł energetycznego spalania zawiera wymóg, aby emisje tlenku azotu w elektrowniach o mocy > 300 MW nie wynosiły więcej niż 200 mg/ na każdy m3 gazów odlotowych.

7.9

Nauka określa związek przyczynowy pomiędzy emisją wytwarzanego przez człowieka CO2 i innych tzw. „gazów cieplarnianych” oraz wzrostem temperatury na powierzchni Ziemi (efekt cieplarniany). Nie ma jednak jeszcze pewności co do rozmiaru tego efektu. Rocznie wskutek procesów spalania węgla, ropy naftowej oraz gazu ziemnego powstają emisje CO2 w wysokości około 20 mld t; jest to główne źródło emisji CO2 uwarunkowanej działaniem człowieka. Obok zwiększenia wydajności działań na rzecz oszczędzania energii należy rozwijać istniejące techniki oddzielania CO2 (patrz poniżej); działania te mogłyby w dłuższym okresie spowodować wyraźne odciążenie środowiska.

7.10

Zwiększenie wydajności przetwarzania i wykorzystywania energii jest warunkiem koniecznym dla osiągnięcia sukcesów w kwestii ochrony środowiska naturalnego. Należy podjąć zdecydowane działania w tym celu. Natomiast paliwowe strategie zastępcze w mniejszym stopniu prowadzą do celu, ponieważ w sposób jednostronny skupiają się na używaniu określonych źródeł energii np. gazu ziemnego i z tej przyczyny kwestionują wydajność i bezpieczeństwo zaopatrzenia UE w energię. Ponadto gaz ziemny jest surowcem zbyt ważnym dla chemii oraz sektora transportu, aby stosować go do produkcji energii elektrycznej.

7.11

Dla wytworzenia jednej jednostki energii, spalanie gazu ziemnego w porównaniu ze spalaniem węgla wiąże się z emisją zaledwie 50-60 % szkodliwego dla klimatu dwutlenku węgla, ponieważ przy spalaniu gazu oprócz zawartego w nim węgla wykorzystuje się także wodór. Jednakże sam metan — jako główny składnik gazu ziemnego — jest gazem cieplarnianym wpływającym w poważnym stopniu na klimat (czynnik ok. 30) jako dwutlenek węgla. Dlatego przy produkcji i korzystaniu z kopalnych źródeł energii należy uczynić wszystko, aby zapobiec emisjom metanu. Metan, który zostaje uwolniony przy wydobyciu ropy naftowej oraz węgla kamiennego, musi zostać przechwycony i wykorzystany. Również przy transporcie gazu ziemnego należy bezwarunkowo uniemożliwić ulatnianie się metanu. W związku z tym już przy najmniejszych stratach w rurociągach gaz ziemny traci w tym zakresie swoją przewagę nad węglem.

7.12

Szybkie sukcesy w ochronie klimatu i środowiska naturalnego przy wykorzystywaniu węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego można osiągnąć — jak na to wskazują doświadczenia z przeszłości — przede wszystkim wtedy, gdy przestarzałe urządzenia i elektrownie zostaną zastąpione przez takie, które charakteryzują się najnowocześniejszą techniką oraz najwyższą wydajnością. Polityczne warunki ramowe wspierające inwestycje w nowe technologie tym bardziej nadają się do osiągnięcia ambitnych celów ochrony środowiska.

7.13

Prawodawstwo europejskie w zakresie ochrony środowiska naturalnego spowodowało w ostatnich 20 latach harmonizację standardów dotyczących środowiska w państwach Wspólnoty Europejskiej. Europejska dyrektywa w sprawie dużych obiektów energetycznego spalania oraz europejska dyrektywa w sprawie jakości powietrza wniosły tutaj istotny wkład, tak samo jak polityki oraz działania na rzecz podwyższenia wydajności energetycznej oraz zmniejszania emisji gazów cieplarnianych.

8.1

W UE 25 elektrownie przetwarzające węgiel, ropę naftową oraz gaz ziemny to ponad 60 % w łącznej produkcji energii i tworzą tym samym trzon produkcji energii elektrycznej w Europie. Wobec konieczności zastąpienia zużytych elektrowni i zaspokojenia dodatkowego zapotrzebowania (patrz: punkt 5.8), w ciągu najbliższych 25 lat będzie musiało powstać wiele nowych elektrowni. Nawet w obliczu zwiększonego stosowania odnawialnych źródeł energii i dalszej rozbudowy elektrowni jądrowych, elektrownie węglowe oraz przetwarzające gaz ziemny będą musiały wypełnić istotną część tej luki. Im lepsza będzie wydajność oraz zatrzymywanie substancji szkodliwych w tych elektrowniach, tym łatwiej będzie można spełnić warunek dbałości o klimat oraz wymagania dotyczące ochrony środowiska.

8.2

Dlatego konieczne są wzmocnione wymogi ramowego programu badań i rozwoju również w zakresie rozwoju elektrowni konwencjonalnych. W latach 90-tych zaniedbano te wymogi i drastycznie obniżono publiczne środki badawcze w prawie wszystkich Państwach Członkowskich.

8.3

Komitet przyjmuje z zadowoleniem fakt, iż podjęto jego ponowione zalecenie stworzenia w 7. programie ramowym badań i rozwoju odrębnego zagadnienia zatytułowanego „Energia”. Jednakże należałoby również odpowiednio dopasować właściwe programy badawcze Państw Członkowskich. Mogłoby to wprowadzić ważną zmianę tendencji. Dotyczy to także dalszego rozwoju technologii elektrowni związanych z wykorzystywaniem kopalnych źródeł energii, co wywarłoby ponadto pozytywny wpływ na konkurencyjność europejskich elektrociepłowni w rozwijającym się na skalę światową rynku.

8.4

Nowoczesne elektrownie osiągają dzisiaj przy stosowaniu węgla kamiennego sprawność rzędu ponad 45 %, natomiast przy stosowaniu węgla brunatnego sprawność rzędu ponad 43 %. Wiadomo, jakie działania rozwojowe należy podjąć, aby w roku 2020 osiągnąć sprawność elektrowni węglowych rzędu 50 %. Celem długofalowym jest podwyższenie ciśnienia i temperatury w obiegu pary wodnej w elektrowni do wartości 700oC/350 bar, do czego należy wyprodukować niezbędne materiały. Dla nowej generacji elektrowni węgla brunatnego należy wypróbować urządzenia wstępne do suszenia węgla brunatnego. Tak ambitne cele wymagają współpracy międzynarodowej, np. w projektach UE AD700 oraz Comtes 700 mających na celu zaprojektowanie i budowę elektrowni 700oC. Opracowanie koncepcji w odniesieniu do elektrowni wymaga inwestycji rzędu 1 mld euro. Ponieważ poszczególne przedsiębiorstwa nie są w stanie samodzielnie ponieść kosztów i ryzyka, należy dążyć do współpracy przedsiębiorstw europejskich.

8.5

Rozwój wysokowydajnych turbin gazowych umożliwił w ostatnich dziesięcioleciach znaczną poprawę wydajności w elektrowniach. Sprawność nowych elektrowni gazowych sięgnęła prawie 60 %. Wskutek drastycznego wzrostu cen na rynku gazu ziemnego istnieją jednakże obawy co do konkurencyjności elektrowni gazowych w długim okresie, a przez to także budowy nowych elektrowni gazowych.

8.6

W celu wykorzystania postępów techniki w dziedzinie turbin gazowych również przy przetwarzaniu węgla kamiennego na energię elektryczną, konieczna jest najpierw zamiana węgla na gaz. W latach 80-tych i 90-tych UE przez swoje badania przyczyniła się w znaczącym stopniu do rozwoju techniki zgazowania i wspierała budowę dwóch demonstracyjnych elektrowni ze zintegrowanym zgazowaniem węgla (IGCC). Te wytyczne należy kontynuować nie tylko ze względu na podwyższanie wydajności elektrowni, ale powinny one również stanowić podstawę techniczną do dalszego rozwoju w kierunku zbudowania tzw. elektrowni wolnej od CO2.

8.7

Wzrost wydajności i zmniejszenie emisji CO2 nie mogą ograniczać się do obszaru przemysłu i produkcji energii elektrycznej. Możliwości oszczędzania energii związane z końcowym zużyciem energii w domach i zakładach rzemieślniczych są dzisiaj szczególnie duże, ponieważ do tej pory często nie było tutaj zachęty do obniżania kosztów (oszczędności przy zużyciu/ koszty nowych nabytków lub przebudowy).

8.8

Zapotrzebowanie na energię w sektorze transportu w EU ciągle wzrasta, co należy wiązać również ze wzrastającą mobilnością po rozszerzeniu UE. Wzrost emisji zagrażających zdrowiu szkodliwych substancji i gazów cieplarnianych musi najpierw zostać ograniczony poprzez rozwój silników o większej wydajności i produkujących mniej szkodliwych substancji, a następnie zmniejszony. Technologie oczyszczania spalin muszą stale być rozwijane. Cel ten można osiągnąć prawdopodobnie jedynie poprzez skuteczny rozwój oraz wprowadzenie na całym obszarze pakietu postępowych technologii. Należą do nich: poprawa pracy silników spalinowych, ulepszenie technologii dieslowskiej, napędu hybrydowego, paliw i sprawności napędów pojazdów, rozwój ogniwa paliwowego i ewentualnie również technologia związana z wykorzystaniem wodoru.

8.9

Ogniwa paliwowe nadają się zasadniczo do zwiększenia do około 20 % wydajności połączonej produkcji energii elektrycznej i ciepła, zarówno w pojazdach, jak też w użyciu stacjonarnym w gospodarstwach domowych, zakładach rzemieślniczych i przemysłowych. Do tego jest potrzebne paliwo gazowe — gaz ziemny, gaz syntetyczny lub czysty wodór, który można uzyskać np. z metanolu poprzez przekształcenie jego cząsteczki. Jednakże ogniwo paliwowe — choć jest znane już od 150 lat — nie spowodowało osiągnięcia do tej pory gospodarczo-technologicznego przełomu jako (bardziej konkurencyjnego) napędu pojazdów lub zdecentralizowanego agregatu produkującego energię elektryczną i ciepło. Badania naukowe oraz rozwój powinny mimo to być kontynuowane z wykorzystaniem poparcia publicznego, w celu zmierzenia potencjału i — jeżeli to możliwe — jego wykorzystania.

8.10

Żadna opcja energetyczna nie wzbudziła w ostatnich latach tyle uwagi co „wodór”; często mówi się nawet o przyszłym społeczeństwie funkcjonującym w oparciu o wodór. Przy tym wśród opinii publicznej pokutuje błędne przekonanie, że podobnie jak ropa naftowa lub węgiel wodór jest pierwotnym źródłem energii. Nie jest to prawdą: wodór musi zostać uzyskany albo z węglowodorów kopalnych albo z wody — w tym drugim przypadku przy użyciu energii elektrycznej; tak samo jak CO2 powstaje ze spalonego węgla, tak też woda (H2O) powstaje poprzez spalanie wodoru.

8.11

Ponadto transport wodoru jest mniej korzystny w porównaniu z transportem energii elektrycznej lub płynnego węglowodoru ze względu na aspekt techniczny, energetyczny i finansowy. Oznacza to, że może być używany tylko tam, gdzie użycie energii elektrycznej nie byłoby sensowne lub możliwe. Konieczna jest wolna od uprzedzeń analiza tej koncepcji, w celu nakierowania badań naukowych na cele rzeczywiste.

8.12

Ze względu na decydujące znaczenie łatwych w transporcie węglowodorów (paliw) dla sektora transportowego rezerwy/zasoby należy w miarę możliwości oszczędzać — to znaczy ropa naftowa nie powinna być używana tam, gdzie może z powodzeniem być użyty również węgiel, paliwo jądrowe lub odnawialne źródła energii.

9.1

Znacząca i wychodząca daleko poza protokół z Kioto redukcja emisji gazów cieplarnianych w skali światowej do połowy obecnego stulecia, tak jak to sobie postawiła za cel UE, może być osiągnięta jedynie wtedy, jeżeli w kilku najbliższych dziesięcioleciach zostaną zaprojektowane i zbudowane i będą skutecznie funkcjonować elektrownie lub inne duże zakłady przemysłowe nie wytwarzające CO2 lub jedynie jego znikome ilości. Nawet w przypadku intensywnego rozwoju, energia nuklearna lub odnawialne źródła energii nie będą w stanie przejąć tego zadania i w ciągu kilku najbliższych dziesięcioleci zastąpić paliw kopalnych.

9.2

Proponowano wiele metod na funkcjonowanie elektrowni „wolnej od CO2”. Metody te można — z pewnymi zmianami — zastosować również przy źródłach spalania ropy naftowej i gazu ziemnego. Zasadniczo istnieją tutaj trzy podejścia: i) oddzielanie CO2 z gazu powstającego przy spalaniu w elektrowni tradycyjnej, ii) rozwój spalania tlenu oraz iii) elektrownia będąca połączeniem zgazowywania z oddzielaniem CO2 z paliwa gazowego; rozwój tej ostatniej koncepcji jest najbardziej zaawansowany.

9.3

Przez wyeliminowanie CO2 z paliwa gazowego przy zgazowaniu węgla powstaje czysty wodór, który może być używany w turbinach wodorowych do produkcji energii elektrycznej. Spaliny to w tym przypadku tylko nieszkodliwa para wodna. Jeżeli ta technologia okazałaby się skuteczna, współdziałanie z technologią wodorową staje się łatwo zrozumiałe.

9.4

Od ponad 20 lat intensywnie badane i rozwijane są koncepcje elektrowni z technologią zintegrowanego zgazowania węgla (Integrated Gasification Combined Cycle — IGCC). Działania przygotowujące gaz są zasadniczo znane, ale muszą zostać dopasowane do technologii węglowej. Jednakże koszty produkcji energii elektrycznej w tej koncepcji elektrowni w stosunku do elektrowni konwencjonalnych mogą się podwoić, a zużycie zasobów wzrośnie o około jedną trzecią. Pomimo to technologia ta w większości ośrodków przemysłowych byłaby tańsza niż inne technologie produkcji energii elektrycznej wolne od CO2, jak np. energia uzyskiwana z wiatru, energia słoneczna czy produkcja energii elektrycznej z biomasy.

9.5

W latach 80. w Europie rozwijano różne koncepcje zintegrowanego zgazowania węgla (IGCC) — naturalnie jeszcze bez oddzielania CO2 — w części wspierane przez UE. W Hiszpanii i Holandii zbudowano i uruchomiono demonstracyjne elektrociepłownie 300 MW na węgiel kamienny. Zaprojektowano, zbudowano i uruchomiono, również przy wsparciu UE, elektrociepłownię demonstracyjną, wykorzystującą jako paliwo węgiel brunatny do produkcji gazu syntetycznego, połączonego z syntezą metanolu. Europa posiada zatem doskonałe warunki wyjściowe, aby zaprojektować elektrownie wolne od CO2 oraz wypróbować je w charakterze demonstracyjnym.

9.6

Pod kątem możliwości oddzielenia CO2 powinny zostać zbadane nie tylko elektrownie lecz również inne procesy przemysłowe, przy których w dużym zakresie dochodzi do emisji CO2, np. produkcja wodoru, różne procesy chemiczne, przetwarzanie ropy naftowej oraz produkcja cementu i stali. Przy niektórych z tych procesów oddzielenie CO2 może być tańsze i technicznie prostsze do zrealizowania niż w elektrowniach.

9.7

Duże zapotrzebowanie na badania naukowe istnieje w zakresie bezpiecznego, tolerowanego przez środowisko naturalne i taniego magazynowania CO2. Badaniu podlega magazynowanie w już wyeksploatowanych złożach ropy naftowej i gazu ziemnego, w geologicznych poziomach wodonośnych, w wyeksploatowanych złożach węgla oraz w oceanie. Podczas gdy składowanie w dostępnych miejscach wyeksploatowanych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego mogłoby być najtańszą alternatywą, preferuje się gromadzenie w geologicznych poziomach wodonośnych w przypadku dużych ilości, również dlatego, że takie warunki geologiczne istnieją na całym świecie. Trzeba przy tym bezspornie udowodnić, że w takich złożach CO2 może być bezpiecznie gromadzony na długi okres czasu i bez negatywnych skutków dla środowiska naturalnego. Cały szereg projektów badawczych służących temu celowi jest wspierany przez UE. Przedstawione do tej pory wyniki są wprawdzie zachęcające, jednak istnieje obawa, czy np. przy magazynowaniu CO2 w oceanie, w wyniku ewentualnego ocieplenia wody, nie dojdzie do jego ponownego uwolnienia (patrz także: punkt 3.14).

9.8

Technologia oddzielania i magazynowania CO2 do stosowania na szeroką skalę będzie dostępna dopiero po roku 2020, a i to jedynie przy założeniu, że niezbędne prace (w ramach programu badań i rozwoju) nastąpią we właściwym czasie i zostaną zakończone sukcesem. Z badań wynika, że koszty każdej wyeliminowanej t CO2 to 30-60 €/t oddzielania, transportu i magazynowania CO2, co jest bardziej korzystne niż przy większości metod odnawialnej produkcji prądu elektrycznego.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/16

1.1

Wraz z przyjęciem rozporządzenia (WE) nr 724/2004 z dnia 31 marca 2004 r. zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1406/2002 ustanawiające Europejską Agencję ds. Bezpieczeństwa na Morzu (EMSA), Agencji przydzielono nowe zadania w dziedzinie działania w odpowiedzi na zanieczyszczenia olejami.

1.2

Przedmiotowy wniosek ustanawia procedury dla finansowania nowych zadań Agencji z funduszy wspólnotowych, na podstawie wieloletniego zobowiązania rozłożonego na okres siedmiu lat — od roku 2007 do 2013. Komisja proponuje sumę 154 mln euro na finansowanie tego siedmioletniego okresu.

1.3

Po przydzieleniu nowych zadań Rada Administracyjna Agencji przyjęła w październiku 2004 roku plan działań w zakresie gotowości do zwalczania zanieczyszczeń olejami oraz do działania w odpowiedzi na zanieczyszczenia. Plan określa działania, jakie Agencja zamierza podjąć w kontekście rozporządzenia, zarówno w zakresie reagowania na wycieki oleju, przy wykorzystaniu wyspecjalizowanych statków usuwających zanieczyszczenia, jak również w zakresie gotowości do prowadzenia skutecznych operacji w odpowiedzi na zanieczyszczenia.

1.4

EMSA określiła cztery priorytetowe obszary działań: Morze Bałtyckie, zachodnie podejścia do Kanału la Manche, wybrzeże Atlantyku oraz Morze Śródziemne (zwłaszcza obszar położony wzdłuż trasy handlowej tankowców płynących od strony Morza Czarnego), gdzie Agencja zamierza rozmieścić wyczarterowane statki usuwające zanieczyszczenia, gotowe do działania na wezwanie jednego lub więcej Państw Członkowskich. Należy zauważyć, że rolą EMSA na tym polu będzie uzupełnienie (a nie zastąpienie) narodowych mechanizmów działania w odpowiedzi na zanieczyszczenia. Plan działań mówi także o dodatkowych zdolnościach reagowania na wypadki powodujące skażenie niebezpiecznymi i trującymi substancjami.

1.5

Rozporządzenie zmienione w 2004 roku wymaga od EMSA zapewniania Komisji i Państwom Członkowskim pomocy naukowej i technicznej w zakresie działań w odpowiedzi na zanieczyszczenie, którą można podzielić na trzy kategorie: informacja, współpraca i koordynacja oraz pomoc operacyjna.

1.6

Pomoc operacyjna będzie wymagała największych inwestycji finansowych, jako że plan działań obejmuje utworzenie sieci pozostających w gotowości statków do usuwania skutków zanieczyszczeń olejami oraz Centrum Obrazowania Satelitarnego. Umowy, jakie zostaną zawarte przez EMSA w celu zapewnienia pomocy w zakresie usuwania zanieczyszczeń olejami, będą obejmowały wszystkie działania i ich konsekwencje finansowe do czasu rozpoczęcia interwencji będącej reakcją na wyciek oleju. Koszty interwencji statku usuwającego zanieczyszczenia olejami poniesie Państwo Członkowskie, które zwróciło się z prośbą o taką interwencję.

1.7

Ponieważ te nowe obowiązki mają charakter długoterminowy, Komisja proponuje wieloletni budżet, który może zarówno zapewnić długoterminowe inwestycje, jak i dostarczyć odpowiedniego zabezpieczenia finansowego, redukując wydatki poprzez możliwość negocjowania kontraktów zawieranych na dłuższe terminy.

2.1

W swojej opinii w sprawie wniosku przydzielającego EMSA nowe zadania na polu reagowania na zanieczyszczenia (1), EKES z zadowoleniem przyjął wniosek Komisji i podkreślił kluczową rolę EMSA w poprawianiu bezpieczeństwa morskiego w Państwach Członkowskich. Z przykrością zauważył jednak fakt, że wiele Państw Członkowskich nadal nie jest odpowiednio przygotowanych na większe wypadki, takie jak te z udziałem tankowców „Erika” i „Prestige”.

2.2

Pomimo osiągniętych postępów, w niektórych przypadkach nadal można mieć zastrzeżenia do obecnego stanu rzeczy. Wraz z planem działania Agencja przedstawiła przegląd zdolności Państw Członkowskich w zakresie reagowania na zanieczyszczenia olejem, gdzie stwierdzono, że zdolności reagowania w niektórych regionach wymagają uzupełnienia dodatkowymi statkami i sprzętem do usuwania zanieczyszczeń.

2.3

Nie można oczekiwać od wszystkich państw nadbrzeżnych stałego wyposażenia we wszystkie środki potrzebne do samodzielnego działania w odpowiedzi na poważne wypadki morskie, a zwłaszcza wycieki oleju na dużą skalę. Jednakże obecny brak zasobów spowodował szkody środowiskowe, które będą miały długoterminowe konsekwencje.

2.4

EKES popiera zatem propozycję przyznania EMSA koniecznych środków dla uzupełniania, na żądanie, mechanizmów Państw Członkowskich w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom i reagowania na ich powstanie. EKES podkreśla jednakże, że środki te mogą jedynie odgrywać rolę dodatkową. W żadnym wypadku powyższe środki finansowe nie powinny zastępować środków zapobiegania zanieczyszczeniom, które ustanowić powinny Państwa Członkowskie.

2.5

EKES podkreśla w szczególności potrzebę wieloletniego programu finansowania tych mechanizmów. Jest to jedyny sposób zabezpieczenia spójnego programowania działań EMSA w tej dziedzinie oraz optymalizacji wykorzystania zasobów poprzez zawieranie minimum trzyletnich kontraktów na zapewnienie statków szybkiego reagowania (2).

2.6

EKES powtarza swój komentarz z opinii wspomnianej w pkt. 2.1 dotyczący potrzeby zapewnienia, by właściciel(e) czarterowanych statków wykonujący te zadania przestrzegał(li) odnośnego prawodawstwa wspólnotowego i międzynarodowego, a w szczególności przepisów i postanowień dotyczących warunków bezpieczeństwa na statkach oraz warunków życia i pracy członków załogi.

2.7

Ponieważ plan działania przyjęty przez Agencję identyfikuje priorytety na podstawie ograniczonych funduszy, które będą dostępne, EKES wyraża obawę, że z uwagi na obecne trudności z osiągnięciem porozumienia co do budżetu Wspólnoty ostatecznie może się okazać, że fundusze będą niższe niż zapisane w proponowanym budżecie. Oznaczałoby to wybranie pewnych środków zamiast innych oraz czynienie postępów w niektórych dziedzinach kosztem pozostałych. EKES nie może poprzeć takiego podejścia, ponieważ decyzja Państw Członkowskich o przyznaniu Agencji dodatkowych kompetencji oznacza potrzebę zapewnienia koniecznych funduszy w celu umożliwienia jej realizacji celów w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom mórz. Konieczne jest, by do zapobiegania zanieczyszczeniom mórz i reagowania w przypadku wystąpienia takiego zanieczyszczenia przywiązano odpowiednią wagę także na szczeblu wspólnotowym oraz by nie było to postrzegane wyłącznie z gospodarczego punktu widzenia.

2.8

EKES jest zaniepokojony opóźnieniami niektórych Państw Członkowskich w zakresie wdrażania pewnych już przyjętych środków w dziedzinie zapobiegania i działania w odpowiedzi na zanieczyszczenia mórz, w szczególności w zakresie wyznaczania miejsc schronienia i obszarów chronionych, zapewniania infrastruktury odbioru oraz wzmacniania środków skutecznej państwowej kontroli portów. Opóźnienia te powodują wątpliwości co do faktycznego zaangażowania tych państw w zapobieganie i reagowanie na zanieczyszczenia mórz, pomimo regularnie wyrażanych, zwłaszcza po pojawieniu się nowego poważnego wypadku morskiego, dobrych intencji.

2.9

Potrzebne są także inwestycje w środki i sprzęt nadzoru powietrznego dla celów wykrywania i zwalczania zanieczyszczeń oraz zapobiegania naruszeniom przepisów w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniom.

2.10

W celu uzupełnienia działań związanych z nadzorem i monitorowaniem wykorzystać można także obrazowanie satelitarne. EKES wspiera plan Komisji w zakresie utworzenia Centrum Obrazowania Satelitarnego w celu wsparcia Państw Członkowskich w wykrywaniu, monitorowaniu i zarządzaniu nielegalnymi zrzutami i przypadkowymi wyciekami oleju.

2.11

Z uwagi na wysokie koszty (3) związane z wykonywaniem zdjęć satelitarnych EKES jest zdania, że konieczna jest optymalizacja potrzebnych zasobów, a zwłaszcza Państwa Członkowskie muszą koordynować między sobą wykorzystanie zdjęć, co mogłoby prowadzić do znacznych oszczędności. Jednocześnie istnieją powody do inwestowania w poprawę obrazowania we wszystkich europejskich obszarach morskich, jako że jego obecny zasięg nie jest zbyt rozległy, zwłaszcza w obszarze śródziemnomorskim.

2.12

Zdaniem EKES-u bardzo istotne są także planowane środki informacji, współpracy i koordynacji. Zapewnią one bardziej racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów, a Agencja ma tu do odegrania podstawową rolę.

3.1

EKES popiera propozycję przyznania EMSA koniecznych środków umożliwiających jej uzupełnianie, na żądanie, mechanizmów Państw Członkowskich w zakresie zapobiegania i działania w odpowiedzi na zanieczyszczenia.

3.2

Komitet z żalem zauważa jednak, że wiele Państw Członkowskich nie przeznaczyło jeszcze na ten cel odpowiednich środków lub nie utworzyło jeszcze własnych mechanizmów i zwraca się do Komisji z prośbą o wezwanie ich do przyspieszenia tego procesu.

3.3

EKES wyraża obawę, że z uwagi na obecne trudności z przyjęciem budżetu wspólnotowego, ostatecznie przyznane fundusze mogą być niższe niż przewidziano w proponowanym budżecie. Decyzja Państw Członkowskich o przyznaniu Agencji dodatkowych kompetencji oznacza potrzebę zapewnienia koniecznych funduszy w celu umożliwienia jej realizacji celów w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom mórz. Konieczne jest, by do zapobiegania zanieczyszczeniom mórz i działania w odpowiedzi na zanieczyszczenia przywiązano odpowiednią wagę także na szczeblu wspólnotowym oraz by nie postrzegano tych działań wyłącznie z gospodarczego punktu widzenia.

3.4

Rola Agencji w promowaniu współpracy i koordynacji zasobów i działań Państw Członkowskich ma podstawowe znaczenie dla utworzenia racjonalnej i wydajnej kosztowo strategii.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/18

1.1

Omawiany komunikat Komisji Europejskiej nawiązuje do szeregu działań zrealizowanych na szczeblu unijnym — od raportu Komisji na temat zarządzania ryzykiem ze stycznia 2001 r. poprzez debatę Rady podczas prezydencji szwedzkiej wiosną 2001 r., memorandum hiszpańskie i zorganizowaną w Madrycie na początku 2002 r. międzynarodową konferencję pt. „Ubezpieczenia rolne i dochody gwarantowane”, memorandum greckie i seminarium na temat klęsk żywiołowych w Salonikach w 2003 r., po konferencję zorganizowaną w grudniu 2004 r. przez prezydencję niderlandzką na temat „Koszty materialne i niematerialne zwalczania chorób u zwierząt”.

1.2

Konkretnie komunikatem tym wypełnia Komisja zobowiązanie, jakie podjęła w ramach reformy WPR w czerwcu 2003 r. w Luksemburgu w postaci deklaracji:

„Komisja zbada specjalne środki umożliwiające stawienie czoła ryzyku, sytuacjom kryzysowym oraz klęskom żywiołowym o zasięgu ogólnokrajowym w rolnictwie i do końca 2004 r. przedstawi Radzie raport wraz z odpowiednimi wnioskami. Komisja zbada w szczególności możliwość finansowania tych działań z kwoty jednego punktu procentowego z modulacji, którą bezpośrednio rozdzielano by pomiędzy Państwa Członkowskie, oraz włączenia do każdej wspólnej organizacji rynku artykułu upoważniającego Komisję w sytuacjach kryzysowych do podejmowania działań na szczeblu Wspólnoty zgodnie z zasadami ustalonymi dla tego typu przypadków we wspólnej organizacji rynku wołowiny” (1).

1.3

Komunikat stanowi również odpowiedź na konkluzje Rady z grudnia 2003 r., apelujące o kontynuowanie dyskusji i o sporządzenie wykazu dostępnych narzędzi zarządzania ryzykiem, o przeanalizowanie różnych wariantów zarządzania ryzykiem i ewentualnych nowych instrumentów (wspólna organizacja rynku, zobowiązania finansowe, reguły konkurencji) i wreszcie — o ocenę i odpowiednią zmianę wytycznych dotyczących pomocy publicznej w rolnictwie.

1.4

W przeszłości WPR zapewniała ochronę poprzez polityki wsparcia dla rynków i cen, lecz w konsekwencji ostatniej reformy rolnicy są w bardziej bezpośredni sposób narażeni na cały szereg czynników ryzyka. Dlatego też Komisja pragnie wypróbować w ramach WPR nowe instrumenty, których celem jest wspomożenie rolników w rozwijaniu zdolności zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi.

1.5

W swych dokumentach roboczych Komisja sporządziła wykaz istniejących czynników ryzyka w rolnictwie: czynnik ludzki (osobowy), ryzyko majątkowe (budynki itp.), ryzyko finansowe, ryzyko odpowiedzialności cywilnej (biotechnologia itp.), ryzyko produkcyjne (warunki pogodowe) oraz ryzyko cenowe. Sporządziła również wykaz dostępnych narzędzi zarządzania ryzykiem, obejmujący zadłużenie i inwestycje (oszczędności po opodatkowaniu), odpowiednią zmianę technik produkcji, dywersyfikację, techniki kształtowania zaopatrzenia i zbytu (kontrakty, integracja pionowa), rynek terminowy, fundusze wzajemnego inwestowania oraz ubezpieczenia.

1.6

Jak najlepsze sprostanie oczekiwaniom oraz ograniczenie negatywnych skutków kryzysów w branży rolnej wymaga pogłębienia tej szeroko zakrojonej refleksji.

2.1

Na trzech pierwszych stronach komunikatu Komisja przedstawia tło problematyki zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi. Szereg zagadnień poruszono w materiałach roboczych dołączonych do komunikatu. Następnie Komisja odpowiada w swych wnioskach na sformułowane w konkluzjach Rady życzenia dotyczące rozszerzenia mechanizmu sieci zabezpieczeń oraz finansowania środków zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi dzięki modulacji w trzech wariantach: ubezpieczenie od klęsk żywiołowych, wspieranie funduszy wzajemnego inwestowania i zagwarantowanie podstawowego ubezpieczenia dochodu na wypadek sytuacji kryzysowych.

2.2

Wykorzystanie środków pochodzących z modulacji narzuca posługiwanie się narzędziami z dziedziny rozwoju obszarów wiejskich. W związku z tym planowane nowe działania muszą podnosić konkurencyjność gospodarstw rolnych (obszar priorytetowy 1) i zachować zgodność z budżetową zasadą jednoroczności, z zasadami pomocy publicznej oraz tzw. kategorii zielonej WTO.

2.3

Wariant pierwszy to ubezpieczenia od klęsk żywiołowych. Zdaniem Komisji ubezpieczenia te mogą się przyczynić do obniżenia wydatków ponoszonych w takich razach przez Państwa Członkowskie. Składka opłacana przez rolnika byłaby dotowana do wysokości 50 %. Wypłata odszkodowania przysługiwałaby w razie, gdyby straty przekroczyły 30 % średniej produkcji z trzech ostatnich lat lub średniej produkcji z ostatnich pięciu lat (przy odrzuceniu w obliczeniach najgorszego i najlepszego wyniku z tych pięciu lat). Kwota odszkodowania nie może przewyższyć 100 % poniesionych strat. Nie może ono być uzależnione od rodzaju ani wielkości przyszłej produkcji. Rozwiązaniem alternatywnym dla dopłat do składek ubezpieczeniowych jest reasekuracja prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych.

2.4

Wariant drugi dotyczy funduszy wzajemnego inwestowania. Jego założeniem jest zachęcanie rolników do dzielenia się ryzykiem. Zakłada on możliwość udzielania ograniczonej w czasie, degresywnej pomocy finansowej w postaci np. pokrywania kosztów administracyjnych. Subwencja naliczana byłaby zależnie od liczby uczestniczących w funduszu rolników. Wymagane jest uznanie funduszu przez Państwo Członkowskie. W każdym indywidualnym przypadku wymagana jest analiza zgodności z kategorią zieloną WTO.

2.5

Wariant trzeci to podstawowe ubezpieczenie dochodu. Zainspirowany jest on modelem kanadyjskim oraz kryteriami kategorii zielonej. Celem jego jest zwiększenie zasobów gotówki w razie kryzysu (zwiększenie dochodu). Dostęp do systemu musi być otwarty dla wszystkich rolników. Mechanizm rekompensat uruchamiałby się w razie strat przekraczających 30 % wyniku w okresie odniesienia (tak samo jak w wariancie 1). Do ustalenia pozostaje wskaźnik dochodu. Odszkodowanie musi być niższe niż 70 % utraconego dochodu i nie może być uzależnione od rodzaju ani wielkości przyszłej produkcji.

3.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji, otwiera on bowiem dyskusję na temat o pierwszorzędnym znaczeniu dla przyszłości rolnictwa. Komisja opracowała komunikat w odpowiedzi na konkretne życzenia, wyznaczające ściśle zakres przedmiotowy. Komitet uznaje, że komunikat zawiera zaledwie wstępne refleksje, które należy pogłębić, aby w pełni odpowiedzieć na opisane we wstępie czynniki ryzyka i sytuacje kryzysowe.

3.2

W rozdziale 1 i 2 komunikatu („Wprowadzenie” i „Tło”) Komisja zamieszcza zwięzły opis nowych warunków, jakie zapanowały po reformie WPR z 2003 r. (wprowadzenie systemu jednolitych płatności), oraz przedstawia różnorodne środki podjęte przez Radę i zadania przez nią wyznaczone w dziedzinie zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi w rolnictwie. Ani w komunikacie Komisji, ani w materiale roboczym DG ds. Rolnictwa nie odniesiono się w sposób wyraźny do zmian, które zaszły w elementach ryzyka, na jakie wystawione jest europejskie rolnictwo.

3.3

Komitet zauważa, że reforma z czerwca 2003 r. powoduje duży wzrost wahań cen produktów rolnych, co wraz z istniejącymi wahaniami cen czynników produkcji przyczynia się do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia kryzysów gospodarczych szkodliwie oddziałujących na sytuację gospodarstw rolnych. Ponadto, zdaniem wielu naukowców, nasila się zmienność warunków pogodowych. W razie jakiegokolwiek kryzysu rolnicy okazują się zawsze najsłabszym ogniwem łańcucha produkcyjnego. Potrzebują zatem wydajnych narzędzi umożliwiających im stawianie czoła ryzyku i kryzysom. W związku z tym Komitet pragnie wypowiedzieć swe uwagi na temat szeregu zagadnień poruszonych przez Komisję.

3.4

Zaletą dokumentu Komisji jest to, że proponuje ona w nim trzy wariantowe rozwiązania. Owe trzy warianty miałyby charakter fakultatywny z punktu widzenia Państw Członkowskich i uzupełniałyby się nawzajem. Same przez się są interesujące i żadnego z nich nie wolno z góry odrzucać. Trzeba natomiast pogłębić ich analizę.

3.5

Co się tyczy finansowania tych wariantów, Komisja rozważyła możliwość przeznaczenia na ten cel jednego punktu procentowego z modulacji. Powinna była jednak uprzednio ocenić potrzeby finansowe związane z proponowanymi środkami. Komitet pragnie podkreślić, że wniosek Komisji jest neutralny dla budżetu, ma jednak wątpliwości co do tego, czy przewidziane środki wystarczą na pokrycie potrzeb.

3.6

Środki finansowe z pierwszego filara WPR służą utrzymaniu stabilności rynków i dochodów, którą to stabilność zagwarantowano rolnikom do 2013 roku. Są one niezbędne dla przetrwania wielu gospodarstw rolnych, trzeba więc zadbać o to, by nie zwiększać modulacji dopłat bezpośrednich.

3.7

Kwoty generowane przez modulację znacznie różnią się pomiędzy poszczególnymi Państwami Członkowskimi; w przypadku nowych Państw Członkowskich produkt modulacji jest wręcz zerowy. Komitet proponuje zatem rozwiązanie alternatywne dla modulacji — mianowicie aby każde Państwo Członkowskie mogło przeznaczyć na zarządzanie ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi część przysługujących mu środków z EFFROW nie przekraczającą 0,1 % jego krajowej produkcji rolnej.

3.8

W związku z faktem, iż finansowanie oparte miało być na środkach pochodzących z modulacji, Komisja ograniczyła swe poszukiwania do dziedziny rozwoju obszarów wiejskich. Komitet jest zdania, iż trzeba tu przyjąć szersze podejście i rozważyć również inne możliwości działania, m.in. w ramach wspólnej organizacji rynków (WOR), polityki konkurencji, handlu itp.

3.9

Niezbędne jest rozważenie szeregu czynników ryzyka i sytuacji kryzysowych, nie zawsze jednak zarządzanie nimi leży w zakresie wspólnej polityki rolnej. Ryzyko związane z nieprzewidywalnymi — a zatem i nie podlegającymi ubezpieczeniu — klęskami żywiołowymi czy z epidemiami w rodzaju ostatniej epidemii pryszczycy nie może wchodzić w zakres WPR. Na te szczególne sytuacje należy reagować, wykorzystując inne istniejące narzędzia, takie jak Fundusz Weterynaryjny czy Fundusz Solidarności. Trwają skądinąd prace koncepcyjne nad systemem zwalczania skutków klęsk żywiołowych na szczeblu europejskim (2); system ten ma również uwzględniać te zagrożenia dla rolnictwa.

3.10

Komitet pragnie podkreślić, że wszystkie te rozwiązania mogą funkcjonować wyłącznie na zasadzie uzupełnienia istniejących mechanizmów sterowania rynkiem w ramach WOR; mechanizmy te zawierają najefektywniejsze narzędzia, dostosowane do specyfiki poszczególnych branż. Podobnie też w dziedzinie handlu UE musi absolutnie bronić zasady preferencji wspólnotowej w negocjacjach rundy z Doha.

3.11.1.1

Komitet pragnie przypomnieć swą opinię w sprawie wspólnotowego systemu ubezpieczeń rolnych (3). Wiele z wymienionych w tej opinii postulatów wciąż zachowuje aktualność. Ubezpieczenia rolne stanowią właściwe zabezpieczenie przed niektórymi określonymi rodzajami ryzyka. Nie powinny jednak zwalniać organów publicznych od obowiązku podejmowania działań w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń.

3.11.1.2

Zgodnie z wytycznymi w sprawie pomocy publicznej w branży rolnej dopuszcza się dziś dopłaty sięgające 80 % kosztu składki na ubezpieczenie od strat będących konsekwencją klęsk żywiołowych, takich jak trzęsienia ziemi i inne nadzwyczajne zdarzenia. Straty spowodowane złymi warunkami pogodowymi lub chorobami roślin i zwierząt traktuje się na równi ze stratami wynikłymi z klęsk żywiołowych tylko wówczas, gdy szkoda osiągnie określony próg, ustalony na 20 % normalnej produkcji dla regionów o trudnych warunkach gospodarowania oraz na 30 % dla pozostałych regionów.

3.11.1.3

Na ubezpieczenia obejmujące poza klęskami żywiołowymi również straty spowodowane złymi warunkami pogodowymi lub chorobami roślin i zwierząt, nieprzekraczające powyższych progów, może przysługiwać pomoc w kwocie do 50 % kosztu składki.

3.11.1.4

Propozycje wysunięte w tej dziedzinie we wniosku Komisji stanowią zatem krok w tył w stosunku do narzędzi już dozwolonych w ramach pomocy państwa. Aby rzeczywiście zachęcić jak największą liczbę rolników do skorzystania z tych rozwiązań, trzeba zapewnić beneficjentom korzystniejsze warunki.

3.11.1.5

W niektórych Państwach Członkowskich funkcjonują sprawdzone mechanizmy zarządzania pewnymi kategoriami ryzyka (np. w postaci polis od wszelkiego ryzyka). EKES popiera rozwiązanie zaproponowane przez Komisję, by stworzyć nowe, uzupełniające narzędzie w zakresie ubezpieczeń rolnych. Wprowadzenie nowych przepisów na szczeblu UE nie powinno bowiem podważać funkcjonujących już systemów, których skuteczność na szczeblu krajowym została dowiedziona.

3.11.1.6

Choć system ubezpieczeń rolnych ma charakter działania przekrojowego w ramach rozwoju obszarów wiejskich, powinna istnieć możliwość wdrażania go na różne sposoby, zależnie od branży, tak by uwzględnić potrzeby poszczególnych regionów Unii Europejskiej.

3.11.1.7

Wiele nieopublikowanych prac poświęcono możliwości reasekuracji. Można by rozważyć utworzenie funduszu reasekuracji na zasadach solidarności między towarzystwami ubezpieczeń wzajemnych i prywatnymi towarzystwami ubezpieczeniowymi. Ustanowienie reasekuracji na szczeblu wspólnotowym może przynieść realne korzyści.

3.11.2.1

Pomoc przewidziana przez Komisję nie jest dostatecznie atrakcyjna. Należałoby zapewnić co najmniej dofinansowanie kapitału początkowego tych funduszy w chwili ich uruchamiania, by zapewnić im środki na działalność w pierwszym okresie. Aby to rozwiązanie mogło funkcjonować, należy w jego wprowadzaniu w życie oprzeć się na organizacjach producentów.

3.11.2.2

Jak trudno wdrożyć takie rozwiązanie, dowodzi brak porozumienia w Radzie w toku prac nad utworzeniem takiego funduszu w branży hodowli trzody chlewnej. W razie poważnego kryzysu w danej branży środki zgromadzone tylko ze składek podmiotów w niej działających nie zaspokoją potrzeb. W wielu jednak wypadkach fundusze ubezpieczeń wzajemnych umożliwiają przetrwanie kryzysu gospodarstwom o solidnych podstawach ekonomicznych.

3.11.2.3

Silnym bodźcem do zrzeszania się producentów i wszystkich podmiotów działających w branży byłoby bezpośrednie zarządzanie przez fundusze wzajemnego inwestowania działaniami na rynkach — np. promocją, przetwórstwem, przechowywaniem lub sprzedażą do krajów trzecich. Oznaczałoby to przyznanie większej odpowiedzialności podmiotom działającym w branży i zwiększenie ich roli na rynkach, zgodnie zresztą z kierunkami reformy z 2003 r. Ponadto wdrażanie tych mechanizmów na szczeblu bliskim podmiotów gospodarczych często zapewnia lepsze ich funkcjonowanie niż na szczeblu władz publicznych.

3.11.2.4

Jeżeli fundusze wzajemnego inwestowania zostały wprowadzone wcześniej, to nowe narzędzie nie powinno stanowić dla nich konkurencji, lecz być dla nich korzystne.

3.11.3.1

Warto wypróbować to rozwiązanie i należy kontynuować prace nad nim. W Unii Europejskiej funkcję wspierania dochodów w wielu branżach spełnia system dopłat bezpośrednich. Proponowany system nie może więc dziś w żadnym wypadku zastąpić dopłat bezpośrednich dla rolników. Nie powinno to jednak uniemożliwiać Komisji badania innych rozwiązań na przyszłość.

Z analizy wdrożonego w Kanadzie systemu tego typu (4) wynika, że może się on okazać bardzo interesującym narzędziem dla Unii Europejskiej w perspektywie średnio- i długofalowej. Jest to bowiem ważne narzędzie dla niektórych z naszych partnerów handlowych, jak Stany Zjednoczone czy Kanada. Jednak w postaci funkcjonującej w Kanadzie mechanizm ten stanowi jeden z głównych środków stosowanej w tym kraju polityki wspierania dochodowości rolnictwa, a jego wprowadzenie wymaga zaangażowania poważnych środków publicznych, którymi UE w chwili obecnej nie dysponuje.

3.11.4.1

Komitet podziela zdanie Komisji w kwestii potrzeby propagowania rozwoju instrumentów zarządzania ryzykiem opartych na mechanizmach rynkowych (ubezpieczenia, rynek kontraktów terminowych, rolnictwo oparte na kontraktach).

3.11.4.2

Przypominając swą opinię na temat rozwoju obszarów wiejskich (5), Komitet domaga się, by działania z zakresu kształcenia i informacji finansowane były z Europejskiego Funduszu Społecznego, a nie ze środków na rozwój obszarów wiejskich, którego cele są inne.

3.11.5.1

Zgodnie z zasadą pomocniczości politykę rozwoju obszarów wiejskich wdraża się na szczeblu Państw Członkowskich. W związku z tym obowiązkowy charakter mają jedynie programy rolno-środowiskowe. Komitet uznaje pożyteczność tego rozwiązania, które umożliwia dostosowanie polityki do faktycznych potrzeb poszczególnych regionów UE. Zagrożenie różnorodnymi czynnikami ryzyka oraz sytuacjami kryzysowymi wzrosło jednak w całej Unii Europejskiej. Po to więc, by rolnicy z całej Unii Europejskiej byli sprawiedliwie traktowani i by mogli korzystać z narzędzi zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi, konieczna jest tu pewna harmonizacja.

3.12.1.1

Na szczeblu unijnym działania promocyjne można finansować z różnych źródeł — takich jak polityka rozwoju obszarów wiejskich, rynek wewnętrzny czy rynek krajów trzecich. Jak już powyżej wspomniano, szybkie podjęcie działań promocyjnych to bardzo skuteczny sposób uniknięcia pogłębienia się kryzysu. Komisja powinna uprościć w poszczególnych rozporządzeniach wprowadzanie tych działań w życie, tak by umożliwić ich szybkie uruchamianie.

3.12.2.1

W razie kryzysu o charakterze branżowym w niektórych systemach WOR funkcjonują sprawdzone systemy dopłat do składowania produktów. Umożliwiają one zapobieganie kryzysom nadprodukcji o charakterze koniunkturalnym poprzez rozłożenie zbytu produkcji na dłuższy okres. Unia Europejska powinna umożliwić organizacjom producenckim wprowadzanie takich rozwiązań w ramach funduszy wzajemnego inwestowania. Jest to ponadto skuteczna zachęta sprzyjająca samoorganizowaniu się producentów.

3.12.3.1

W razie poważnych kryzysów na skalę wspólnotową w WOR wołowiny Komisja może podjąć działania na podstawie art. 38 rozporządzenia w sprawie wspólnej organizacji rynku wołowiny (6), który to artykuł stanowi: „W przypadku znacznej podwyżki lub spadku cen notowanego na rynku Wspólnoty oraz jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że taka sytuacja będzie się utrzymywać, tym samym zakłócając lub grożąc zakłóceniem funkcjonowania rynku, mogą zostać podjęte konieczne środki zaradcze”.

3.12.3.2

EKES żałuje, że Komisja uznała, iż upowszechnienie tego rozwiązania nie jest celowe, skoro nie funkcjonuje ono w żadnej innej WOR. Rada Ministrów poszła w tej dziedzinie tropem rozumowania Komisji.

3.12.3.3

Komitet przypomina, że od czasu reformy z 2003 r. sytuacja uległa zmianie. Co więcej, niektóre WOR nie mają własnej sieci zabezpieczeń. W branży hodowli trzody chlewnej lub ptactwa kryzys zaufania konsumentów, skutkujący nagłym spadkiem konsumpcji, mógłby doprowadzić do upadku wielu gospodarstw.

3.12.3.4

W trosce o zagwarantowanie równego traktowania wszystkich branż — skoro problem dotyczy tylko wyposażenia Komisji w podstawę prawną do działania w sytuacjach, gdy uzna to za stosowne — Komitet wnosi o rozszerzenie klauzuli „sieci zabezpieczeń” na wszystkie WOR i zwraca się zatem do Komisji i Rady o zmianę stanowiska.

3.12.4.1

W branżach, których produkty nadają się do spożycia w stanie świeżym lub przetworzonym, wspieranie przetwórstwa może zapobiec kryzysowi na rynku produktów świeżych poprzez dopuszczenie przejściowej nadprodukcji w przetwórstwie; rynek produktów przetworzonych nie podlega bowiem tak wielkim wahaniom i jest mniej wrażliwy na zmiany wielkości produkcji. Działania takie podejmować mogłyby Państwa Członkowskie lub organizacje producenckie.

3.12.5.1

Narzędzia ograniczania produkcji są jednym z najskuteczniejszych mechanizmów. Jeśli perspektywy rynkowe wskazują na powstanie nadwyżki podaży nad popytem, wprowadzenie dobrowolnych lub obowiązkowych środków ograniczania produkcji przed zbiorami pozwala uniknąć kryzysu. Działania takie podejmować mogłyby Państwa Członkowskie lub organizacje producenckie.

4.1.1

Komisja Europejska definiuje sytuację kryzysową jako „nieprzewidywalną sytuację zagrażającą zdolności gospodarstw rolnych do sprostania konkurencji na poziomie lokalnym lub w całym sektorze produkcji” (7). Komitet jest zdania, iż należy jasno odróżnić kryzysy gospodarcze od innych i zdefiniować te pierwsze z użyciem obiektywnych i przejrzystych kryteriów.

4.1.2

W odniesieniu do kryzysów gospodarczych Komisja powinna ściśle zdefiniować, na czym polegają kryzysy regionalne, ogólnokrajowe i wspólnotowe. Punktem wyjścia do tej definicji powinna być dobra znajomość rynku, umożliwiająca ustalenie średniej ceny za ostatnie 3 lata lub średniej za ostatnie 5 lat (z pominięciem wyniku z najgorszego i najlepszego roku). W razie spadku cen danego produktu o X % w ciągu Y dni ogłaszano by kryzys na danym rynku. Wielkości X i Y powinny być określone na różnych poziomach zależnie od branży, Państwa Członkowskiego czy wręcz od regionu produkcji. Umożliwiłoby to organom publicznym ustalenie dat rozpoczęcia i zakończenia kryzysu.

4.1.3

Jeśli idzie o pozostałe rodzaje kryzysów, wszystkie Państwa Członkowskie dysponują definicjami umożliwiającymi im rozwiązywanie powstających problemów zależnie od konkretnych okoliczności.

4.2.1

W razie wystąpienia kryzysu spadek ceny płaconej producentowi nie zawsze znajduje odbicie w cenie dla konsumenta (8), co utrudnia optymalne funkcjonowanie rynku. Rada powinna zmienić rozporządzenie z roku 1962 dotyczące stosowania niektórych reguł konkurencji w odniesieniu do produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi (9), rozszerzając zadania DG ds. Konkurencji, aby zobowiązać ją do zapewniania prawidłowego działania rynku w razie kryzysu poprzez odstąpienie od zwykłych zasad.

4.2.2

Można pod tym kątem ustanowić mechanizmy specjalne, w szczególności na rynku warzyw i owoców. Komisja powinna zaakceptować tego typu interwencję organów publicznych w funkcjonowanie rynku na zasadach zgodnych z przepisami nadzwyczajnymi istniejącymi dla niektórych branż, takich jak ubezpieczenia. Takie odstępstwo od reguł konkurencji na czas kryzysu miałoby charakter przejściowy i podlegałoby nadzorowi organów publicznych.

4.2.3

Można też rozważyć międzybranżowe porozumienia cenowe; podobne rozwiązania stosują już firmy obejmujące całość łańcucha produkcyjnego lub dystrybutorzy mający wspólne centra zaopatrzenia.

4.2.4

W przypadku towarów nieprzetworzonych można również ograniczyć różnicę między ceną zakupu od producenta a ceną sprzedaży konsumentowi.

4.3.1

Umowa ramowa WTO z sierpnia 2004 r. w sprawie liberalizacji handlu produktami rolno-spożywczymi stanowi o całkowitej likwidacji refundacji wywozowych pod warunkiem równoległego odstąpienia od innych istniejących narzędzi. Pozostaje jeszcze ustalić termin i tempo ich likwidacji.

4.3.2

Im bardziej jednak otwierany będzie rynek Unii Europejskiej, tym bardziej producenci będą wystawieni na ryzyko kryzysu. Należy więc w aktualnych negocjacjach zachować preferencję wspólnotową. Nie można pozwolić, by społeczny i środowiskowy dumping tanich produktów z importu osłabił społeczne, cenowe i ekologiczne standardy UE. Należy wziąć pod uwagę kryteria niezależności żywnościowej. Z powyższych względów należy ustalić i rozwijać system kwalifikowanej ochrony zewnętrznej bądź dostępu do rynku.

4.3.3

W razie wystąpienia kryzysu Unia Europejska powinna ograniczać import i wykorzystywać wszelkie możliwości manewru dostępne w okresie wdrażania przyszłego porozumienia WTO dla wspierania własnego eksportu.

4.3.4

Komisja mogłaby rozważyć utrzymanie pewnej części praw notyfikowanych w Genewie w celu utworzenia nowego narzędzia zarządzania obrotem towarowym.

4.3.5

Utrzymanie tego prawa w ramach WTO nie służyłoby wypłacaniu refundacji na zasadzie branżowej, lecz utworzeniu w porozumieniu z krajami trzecimi mechanizmu (podobnego do powołanego wspólnie z Egiptem), który uruchamiano by w sytuacjach kryzysowych o wymiarze ogólnowspólnotowym, aby ułatwić zaopatrzenie rynków zagranicznych, nie eksportując przy tym kryzysu.

4.3.6

Uzgodnienia z właściwymi organami krajów trzecich umożliwiałyby bowiem ustalenie dla kraju-beneficjenta takiej ceny, która nie powodowałaby zakłóceń na jego rynku wewnętrznym. Pomoc wspólnotowa mogłaby być przeznaczana na pokrycie kosztów transportu, kosztów administracyjnych lub kosztu towaru (w przypadku pomocy żywnościowej).

4.4.1

W obecnie obowiązującym systemie budżetu, opartym na zasobach własnych Unii Europejskiej i na zasadzie rocznych wydatków, nie sposób tę zasadę odrzucić. Pociąga ona jednak za sobą szereg niekorzystnych konsekwencji i docelowo należałoby ją zmienić, aby udoskonalić funkcjonowanie UE.

4.4.2

Doraźnie istnieje jednak możliwość omijania tego ograniczenia. Można np. uznawać za wydatki kwoty inwestowane w fundusze stabilizacyjne. Z funduszy tych korzystano by tylko w razie potrzeby w sytuacjach kryzysowych.

4.5.1

Dobrym narzędziem zarządzania ryzykiem handlowym jest organizowanie producentów, tak by zdobyli oni istotną siłę przetargową w negocjacjach handlowych. Komisja Europejska powinna dalej działać w tym kierunku, wprowadzając bodźce zachęcające producentów do organizowania się.

4.5.2

Co się tyczy zarządzania sytuacjami kryzysowymi, Komitet opowiada się za zrzeszaniem się organizacji producentów i podmiotów działających w danej branży, na szczeblu odpowiadającym zadaniom, które można by im powierzać.

5.1

Propozycje Komisji stanowią krok w dobrym kierunku, jeśli chodzi o rozwiązywanie problemów zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi. Jest to jednak dopiero pierwszy krok.

5.2

Propozycje te stanowią tylko uzupełnienie narzędzi sterowania rynkami rolnymi na szczeblu europejskim w ramach WOR — i przepisów regulujących handel. Skuteczność tych narzędzi jest sprawdzona, w żadnym wypadku nie należy więc ich podważać.

5.3

Koniecznie należy zadbać o skoordynowanie istniejących już narzędzi pozwalających na reagowanie na określone rodzaje ryzyka lub sytuacje kryzysowe. Należy np. utrzymać i udoskonalić Fundusz Weterynaryjny i Fundusz Solidarności Unii Europejskiej jako narzędzia reagowania na czynniki ryzyka i kryzysy w rolnictwie o charakterze uzupełniającym w stosunku do propozycji opisanych w raporcie.

5.4

Reforma WPR z 2003 r. oraz narastająca niestabilność klimatu będą pociągać za sobą poważne konsekwencje dla warunków prowadzenia gospodarstw rolnych, które będą coraz mniej odporne na ryzyko i coraz bardziej podatne na kryzysy. Niezbędne jest w związku z tym zachowanie preferencji wspólnotowej w ramach trwającego cyklu liberalizacji handlu światowego z Doha.

5.5

Wszystkie trzy warianty przedstawione przez Komisję zasługują na głębszą analizę i na wdrożenie w krótkiej lub średniej perspektywie czasowej. Nie są one jednak wystarczające wobec sytuacji, jakiej należy oczekiwać w przyszłości. Należy kontynuować prace nad tym tematem — na szczeblu branżowym w ramach kolejnych reform WOR, ale również i w perspektywie rozporządzenia o charakterze horyzontalnym.

5.6

Jeśli chodzi o finansowanie, niewątpliwie przeznaczenie na ten cel jednego punktu procentowego z modulacji jest dobrym posunięciem, należy jednak zadbać o równe traktowanie wszystkich rolników w UE, np. poprzez przeznaczenie 0,1 % krajowej produkcji rolnej. W przyszłości należy znaleźć inne źródła finansowania.

5.7

EKES nalega, by przeprowadzono analizy ex ante i ex post, z jednej strony w celu oceny nowego poziomu ryzyka w rolnictwie i potrzeb budżetowych, szczególnie w obliczu konsekwencji reformy WPR, narastającej niestabilności klimatu oraz efektów negocjacji WTO, a z drugiej strony w celu dokonania analizy zasadności proponowanych sposobów rozwiązania tych problemów.

5.8

Organizacje producentów i łańcucha produkcyjno-dystrybucyjnego to przyszłość europejskiego rolnictwa. Komisja musi zwiększyć skalę swych działań, by spopularyzować tę formę organizacji.

5.9

Zaletą dokumentu Komisji jest to, że zaproponowała ona w nim trzy wariantowe rozwiązania. Nie trzeba dokonywać między nimi ostatecznego wyboru; należy zachować je jako otwarte opcje i pogłębić ich analizę.

5.10

Kwestia zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi ma dla EKES-u fundamentalne znaczenie. Celowe byłoby, aby Komisja — na podstawie analiz wykonanych w dziedzinie zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi — przedstawiła w nieodległej przyszłości wniosek legislacyjny umożliwiający przeniesienie poszczególnych rozwiązań w sferę praktyki; EKES życzyłby sobie, aby zasięgnięto jego opinii w sprawie tego wniosku.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/25

1.1

Intensywny chów kurcząt z przeznaczeniem na produkcję mięsa jest źródłem problemów, jeżeli chodzi o dobrostan i zdrowie tych zwierząt. W raporcie Komitetu Naukowego stwierdza się, że większość problemów związanych z dobrostanem kurcząt jest bezpośrednio związanych z selekcją inwentarza o wysokim wskaźniku wzrostu i lepszym wskaźniku spożycia. której nie towarzyszy lepszy poziom dobrostanu i zdrowia zwierząt. Pewna liczba cech metabolicznych i behawioralnych została zmieniona przez selekcję genetyczną. Występowanie zaburzeń metabolicznych objawia się schorzeniami nóg, puchlinami brzusznymi, syndromu nagłej śmierci oraz innymi problemami zdrowotnymi zwierząt. Komitet Naukowy stwierdził również, że negatywne efekty wysokiego zagęszczenia hodowli są zmniejszone w budynkach, wewnątrz których dobre warunki klimatyczne mogą zostać podtrzymane (1).

1.2

UE nakłada jedynie ogólne wymogi w zakresie ochrony zwierząt hodowlanych (2). Niektóre Państwa Członkowskie przyjęły tymczasem przepisy krajowe dotyczące ochrony kurcząt przeznaczonych do produkcji mięsa; istnieją również dobrowolne systemy zapewniania jakości, które uwzględniają też aspekty związane z dobrostanem. W opinii Komisji minimalne wspólne zasady pozwoliłyby rozwiązać problemy z dobrostanem, zagwarantować bardziej sprawiedliwe warunki konkurencji i lepsze funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Takie stanowisko odpowiada ponadto rosnącemu uznaniu przez społeczeństwo obywatelskie konieczności stosowania racjonalnych norm ochrony zwierząt i wpisuje się w plan działania Komisji dotyczący dobrostanu zwierząt.

1.3

Komisja proponuje, aby wyznaczyć maksymalne zagęszczenie kurcząt na metrze kwadratowym powierzchni użytkowej (zwane dalej „zagęszczeniem hodowli”) na 30 kilogramów żywej wagi. Państwa Członkowskie mogą jednakże zezwolić, aby kurczęta były chowane w warunkach zagęszczenia hodowli nie przekraczającego 38 kilogramów żywej masy/ m2 w zakładach lub w pojedynczych jednostkach zakładu pod warunkiem, że właściciel lub opiekun będzie przestrzegał określonych wymogów dotyczących, inspekcji, kontroli i nadzoru, przeprowadzanych przez właściwe władze Państwa Członkowskiego. Projekt zawiera ponadto szereg wymogów minimalnych mających zastosowanie do wszystkich zakładów. Dotyczą one monitoringu, kontroli, poideł, karmienia, ściółki, poziomu hałasu, oświetlenia, czyszczenia, dezynfekcji, informowania i dokumentacji, interwencji chirurgicznych, szkoleń i wytycznych. Zakłady o wyższym maksymalnym zagęszczeniu hodowli muszą dostosować się do maksymalnych wymogów dodatkowych dotyczących informowania i dokumentacji, stężenia NH3 i CO2, temperatury i wilgotności, zagospodarowania i prowadzenia kontroli systemów wentylacji, schładzania i ogrzewania, a także oceny wskaźników dobrostanu zwierząt podczas badań poubojowych i procedur w przypadku niedopełnienia wymienionych wymogów. Komisja proponuje również procedurę wykonawczą, aby zapewnić jednolite stosowanie i ciągłe dostosowywanie przepisów znajdujących się w załącznikach, przy współpracy Stałego Komitetu ds. Łańcucha Pokarmowego i Zdrowia Zwierząt.

1.4

Zintegrowane podejście w stosunku do zakładów i poszczególnych jednostek zakładów o wyższym maksymalnym zagęszczeniu hodowli opiera się na zwiększonym przepływie informacji między producentem, właściwym organem a rzeźnią, na podstawie kontroli poubojowych. W opinii Komisji gromadzenie informacji na temat parametrów produkcji do celów handlowych i kontroli, by móc stwierdzić, w jakim stopniu są przestrzegane przepisy w sprawie substancji i środków spożywczych oraz wymogi dotyczące higieny (3), powinno również być używane do celów poprawy norm dobrostanu zwierząt. Takie zintegrowane podejście stanowi ponadto podstawę dla nowych przepisów dotyczących higieny żywności i kontroli weterynaryjnych (4).

1.5

Nie później niż dwa lata licząc od daty przyjęcia niniejszej dyrektywy i w świetle doświadczeń zdobytych dzięki stosowaniu dobrowolnych systemów etykietowania Komisja zamierza również przedstawić raport z możliwego wprowadzenia na poziomie Wspólnoty szczególnego, obowiązkowego i zharmonizowanego systemu etykietowania mięsa kurcząt, produktów mięsnych i wyrobów mięsnych z drobiu, opartego na przestrzeganiu standardów dobrostanu zwierząt, a także zbadać zgodność takiego systemu z zasadami stosowanymi przez Światową Organizację Handlu. Komisja zamierza ponadto, w oparciu o opinię naukową, przedstawić sprawozdanie, a w razie potrzeby także właściwe propozycje legislacyjne, na temat wpływu parametrów genetycznych na stwierdzone braki mające negatywny wpływ na dobrostan kurcząt.

2.1

Zgodnie z opinią Komisji aspekty związane z dobrostanem zwierząt w systemach intensywnej hodowli są przedmiotem rosnącego zaniepokojenia ze strony opinii publicznej w Unii Europejskiej. Znalazło ono odzwierciedlenie w ostatnim badaniu z 2005 r. przeprowadzonym przez Eurobarometr (5). Należy zatem rozważyć problem dobrostanu zwierząt wraz z innymi czynnikami, na przykład elementem „europejskiego modelu społecznego”, aby zniwelować negatywne konsekwencje liberalizacji wymiany handlowej i natężenia konkurencji, zarówno w UE, jak na świecie.

2.2

Nie można obarczać odpowiedzialnością za wszystkie problemy z dobrostanem zwierząt jednego etapu produkcji i sprzedaży kurcząt przeznaczonych na produkcję mięsa w UE. Należy również wziąć pod uwagę selekcję genetyczną w ośrodkach hodowlanych działających na poziomie międzynarodowym, powstawanie stad hodowlanych kurcząt, wylęgarni, etap produkcji sam w sobie, rzeźnie, wprowadzanie do obrotu i konsumentów. W każdej kategorii istnieją ponadto rozbieżności dotyczące jednocześnie problemów związanych z dobrostanem zwierząt, aspektami gospodarczymi i aspektami związanymi z konkurencją. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, jako przedstawiciel społeczeństwa obywatelskiego, który odzwierciedla jego różnorodność, ma oczywiście za zadanie współpracować przy opracowywaniu minimalnych norm dobrostanu zwierząt w UE, na poziomie, który byłby jednocześnie racjonalny i dopuszczalny.

2.3

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny docenia znaczenie prac przygotowawczych przeprowadzonych przez Komisję i popiera zaproponowane podejście. Przepisy ogólne, które mają zastosowanie do wszystkich stad, stanowią wymogi opierające się na zwiększonej kontroli w zakładach i w większości przypadków nie budzą sprzeciwu. Ponadto EKES pochwala zasadniczo wymogi zawarte w zintegrowanym podejściu dotyczącym stad o dużym zagęszczeniu hodowli kurcząt, które opiera się na systemie oceny punktowej uszkodzeń opuszki podeszwowej, śmiertelności i innych ewentualnych oznakach złego stanu higieny, a także w odniesieniu do interwencji i zmiany warunków w danym zakładzie.

2.4

Zasadnicza kwestia dotyczy zagęszczenia hodowli. Normy w tej dziedzinie muszą obrać za punkt wyjścia najlepsze dostępne dane naukowe i opierać się na równowadze między różnymi wskaźnikami dotyczącymi stanu fizjologicznego, zachowania i zdrowia. Na podstawie sprawozdania Komitetu Naukowego EKES uznaje za uzasadnione i dopuszczalne, aby ustanowić ogólny maksymalny limit 30 kg/m2 w stadach ogólnie i limit 38 kg/m2 w stadach, gdzie negatywne konsekwencje są niwelowane szczególnymi wymogami dotyczącymi warunków klimatycznych w pomieszczeniach.

2.5

Jednocześnie należy uznać, że zagęszczenie hodowli jest czynnikiem decyzyjnym, jeżeli chodzi o koszty produkcji i konkurencyjność. Według badania przeprowadzonego w Niderlandach w marcu 2005 r. zaproponowane maksymalne zagęszczenie hodowli będzie miało niekorzystny wpływ praktycznie na wszystkie hodowle w kraju. W Niderlandach średnie zyski z przeciętnego chowu kurcząt mięsnych, po odliczeniu kosztów zmiennych i stałych, wynoszą zaledwie 1,89 euro centa na każdego kurczaka (6). Ukazuje to zawężenie pola manewru dla produkcji. Aby utrzymać ten sam poziom dochodów przy wskaźniku zagęszczenia hodowli odpowiednio 30 i 38 kg/m2, cena kurczęcia mięsnego, zgodnie z powyższą kalkulacją, powinna wzrosnąć odpowiednio o 8,0 i 2,5 centa, co wydaje się stanowić nieznaczną kwotę z punktu widzenia konsumenta. Jednakże na szczeblu europejskim specjaliści z sektora są zdania, że maksymalne zagęszczenie hodowli poniżej 42 kg/m2 nieuchronnie doprowadzi do stopniowej marginalizacji sprzedaży UE zarówno na rynku wspólnotowym, jak i na rynkach krajów trzecich w wyniku konkurencji głównych krajów eksportujących spoza UE.

2.6

Stanowi to przyczynę, dla której wymogowi dotyczącemu zmniejszenia zagęszczenia hodowli w UE musi towarzyszyć dostosowanie zasad handlu międzynarodowego, aby identyczne lub równoważne wymogi były stosowane również odnośnie do importu z krajów trzecich. EKES przyznaje, że trudno będzie poruszyć tę kwestię podczas obecnej rundy negocjacyjnej Światowej Organizacji Handlu. Jednakże, jeżeli UE zdecyduje się na przyjęcie norm w kwestii dobrostanu zwierząt na racjonalnym i uzasadnionym poziomie, zarówno w przedmiotowym sektorze, jak i w każdym innym, musi również mieć możliwość narzucenia wspólnocie międzynarodowej, jako jeden z głównych partnerów w handlu światowym, ustanowienia klauzuli umożliwiającej utrzymanie tego poziomu (7).

2.7

Państwa trzecie, które dysponują porównywalną przewagą konkurencyjną i dopuszczalnymi warunkami w dziedzinie dobrostanu zwierząt, mają z natury rzeczy możliwość zwiększenia udziału w rynku UE. Można przypuszczać zatem, że poprą one wprowadzenie norm międzynarodowych. Byłoby natomiast paradoksalne i niedopuszczalne, aby państwa trzecie stosujące mniej rygorystyczne normy, w rezultacie wyższych standardów obowiązujących UE przejęły stopniowo kontrolę nad produkcją europejską i rynkami zbytu, nie tylko na rynku europejskim, lecz również w państwach trzecich, bądź też aby UE, pod pretekstem złych warunków u niektórych jej głównych partnerów handlowych oraz zagrożenia przeniesieniem produkcji do tych krajów, nie mogła uczynić nic dla poprawy dobrostanu zwierząt.

2.8

Z tego względu konieczne jest, by przy imporcie z krajów trzecich UE wymagała — za wcześniejszym poparciem na szczeblu międzynarodowym bądź bez takowego poparcia –stosowania równoważnych przepisów. W przypadku braku międzynarodowej akceptacji niezbędna może okazać się pewnego rodzaju prowokacja, aby zwrócić uwagę na tę kwestię i pozwolić lepiej zrozumieć konieczność zmiany przepisów prawnych. W każdym wypadku w celu przedstawienia przeglądu sytuacji, Komisja musi przygotować pogłębioną analizę ekonomiczną stanu konkurencji po upływie dwóch lat od wejścia w życie dyrektywy w Państwach Członkowskich.

2.9

Międzynarodowe Biuro Epizootii (OIE) przyjęło niedawno zalecenia dotyczące niektórych innych aspektów dobrostanu zwierząt, co wskazuje na wzrost świadomości na szczeblu międzynarodowym, że konieczne jest ustanowienie minimalnych norm w tym zakresie. OIE opiera swoje zalecenia na wnioskach konferencji, która odbyła się w 2004 r. i umożliwiła nawiązanie konstruktywnego dialogu między instytucjami, ekspertami naukowymi, grupami interesów i organizacjami pozarządowymi z całego świata, w tym z licznych krajów rozwijających się. Na konferencji podkreślono konieczność stworzenia podstaw naukowych do opracowania międzynarodowych norm dobrostanu zwierząt. W opinii EKES-u WTO powinna podjąć się tego zadania, aby minimalne normy opracowane pod nadzorem OIE mogły być również stosowane w ramach WTO.

2.10

Biorąc pod uwagę negatywne doświadczenia, na przykład niedociągnięcia we wdrażaniu lub stosowaniu bardziej rygorystycznych wymogów na poziomie krajowym, co prowadzi do zakłócania konkurencji, przedsiębiorcy z sektora uważają, że na szczeblu UE zasady należy ustalać za pomocą rozporządzeń. EKES uznaje zalety rozporządzenia, niemniej jednak stwierdza, że Państwa Członkowskie wolą dyrektywy, które pozwalają stosować przepisy przy uwzględnieniu specyfiki krajowej. Dyrektywa jest ponadto postrzegana jako bardziej odpowiedni instrument do wprowadzenia proponowanego zintegrowanego podejścia. Dodatkowo wspólne przepisy w sprawie szczegółów technicznych dotyczących metod chowu nie będą posiadały niezbędnej elastyczności, jeżeli chodzi o stosowane systemy, i zahamują zmiany techniczne w odniesieniu do metod hodowli charakteryzujących się wyższą wydajnością i większym ukierunkowaniem na dobrostan zwierząt. Należy jednakże przekazać Komisji wyraźne przesłanie, że zaniechanie stosowania lub nieprawidłowe wdrażanie nie mogą być tolerowane.

2.11

Paradoksalny jest jednak fakt, że Komisja uzasadnia swój wniosek, a także konieczność wprowadzenia wspólnych przepisów dotyczących zniekształcenia konkurencji brakiem jednorodności przepisów krajowych, podczas gdy w tym samym czasie projekt pozwala na przyjęcie bardziej rygorystycznych zasad krajowych w Państwach Członkowskich. Występowanie wspólnych zasad w UE stanowi zasadniczy punkt wyjścia dla działania UE zmierzającego do osiągnięcia wspólnych zasad na szczeblu międzynarodowym. Jeżeli chodzi o niedociągnięcia Państw Członkowskich lub braki we wdrażaniu dyrektyw, Komisja musi w przyszłości poważnie potraktować zadanie, które nakłada na nią Traktat, i czuwać nad prawidłowym stosowaniem zasad w terminach wyznaczonych przez same Państwa Członkowskie.

2.12

EKES w pełni popiera rozszerzenie dobrowolnych systemów w postaci „kodeksów praktyk” i z zadowoleniem przyjąłby ich zastąpienie wspólnym europejskim systemem, w duchu prawodawstwa w sprawie produktów ekologicznych. W ten sposób konsumenci otrzymaliby możliwość wyboru, a rynek mógłby wykazać, jakie jest zainteresowanie dobrostanem zwierząt na poziomie wyższym niż minimalne wymogi, które obecnie obowiązują. EKES popiera ponadto obowiązkowy system etykietowania produktów UE, w zakresie w jakim będzie on zgodny z zasadami WTO. Oznacza to oczywiście, że istniejące przepisy prawa wspólnotowego muszą być przestrzegane niezależnie od konieczności etykietowania. W wypadku pakowanych kurcząt należy również rozważyć zaznaczanie metody produkcji na opakowaniu, tak, jak to obecnie ma miejsce w wypadku jaj.

2.13

Komisja, zgodnie z tym, co ogłosiła, powinna przedstawić sprawozdanie oparte na nowych dostępnych danych naukowych, które uwzględniałoby nowe badania i doświadczenia praktyczne, w celu dalszej poprawy dobrostanu kurcząt chowanych z przeznaczeniem na produkcję mięsa. Sprawozdanie powinno również poruszać kwestię wpływu parametrów genetycznych na stwierdzone niedociągnięcia. Wniosek musi już teraz uwzględniać konsekwencje selekcji genetycznej. Należy również wprowadzić przepisy dotyczące dobrostanu stad rodzicielskich. Prace powinny rozpocząć się jak najszybciej i — w miarę potrzeby — być poddawane przeglądom w świetle danych dotyczących uboju. W przeciwnym przypadku prace Komisji w tej dziedzinie będą mogły rozpocząć się dopiero 5 lat po przyjęciu dyrektywy, w momencie gdy dane te staną się dostępne.

2.14

EKES przyznaje, że badania stanowią proces długoterminowy, a obowiązujące zasady muszą być dostosowywane do nowych zdobyczy nauki i wiedzy i rozwoju techniki. Dlatego też w przypadku stwierdzenia braków należy zintensyfikować badania w przedmiotowej dziedzinie, a także w innych dziedzinach, w celu powiększenia zakresu i urozmaicenia naszej wiedzy. Dotyczy to zwłaszcza spójności między wskaźnikiem zagęszczenia hodowli a warunkami klimatycznymi i środowiskiem (8). Należy również położyć większy nacisk na bezpieczeństwo biologiczne ze względu na ścisłą interakcję między zdrowiem zwierząt, dobrostanem i środowiskiem, np. w związku z ptasią grypą (9).

3.1

Bez względu na systemy produkcji, zagęszczenie hodowli, wyposażenie techniczne, itp. zarządzanie stadami i dobre praktyki rolne mają decydujący wpływ na dobrostan i zdrowie zwierząt. Z natury rzeczy przepisy prawne i kontrole nie mogą ich zagwarantować ani uwzględnić ich znaczenia w codziennych kontaktach ze zwierzętami, a także w opiece nad nimi. W tym kontekście podstawowe znaczenie mają przepisy analizowanego projektu dyrektywy odnoszące się do instrukcji i wytycznych, kursów i szkoleń oraz inspekcji przeprowadzanych co najmniej dwa razy w roku. EKES wyraża jednakże zaniepokojenie brakiem jakichkolwiek wymogów dotyczących kompetencji i faktem, że doświadczenie może zastępować szkolenia, bez względu na charakter doświadczenia.

3.2

Należy zapewnić niezależność oceny dobrostanu zwierząt i dopilnować, aby ocena była dokonywana przez dostatecznie przeszkolonych kontrolerów posiadających doświadczenie w ocenie warunków ochrony zwierząt. Tym samym Komitet popiera opracowywanie jednolitych sprawozdań w Państwach Członkowskich.

3.3

Do celów większej przejrzystości należy ponadto sprecyzować, że zakłady, w których wskaźnik zagęszczenia hodowli nie jest zbyt wysoki, będą podlegały kontroli wyłącznie w ramach „pakietu higieny”. Jednocześnie należy nałożyć wymóg prowadzenia uznanych programów szkoleń oraz dokumentowania szkoleń obejmujący wszystkie zakłady powyżej określonej wielkości.

3.4

Wymogi dotyczące maksymalnego stężenia NH3 i CO2 muszą zostać sformułowane w taki sposób, aby w normalnych warunkach limity nie były przekraczane. W przypadku nietypowej sytuacji klimatycznej przekroczenie tych progów w większości dobrze zorganizowanych systemów produkcji będzie niemożliwe.

3.5

Projekt dyrektywy przewiduje, że „wszystkie budynki powinny posiadać oświetlenie o minimalnej intensywności 20 luksów przy włączonym świetle, mierzone na poziomie oka ptaka” a „oświetlenie powinno być dostosowane do 24-godzinnego rytmu z okresami zaciemnienia trwającego co najmniej w sumie 8 godzin, z czego co najmniej 4 godziny nieprzerwanego zaciemnienia”. Przepis ten jest zgodny z zaleceniem Rady Europy (10). Natomiast specjaliści z sektora, na podstawie raportów naukowych i doświadczenia praktycznego, za wystarczające uznają oświetlenie minimalne o sile 15 luksów przez pierwszych 14 dni a po ich upływie oświetlenie o minimalnej intensywności 5 luksów, przy nieprzerwanym okresie zaciemnienia wynoszącym co najmniej cztery godziny. Podkreślają przy tym, że próby oświetlania pomieszczeń światłem o większym natężeniu i dłuższe okresy zaciemnienia przekładały się na wzrost uszkodzeń opuszki podeszwowej i odrzucania zwierząt ze względu na uszkodzenia skóry. EKES uważa, że należy znaleźć optymalne rozwiązanie, zaś polityka w tej dziedzinie musi opierać się na najbardziej relewantnych odkryciach naukowych i praktycznych doświadczeniach. W przypadku wątpliwości lub niewystarczającej dokumentacji należy przeprowadzić dodatkowe badania, aby obowiązujące przepisy mogły zostać dostosowane i w każdym momencie były odzwierciedleniem najlepszych dokonań w przedmiotowej dziedzinie.

3.6

Analizowany projekt dyrektywy przewiduje możliwość interwencji w zakładach, gdzie zagęszczenie hodowli jest największe, w przypadku przekroczenia współczynnika śmiertelności wynoszącego 1 % plus 0,06 % pomnożone przez wiek stada przy uboju w dniach, co daje wskaźnik około 3,5 %. Specjaliści z sektora za uzasadniony uważają maksymalny próg śmiertelności wynoszący 0,12 % dziennie i są zdania, że pomimo braku związku między dobrostanem a śmiertelnością w ciągu pierwszych siedmiu dni, limit może zostać racjonalnie wyznaczony na 1,5 %, jeżeli pojawi się taka potrzeba. W opinii EKES-u w tej dziedzinie, jak i w pozostałych dziedzinach, należy wyznaczyć limit na poziomie odzwierciedlającym praktyczne możliwości prawidłowo funkcjonującej hodowli. W hodowlach, w których stwierdzono poważne nieprawidłowości, należy ponadto przewidzieć zastąpienie rejestracji współczynnika śmiertelności i zapalenia skóry w okolicach opuszki podeszwowej rejestracją na przykład schorzeń i zapalenia otrzewnej.

3.7

Komisja przedstawić powinna wyczerpujące opisy wraz ze zdjęciami opuszek podeszwowych w różnych grupach w celu standaryzacji klasyfikacji.

4.1

Z zastrzeżeniem uwag przedstawionych powyżej, EKES zasadniczo popiera podejście Komisji i szczegółowe przepisy projektu dyrektywy. Wyznaczenie różnych progów w odniesieniu do natężenia oświetlenia, maksymalnego stężenia NH3 i CO2, wskaźnika śmiertelności i uszkodzeń opuszki podeszwowej musi odzwierciedlać praktyczne możliwości zakładów w normalnych warunkach funkcjonowania.

4.2

Jakiemukolwiek zmniejszeniu zagęszczenia hodowli w stosunku do obowiązujących praktyk musi bezwzględnie towarzyszyć klauzula w sprawie dobrostanu w zasadach handlu międzynarodowego. Pozwoli to UE na opracowanie zasad równoważnych z zasadami stosowanymi w odniesieniu do importu z krajów trzecich, tak aby stwierdzone niedociągnięcia w głównych państwach eksportujących spoza UE nie przeszkodziły w przyjęciu racjonalnej i uzasadnionej normy wewnątrz UE. W przypadku braku akceptacji na szczeblu międzynarodowym UE zmuszona będzie do podjęcia jednostronnych działań, aby zwrócić należytą uwagę na potrzebę zmiany sytuacji prawnej i pozwolić lepiej zrozumieć konieczność takowej zmiany. W przeciwnym wypadku należy oczekiwać, że produkcja w znacznym stopniu przeniesiona zostanie do krajów, w których obowiązują mniej surowe normy. Komisja powinna jednocześnie przeprowadzić szczegółową analizę ekonomiczną rozwoju sytuacji dwa lata po wejściu w życie dyrektywy w Państwach Członkowskich.

4.3

Ponieważ badania naukowe są procesem długotrwałym, zasady powinny być dostosowywane do nowych zdobyczy wiedzy i nauki oraz rozwoju techniki. Jednocześnie należy zintensyfikować badania w celu dostarczenia bardziej kompletnych danych w dziedzinach, w których odnotowano niedociągnięcia.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/29

1.1

Program niniejszy ma na celu wspieranie współpracy między obywatelami i ich organizacjami z różnych krajów, umożliwiając spotkania, wspólne działania i kształtowanie własnych poglądów w kontekście europejskim, który wykracza poza wizje narodowe, w poszanowaniu dla ich różnorodności. Wzajemne zrozumienie, solidarność i poczucie przynależności do Europy mają fundamentalne znaczenie dla zaangażowania obywateli.

1.2

Proponowany program zapewnia ciągłość obecnego programu na rzecz udziału społeczeństwa obywatelskiego i stwarza możliwości nowych działań, jednocześnie zapewniając pewien stopień elastyczności, który pozwoli na dostosowanie się do przyszłego rozwoju sytuacji.

1.3

Ogólnym celem programu, którego dotyczy wniosek, jest przyczynienie się do, cytując treść wniosku:

1.4

Biorąc pod uwagę obecną sytuację oraz wyżej określone potrzeby, najbardziej odpowiednimi szczegółowymi celami, które powinny być realizowane na poziomie ponadnarodowym są:

1.5

Do osiągnięcia tych celów dąży się poprzez następujące trzy typy działań: Działanie 1: Aktywni obywatele dla Europy (projekty miast partnerskich, projekty obywatelskie i środki wsparcia); Działanie 2: Aktywne społeczeństwo obywatelskie w Europie (strukturalne wsparcie dla organizacji badających europejską politykę publiczną, strukturalne wsparcie dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego na poziomie europejskim, wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego; Działanie 3: Razem dla Europy (wydarzenia medialne, badania, narzędzia informacji i rozpowszechniania).

2.1

Komisja proponuje podnieść kwestię rozwoju obywatelstwa europejskiego do rangi podstawowego priorytetu w działaniach Unii (1). To „nadanie rangi podstawowego priorytetu” wydaje się EKES-owi nie tylko sprawą słuszną, lecz również pilną o znaczeniu decydującym dla dalszej integracji europejskiej. Niska frekwencja podczas ostatnich wyborów do Parlamentu Europejskiego, o której wspomina uzasadnienie programu, nie jest jedynym czynnikiem wskazującym na pilność tej sprawy. Kolejne metamorfozy europejskiego Traktatu konstytucyjnego wskazują, że brak zaangażowania i uczestnictwa obywateli europejskich w proces integracji europejskiej pociąga za sobą nieufność wobec instytucji unijnych i może prowadzić do braku akceptacji dla integracji.

2.2

Sytuacja ta jest wspólna, naturalnie w różnym stopniu, dla wszystkich państw członkowskich i dotyczy lub będzie dotyczyć państw kandydujących. Z tego punktu widzenia, pozytywnym jest fakt, że program w równym stopniu kierowany jest do państw członkowskich i kandydujących.

2.3

Ów niski poziom przyswojenia sobie istniejących już obecnie realiów integracji europejskiej, choć nie wyraża się tak samo w każdym kraju, ze względu na różne sposoby ratyfikacji wybrane w każdym państwie i choć zjawisko to nie występuje wszędzie w jednakowym natężeniu, wydaje się dotyczyć w różnym stopniu wszystkich Państw Członkowskich.

2.4

Nawet jeśli debata europejska ma miejsce — i jest ona bardzo intensywna i bezprecedensowa, jak na przykład w krajach, które zechciały i mogły wybrać ratyfikację Traktatu konstytucyjnego drogą referendum — debata ta dotyczy raczej tożsamości narodowej i obywatelstwa własnego kraju (oraz ich ochrony, i to często w perspektywie obronnej czy wręcz „nacjonalistycznej”) niż rzeczywistego dorobku wspólnotowego, zdobyczy jaką jest Traktat konstytucyjny, szczególnie w odniesieniu do polityki socjalnej (temat słusznie uważany za główny wykładnik obywatelstwa), polityk demokratycznych (obciążonych nieomal powszechnymi i najczęściej bezpodstawnymi zarzutami Europy a-demokratycznej, technokratycznej, nieomal celowo odsuwającej obywateli od udziału w podejmowaniu decyzji).

2.5

Choć program obejmuje lata 2007 — 2013 i wybiega więc poza okres, kiedy wszystkie Państwa Członkowskie przejdą już przez taką czy inną procedurę ratyfikacyjną Traktatu konstytucyjnego, propozycja ta, dyskusja na jej temat oraz jej przyjęcie w obecnym kontekście, natychmiast wywrą wpływ na centralną kwestię obywatelstwa europejskiego, takim jakim nam ono jest „tu i teraz”. Tymczasem program obejmujący lata 2007/2013 w zbyt wielkim stopniu kopiuje decyzję Rady z roku 2004 (2). Przyznane mu są niewielkie środki, a metody, za którymi się opowiada, choć sprawdzone, nie wnoszą innowacji w wystarczającym stopniu w obliczu wyzwań, które dziś stawiane są w jeszcze wyraźniejszy sposób. Tymczasem problem występuje już obecnie, a rodzące się dziś dzieci będą miały w 2013 roku 8 lat i mentalność tych przyszłych obywateli Europy będzie już w swym zarysie częściowo ukształtowana.

2.6

EKES jest przekonany, że obecny kontekst oraz przeprowadzona w nim debata nad nowym programem „Obywatele dla Europy” na okres od 2007 do 2013 r. paradoksalnie sprzyjają postawieniu wreszcie ważnych pytań odnośnie obywatelstwa europejskiego. Mając na celu przekroczenie ram nieco konwencjonalnych wystąpień na temat jedności w różnorodności, w których, jeśli nie zachowa się uwagi, podkreślana jest jedynie różnorodność, a wręcz heterogeniczność. Popiera więc on wniosek, by przedłużyć program na okres od 2004 do 2006 r., nie czekając nawet na zewnętrzne sprawozdanie oceniające przewidziane najpóźniej na koniec 2006 r. (ważkość oceny zostaje utrzymana). EKES pragnie odegrać istotną rolę scalającą w nadawaniu znaczenia temu programowi. Wyobraża sobie również, że taki program powinien zapewnić ciągłość z realizowanym w tym samym momencie programem uczestnictwa obywatelskiego, choć w dużym stopniu podziela surowe krytyki braku ambicji, jakie Parlament Europejski i niektóre organizacje społeczeństwa obywatelskiego wysunęły pod adresem bieżącego programu. Jego propozycje zmierzają więc do tego, by program na okres od 2007 do 2013 r. nie był tylko przeróbką obecnego programu.

2.7

Jest oczywiste, że niniejszy program nie obejmuje całości problematyki obywatelstwa europejskiego, zważywszy na nadzwyczaj skromne środki do jego dyspozycji, nieproporcjonalne do tego, co sugeruje wielość jego celów i dziedzin, jakie obejmuje. Tymczasem jest on jej głównym ogniwem, gdyż „aktywne obywatelstwo europejskie” określane jest jako zdolność obywateli do organizowania się w sposób autonomiczny, by podjąć się odpowiedzialności i skorzystać z uprawnień w odniesieniu do polityk publicznych w celu ochrony i zapewnienia rozwoju dóbr publicznych (3). Wobec tego EKES stanowczo wnosi o ustalenie nienaruszalności przyznanego budżetu (235 mln euro na 7 lat!) bez względu na ostateczne postanowienia wynikłe z dyskusji na temat perspektyw finansowych Unii Europejskiej.

2.8

Jeśli kontekst będzie wymagał przeskoku jakościowego, EKES również się do tego przychyla. W tej perspektywie EKES pragnąłby, żeby przyspieszyć badanie kontekstowe obecnego poczucia przynależności obywateli do Unii Europejskiej, bądź też choćby stworzenie wspólnej bazy przeprowadzonych już badań umożliwiającej wystawienie wystarczająco dogłębnej diagnozy.

2.9

Stwierdzenie, że „obywatele Europy odnoszą się z pewnym dystansem do instytucji europejskich i z trudnością identyfikują się z procesem integracji europejskiej (4)” w oczach EKES-u wydaje się być paradoksalnym efektem, z jednej strony nieznajomości i niezrozumienia rzeczywistych „artykulacji mechanizmu” wspólnotowego, jego własnej logiki, niezaprzeczalnej tendencji do zamykania się w swym własnym kręgu czy to z przyczyn nacjonalistycznych, czy też w odruchu obronnym, co jest skutkiem występowania różnych niebezpieczeństw oraz obiektywnych lub subiektywnych obaw mających swe źródło w globalizacji, a z drugiej strony — braku uznania obywatelstwa europejskiego w jego obecnym kształcie, a zwłaszcza w jego przejawach najbardziej aktywnych i najlepiej zorganizowanych.

2.10

Z tego punktu widzenia można byłoby wnosić, że znaczne przybliżenie, różnorakie możliwości przemieszczania się (nawet jeśli mobilność ta jest niewystarczająca w porównaniu z możliwościami jakie oferuje integracja europejska), fizyczne i materialne zniesienie granic, wspólna waluta, jednolity rynek, są nie dość często wymieniane: „wspólna tożsamość Europejczyków nie jest dostrzegana, gdyż nie jest nazwana” (5). Tymczasem, a jest to tym bardziej widoczne w spojrzeniu na Europę z zewnątrz, podczas podróży czy życia poza jej granicami, „European way of life” jest rozpoznawalny wszędzie, atrakcyjny dla wszystkich.

2.11

Obecny powrót do zacieśnionego poczucia tożsamości narodowej nie może przesłaniać zaawansowanego już poziomu spójności i jakości życia europejskiego, istniejących form demokracji i uczestnictwa. Bardziej ambitny program „aktywnego obywatelstwa europejskiego” może osłabić, złagodzić, przekształcić owe zacieśnione poglądy.

2.12

Tak czy inaczej, i to bez względu na trudności, bądź wręcz chwilowe zastoje, jakie mogą wystąpić w czasie obecnych debat nad ratyfikacją Traktatu konstytucyjnego oraz oczywiście burzliwy okres, jaki potem nastąpi w procesie integracji europejskiej, EKES uważa, że sytuacja jest nadzwyczaj korzystna dla podniesienia problematyki czynnego obywatelstwa europejskiego. Odnośny program na okres 2007 — 2013 r. musi zostać zanalizowany i jeśli to możliwe pogłębiony, szczególnie uwzględniając kontekst, w którym obywatele, bez względu na ich opinie, ponownie zainteresują się Europą, możliwością bezpośredniego, czy za pośrednictwem organizacji celowo przez nich ku temu powołanych, wywierania przez nich wpływu na europejski proces decyzyjny.

2.13

EKES proponuje więc zorganizować otwarte sympozjum, które pozwoli całościowo omówić problematykę obywatelstwa europejskiego w tym nowym kontekście, dogłębnie przemyśleć to pojęcie, a nie ograniczyć się do udzielenia osobno odpowiedzi w wielu różnych programach, nie dość czytelnych i niezbyt skutecznych. EKES mógłby podjąć się zorganizowania takiego sympozjum. Cieszy go fakt, że Komisja pozytywnie wyraża się o takiej inicjatywie (6).

3.1

EKES, europejska instytucja zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, wpisana w traktaty na równi z innymi instytucjami europejskimi — mimo iż docenia, że przedstawiono jej do zaopiniowania taki program — bez formalnego wymogu — sądzi, że propozycja przedstawiona Radzie i Parlamentowi Europejskiemu mogłaby zyskać więcej, jeśli zostałaby przedstawiona Komitetowi jeszcze wcześniej. Rzeczywiście program ten był przedmiotem szerokiej konsultacji w sieci od grudnia 2004 do lutego 2005 r. (około tysiąca odpowiedzi) i forum konsultacyjnego (zebrało się 350 uczestników) 3 — 4 lutego 2005 r. Jednak korzystanie w większym zakresie z roli EKES-u jako organu konsultacyjnego pierwszej instancji, a nie tylko wydającego „opinie ex ante” mogłoby stanowić jeden ze sposobów przeciwdziałania wielu przyczynom rezerwy, z jaką obywatele europejscy odnoszą się do możliwości, poprzez organizacje lub też indywidualnie, rzeczywistego wpływania na decyzje Unii.

3.2

EKES żałuje, że program odnoszący się do trzech typów rozwiązań, jakie proponuje Komisja w kwestii rezerwy obywateli wobec instytucji europejskich, nie pozwala na całościowe ujęcie problematyki. Choć EKES przywiązany jest do metody szeregowania rozwiązań ze względu na tematykę i sugeruje, aby te trzy typy rozwiązań zostały również zebrane w programie zbiorczym. Program zbiorczy pozwoliłby na ujęcie wszystkich elementów problematyki, na pracę nad ich wspólnymi celami, ich spójnością i komplementarnością.

3.3

Informowanie obywateli na temat instytucji europejskich, polityka komunikowania o kwestiach europejskich, świadomość praw jakie wypływają z posiadania obywatelstwa europejskiego i poczucie przynależności, tożsamość europejska, wszystkie te zagadnienia stanowią całość. Tymczasem o ile program przedstawiony przez Komisję wspomina o komplementarności wobec innych programów i instrumentów wspólnotowych, brak mu jasności w tej podstawowej kwestii i nic nie mówi o sposobie, w jaki można by zapewnić spójność celów i działań. Nieodpowiednie rozgraniczenie tych trzech zagadnień nie będzie sprzyjało odwróceniu niekorzystnej tendencji charakteryzującej obecnie poczucie przynależności czy tożsamości europejskiej.

3.4

EKES chciałby mieć pewność, że obecny program będzie jednocześnie ożywiającym bodźcem do zorganizowania kampanii informowania i komunikowania na temat instytucji europejskich i praw obywateli europejskich. Informacja ta powinna dotyczyć też istnienia i roli EKES-u, co nie jest dostatecznie uwypuklane w komunikatach europejskich rozpowszechnianych przez inne instytucje europejskie. Sam EKES powinien ponownie zastanowić się nad swoją strategią informacyjną, niedostateczną w porównaniu z rolą, jaką pragnie on odegrać jako instytucja par exellence do tego powołana, w kształtowaniu się aktywnego obywatelstwa europejskiego.

3.5

Choć przedstawiony program zdaje się przedstawiać prawidłową ocenę dystansu obywateli wobec instytucji europejskich i ich trudności w znalezieniu sobie miejsca w procesie integracji europejskiej, nie zdaje się on wyciągać z tego wszystkich wniosków. Widać to już w zastosowaniu słów i wyrażeń, podczas gdy wiadomo, że wybór nazwy dla tego kryzysu tożsamości, udziału, może odegrać ważną rolę w procesie przezwyciężania go. Wydaje się mało prawdopodobne, żeby można było przedstawić program, dysponujący skromnymi środkami w porównaniu do jego wyzwań, który pozwoli „przyznać obywatelom główne miejsce” w integracji europejskiej. Kto w to uwierzy? Tak samo, poza znacznymi zmianami jak np. przygotowanie projektów wieloletnich, wspólne opracowanie i wymiana doświadczeń, rozszerzenie kręgu partnerów projektów, zmniejszenie ograniczeń wobec beneficjentów, wspieranie imprez na dużą skalę, szczególnie w kontekście dialogu międzykulturowego, trudno jest dopatrzyć się decydujących innowacji, które mogłyby przyczynić się do rzeczywistej zmiany w obecnym układzie, wziąwszy pod uwagę o jaką stawkę toczy się gra (prawidłowo ocenioną w uzasadnieniu programu).

3.6

Odnosi się ogólne wrażenie nadmiernej ciągłości wobec programu na okres 2004 — 2006 r. Należałoby zaniechać udzielania wsparcia strukturalnego ponownie przyznanego pewnej liczbie organizacji, wyraźnie określonych w programie jako organizacje realizujące a priori cele zgodne z europejskim interesem ogólnym i zastąpić je procedurą nieograniczoną w dostępie do funduszy, opartą na jasnych i przejrzystych kryteriach. Samo pojęcie „ogólnego interesu europejskiego” powinno zostać uściślone, by można było się nim posługiwać.

3.7

EKES jest całkowicie świadomy faktu, że program ten jest szczególnie otwarty na stowarzyszenia i organizacje pozarządowe, które nie korzystają w takim stopniu jak inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, a zwłaszcza partnerzy społeczni, z dostępu do innych programów i sposobów pozwalających w dużym stopniu uczestniczyć w propagowaniu aktywnego obywatelstwa europejskiego.

Niemniej, w trosce o prawidłowe rozpoznanie woli wyrażanej przez partnerów społecznych i inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, towarzystwa wzajemnej pomocy, spółdzielnie do widocznej współpracy konkretnie na rzecz owego propagowania, program powinien być otwarty również dla nich, pod względem formalnym i praktycznym. Licząc się zarazem z tym, że w zamian, w innych pozycjach budżetowych, partnerzy społeczni będą musieli zwrócić większą uwagę na współistnienie ze stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi.

3.8

EKES ponownie nalega, jak już to wielokrotnie czynił, na pilną konieczność określenia otwartego obywatelstwa europejskiego związanego ze specyficznymi prawami i dostępnego dla każdej osoby mieszkającej na stałe i legalnie lub od dłuższego czasu na terytorium Unii Europejskiej (7). Włączenie do Traktatu konstytucyjnego Karty Praw Podstawowych oraz przystąpienie Unii Europejskiej do konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności pociągają za sobą uznanie obywatelstwa, które można by nazwać „cywilnym”, względnie niezależnego od obywatelstwa krajowego państwa członkowskiego. Należałoby „zalegalizować” ten pierwszy krok w stronę obywatelstwa uczestniczącego dla wszystkich osób zamieszkujących w sposób trwały terytorium Unii Europejskiej, jeśli chcemy rzeczywiście ustanowić własną tożsamość, własne obywatelstwo europejskie. Jeżeli naprawdę nie chcemy, aby abstrakcyjne obywatelstwo europejskie nakładało się po prostu na obywatelstwo krajowe Państw Członkowskich.

3.9

Z punktu widzenia EKES-u wciąż jest, i nadal będzie, trudno dokonać postępów w tej podstawowej dziedzinie obywatelstwa europejskiego, jeśli stopniowo nie wypracujemy konkretnych jego przejawów, nie dających się sprowadzić do obywatelstwa krajowego. Bez określenia pewnej liczby obowiązków w powiązaniu z prawami wynikającymi z jednolitego i jednoczącego nas obywatelstwa europejskiego. Z tego powodu, niezastosowanie aktu prawnego, co może być zrozumiałe zważywszy na brak odpowiednich konkretnych przejawów tego konceptu, w celu promowania szerszego uczestnictwa obywateli, jest sporne jeśli zmierzamy, choćby stopniowo, w stronę ustanowienia praw i obowiązków wynikających z obywatelstwa europejskiego. EKES uważa, że należałoby dążyć do postępu w tych dziedzinach, bez względu na rodzaj konkretnego przejawu czy wybraną symbolikę: np., wykraczając poza wprowadzenie europejskiej służby cywilnej dla młodzieży, która już została zaproponowana przez Komisję, (z jednej strony osobisty, choćby minimalny, wkład do zasobów europejskich, nawet jeśli chodzi o trudny do podjęcia temat lub o wybory przedstawicieli ludności tego samego dnia we wszystkich państwach) wybory dotyczące wszystkich państw Unii.

4.2.1

Zdaniem EKES-u ta część programu mogłaby zostać wyraźnie uwypuklona. Wspólne przedsięwzięcia i spotkania na poziomie ponadnarodowym są podstawą obywatelstwa europejskiego. EKES sądzi, że chcąc podkreślić aspekt solidarności i wzajemności, zwłaszcza w ramach działań wolontariackich, program powinien być powiązany z kwestią możliwości ostatecznego uregulowania sprawy statusu prawnego Europejskiego Stowarzyszenia, Europejskich Towarzystw Wspólnych Ubezpieczeń czy fundacji europejskich, choć nie jest ona jego częścią.

4.2.2

Zdaniem EKES-u i zgodnie z programem, umocnienie sieci europejskich jest tu elementem decydującym. Tym niemniej EKES ponownie podkreśla, że wszystkie sieci europejskie powinny mieć jednakową możliwość dostępu do tego wsparcia strukturalnego, a żadna organizacja nie powinna być finansowana a priori, nawet jeśli Komisja czuwa nad tym, by finansowanie nie było „automatyczne”, a odnosiło się do wartościowych projektów. Zresztą finansowanie projektów, nawet na niewielką skalę, jest kwestią o znaczeniu podstawowym, gdyż pozwala ono organizacjom krajowym i lokalnym, pozostającym w bezpośrednim kontakcie z obywatelami, na osiągnięcie wymiaru europejskiego i przyczynienie się do zmniejszenia dystansu dzielącego obywateli od instytucji europejskich. EKES wyraża skądinąd zadowolenie z faktu, że program ten pozwala, dotując niewielkie projekty, na pojawianie się inicjatyw ponadnarodowych autorstwa sieci krajowych, nawet jeśli nie obejmują one wszystkich państw członkowskich.

4.2.3

EKES z wielkim niepokojem odbiera wszelkie propozycje Komisji, takie jak DG ds. Sprawiedliwości, Wolności i Bezpieczeństwa (8), które w imię bezpieczeństwa, w imię walki z terroryzmem, prowadzą do rzucania podejrzeń na ogół stowarzyszeń i organizacji pozarządowych, jako że ze swojej natury mogą być one podatne na przenikanie tego typu zjawisk do ich struktur. Efektem czego, w obliczu przeładowanych biurokratycznych przepisów, to na stowarzyszeniach spoczywać będzie ciężar dowodu w tej kwestii. Jeśli działanie to miałoby się skonkretyzować, prowadziłoby pod względem merytorycznym i ideowym w dokładnie przeciwną stronę niż omawiany program.

4.2.4

EKES uważa, że w tym celu i zgodnie z opinią Parlamentu Europejskiego, zarówno jemu jak i Komitetowi Regionów powinna zostać wyraźnie powierzona odpowiedzialność za koordynowanie działań konsultacyjnych z organizacjami społecznymi i samorządami terytorialnymi, za opracowanie syntez opinii i zadbanie o to, by zostały one przekazane innym instytucjom wspólnotowym. jak również za zapewnienie właściwego przekazywania informacji na wyższe szczeble. Należy zalecić, by Parlament Europejski konsultował się systematycznie i formalnie na ten temat z EKES-em i KR-em.

4.2.5

Cel partnerstwa formalnego (9), a nie doraźnego, opartego na równorzędności przy zachowaniu różnorodności funkcji, między Parlamentem i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, partnerstwa, któremu instytucje europejskie nadałyby odpowiednią strukturę, staje się elementem decydującym, tymczasem zamiar ten jest obecnie daleki od urzeczywistnienia, a wręcz nie jest nawet przedmiotem przemyśleń. Program na rzecz aktywnego obywatelstwa europejskiego powinien dążyć do wyeliminowania wszelkich śladów zhierarchizowanej wizji instancji europejskich, jako że kultura europejska jest również kulturą współudziału we władzy i funkcjach.

4.3.1

Zdaniem EKES-u podstawowym celem tego programu powinno być skupienie się na dialogu międzykulturowym i wewnątrzeuropejskim. Obecna debata na temat Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy ukazuje, że zbagatelizowano nieznajomość wewnątrzeuropejskich różnic kulturowych, inercję stereotypów, antytetyczną czasem naturę podstawowych źródeł, szczególnie prawa i konstytucji, które określają wizję świata w każdym Państwie Członkowskim. Tak samo nie doceniono zbieżności sposobu życia, wartości, sposobu postrzegania świata, zapewnienia że pojęcie „homo europeus” wyraźnie odróżnia Europejczyka od wszystkich innych obywateli naszej planety. Ów „homo europeus” jest owocem rzeczywistego wdrożenia duchowego i moralnego dziedzictwa Unii Europejskiej, które opiera się na niepodzielnych i uniwersalnych wartościach godności ludzkiej, wolności, równości i solidarności; bazuje na zasadzie demokracji i państwa prawa. Umieszcza osobę ludzką w centrum swoich działań ustanawiając obywatelstwo UE i tworząc przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Należy więc intensywnie promować wydarzenia medialne, narzędzia informacji i rozpowszechniania, badania nie tylko nad rzeczywistą różnorodnością (a nie nad stereotypowymi różnicami), lecz również, a może przede wszystkim, nad ową „European way of life”. Kultura europejska nie opiera się jedynie na odziedziczonych wartościach, lecz jest owocem samej integracji europejskiej, jednolitego rynku, wspólnej waluty, zjednoczenia Europy z samą sobą (po rozszerzeniu na kraje Europy Wschodniej). Jednak w trosce o to, by te wydarzenia medialne umacniały poczucie przynależności i tożsamości europejskiej, jest rzeczą podstawową, by obywatele i ich organizacje zostali włączeni w proces kształtowania i realizacji tego konceptu, albo wręcz, by byli jego pomysłodawcami, gdyż to właśnie oni są najlepiej w stanie określić podstawowe elementy i symbole składające się na tę tożsamość, która towarzyszy im w życiu codziennym.

4.3.2

Ze swej strony i w ramach swych kompetencji, EKES uważa, że jego wkład w promowanie wymiaru społecznego kultury, w organizowanie trwałego, dzięki odpowiednim instrumentom, sprawnego partnerstwa z Parlamentem Europejskim w tej dziedzinie, stanowi podstawowy warunek określenia i stałego kształtowania wspólnej tożsamości kulturowej obywatela Europy. Tożsamość kulturowa, której nie można osiągnąć jedynie poprzez zachowanie dziedzictwa kulturowego, często w o wiele mniejszym stopniu wspólnego niż chciałoby się to przyznać. Wspólne obywatelstwo europejskie ma wyraźny wymiar współczesny. Powstaje ono w wyniku decyzji coraz większego jednoczenia Państw Europy, całej Europy, poprzez trudną, choć zasadniczą kwestię dzielenia się swą suwerennością. Bo, jak to ujął Claude Lévi-Strauss „żyłem w epoce, kiedy tożsamość narodowa była jedyną możliwą do pomyślenia podstawą stosunków między państwami. Wiadomo do jakich katastrof to doprowadziło.” Kultura dzielenia się suwerennością, a nie porzucenie suwerenności, oto obecna, a zatem i przyszła kultura i tożsamość obywatela Europy.

5.1

Kwestia obywatelstwa europejskiego jest sednem kryzysu, który powstał po odrzuceniu przez niektóre państwa europejskiego Traktatu konstytucyjnego. Przybliżenie instytucji europejskich obywatelom bardziej niż kiedykolwiek musi stać się centralnym zagadnieniem w działaniach i w polityce Komisji szczególnie poprzez promowanie aktywnego obywatelstwa europejskiego. Koniecznym jest więc dogłębne przemyślenie tego zagadnienia przez wszystkie podmioty tego sektora, zanim zostanie przyjęty nowy program na lata 2007 — 2013.

Okazją do takiej refleksji mogłoby być sympozjum opisane w punkcie 2.11 niniejszej opinii, którego organizacji mógłby się podjąć EKES.

5.2

Na jego forum można by otwarcie dyskutować o aktywnym obywatelstwie europejskim, określając prawa i obowiązki obywateli europejskich, różne od tych, które pociąga za sobą obywatelstwo państw członkowskich.

Należałoby umożliwić zanalizowanie definicji i sposobów korzystania z praw gospodarczych, społecznych, politycznych itp. oraz w odniesieniu do środowiska naturalnego właściwych aktywnemu obywatelstwu europejskiemu, zwłaszcza w kwestiach solidarności i bezpieczeństwa (natychmiast nasuwa się tu na myśl bezpieczeństwo cywilne), które następnie zostałyby przedłożone do przyjęcia we wspólnym europejskim głosowaniu powszechnym.

5.3

EKES uważa, że konkretyzacja europejskiego statutu Stowarzyszenia stanowi na obecnym stadium, mimo rzeczywistych trudności w jej osiągnięciu, palącą konieczność, jeśli pragniemy nadać aktywnemu obywatelstwu europejskiemu właściwe ramy wykraczające poza prosty i dyskusyjny, „bezpiecznościowy” kodeks postępowania.

5.4

W każdym razie, jakikolwiek byłby wynik negocjacji budżetu europejskiego, EKES domaga się, by budżet bieżącego programu był rzeczą świętą, jako że stanowi minimalną kwotę na rzecz kluczowego elementu rozwoju obywatelstwa europejskiego, którą Komisja słusznie podnosi do rangi „zasadniczego priorytetu” unijnych działań. Jednocześnie EKES proponuje nie ograniczać się do zapowiedzianego budżetu wynoszącego 0,55 euro na mieszkańca na sześć lat, lecz zgromadzić wszystkie możliwe synergie pomiędzy różnymi Dyrekcjami Generalnymi Komisji, by zebrać wspólne cele i środki przynależące do tej sprawy, która jako kwestia centralna o dużym znaczeniu dla przyszłości dotyczy wszystkich instytucji europejskich. Dlatego też polityka unijna dotycząca aktywnego obywatelstwa powinna zostać opracowana przez stały zespół międzyinstytucjonalny gromadzący przedstawicieli wszystkich Dyrekcji Generalnych Komisji zainteresowanych tą kwestią oraz wszystkich innych instytucji unijnych.

5.5

EKES sugeruje, by cykl nauczania podstawowego, a nie tylko programy związane z uczeniem się przez całe życie, stał się miejscem i chwilą, w których kształtuje się obywatelstwo europejskie poprzez nauczanie go i gdzie nie jest on jedynie poddawany zabiegom kosmetycznym (ubarwianie, nalepki, kaszkiety, imprezy itp.). Obywatelstwo nie dotyczy wyłącznie osób w aktywnych przedziałach wiekowych.

Również Komisja mogłaby zaproponować Państwom Członkowskim zapisanie w ich programach szkolnych modułu oraz określenie zakresu wiedzy o Unii Europejskiej oraz zagadnień dotyczących obywatelstwa europejskiego. Należałoby przewidzieć stworzenie programu typu „Erasmus” dla nauczania podstawowego dostosowanego do tej grupy wiekowej i wykraczającego poza tradycyjny model wymiany językowej.

Należy wykorzystać wszystkie możliwości, jakie stwarzają nowe technologie informacyjne i komunikacyjne, zwłaszcza dzięki informowaniu i nauczaniu w sposób interaktywny, poprzez zabawę i aktywne uczestnictwo (dla każdego nowego nośnika tego typu można by powołać komisję oceniającą złożoną z psychologów) wykraczając poza charakter statyczny i mało atrakcyjny obecnych stron internetowych instytucji europejskich. Takie sugestie i propozycję są koherentne z programem Comenius, którego cele to:

5.6

W odniesieniu do poszczególnych działań należy promować równomiernie działania na wszystkich szczeblach, zwracając uwagę na to, by mikroprojekty, których podmiotami są obywatele i które przyczyniają się równocześnie do propagowania tożsamości europejskiej na poziomie lokalnym i krajowym, nie zostały wyeliminowane na korzyść poparcia udzielanego sieciom europejskim. Środki przyznawane różnym rodzajom działania należy rozdzielić jedynie według kryterium ich wpływu na aktywne obywatelstwo europejskie i na udział obywateli w procesie integracji europejskiej i w określaniu i wdrażaniu polityk Unii Europejskiej.

5.7

EKES pragnie z całą mocą poprzeć projekt Komisji zmierzający, na płaszczyźnie technicznej, do znacznego uproszczenia procedur w jednej dziedzinie (bezpośredni i aktywny udział samych obywateli), która w mniejszym niż gdzie indziej stopniu cierpi w wyniku napotykania na biurokratyczne przeszkody.

5.8

EKES jest przekonany, że „stworzenie” cech właściwych pojęciu obywatelstwa europejskiego, nie dających się sprowadzić do sumy obywatelstw narodowych (bez względu na to, czy dotyczyć one będą symboli, wymiaru gospodarczego, społeczno-politycznego, kulturalnego, prawnego) jest obecnie absolutnym priorytetem Unii Europejskiej, oraz że promowanie obywatelstwa aktywnego może znacznie się do tego przyczynić. Komitet jest gotów uczestniczyć w tym projekcie koordynując konsultacje z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i ułatwiając zrozumienie stanowiska i jego uwzględnienie przez inne instytucje europejskie.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/35

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjmuje do wiadomości przyjęcie Europejskiego Paktu na rzecz Młodzieży i jego rozwinięcie w omawianym komunikacie Komisji w sprawie europejskich polityk dotyczących młodzieży. Komunikat ten tworzy podstawy, które mogą służyć za punkt wyjścia do opracowywania polityk w dziedzinach dotyczących młodzieży w Unii Europejskiej.

1.2

Los Europy zależy coraz bardziej od jej zdolności do wspierania społeczeństw otwartych na dzieci i młodzież. Przyjęcie Europejskiego Paktu na rzecz Młodzieży w r. 2005 na wiosennej sesji Rady Europejskiej w ramach zrewidowanej strategii lizbońskiej skoncentrowanej na wzroście i zatrudnieniu jest uznaniem faktu, że integracja młodzieży w społeczeństwie i życiu zawodowym oraz lepsze wykorzystanie jej potencjału są niezbędne do zapewnienia ponownego trwałego i zrównoważonego wzrostu w Europie.

1.3

Biorąc pod uwagę mnogość wyzwań stojących przed młodymi ludźmi we współczesnym społeczeństwie, EKES już od ponad dziesięciu lat regularnie przyczynia się do rozwoju polityki wobec młodzieży na szczeblu wspólnotowym (1). Komitet zainicjował istotną debatę w kluczowych dziedzinach, jak np. zatrudnienie młodzieży, integracja społeczna, mobilność, zaangażowanie młodzieży oraz rola organizacji pozarządowych. EKES jest także świadomy wyzwań stojących obecnie przed Unią Europejską i potrzeby odzyskania zaufania.

1.4

EKES zaleca, aby młodzi ludzi znaleźli się w punkcie wyjścia działań oraz aby zachęcić ich do aktywnego uczestnictwa w opracowywaniu polityk. Główną motywacją zaangażowania się młodych ludzi jest możliwość wpływu na zmianę sytuacji. Państwa Członkowskie i instytucje europejskie muszą zapewnić niezbędne środki, instrumenty wsparcia oraz mechanizmy ułatwiające młodym ludziom na wszystkich szczeblach zaangażowanie się w podejmowanie decyzji i działań wpływających na ich życie. Tylko wywieranie autentycznego wpływu doprowadzić może do prawdziwej odpowiedzialności.

1.5

Europa potrzebuje bardziej niż kiedykolwiek trwałego zaangażowania młodych ludzi, które pomoże zbudować Europę zintegrowaną, konkurencyjną, bezpieczną i dającą szanse integracji społecznej. Jeżeli Unia Europejska ma cokolwiek znaczyć dla młodych ludzi, musi ona odgrywać istotną rolę w ich życiu i wyraźnie interesować się ich potrzebami oraz w sposób widoczny i twórczy odpowiadać na nie. Podobnie, sukces tej inicjatywy zależy od zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron, w pierwszym rzędzie organizacji młodzieżowych, jak również władz regionalnych i lokalnych oraz partnerów społecznych. EKES traktuje jako własną „ideę wyłaniającą się” z raportu grupy wysokiego szczebla w sprawie przyszłości polityki społecznej w rozszerzonej Unii: dotyczącą przejścia „od paktu skupiającego się na osobach starszych i zasadzającego się na lęku […] do nowego paktu skupiającego się na młodych i zasadzającego się na zaufaniu […], aby przekształcić te wszystkie lęki w proces, w którym wygrywają wszyscy, oparty na pozytywnym postrzeganiu przyszłości i na nowej równowadze międzypokoleniowej”.

1.6

W związku z tym EKES wyraża nadzieję, że omawiany komunikat będzie stanowić podstawę do zwiększenia partnerskiej współpracy między decydentami a młodzieżą, zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym. Prawdziwe i trwałe zaangażowanie młodzieży i organizacji młodzieżowych w opracowywanie i wprowadzanie w życie polityk zapewni odpowiednie ujęcie w nich faktycznych potrzeb młodych ludzi oraz to, że poczują się oni odpowiedzialni za proces wdrażania strategii lizbońskiej.

2.1

Na wiosennej sesji Rady Europejskiej w dniach 22 — 23 marca br. szefowie państw i rządów UE przyjęli Europejski Pakt na rzecz Młodzieży (2). Proponując ten Pakt, szefowie państw lub rządów Francji, Niemiec, Hiszpanii i Szwecji wskazali cztery zasadnicze kwestie, tj.: podatność młodzieży na zagrożenia; potrzebę budowania solidarności międzypokoleniowej w kontekście starzejących się społeczeństw, potrzebę wyposażenia młodych ludzi poprzez zapewnienie im kształcenia i szkolenia zawodowego, potrzebę większej spójności wszystkich dziedzin polityk mających odniesienie do młodzieży.

2.2

Komunikat porusza szereg zagadnień i obszarów polityki, które mają istotne znaczenie dla młodych ludzi w Europie i zostały w ten sposób określone w Białej księdze Komisji nt. nowych impulsów dla młodzieży europejskiej, a następnie w rezolucji Rady z dnia 27 czerwca 2002 r. ustanawiającej ramy polityki wobec młodzieży w Europie.

2.3

W odpowiedzi na konkluzje wiosennej Rady, Komisja Europejska przyjęła zintegrowane wytyczne w dniu 12 kwietnia (3). Ten pakiet wytycznych, obejmujący z jednej strony zalecenie odnośnie ogólnych wytycznych polityki gospodarczej, a z drugiej strony przyjęty wniosek w sprawie decyzji Rady w sprawie wytycznych odnośnie zatrudnienia, powinien stanowić podstawę krajowych programów reform na najbliższe trzy lata, jakie mają sporządzić Państwa Członkowskie.

2.4

We wstępie do wytycznych podkreśla się wagę udziału odpowiednich zainteresowanych podmiotów w strategii lizbońskiej oraz stwierdza się, że Państwa Członkowskie, jak również UE, powinny wykorzystać każdą okazję do zapewnienia udziału samorządów regionalnych i lokalnych, partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu zintegrowanych wytycznych.

2.5

Podczas gdy ogólne wytyczne polityki gospodarczej koncentrują się na wkładzie polityki gospodarczej w realizację celów strategii lizbońskiej, wytyczne odnośnie zatrudnienia odnoszą się szczególnie do europejskiej strategii zatrudnienia i mają na celu skoordynowanie polityk zatrudnienia Państw Członkowskich. To właśnie w wytycznych odnośnie zatrudnienia, nawiązujących szczególnie do Europejskiego Paktu na rzecz Młodzieży, zawarte są niektóre kierunki działania Paktu w postaci zintegrowanych wytycznych. Dwie wytyczne w szczególności odzwierciedlają treść Europejskiego Paktu na rzecz Młodzieży. Wytyczna nr 18 obejmuje wysiłki na rzecz budowy ścieżek zatrudnienia dla młodych ludzi i zmniejszenia bezrobocia młodzieży, lepsze godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz zapewnienie instytucji opieki nad dziećmi. Wytyczna nr 23 obejmuje zmniejszenie liczby uczniów przedwcześnie kończących szkołę i zwiększenie dostępu do początkowego kształcenia zawodowego oraz szkolnictwa średniego i wyższego, włączając w to praktyki zawodowe i szkolenia w zakresie przedsiębiorczości. Ponadto, wytyczna nr 24 obejmuje rozszerzenie podaży narzędzi edukacyjnych i szkoleniowych, opracowywanie ram działań w celu wspomagania przejrzystości kwalifikacji, ich skutecznego uznawania i zatwierdzania edukacji niesformalizowanej i nieformalnej. Na koniec wytycznych odnośnie zatrudnienia zwraca się ponownie uwagę, że Państwa Członkowskie powinny ustanowić szerokie partnerstwo na rzecz zmian poprzez zaangażowanie organów parlamentarnych i zainteresowanych podmiotów, w tym także podmiotów szczebla regionalnego i lokalnego.

2.6

Inicjatywa ta uwypukla problematykę młodzieży w kluczowych obszarach partnerstwa lizbońskiego na rzecz wzrostu i zatrudnienia, w szczególności poprzez europejską strategię zatrudnienia i strategię integracji społecznej oraz program prac Edukacja i Szkolenia 2010 oraz wzywa do spójności inicjatyw podejmowanych w ramach tych strategii.

2.7

Przyjęcie Paktu zbiega się z zakończeniem pierwszego cyklu wdrażania Białej księgi nt. nowych impulsów dla młodzieży europejskiej z 2001 r., rozwiniętej następnie w rezolucji Rady z czerwca 2002 r. W ten sposób ustanowiono ramy współpracy europejskiej w sprawach związanych z młodzieżą w celu wspierania aktywnego obywatelstwa młodzieży, stosowania otwartej metody koordynacji (OMK) oraz wprowadzenia wymiaru młodzieżowego do innych polityk.

2.8

Europejski Pakt na rzecz Młodzieży w formie ostatecznie przyjętej na wiosennym posiedzeniu Rady Europejskiej podkreśla potrzebę skorzystania przez młodych Europejczyków z zestawu polityk i środków stanowiących w pełni zintegrowaną część strategii lizbońskiej i ma na celu poprawę edukacji, kształcenia i mobilności, integracji zawodowej i społecznej młodych ludzi oraz ułatwienie pogodzenie życia zawodowego z życiem rodzinnym. Europejski Pakt na rzecz Młodzieży ma także ambicję zapewnienia ogólnej spójności inicjatyw w tych dziedzinach oraz ma stanowić punkt wyjściowy dla silnej, stałej mobilizacji w interesie młodych ludzi. Zauważa on ponadto, że powodzenie Europejskiego Paktu na rzecz Młodzieży zależy od zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron, przede wszystkim krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji młodzieżowych, a także europejskich władz regionalnych i lokalnych oraz partnerów społecznych. Państwom Członkowskim proponuje się kierunki działania w trzech dziedzinach: 1) zatrudnienia, integracji i postępu społecznego; 2) edukacji, kształcenia i mobilności; oraz 3) godzenia życia zawodowego z życiem rodzinnym.

3.1

Opracowując niniejszą opinię EKES zorganizował 6 września 2005 r. konsultacje z przedstawicielami organizacji grupujących młodych ludzi. Wyniki tych konsultacji przedstawiono w niniejszej opinii.

3.2

Zaangażowanie młodzieży musi być punktem wyjścia wszelkich działań. Każda polityka dotycząca młodzieży musi wyróżniać się zasadą zaangażowania młodych — zasadą stale podkreślaną na szczeblu europejskim i międzynarodowym (4). EKES przyjmuje z zadowoleniem rozwiązania mające na celu konsultacje z młodzieżą na szczeblu europejskim, zwłaszcza poprzez zorganizowanie młodzieżowych „Stanów Generalnych” (parlamentów młodzieży) w 2005 r., ale żałuje przy tym, że komunikat nie przedstawia konkretnych zaleceń dotyczących metod zaangażowania i uczestnictwa młodzieży i organizacji młodzieżowych na szczeblu poszczególnych Państw Członkowskich. EKES wzywa Komisję i Państwa Członkowskie do zastosowania bardziej kreatywnych metod zaangażowania młodzieży.

3.3

EKES podkreśla znaczenie aktywnego udziału i niezależności młodych ludzi, nie tylko na rynku pracy, ale w życiu społecznym w ogóle. Aktywny udział młodych ludzi w życiu społecznym oraz ich niezależność powinny być celem, ale jednocześnie też środkiem służącym rozwojowi osobistemu młodych ludzi, rozwojowi ich poczucia inicjatywy i ich integracji społecznej oraz ogólnemu zwiększeniu spójności społecznej.

3.4

Komitet stwierdza z ubolewaniem, że w omawianym komunikacie nie określono jasno sposobów zaangażowania młodzieży i jej organizacji. W czasie przesłuchania 6 września 2005 r., o którym wspomina się w punkcie 3.1, organizacje studenckie podkreśliły m.in., w jak wielkim stopniu fakt, że widzi się młodych kierujących z upoważnienia instytucjami publicznymi — w danym wypadku zaś obowiązkowym systemem ochrony socjalnej studentów — pozwala młodzieży w ogóle, a nie tylko tej zorganizowanej, podejmować odpowiedzialność i reprezentować samą siebie. EKES wzywa Komisję i Państwa Członkowskie do opracowania i wdrożenia swoich polityk we współpracy z młodzieżą i jej organizacjami i do dalszego angażowania ich na wszystkich etapach. Należy zasięgać opinii młodzieży i jej organizacji oraz partnerów społecznych w trakcie przygotowywania środków w odniesieniu do tej inicjatywy w ramach krajowych programów reform lizbońskich i ich dalszego wdrażania.

3.5

EKES oczekuje na raport podsumowujący (5) Komisji, który ma dokumentować dotychczasowe prace Państw Członkowskich w dziedzinie udziału młodzieży jako części procesu stosowania OMK (6). Wyraża się nadzieję, że wspomniany raport podsumowujący przedstawi przykłady dobrej praktyki, które można byłoby powtórzyć w pozostałych Państwach Członkowskich.

3.6

EKES oczekuje wyjaśnienia roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza organizacji młodzieżowych, w cyklu otwartej metody koordynacji. Należy przypomnieć, że art. 38 Konkluzji z sesji Rady Europejskiej w Lizbonie zawiera opis roli organizacji pozarządowych w otwartej metodzie koordynacji (OMK) (7). EKES, dzięki swej wiedzy i doświadczeniu, może odgrywać aktywną rolę w tej dziedzinie i przyczynić się do stworzenia i uruchomienia w ramach swojej działalności mechanizmu na rzecz zaangażowania młodzieży i organizacji młodzieżowych.

4.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Pakt kieruje szczególną uwagę na kwestię zatrudnienia młodych ludzi. Jednakże Europejski Pakt na rzecz Młodzieży powinien zostać rozwinięty i wdrożony z perspektywy, która widzi w nim cel ważny sam w sobie, a nie jedynie element strategii lizbońskiej. Ponadto, o ile powodzenie strategii lizbońskiej jest ważne dla młodych ludzi, tak samo młodzi ludzie są ważni dla powodzenia strategii lizbońskiej. Inwestowanie w młodzież jest niezbędnym elementem osiągnięcia wyższego wzrostu i poziomu zatrudnienia, trwałej innowacyjności i większej przedsiębiorczości. Zaangażowanie młodych ludzi w strategię lizbońską oraz ich poczucie współodpowiedzialności za nią i za osiągnięcie jej celów są warunkiem jej powodzenia.

4.2

Tak samo kwestia zatrudnienia jest jedną z największych trosk obywateli Europy i należy poczynić wszelkie wysiłki na rzecz zwalczania bezrobocia, gdyż jego niedopuszczalnie wysoki poziom stanowi realne zagrożenie dla spójności naszych społeczeństw (8). Stopa bezrobocia wśród młodzieży w Europie jest średnio dwa razy wyższa od ogólnej stopy bezrobocia. Wielu młodych ludzi stoi przed bardzo realną perspektywą braku pracy lub niełatwego życia przy niskim poziomie dochodów. Ryzyko wykluczenia społecznego jest jeszcze wyższe dla młodzieży pochodzącej ze środowisk o gorszym położeniu i z mniejszości narodowych, dla młodych imigrantów, niepełnosprawnych i kobiet. Zasadniczo to właśnie ogół młodzieży najbardziej dotykają zjawiska braku stabilności, pauperyzacji i trudności usamodzielnienia się, co stanowi zarazem niesłychany dramat historii i nową możliwość solidaryzowania się ludzi młodych i społeczeństwa w celu wyjścia z tej nowej dla Europy sytuacji.

4.3

Młodzi ludzie są bardziej zagrożeni bezrobociem, a jeśli już mają pracę, istnieje niebezpieczeństwo, że będzie ona gorzej opłacana (9). Aby dostęp do rynku pracy stał się realną możliwością dla każdego młodego człowieka, należy położyć większy nacisk na odpowiednie kształcenie zawodowe, edukację, praktyki zawodowe i stworzenie młodym ludziom możliwości spełnienia się w życiu zawodowym i osobistym oraz zdobycia umiejętności przydatnych w życiu. Ważne jest ponadto, aby otrzymane wykształcenie umożliwiało im dobre zarządzanie swoim życiem zawodowym i skuteczne korzystanie z mechanizmów uczenia się przez całe życie.

4.4

EKES zwraca uwagę na podjęcie kwestii zmian demograficznych w komunikacie oraz jego powiązania z Zieloną księgą Komisji poświęconą zmianom demograficznym (10). Przykładowo, liczba osób w wieku od 0 do 14 lat spadnie o 11 % w latach 2000 — 2015, zaś do roku 2030 spadnie ona o kolejne 6 %. EKES pragnie zwrócić uwagę na kwestie zmian społecznych, kulturowych i politycznych w Europie. Zmiany demograficzne to nie tylko statystyka i dane liczbowe; przy rozważaniu odpowiednich polityk i działań należy koniecznie brać pod uwagę szerszą perspektywę. Jak to sygnalizuje grupa wysokiego szczebla ds. przyszłości polityki społecznej w rozszerzonej Unii Europejskiej, ta sytuacja demograficzna, w której względny statystyczny udział grupy ludzi młodych w społeczeństwie będzie znacznie malał co najmniej do 2025 r., stanowi — jeśli się z niej skorzysta — pewną szansę, jako że pociąga ona za sobą „ograniczony popyt na zasoby socjalne” i możliwość wprowadzenia przy nie zmienionych kosztach znaczących udoskonaleń w tych dziedzinach.

4.5

EKES uważa w związku z tym, że Europejski Pakt na rzecz młodzieży, ale i z młodzieżą niósłby ze sobą potencjał znacznej poprawy warunków życia i perspektyw młodych Europejczyków na przyszłość, a jednocześnie mógłby wzmocnić skuteczne wdrażanie strategii lizbońskiej.

5.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje konkluzje Rady Europejskiej, zgodnie z którymi młodzi ludzie skorzystaliby z zestawu polityk i środków w pełni zintegrowanych w nowej strategii lizbońskiej.

5.2

W Komunikacie następujące aspekty zintegrowanych wytycznych określono jako istotne dla maksymalizacji wpływu Paktu na rzecz Młodzieży:

5.3

EKES stwierdza z rozczarowaniem, że chociaż ustalono działania w każdej z wymienionych dziedzin, w Komunikacie brakuje jasno określonych środków i wartości docelowych dla Państw Członkowskich lub dla Komisji. W momencie gdy obywatele kwestionują wartość Unii Europejskiej, trzeba dążyć do uwidocznienia im, że Europa podejmuje skuteczne działania. Do osiągnięcia tego niezbędne są jednoznaczne cele nastawione na przynoszenie rezultatów.

5.4

Należy zmobilizować rządy Państw Członkowskich, aby przełożyły cele na wymierne liczby i wyznaczyły wartości docelowe w krajowych programach reform. Te cele i wartości docelowe muszą odnosić się nie tylko do wyzwań, jakie stoją przed młodymi ludźmi w określonych dziedzinach, lecz dotyczyć także innych kwestii, które mają istotny, choć niebezpośredni wpływ na osiągnięcie tych celów. Główne miejsce zajmują tu zagadnienia mieszkaniowe oraz polityka rodzinna wobec młodych rodziców. Te cele i wartości docelowe muszą odnosić się nie tylko do wyzwań, jakie stoją przed młodymi ludźmi w określonych dziedzinach, lecz dotyczyć także innych kwestii, np. mieszkaniowych. Bardzo ważne jest też uruchomienie skutecznych mechanizmów koordynacji, tak na szczeblu europejskim, jak i krajowym, aby osiągnąć spójność podejścia we wszystkich dziedzinach.

5.5

EKES prosi Państwa Członkowskie o rozpatrzenie włączenia do krajowych programów reform strategii lizbońskiej następujących zadań:

5.6

EKES zachęca Komisję do dalszych prac nad instrumentem uznawania pracy wykonywanej przez młodzież i z niecierpliwością oczekuje na włączenie inicjatyw dotyczących „paszportu młodzieżowego Youthpass”. Jednakże EKES jest zdania, że sam „Youthpass” nie stanowi wystarczającego działania w uznaniu pracy wykonywanej przez młodzież. Zaleca więc, aby Komisja wraz z organizacjami pracodawców, pracowników, przedstawicieli systemu edukacji formalnej i odpowiednimi organizacjami pozarządowymi opracowała zróżnicowaną metodologię, które podniesie świadomość znaczenia pracy młodych dla ich rozwoju oraz dla ich umiejętności, wartości i postaw, jakie zyskują poprzez aktywne działanie w organizacjach młodzieżowych i w pracy. EKES może się przyczynić do realizacji tego celu.

5.7

Wszystkie kraje europejskie zajmujące czołowe pozycje w rankingu konkurencyjności sporządzanym przez Światowe Forum Ekonomiczne wykazują wysoki poziom inwestowania w politykę społeczna i opiekę socjalną, a także wysokie stopy zatrudnienia i niski poziom ubóstwa po dokonaniu transferów społecznych (12). Podstawą powodzenia są zrównoważone systemy zabezpieczenia społecznego, oparte na zasadzie solidarności, zaprojektowane w sposób zapewniający ochronę przeciwko głównym zagrożeniom spotykanym w życiu człowieka.

5.8

EKES wzywa, aby bardziej uwzględnić sytuację młodzieży mieszkającej na obszarach wiejskich i w ubogich rejonach miejskich. Młodzi ludzie znajdują się często w gorszym położeniu z powodu miejsca zamieszkania. W wielu obszarach wiejskich i ubogich obszarach miejskich młodzi ludzie nie mają dostępu do wysokiej jakości szkół i ośrodków szkoleniowych, ośrodków zdrowia, kultury i rozrywki, do szans zatrudnienia i mobilności czy też nie mają możliwości uczestnictwa w społeczeństwie obywatelskim. Należy wprowadzić specjalne rozwiązania mające na celu zapewnienie młodym ludziom z pewnych obszarów możliwości pełnego korzystania z szans i podejmowania własnych wyborów w życiu. Oddalenie wielu obszarów wiejskich sprawia, że młodzi ludzie nie mają dobrego dostępu do informacji, zwłaszcza dotyczących szans i możliwości.

5.9

Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycję przeprowadzenia w 2005 r. badań nt. społecznej integracji młodzieży znajdującej się w bardzo niekorzystnym położeniu. Państwa Członkowskie muszą zwiększyć wysiłki na rzecz zwalczania problemu ubóstwa dzieci i ustalić listę celów do niezwłocznego osiągnięcia. Podjęcie tego wyzwania będzie wymagało szeroko zakrojonego, trwałego programu działań, dysponującego wszystkimi koniecznymi środkami i dostosowanego do wielowymiarowego charakteru ubóstwa dzieci. Ubóstwo ma silny wpływ na dzieci w wielu kwestiach, jak np. zdrowie, edukacja, czy nawet przyszłe „życiowe szanse” na wyrwanie się z zaklętego kręgu biedy. Państwa Członkowskie powinny jak najszybciej wdrożyć odpowiednie polityki dotyczące pełnego zakresu tych kwestii.

5.10

Komisja jest zobowiązana do włączenia spraw niepełnosprawności do głównego nurtu działalności, co znajduje od 2003 r. wyraźne potwierdzenie w Europejskim Planie Działania na rzecz równych szans dla osób niepełnosprawnych (13). Dlatego też Komisja ma obowiązek zwalczania dyskryminacji we wszystkich swoich działaniach. Włączenie kwestii niepełnosprawności do głównego nurtu polityki wspólnotowej jest konieczne dla zapewnienia pełnego i równego uczestnictwa i integracji osób niepełnosprawnych w społeczeństwie. W celu pełnego objęcia niepełnosprawnej młodzieży polityką wobec młodzieży EKES podkreśla, że w Komunikacie powinny się znaleźć następujące punkty: równe uczestnictwo w działaniach w ramach Programu na rzecz Młodzieży, równy dostęp do informacji na temat polityki wobec młodzieży i projektów poświęconych młodzieży oraz środki na rzecz podniesienia świadomości.

5.11

Młodzi ludzie nie są jednorodną grupą. EKES zaleca zatem, aby polityki tworzone na szczeblu krajowym były wystarczająco zróżnicowane i respektowały zarówno potrzeby rynku pracy, jak i potrzeby indywidualnych osób. Komitet poleca jednocześnie KE opracowanie analizy sytuacji i potrzeb młodych ludzi w Europie

6.1

EKES pochwala włączenie przez Komisję celu aktywnego obywatelstwa młodzieży do tej inicjatywy, mimo że został on wykluczony z Europejskiego Paktu na rzecz Młodzieży. EKES przyznaje słuszność Komisji, która w swoim wniosku proponuje utrzymanie i konsolidację czterech obecnych celów, tj.: uczestnictwo; informacja; działania w ramach wolontariatu i znajomość zagadnień młodzieży. Komitet podkreśla jednak, że bardzo ważne jest teraz skoncentrowanie uwagi w otwartej metodzie koordynacji (OMK) na osiąganiu konkretnych wyników. Dlatego też, gdy zauważone zostaną mankamenty systemu i procesu OMK, należy je odnotować i szukać dla nich rozwiązań.

6.2

EKES jest świadomy faktu, że Państwa Członkowskie mają złożyć sprawozdania z realizacji wspólnych celów dotyczących uczestnictwa i informacji do końca 2005 r., a następnie, w 2006 r., sprawozdania z działań wolontariatu i lepszej znajomości zagadnień młodzieżowych. EKES wzywa jednak do wzmożonej współpracy i podkreśla wartość włączenia wszystkich zainteresowanych stron, a zwłaszcza młodzieży i jej organizacji, w proces tworzenia krajowych sprawozdań z postępów. Ważne jest też, aby, w trosce o przejrzystość, sprawozdania te były tworzone publicznie lub przynajmniej były dostępne publicznie w momencie złożenia. Także organizacje pozarządowe powinny otrzymać zachętę oraz wsparcie finansowe do stworzenia własnej oceny procesu OMK.

6.3

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego i partnerzy społeczni są integralną częścią każdej demokracji pluralistycznej. W tym kontekście organizacje młodzieżowe odgrywają cenną rolę w promowaniu aktywnego obywatelstwa i uczestnictwa. Czynią to one pracując bezpośrednio z młodymi ludźmi i dla nich w kształtowaniu ich osobistych umiejętności i wiary w siebie, co ma im pozwolić na rozwinięcie swojego potencjału i uzyskanie optymalnego standardu i jakości życia. Organizacje te działają na poziomie oddolnym, zajmując się kwestami lokalnymi przy wsparciu ze strony osób i grup na swoim terenie. Pracują one także na rzecz promocji i rozwijania zdolności młodych ludzi do występowania w obronie swoich interesów. Młodzieżowe organizacje pozarządowe powinny otrzymywać odpowiednie wsparcie finansowe, uznanie i środki umożliwiające im autentyczne uczestnictwo w procesach decyzyjnych i w życiu społecznym na wszystkich szczeblach.

6.4

W swoich dyskusjach na temat reprezentatywności europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego w dialogu obywatelskim EKES podkreślił już przy kilku okazjach (14), że tylko wyraźnie ustanowiona reprezentatywność może dać podmiotom społeczeństwa obywatelskiego prawo skutecznego uczestniczenia w procesie kształtowania i przygotowywania decyzji Wspólnoty, jak to ma miejsce w przypadku partnerów społecznych uczestniczących w europejskim dialogu społecznym.

6.5

EKES stwierdza z rozczarowaniem, że Komisja wyróżniła jako główną rolę wolontariuszy w społeczeństwie ich działalność podczas klęsk żywiołowych. Choć jest to cenna działalność, EKES sądzi, że Komisja i Państwa Członkowskie powinny jednak docenić i podkreślić trwałą rolę codziennej działalności wolontariuszy w różnych organizacjach pozarządowych na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim. W szczególności Komitet wzywa Państwa Członkowskie do wspierania działalności wolontariuszy, zwłaszcza poprzez odpowiednie polityki fiskalne, wiedząc, że działalność w ramach wolontariatu nie tylko spełnia potrzeby psychologiczne i etyczne młodych ludzi, ale umożliwia też prowadzenie niezliczonych działań w ramach opieki i pomocy społecznej, bądź też obniżenie kosztów tych działań.

6.6

EKES wyraża ubolewanie, że proponowane działania w tym obszarze są bardzo skromne i nie mają ani jasno określonych celów, ani nie zawierają konkretnych zadań. Stracono tutaj okazję do rozwinięcia tego kluczowego elementu.

6.7

Programy europejskie odgrywają ważną rolę przyczyniając się do realizacji celów otwartej metody koordynacji i Europejskiego Paktu na rzecz Młodzieży, a także w wzmacnianiu zaangażowania młodych ludzi w inne dotyczące ich polityki. EKES wspiera pogląd Komisji, zgodnie z którym projekty zachęcające młodych ludzi do aktywności i obywatelskiego zaangażowania, których celem jest pomoc w rozwoju ich zdolności, powinno się opracowywać na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim w ramach różnych programów europejskich. Jednakże, podczas gdy wiele programów można byłoby rzeczywiście wykorzystać do tego celu, istnieje potrzeba promowania wykorzystania tych programów przez i dla młodych ludzi i organizacji młodzieżowych i uczynienia tychże programów bardziej przyjaznymi dla młodzieży. Wykorzystanie innych programów, zwłaszcza Europejskiego Funduszu Społecznego i funduszy strukturalnych, stwarza świetną okazję, aby przejść w polityce wobec młodzieży od słów do czynu. Różne projekty realizowane w celu poprawy warunków życia lub zatrudnienia młodych ludzi są często zbyt małe, aby mogły otrzymać wsparcie z tych środków. Dlatego też Komisja i Państwa Członkowskie powinny współpracować z organizacjami młodzieżowymi na rzecz ułatwienia skorzystania ze wspólnotowych programów finansowania w interesie młodych ludzi w Europie.

6.8

EKES jest przekonany, że programem o największych możliwościach wzmocnienia osobowego i społecznego rozwoju młodych ludzi i promowania aktywnego obywatelstwa jest Europejski Program na rzecz Młodzieży. Przyjmujemy z zadowoleniem inicjatywę nowego programu „Aktywna Młodzież” w latach 2007 — 2013 i będziemy nadal angażować się aktywnie w proces jego przygotowania. Mając na uwadze rozszerzenie programu i wzrost liczby młodych ludzi pragnących z niego skorzystać, zdecydowanie domagamy się od Rady wsparcia wniosku o umiarkowany wzrost finansowania tego programu do wysokości 1,2 mld euro. Ponadto uważamy, że w sprawie wdrażania programu należy regularnie zasięgać opinii młodych ludzi, europejskich organizacji młodzieżowych i Europejskiego Forum Młodzieży. EKES wzywa krajowe rady społeczno-gospodarcze do podjęcia nowatorskich inicjatyw, by ułatwić młodzieży uczestniczenie w krajowych procedurach konsultacyjnych i w wymianie dobrych praktyk w odniesieniu do miejsca młodzieży w ich organizacjach.

7.1

EKES popiera wniosek Komisji, aby skoncentrować się na obszarach polityk określonych w Europejskim Pakcie na rzecz Młodzieży. Niemniej jednak Komitet podkreśla znaczenie zintegrowanej i międzysektorowej polityki wobec młodzieży przy opracowywaniu polityk w dziedzinach dotyczących młodzieży.

7.2

Opracowywanie polityki z zastosowaniem koncepcji horyzontalnej zapewni lepiej skoordynowaną i skuteczną strategię. Państwa Członkowskie regularnie konsultują się ze związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców podczas opracowywania takich polityk, jak np. wytycznych dotyczących zatrudnienia. W analogiczny sposób powinny konsultować się one z młodzieżą i jej organizacjami podczas opracowywania polityk jej dotyczących.

7.3

EKES zauważa w swojej opinii z inicjatywy własnej „Otyłość w Europie — Rola i zadania podmiotów społeczeństwa obywatelskiego” (15), że w Europie 14 mln dzieci ma nadwagę, z czego 3 mln cierpi na otyłość. Co jest jeszcze bardziej niepokojące, liczba ta wzrasta rocznie o ponad 400 tys. EKES wzywa wszystkie zainteresowane podmioty, w tym młodych ludzi, do wspólnego zaangażowania się w rozwiązanie tego problemu.

7.4

Komitet podziela stanowisko Komisji co do priorytetowego traktowania działań na rzecz zdrowia dzieci i młodzieży, a szczególnie tych mających na celu promowanie zdrowego stylu życia. Uważa, że działania takie mają szczególny wpływ na obywateli i są pilnie potrzebne. Dlatego wzywa, aby przedstawienie wniosku legislacyjnego w tej sprawie, przewidziane na rok 2006, miało miejsce jeszcze w roku 2005, przy uwzględnieniu bieżących konsultacji i inicjatyw.

7.5

EKES zaleca, aby w ramach VII Ramowego Programu Badań podjęto badania nad skutkami uczestnictwa młodzieży w demokracji przedstawicielskiej i wolontariacie. Badania takie pozwoliłyby poznać wpływ i skutki uczestnictwa.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/42

1.1

Przesłanki i analizy stanowiące podstawę przyjęcia przez EKES zdecydowaną większością głosów opinii opowiadającej się za Traktatem Konstytucyjnym (28 października 2005 r.) nie uległy zmianie, dlatego też niezmienne pozostały zawarte w nich argumenty i zalecenia. Co więcej, Komitet uważa, że przeszkody napotkane w procesie ratyfikacji Traktatu Konstytucyjnego potwierdzają słuszność jego stanowiska.

1.2

Przykładowo, wyniki referendum we Francji i w Holandii — poza tym, że stanowią dowód na niewydolność Państw Członkowskich i instytucji europejskich w kwestii informowania o tym czym jest Europa, w jaki sposób osiąga ona kompromisy — świadczy o przepaści pomiędzy obywatelami a projektem europejskim. Przepaść ta z pewnością nie jest wyłącznie cechą tylko tych państw, nie sprowadza się też do problemów komunikacji i koniunktury, ale kwestionuje charakter kompromisu jako takiego, a zatem również sposobu jego osiągania.

1.3

Warto tutaj przypomnieć o „czytelnym przesłaniu”, które zgodnie ze stanowiskiem Komitetu wyrażonym w opinii z października 2004 r. należy przekazać społeczeństwu obywatelskiemu, a które powinno dotyczyć:

1.4

Pomimo szeregu niedociągnięć Traktatu Konstytucyjnego, na które Komitet również zwracał uwagę, opowiedział się on zdecydowanie za mobilizacją poparcia społeczeństwa obywatelskiego dla osiągnięć Traktatu Konstytucyjnego w celu przezwyciężenia tych mankamentów.

1.5

Komitet wymienił tu m.in. następujące kwestie:

1.6

Zdaniem Komitetu wszystkie powyższe uwagi są nadal aktualne i istotne. W opinii z października 2004 r. Komitet opowiedział się zdecydowanie nie tylko za ratyfikacją Traktatu Konstytucyjnego, lecz także za koniecznością uświadomienia obywatelom Unii, jakie demokratyczne osiągnięcia oraz korzyści niesie ze sobą projekt Konstytucji.

1.7

Debaty, które przeprowadzono w związku z procesem ratyfikacji, udowodniły raz jeszcze, że jednym z zasadniczych wyzwań stojących przed Unią Europejską jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób utrzymać i zagwarantować wzrost gospodarczy, miejsca pracy i dobrobyt dla obecnych i przyszłych pokoleń. Jak pokazuje najnowsze badanie Eurobarometru (Eurobarometer 63, wrzesień 2005 r.) zagadnienie to jest głównym przedmiotem troski obywateli Europy.

1.8

Podstawowych elementów, od których zależy sprostanie powyższemu wyzwaniu, należy poszukiwać w obrębie celów określonych w strategii lizbońskiej, przedstawionej przez szefów państw i rządów w roku 2000. Strategia ta zawiera konkretną wizję przyszłości społeczeństwa europejskiego.

1.9

Należy jednak przyznać, że pomimo pięciu lat gorących dyskusji i intensywnych działań na szczeblu europejskim dotychczasowe rezultaty są rozczarowujące, zaś sposób realizacji strategii okazał się niewłaściwy.

1.10

W marcu 2005 r. Rada Europejska stwierdziła, że „obok niewątpliwych postępów, są również niedociągnięcia i oczywiste opóźnienia”. Przyczyn tych niedociągnięć i opóźnień może być wiele, przeważnie wymienia się jednak dwie kwestie:

1.11

Dlatego w marcu 2005 r. Rada Europejska w sposób szczególny podkreśliła konieczność przyjęcia przez społeczeństwo obywatelskie celów strategii lizbońskiej i aktywnego uczestniczenia w ich realizacji.

1.12

W tym kontekście wyraźnie widać, że przyszłość europejskiego modelu społeczeństwa, w tym modelu socjalnego, który stanowi podstawowy element tożsamości zbiorowej europejskich obywateli i z którym obywatele ci silnie się identyfikują, zależeć będzie od realizacji celów strategii lizbońskiej. Dlatego wyzwanie dotyczy nie tyle przyszłości Traktatu Konstytucyjnego, mimo niewątpliwej wagi tego dokumentu, co stworzenia takich warunków, w których obywatele Europy będą mogli nadać europejskiemu projektowi nowy kształt w oparciu o całościową, wspólną wizję społeczeństwa, odpowiadającą ich oczekiwaniom.

1.13

Dlatego też w swojej opinii z października 2004 r. Komitet powiązał ze sobą kwestie Traktatu Konstytucyjnego i strategii lizbońskiej, stwierdzając:

„Strategia ta powinna zostać zaprezentowana w debatach, ponieważ wnosi ona wizję przyszłości dla wszystkich obywateli Europy — konkurencyjność, pełne zatrudnienie, dzielenie się wiedzą, inwestowanie w kapitał ludzki, wzrost gospodarczy, ale również ochrona warunków i jakości życia dzięki rozwojowi zrównoważonemu ...”

2.1

Warunkiem sprostania wyzwaniom stojącym przed Unią Europejską jest nadanie procesowi integracji europejskiej „ponownej legitymacji” w oparciu o nową koncepcję demokratycznych działań, w myśl której podstawowa rola przyznana zostanie społeczeństwu obywatelskiemu i reprezentującym je instytucjom.

2.2

W tym kontekście zasadniczym instrumentem umocnienia legitymacji instytucji europejskich i działań podejmowanych przez Unię jest zapewnienie społeczeństwu obywatelskiemu udziału w publicznym procesie decyzyjnym. Jeszcze większe jest jego znaczenie dla kształtowania wspólnego stanowiska na temat celu i kierunku ewolucji „Europy”, a tym samym nowego konsensu, który może stanowić fundament dla dalszych działań integracyjnych w Europie oraz dla opracowania i realizacji projektu Europy jutra, w większym stopniu odpowiadającej oczekiwaniom obywateli.

2.3

Instytucje Unii Europejskiej i rządy Państw Członkowskich muszą propagować prawdziwą kulturę pomocniczości, która obejmuje nie tylko różne szczeble władzy, ale także różne elementy społeczeństwa, w taki sposób, by pokazać obywatelom Europy, że UE będzie działać tylko wtedy, gdy przyniesie to wyraźną wartość dodaną oraz przy poszanowaniu zasady lepszego stanowienia prawa.

2.4

Zgodnie z wynikami najnowszych sondaży Eurobarometru, 53 % respondentów uznało, że ich głos nie liczy się w Unii Europejskiej. Przeciwnego zdania było jedynie 38 % badanych.

2.5

Wyniki te świadczą o potrzebie opracowania i stosowania instrumentów, dzięki którym europejscy obywatele będą mogli faktycznie stać się uczestnikami procesu opracowywania projektu dla rozszerzonej Europy, któremu należy nadać prawdziwą treść i który zachęci ich do wspierania procesu integracji europejskiej i identyfikowania się z nim.

2.6

W tym kontekście należy podkreślić, że podstawą demokratycznej legitymacji Unii Europejskiej jest nie tylko wyraźne określenie zakresu kompetencji i obowiązków unijnych instytucji. Zakłada ona także, że:

2.7

Zdaniem Komitetu prawdziwa ironia sytuacji związana z zawieszeniem czy też odroczeniem procesu ratyfikacji Konstytucji Europejskiej polega na tym, że brak Konstytucji, a w szczególności postanowień tytułu VI dotyczącego życia demokratycznego Unii Europejskiej, uwydatnia potrzebę uchwalenia Konstytucji. Dlatego najważniejsze wyzwanie stojące przez Unią polega na znalezieniu sposobu, aby ta podstawowa informacja dotarła do wszystkich.

2.8

Zdaniem Komitetu przesłanki, które spowodowały wprowadzenie do Konstytucji postanowień dotyczących demokracji uczestniczącej i dialogu obywatelskiego, pozostają w pełni uzasadnione. Dlatego instytucje europejskie muszą całkowicie zaangażować się w realizację zasad wynikających z Traktatu Konstytucyjnego i ustanowić prawdziwą demokrację uczestniczącą.

2.9

Potrzeba zwiększenia udziału obywateli staje się coraz bardziej nagląca z uwagi na fakt, że niezależnie od ostatnich wydarzeń obywatele Unii Europejskiej mają w stosunku do niej duże oczekiwania. W cytowanym już sondażu Eurobarometru ok. 60 % obywateli Unii Europejskiej opowiedziało się za większą integracją w ramach Unii (w różnych innych badaniach opinii publicznej otrzymuje się podobne wyniki). Wyniki sondażu wskazują także, że w obliczu pilnych potrzeb, takich jak przeciwdziałanie bezrobociu, ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, obywatele europejscy pragnęliby wzmocnienia roli Unii.

2.10

Już w październiku 2004 r. Komitet twierdził, że metodą wyeliminowania niedociągnięć Traktatu, jak również zapewnienia jego ratyfikacji dzięki mobilizacji poparcia społeczeństwa obywatelskiego może być podjęcie szeregu środków w oparciu o zaproponowane ramy ustrojowe i udoskonalenie ich przez działania operacyjne. Komitet podkreślił w szczególności, że:

2.11

W ten sposób Komitet próbował przekonać rządy i instytucje UE, że zmobilizowanie poparcia społeczeństwa obywatelskiego i jego organizacji dla ducha i litery Konstytucji ma zasadnicze znaczenie.

2.12

Komitet zwraca uwagę, że „szeroka debata” zakładana przez szefów państw i rządów w ich czerwcowej deklaracji nie jest obecnie prowadzona. Tymczasem zdaniem Komitetu należy ją ponownie zainicjować tak szybko, jak to będzie możliwe. Zarazem jednak Komitet uważa, że debata ta będzie bezproduktywna, jeżeli opinia publiczna nie zostanie uspokojona co do prawdziwego oblicza integracji europejskiej, a w szczególności demokratycznych aspektów tego procesu.

2.13

Okres refleksji wyznaczony w czerwcu przez szefów państw i rządów powinien zostać wykorzystany na rozważenie możliwych metod przezwyciężenia politycznego i ustrojowego impasu wywołanego wynikami referendum we Francji i Holandii.

2.14

Jednak zdaniem Komitetu okres refleksji należy przeznaczyć przede wszystkim na przyczynienie się do ukształtowania podstaw powszechnej, wspólnej wizji przyszłości Europy oraz nowej umowy społecznej pomiędzy Europą i jej obywatelami, czyli nowego konsensu, na mocy którego stworzono by także ramy realizacji polityk niezbędnych do zagwarantowania wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i dobrobytu. W tym kontekście rządy Państw Członkowskich powinny „przenieść UE na grunt lokalny”.

2.15

Należy koniecznie udowodnić, że demokracja uczestnicząca i dialog obywatelski nie są pustymi sloganami, lecz stanowią podstawowe zasady, od których realizacji zależy powodzenie polityk Unii Europejskiej, a tym samym jej przyszłość.

2.16

Dlatego niezbędne jest jak najszersze zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym we wszystkie przyszłe debaty i dyskusje, aby zachęcić obywateli Unii do wyrażenia swoich konkretnych oczekiwań. Warunkiem osiągnięcia tego celu jest realizacja prawdziwej strategii wsłuchiwania się w poglądy obywateli i prowadzenia z nimi dialogu na temat polityk Unii oraz ich wizji wspólnej przyszłości.

2.17

W tym kontekście Komitet uważnie zbada „plan D” Komisji Europejskiej — tym bardziej, że żywi przekonanie, iż do chwili obecnej nie doszło do prawdziwej debaty, a metody, terminy i środki, które będą angażowane w pobudzenie debaty w każdym z państw przystępujących, jak również na poziomie wewnątrzwspólnotowym, będą miały decydujące znaczenie. EKES zgadza się ze stanowiskiem wielokrotnie wyrażanym przez wiceprzewodniczącą Komisji Europejskiej Margot Wallström, zgodnie z którym komunikacja jest procesem dwustronnym, a „Europa” musi w większym stopniu nastawić się na słuchanie. W rozumieniu Komitetu słuchanie poglądów nie oznacza konieczności zgodnego z nimi postępowania, na pewno jednak oznacza zaangażowanie i powinno oznaczać zrozumienie.

3.1

W szerszym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjął coraz powszechniejszą świadomość, że Unia Europejska potrzebuje prawdziwej strategii komunikacyjnej oraz odnowienia i udoskonalenia instrumentów komunikacji. Komitet z zadowoleniem przyjął sprawozdanie Parlamentu Europejskiego z dnia 26 kwietnia 2005 r. w sprawie wdrażania strategii informacyjnej i komunikacyjnej Unii Europejskiej, jak również przyjęcie przez Komisję w dniu 20 lipca 2005 r. planu działania na rzecz poprawy informowania o Europie przez Komisję Europejską.

3.2

Komitet ze swej strony przyjął i regularnie weryfikował strategiczny plan komunikacji. Oprócz tego w grudniu 2004 r. Prezydium Komitetu zatwierdziło ogólne podejście strategiczne do wyzwania dotyczącego „informowania o Europie”. W obu przypadkach Komitet dążył do zapewnienia, by jego członkowie i organizacje, które reprezentują, w pełniejszy sposób wypełniali powierzoną im rolę łącznika. W 2004 r. Komitet aktywnie uczestniczył w tzw. „inicjatywie z Wicklow”, m.in. przedłożył na nieformalnym posiedzeniu ministerialnym w Amsterdamie dokument strategiczny zatytułowany „Bridging the Gap” [Pokonywanie barier], omawiający zalecane metody pełniejszego zaangażowania całego społeczeństwa obywatelskiego, a w szczególności Komitetu, w proces komunikacji.

3.3

Komitet z zadowoleniem przyjął skierowany w listopadzie 2004 r. do Komisji Europejskiej wniosek Rady Europejskiej o opracowanie spójnej strategii komunikacyjnej dla Unii. W ścisłej współpracy z Komisją Europejską Komitet organizuje dla zainteresowanych podmiotów forum poświęcone wyzwaniom komunikacyjnym, które ma być dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego okazją do przedstawienia swojego stanowiska jako wkładu w realizowany obecnie etap refleksji. Dorobek forum może zostać wykorzystany przez Komisję podczas przygotowywania oczekiwanej konsultacyjnej Białej księgi nt. wyzwań komunikacyjnych.

3.4

Komitet, który w kwietniu 2005 r. był organizatorem podobnego forum zainteresowanych podmiotów poświęconego polityce zrównoważonego rozwoju, wyraża gotowość i chęć organizowania podobnych spotkań umożliwiających konsultację i wysłuchanie opinii na temat najważniejszych problemów politycznych, przyczyniając się tym samym do wzmocnienia roli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i ułatwienia „Brukseli” lepszego wsłuchiwania się w jego poglądy.

3.5

W związku z tym Komitet podkreśla swoje oczekiwania, że Parlament Europejski będzie w dalszym ciągu odgrywał główną rolę, jako pierwszy i najbardziej podstawowy element w procesie demokratycznego „pokonywania barier”. Komitet jest gotowy do pełnienia roli partnera Parlamentu Europejskiego, jak miało to miejsce w trakcie obrad Konwentu, organizując posiedzenia i fora z własnej inicjatywy lub na tematy, co do których Parlamentowi w sposób szczególny zależy na poznaniu poglądów zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

3.6

Rozważania te doprowadziły Komitet do podkreślenia dwóch podstawowych kwestii. Po pierwsze, chociaż Komitet z zadowoleniem przyjmuje rosnące znaczenie strategii i instrumentów komunikacyjnych, należy przypomnieć, że miarą wartości wszelkich metod komunikacji jest przesłanie, którego przekazaniu służą. Dlatego też komunikacja jest mechanizmem uzupełniającym, a nie celem samym w sobie. Po drugie, chociaż Komitet w pełni popiera podwójny proces opracowywania strategii komunikacyjnej na szczeblu europejskim i udoskonalania instrumentów komunikacyjnych, działania na szczeblu unijnym muszą być traktowane jako uzupełnienie procesów komunikacyjnych zachodzących w Państwach Członkowskich. Zatem opracowanie takiej strategii na szczeblu europejskim należy uznać za krok niezwykle potrzebny, lecz w znacznym stopniu niewystarczający.

3.7

W tym kontekście należy podkreślić rolę, jaka przypada instytucjom przedstawicielskim i opiniodawczym w Państwach Członkowskich, a w wśród nich zwłaszcza parlamentom krajowym oraz krajowym radom gospodarczo-społecznym, jak również ich odpowiednikom na szczeblu regionalnym i lokalnym.

4.1

Niezmienione pozostają powody i przesłanki, dla których Komitet tak zdecydowaną większością głosów opowiedział się za Traktatem Konstytucyjnym, a szczególnie za jego postanowieniami dotyczącymi życia demokratycznego Unii. Komitet zdecydowanie podtrzymuje stanowisko, że najlepszym sposobem na zagwarantowanie demokratycznego życia Unii jest zapisanie takich postanowień w trwałej umowie konstytucyjnej. Jednak nawet obecny okres niepewności nie powinien stanowić dla wszystkich podmiotów Unii Europejskiej przeszkody w podejmowaniu już teraz działań służących wcielaniu w życie zasad demokracji uczestniczącej. Dlatego wszystkie instytucje Unii powinny aktywnie przeanalizować, w jaki sposób mogą:

Oprócz tego Komisja Europejska powinna rozważyć możliwość skorzystania już teraz z zasady ujętej w art. I-47 ust. 4 Traktatu Konstytucyjnego poprzez skonsultowanie ze społeczeństwem obywatelskim treści europejskiej ustawy określającej tryb wprowadzania w życie prawa inicjatywy obywatelskiej (EKES mógłby zostać poproszony o przedstawienie opinii rozpoznawczej w tej sprawie).

4.2

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny ze swej strony potwierdza, że zdecydowany jest pełnić istotną, nawet jeśli tylko pomocniczą, rolę w rozszerzaniu dialogu obywatelskiego, nie tylko za pośrednictwem tradycyjnych mechanizmów konsultacyjnych, lecz także wykorzystując swoją rolę łącznika między Europą a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. W tym kontekście Komitet zwraca uwagę na potrzebę przyjęcia innowacyjnego podejścia do kwestii metod współpracy ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. Komitet wyraża gotowość, chęć i zdolność do występowania w roli pełnoprawnego partnera przy okazji wszelkich działań służących wzmacnianiu dialogu obywatelskiego.

4.3

Stan europejskiej gospodarki ma decydujący wpływ na stanowisko społeczeństwa wobec procesu integracji europejskiej. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny potwierdza swoje poparcie dla strategii lizbońskiej, jednak nalega, by Unia i jej Państwa Członkowskie realizowały swoje zobowiązania w sposób dostrzegalny dla społeczeństwa. Komitet jest przekonany, że strategia lizbońska stanowi najlepszą z możliwych gwarancji zapewnienia przyszłego dobrobytu gospodarczego i społecznego UE, pomyślnego rozwoju w zakresie środowiska naturalnego i kultury, jednakże cieszy się ona wyjątkowo małym zainteresowaniem ze strony społeczeństwa, jeżeli porównać je np. z zainteresowaniem, które towarzyszyło kampanii z 1992 r. związanej z utworzeniem jednolitego rynku. Państwa Członkowskie muszą przyjąć do wiadomości i realizować obowiązki ciążące na nich w tym zakresie. Należy nadać strategii mniej abstrakcyjny charakter, a jej cele (jeśli już nie nazwę) należy wprowadzić do języka krajowej debaty politycznej. Należy także zaangażować społeczeństwo obywatelskie oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

4.4

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny będzie ze swej strony kontynuował działania na podstawie mandatu udzielonego mu przez Radę Europejską w dniach 22-23 marca, która wezwała go do „utworzenia wraz z komitetami ekonomiczno-społecznymi w Państwach Członkowskich i innymi organizacjami partnerskimi interaktywnej sieci inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego przeznaczonej do wspierania wdrażania strategii” (dokument Rady nr 7619/1/05 rev. 1, ust. 9).

4.5

Komitet stale podkreśla potrzebę poprawy komunikacji między Unią Europejską a jej obywatelami, w imieniu których ma ona działać. Komitet przyznaje, że instytucje UE podjęły ostatnio szereg indywidualnych, jak i zbiorowych działań w tym kierunku, takich jak całkowite przebudowanie strony internetowej Parlamentu Europejskiego oraz serwisu Europe Direct Komisji Europejskiej. Komitet opowiada się za bliższą współpracą międzyinstytucjonalną w dziedzinie komunikacji. Zwraca uwagę na „plan D” Komisji, jak również na jej zamiar rozpoczęcia w bliskiej przyszłości prac nad białą księgą. Komitet wyraża pełną gotowość do pełnienia roli wspierającej w każdym przypadku, w którym może przyczynić się do zbliżenia, czego przykładem jest zorganizowane przez Komitet w dniach 7-8 listopada forum zainteresowanych stron na ten temat.

4.6

Komitet uważa jednak, że miarą wartości komunikacji jest przesłanie, którego przekazaniu ona służy. W nawiązaniu do swojego stanowiska w kwestii strategii lizbońskiej Komitet uważa, że instytucje europejskie, a przede wszystkim Państwa Członkowskie, powinny głębiej przeanalizować sposób, w jaki przekazują informacje o Europie. Wiele już powiedziano na temat konieczności zaprzestania praktyki wzajemnego obwiniania się o wszelkie niepowodzenia, wyraźnie jednak widać, że Europa jest zbyt często postrzegana negatywnie lub jako organizacja defensywna, a nie podejmuje się dostatecznych wysiłków na rzecz wypromowania pozytywnych aspektów procesu integracji.

4.7

W związku z potrzebą zwiększenia koordynacji Komitet wezwał do ponownego uruchomienia tzw. „inicjatywy z Wicklow” (nieformalne posiedzenia ministrów ds. europejskich), przy czym powinna ona tym razem uzyskać szczególny i trwały mandat na analizowanie metod zapewniających lepsze informowanie o Europie. Realizacja tej inicjatywy pozwoli również Państwom Członkowskim na ocenę bieżącego stanu opinii publicznej oraz wymianę najlepszych praktyk na nieoficjalnym forum. W odniesieniu do szczebla międzyinstytucjonalnego Komitet wzywa do powierzenia podobnych kompetencji grupie międzyinstytucjonalnej, tak aby mogła ona odbywać bardziej regularne i częstsze posiedzenia dla omawiania zagadnień związanych z komunikacją. Mechanizmy te mają szczególne znaczenie ze względu na szybkie tempo rozwoju technologicznego (np. telefony komórkowe, łącza szerokopasmowe) oraz nowych technik komunikacyjnych służących wykorzystaniu tych technologii.

4.8

Komitet podkreśla, że jego zdaniem komunikacja jest dziedziną, którą należy mieć na uwadze stale, nie zaś tylko przy okazji kampanii dotyczących konkretnych spraw.

4.9

Instytucje Unii Europejskiej muszą obalać fałszywe, nawet jeśli wynikające z dobrych intencji, przekonanie, że obecne problemy z komunikacją mogą zostać rozwiązane na szczeblu centralnym — w „Brukseli”. W rzeczywistości działania instytucji europejskich w dziedzinie komunikacji mogą mieć jedynie charakter uzupełniający. Główna odpowiedzialność spoczywa gdzie indziej. Wynik wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz wyniki referendum we Francji i Holandii w sprawie Traktatu Konstytucyjnego pokazują wyraźnie, że wielu obywateli Europy patrzy na nią sceptycznie. Dotyczy to przede wszystkim wpływu europejskiego prawodawstwa na warunki ich życia i pracy. Do Państw Członkowskich należy objaśnienie ich obywatelom znaczenia UE oraz konieczności istnienia specyficznego europejskiego prawodawstwa, jak również informowanie o jego wpływie na poszczególne dziedziny życia w danym kraju.

4.10

Opinia publiczna, w tym społeczeństwo obywatelskie, będzie przekonana o legitymacji i wspólnej przyszłości Unii Europejskiej wyłącznie wtedy, gdy w publicznym odbiorze zapewniona zostanie wiarygodność, zaufanie, przejrzystość procesu legislacyjnego oraz właściwe funkcjonowanie państwa prawa. Obowiązek zapewnienia takich warunków spoczywa w pierwszej kolejności na Państwach Członkowskich. Rządy muszą zachowywać się jak prawdziwi współwłaściciele Unii oraz powstrzymać się przed stosowaniem modelu opartego na przeciwstawieniu „my-oni” i unikać pustosłowia trwale towarzyszącego takiemu modelowi.

4.11

Jak pokazał przykład Irlandzkiego Forum Narodowego w sprawie Europy, wkład organizacji społeczeństwa obywatelskiego może niekiedy okazać się niezwykle istotny. Należy udoskonalić komunikację na odpowiednim szczeblu (lokalnym, branżowym itp.) oraz wyjaśniać sukcesy odniesione w europejskiej polityce lub procesie legislacyjnym w sposób właściwy i przystępny dla danego szczebla. Dużym potencjałem w tym zakresie dysponują organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego EKES zdecydowany jest wspierać i zachęcać organizacje społeczeństwa obywatelskiego w Państwach Członkowskich, zwłaszcza w ramach powierzonej jego członkom misji łącznikowej. Ponadto, jeżeli szeroko zakrojona debata poświęcona europejskiemu projektowi i europejskiej polityce ma rzeczywiście się rozpocząć, powinna ona zostać zainicjowana na najniższych szczeblach społeczeństwa obywatelskiego w Państwach Członkowskich. Funkcjonowanie forum ogólnoeuropejskiego będzie miało sens jedynie wtedy, gdy umożliwi ono wyrażenie tych poglądów oraz ich przepływ zarówno do wyższych szczebli, jak i ponownie do niższych. Potrzebna jest bowiem nie tyle strategia odgórna czy oddolna, ile prowadzona w całości na najniższych szczeblach (ang. bottom-down).

4.12

W niniejszej opinii celowo wystrzegano się analizowania w szerszym zakresie przyszłości Traktatu Konstytucyjnego oraz możliwości, którymi dysponuje Unia Europejska. Wydaje się jasne, że trwały powrót do status quo Traktatu Nicejskiego nie może być rozpatrywany jako jedna z takich opcji. Być może jednak szeroko zakrojona debata przewidziana przez szefów państw i rządów pozwoli znaleźć najlepsze rozwiązanie. Tymczasem jednak Komitet stwierdza z pewnym zaniepokojeniem, że w większości Państw Członkowskich debata ta nie jest prowadzona, bez niej zaś trudno oczekiwać rzeczywistych postępów.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/47

1.1

Przyjmując za horyzont lata 2020-2030, Unia Europejska, licząca obecnie 25 Państw Członkowskich, ulegnie z pewnością rozszerzeniu w związku z przystąpieniem nowych państw, w pierwszej kolejności Rumunii, Turcji, Bułgarii, Chorwacji itd. Nie przesądzając o innych ewentualnych przystąpieniach, prawdopodobne jest, że w zakresie współpracy i wymiany granice sąsiedzkich wpływów UE obejmą państwa peryferyjne, takie jak Ukraina, Gruzja i Rosja.

1.2

Na tym rozległym obszarze o skali kontynentalnej, który wpisany będzie w prostokąt o wymiarach 6.000 km ze wschodu na zachód i 4.000 km z północy na południe, odczuwane będą nowe potrzeby w zakresie przewozu osób z zapewnieniem ich wolnego przepływu w kontekście stosowania swobód oraz rozwijania takiej formy demokracji europejskiej, która uwzględnia wymianę kulturalną, a także celem sprzyjania rozwojowi gospodarczemu.

1.3

Rozwój środków transportu odpowiadających prawdopodobnym potrzebom mobilności w najbliższych dwóch-trzech dziesięcioleciach powinien być rozpatrywany w perspektywie celu wyznaczonego w 2000 r. w Lizbonie:

„Europa ma stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną oraz opartą na wiedzy gospodarką na świecie, zdolną do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, z większą liczbą lepszych miejsc pracy, o większej spójności społecznej”.

1.4

Tak więc propozycje mające na celu rozwój zbiorowych i indywidualnych środków transportu osób, powinny uwzględniać:

1.5

W trosce o integrację i zapewnienie równych szans, wszelka refleksja oraz działania dotyczące rozwoju środków transportu osób będą musiały uwzględniać potrzeby pasażerów o ograniczonej możliwości poruszania się, takich jak osoby niepełnosprawne, starsze i bardzo małe dzieci. Celem zapewnienia tym osobom samodzielnej i nieskrępowanej mobilności, konieczne będzie wdrożenie przepisów gwarantujących im dostęp do przyszłych środków transportu i odnośnej infrastruktury, tak jak w zakresie transportu powietrznego, w odniesieniu do których Komisja proponuje przyjęcie rozporządzenia precyzującego prawa tych osób (1).

1.6

Komitet stwierdza, że od wielu dziesięcioleci Unia Europejska zajmuje się aktywnie kwestią przewozu towarów, i że wystąpiła z wieloma inicjatywami, aby zwiększyć możliwości transportu towarowego celem wspomagania wymiany w ramach Europy, a tym samym rozwoju gospodarczego. Zrealizowano wiele projektów w dziedzinie infrastruktury transportowej, głównie drogowej, rzadziej kolejowej, a wyjątkowo rzecznej.

1.7

Pod koniec 2005 r. Komisja przedstawi komunikat w sprawie wyników osiągniętych na półmetku realizacji w stosunku do propozycji z Białej księgi „Europejska polityka transportowa do roku 2010. Czas na decyzje”. Będzie wtedy możliwe sprawdzenie, jak zmienia się miejsce użytkowników w centrum polityki transportowej, oraz czy uwzględnienie zrównoważonego rozwoju przełożyło się na rzeczywiste przeniesienie wzrostu przewozów towarowych na środki alternatywne wobec transportu drogowego (kolej, żegluga śródlądowa i morska itp.). Na podstawie tego bilansu Komitet przedstawi w odpowiednim momencie i w zwyczajowej formie odnośną opinię. Nie miejsce tu na jej uprzedzanie.

1.8

W oczekiwaniu na wspomniany bilans Komitet stwierdza, że choć istnieją prognozy Międzynarodowej Unii Kolejowej (UIC) co do całkowitej liczby pasażerokilometrów w Europie Zachodniej w latach 2010-2020 (2), to brak jest całościowej refleksji nad przewozem osób. Od wielu dziesięcioleci ogólnie przyjęte wydaje się założenie, że zaspokajając wymogi i potrzeby transportu towarowego, zapewni się zadowalające rozwiązania dla przewozu osób. Twierdzenie to jest oczywiste w odniesieniu do rozwoju infrastruktury drogowej, która jest używana zarówno do transportu towarów, jak i do indywidualnych i zbiorowych przejazdów osób (samochodami, autokarami). Drogi zawsze miały to podwójne przeznaczenie. W dzisiejszych czasach wzmożony ruch utrudnia współistnienie transportu towarów i przewozu osób na licznych szlakach drogowych, a nawet czyni go niebezpiecznym. Przyznanie priorytetu wymogom transportu towarowego spowodowało uprzywilejowanie infrastruktury drogowej w stosunku do innych środków transportu z powodu możliwości jej wykorzystania jednocześnie do przewozu towarów i osób.

1.9

Komitet ocenia, że ten stan rzeczy:

1.10

W tych warunkach Komitet, który nie jest powołany do przeprowadzania analiz, zwraca się do Komisji o szybkie przystąpienie do całościowej refleksji, aby:

2.1.1

Komitet wyraża życzenie, by Komisja podjęła działania celem uświadomienia decydentom i obywatelom europejskim geograficznych wymiarów przestrzeni europejskiej w jej obecnym kształcie oraz w najbliższej przyszłości. W ciągu jednego pokolenia, UE, licząca obecnie 25 Państw Członkowskich, przyjmie zapewne do lat 2020-2030 nowych członków, rozszerzy swą strefę wpływów ze względu na bliskie sąsiedztwo (lub z powodu współpracy z sąsiadami), która obejmować będzie cały kontynent europejski, w ramach którego kwestie przewozu osób, jak i zresztą towarów, muszą być podejmowane w innej skali.

2.1.2

Obecnie zbyt niewielu Europejczyków ma świadomość, że UE i jej strefa wpływów rozciągać się będzie ze wschodu na zachód od Atlantyku do centrum Rosji, poprzez Morze Czarne i Wołgę lub przez Morze Bałtyckie, oraz z północy na południe do wybrzeży Morza Śródziemnego, a zatem do granic kontynentu afrykańskiego.

2.1.3

W tej nowej przestrzeni odległości oraz niezbędny czas podróży nie mogą być traktowane jako przedłużenie lub prosta kontynuacja poprzedniej sytuacji, ze względu na ograniczenia technologiczne oraz przewidywalne w średnioterminowej perspektywie prędkości.

2.1.4

Poza tym globalizacja oraz oczekiwane i prawdopodobne podniesienie poziomu życia w niektórych krajach o dużej liczbie ludności spowodują pojawienie się ilościowych potrzeb transportowych ze strony setek milionów osób spoza UE, które każdego roku będą chciały lub musiały wjechać w granice obszaru europejskiego, aby się w nim przemieszczać w ramach stosunkowo krótkich podróży. W związku z tym Komitet uważa, że uwzględnienie nowego wymiaru Europy musi się odbywać tak w kontekście odległości (wewnątrz samego obszaru europejskiego, jego bliskiej strefy wpływów oraz jego stosunków międzynarodowych), jak i w kontekście czasowym (długość trwania podróży, szybkość środków transportu, optymalizacja czasu poświęconego na przemieszczanie się zgodnie z życzeniami i ograniczeniami po stronie użytkowników).

2.2.1

Główne powody warunkujące potrzebę przemieszczania się osób.

2.2.2

Komitet sugeruje zbadanie następujących powodów (lista nie jest wyczerpująca):

2.2.3

Komitet sugeruje, by całościowa refleksja, której podjęcia się domaga, ograniczyła się do podróży powodujących powtarzalne lub stałe zjawiska przemieszczania się o pewnym stopniu natężenia.

—

podróże indywidualne lub w bardzo małych grupach (kilka osób, pary, rodziny itp.);

uwaga: można by, na przykład, przyjąć za wielkość małej grupy liczbę pasażerów, jaką kodeksy drogowe dopuszczają w pojazdach prowadzonych przez osobę prywatną;

—

podróże grupowe różnego rodzaju (w celach zawodowych lub turystycznych; podróże emerytów lub urlopowiczów itp.).

2.2.6

W związku z tym Komitet proponuje wyodrębnienie następujących odległości:

2.2.7

Do tego rozdziału poświęconego odległościom należy wreszcie włączyć podróże międzynarodowe i międzykontynentalne, aby uwzględnić wjazdy do i wyjazdy z obszaru europejskiego.

2.2.8

Komitet chciałby oczywiście, aby całościowa refleksja, o którą zabiega, dotyczyła środków transportu i infrastruktury używanych w przewozie osób. W tej dziedzinie należy nie tylko określić, ocenić i zoptymalizować istniejące i dobrze znane środki, ale również zbadać, nie wyciągając przedwczesnych wniosków, nowe możliwości szybkiego wykorzystania technik i technologii, które pojawią się w tej dziedzinie w ciągu najbliższych dziesięcioleci. Wymaga to równocześnie ze strony Komisji wystąpienia z propozycjami celem stworzenia sprzyjających warunków, organizacji i koordynacji programów badawczych poświęconych rozwojowi środków transportu oraz wychodzenia naprzeciw przyszłym potrzebom, z jednoczesnym wykorzystaniem pojawiających się możliwości.

2.2.9

Obecne środki używane w przewozie osób mogłyby, w ramach wspomnianej całościowej refleksji, zostać skatalogowane w następujący sposób:

2.3.1

Poszukując dostępnych danych liczbowych dotyczących przewidywań w dziedzinie przemieszczania się osób w najbliższych dziesięcioleciach, Komitet napotkał na rzeczywiste braki w tej materii. Opracowania na temat przeszłości są stosunkowo liczne, ale nie pozwalają one na dokonanie wystarczająco wiarygodnych przewidywań na przyszłość. Nie uwzględniają one ani niedawnych przemian, jak rozszerzenie UE na 25 Państw Członkowskich, ani średnioterminowych perspektyw co do przewidywanego przystąpienia nowych państw, ani przemian w krajach znajdujących się w bliskiej strefie wpływów UE.

2.3.2

EKES nie dysponuje analizami na temat skutków i potencjalnego wpływu na UE przemian w dziedzinie poziomu życia w krajach o wschodzących gospodarkach, które pozwolą setkom milionów ich mieszkańców na podróżowanie co roku za granicę — od roku 2020 w przypadku Chin i, prawdopodobnie, od 2030 w przypadku Indii (zbieżne prognozy pochodzące z niezależnych od siebie źródeł). Często podawana i powtarzana liczba 100 milionów Chińczyków, którzy będą mogli podróżować za granicę jako turyści w 2020 r. wydaje się obecnie nierealna. Stanowi ona jednak tylko 8 % ludności Chin. To mniej niż procent Japończyków podróżujących obecnie poza granice swego kraju (ok. 12 milionów osób). Jedna z niedawnych analiz utrzymuje, że już obecnie 4 % ludności Chin żyje średnio na poziomie średniej europejskiej. 4 % to niewiele, ale w skali Chin stanowi to przeszło 50 milionów osób!

2.3.3

Dla porównania, zakładając, że tylko 50 milionów Chińczyków zdecyduje się na podróż do Europy, i że ich zachowania turystyczne będą obejmować przeloty samolotem celem zwiedzenia wielu krajów UE w ramach krótkotrwałego pobytu (średnio ok. 10 dni), Komitet chciałby, aby UE, po sprawdzeniu prognoz, zastanowiła się nad konieczną adaptacją potencjału. Zachęca też Państwa Członkowskie do podjęcia odpowiednich kroków, tak aby wykorzystać możliwości gospodarcze, jakie może przynieść taki rozwój turystyki. W przeciwnym wypadku, z chwilą wystąpienia potrzeb transportowych ze strony Chińczyków i Hindusów, zwrócą się oni w kierunku krajów, które będą zdolne do ich przyjęcia.

2.3.4

Komitet z zainteresowaniem zapoznał się z dokumentem Komisji zatytułowanym „European energy and transport: Scenario on key drivers”, opublikowanym we wrześniu 2004 r. Dokument ten, do którego należałoby sięgnąć, zawiera wyniki analizy perspektywicznej w wielu dziedzinach przyjmując za punkt odniesienia trzy daty: 2010, 2020 i 2030. Mówi on głównie o potrzebach energetycznych i możliwości wykorzystania źródeł energii mniej zanieczyszczających środowisko i/lub odnawialnych. Rozdział VI jest poświęcony, zgodnie z tą optyką, transportowi i pozwala na pewne prognozy, które należałoby przetworzyć, aby otrzymać z nich osobne dane odnoszące się do przewozu osób, przytaczane tam obecnie równolegle do transportu towarowego, dominującego w tych statystykach.

2.3.5

Załącznik do tego raportu (3) przynosi kilka wskazań co do przewidywanych przemian.

Warto zauważyć, że prognozy te zostały opracowane dla 30 krajów (25 Państw Członkowskich, do których Komisja dodała Rumunię, Bułgarię, Szwajcarię, Norwegię i Turcję). Ogólnie działalność w zakresie transportu osób wzrasta w tych 30 krajach na przestrzeni 40 lat (Gpkm = Gigapassenger-kilometre — miliardy pasażerokilometrów):

2.3.6

Komitet zauważa, że w interesujący sposób przewidywania wzrostu na najbliższe dziesięciolecia są niższe niż wzrost stwierdzony w okresie 1990-2000. Pozwalałoby to wnioskować, że mobilność osób nie jest już kryterium dynamiki gospodarczej.

2.3.7

Widoczne jest też, że przewóz osób samochodami prywatnymi wzrośnie o 45 % w okresie 2000-2030, a koleją tylko o 30 %. W tym samym okresie transport lotniczy wzrośnie o 300 %. Komitet nie jest w stanie ocenić spójności tych prognoz, ale uważa, że powinny one stać się przedmiotem pogłębionej analizy, aby otrzymać całościowy ogląd sytuacji w średnio- i długoterminowej perspektywie.

2.3.8

Komitet domaga się zatem, by Komisja przeprowadziła specjalną i kompletną analizę perspektywiczną, aby określić tak dokładnie, jak to tylko możliwe potrzeby ilościowe i jakościowe w dziedzinie przewozu osób do roku 2020 oraz 2030.

2.3.9

Badanie to powinno objąć nie tylko 30 krajów wybranych przez Komisję we wspomnianym wyżej dokumencie, ale także kraje znajdujące się w strefie wpływów i w bliskim sąsiedztwie UE (Chorwację, Albanię, Ukrainę, Rosję, Afrykę Północną itd.), które w ciągu najbliższych 25 lat będą utrzymywały intensywne stosunki z UE, niezależnie od formy tych stosunków.

2.3.10

Badanie to powinno też pozwolić na ocenę oddziaływania podróży międzynarodowych, a szczególnie turystycznych z kierunku krajów o wschodzących gospodarkach (Chiny, Indie itp.), na ilość wjazdów i wyjazdów z obszaru europejskiego oraz na przemieszczanie się wewnątrz tego obszaru.

3.1

Uważa, że należy koniecznie zapewnić mobilność osób w rozszerzonej Europie, aby wzmocnić demokrację i przyczynić się do spójności UE.

3.2

Stwierdza, że nie istnieją analizy perspektywiczne dotyczące mobilności osób do 2030 r., pozwalające ocenić wynikające z przemian niezbędne zdolności przewozowe środków transportu oraz potrzeby w dziedzinie infrastruktury.

3.3

Podkreśla, że realizacja infrastruktur dostosowanych do skali kontynentu europejskiego wymaga bardzo odległych terminów oddania do użytku (rzędu dwóch dziesięcioleci).

3.4

Uważa, na podstawie dostępnych informacji wskazujących na przewidywalny znaczny wzrost potrzeb w dziedzinie mobilności osób, że Komisja powinna podjąć badania, a następnie zainicjować całościową, odrębną refleksję na ten temat, równolegle do analiz i refleksji poświęconych rozwojowi transportu towarów.

3.5

Proponuje, by refleksja ta stała się w 2010 r. przedmiotem nowej Białej księgi w sprawie polityki transportowej, uwzględniającej szerzej niż w 2001 r., zaspokojenie potrzeb w dziedzinie polityki transportu osób do dziesięciolecia 2020-2030. Mogłaby ona zawierać następujące kryteria:

3.6

Sugeruje Komisji przygotowanie, wspólnie z odnośnymi Państwami Członkowskimi, środków koniecznych dla zapewnienia mobilności osób w jak najlepszych warunkach i zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego, uwzględniając w szczególności:

3.7

Podkreśla na zakończenie, że zjednoczona Europa powinna czuwać nad tym, by poszczególne Państwa Członkowskie zapewniały zrównoważoną obsługę transportową, zarówno w odniesieniu do ruchu towarowego jak i pasażerskiego. Ponadto chce być poinformowany o podjęciu wspomnianej całościowej refleksji, być włączony w jej przebieg oraz pragnie, by zasięgano jego opinii co do jej wyników.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/52

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady w sprawie wspólnej organizacji rynków w sektorze cukru

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady ustanawiającego tymczasowy plan restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego we Wspólnocie Europejskiej i zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 258/1999 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej

1.1

Dwadzieścia jeden krajów Unii Europejskiej produkuje cukier z buraków. Niewielką część produkcji francuskich departamentów zamorskich oraz Hiszpanii stanowi także cukier z trzciny cukrowej (280 000 ton). Ogółem europejska produkcja cukru waha się w granicach 17 — 20 milionów ton rocznie przy szacowanej konsumpcji cukru w Europie wynoszącej 16 milionów ton.

1.2

Buraki cukrowe są uprawiane w systemie płodozmianu na powierzchni 2,2 milionów hektarów przez 320 000 rolników (na jednego plantatora przypada średnio prawie 7 ha powierzchni uprawnej buraków). Buraki są przetwarzane w 236 cukrowniach bezpośrednio zatrudniających blisko 75 000 pracowników stałych i sezonowych. Łącznie w europejskim sektorze uprawy buraków/cukrownictwa pośrednio lub bezpośrednio zatrudnionych jest 500 000 osób.

1.3

W Unii Europejskiej produkuje się również 500 000 ton izoglukozy i 250 000 ton syropu inulinowego; istnieje tu także sektor rafinacji surowego cukru trzcinowego (który jest w głównej mierze — 1,6 miliona ton — importowany z krajów AKP (1)).

1.4

W sektorze cukru, izoglukozy i syropu inulinowego ostatnie odnowienie systemu kwot nastąpiło w 2001 r.

1.5

W dniu 14 lipca 2004 r. Komisja wydała komunikat w sprawie reformy sektora cukru (2), w którego sprawie EKES przyjął opinię 15.12.2004 r. (3)

1.6

W dniu 22 czerwca 2005 r. Komisja przedstawiła trzy wnioski legislacyjne (4), które stanowią przedmiot niniejszej opinii.

Równocześnie Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego środki towarzyszące dla krajów objętych Protokołem w sprawie cukru poszkodowanych w wyniku reformy systemu cukrowego UE (5).

1.7

Różnice pomiędzy wnioskiem legislacyjnym Komisji a komunikatem z dnia 14 lipca 2004 r. obejmują następujące elementy:

2.1

EKES uważa, że reforma wspólnej organizacji rynku w sektorze cukru jest niezbędna. Przypomina w tym kontekście swoją opinię z 15.12.2004 r. (6), a zwłaszcza jej punkty 2.1, 2.4, 2.6, 2.7, 2.8, 2.9, 2.10.

2.2

Niemniej EKES stwierdza, że projekt reformy ma o wiele szerszy zakres niż to zapowiedziano w komunikacie z dnia 14 lipca 2004 r. Obniżka cen i zmniejszenie produkcji są o wiele większe, przewiduje się szybsze zniesienie eksportu. Projekt ten stanowi zatem zły sygnał dla naszych konkurentów w negocjacjach w ramach WTO. Poza tym, nie popiera celu jakim jest europejska produkcja cukru dająca gwarancję zaopatrzenia rynku, zwłaszcza w tych regionach, gdzie konwersja jest utrudniona.

2.3

EKES niepokoi się o wpływ proponowanych obniżek cen i kwot na poziom dochodów w rolnictwie i zatrudnienia. Podkreśla w tym względzie istotną rolę jaką odgrywa gałąź cukrownictwa w wielu regionach. EKES uważa, że projekt nie został sporządzony z poszanowaniem europejskiego modelu rolnictwa, wielokrotnie powtarzaną przez Radę wolą podtrzymywania tradycyjnej produkcji rolnej również w mniej faworyzowanych regionach lub państwach członkowskich; nie idzie też w parze z zasadą wielofunkcyjności, trwałości i strategią lizbońską. Projekt reformy prowadzi de facto do bezpośredniej lub pośredniej likwidacji 150 tys. miejsc pracy.

2.4

EKES nie uważa, że opcja reformy przyjęta przez Komisję, polegająca na szukaniu równowagi rynku na drodze obniżania cen, może doprowadzić do osiągnięcia pożądanego celu, utrzymać w długim terminie europejską uprawę buraków i przemysł cukrowniczy na solidnym poziomie z poszanowaniem dla krajów rozwijających się, będących uprzywilejowanymi dostawcami cukru. EKES uważa, że należy uczynić wszystko by uniknąć tego, by za pośrednictwem techniki SWAP (handel trójstronny) cukru, która nie przynosi korzyści dla rozwoju krajów najsłabiej rozwiniętych, otworzyć nowe udziały w rynku światowym, zwłaszcza dla Brazylii. W tym kontekście Komitet podkreśla, że brazylijska produkcja cukru, szeroko wspierana polityką wobec bioetanolu i polityką monetarną, odbywa się w warunkach nie do zaakceptowania z punktu widzenia społecznego, środowiskowego i stosunków własności ziem; co z kolei wyjaśnia ekstremalnie niskie koszty produkcji, wzrost produkcji w ostatnich latach prowadzący do zwiększenia zapasów na rynkach światowych i w konsekwencji osłabienie cen rynkowych. EKES uważa, że dostęp do rynku Wspólnoty powinien zostać uzależniony od respektowania określonych norm społecznych, takich jak te rozpatrywane w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1988 r.

2.5

EKES (7)„uważa, że proponowane obniżenie cen i zmniejszenie kwot znacznie wychodzą poza uprawnienia WTO i są ważnym krokiem w kierunku pełnej liberalizacji rynku cukru. Sytuacja taka nie daje trwałych perspektyw plantatorom buraków, pracownikom sektora cukrowniczego oraz konsumentom krajów europejskich”.

2.6

EKES (8)„nie rozumie, dlaczego Komisja nie wykorzystała możliwości negocjacji preferencyjnych kwot importowych z najsłabiej rozwiniętymi krajami, jak zresztą proszą o to one same. Pozwoliłoby to spełnić, w sposób lepiej ukierunkowany, interesy najbiedniejszych, rozwijających się krajów, oraz uzyskać zrównoważone dostawy na rynek i poziom cen znośny dla Europy. EKES zwraca uwagę na zasadniczą sprzeczność w stanowisku Komisji, która z jednej strony uzasadnia radykalną reformę WOR w zakresie cukru poprzez inicjatywę »Wszystko oprócz broni«, a z drugiej strony nie daje dalszego biegu wyraźnym prośbom formułowanym przez najsłabiej rozwinięte kraje świata, pragnące wejść do systemu kwot preferencyjnych”.

2.7

EKES (9) nie wierzy, że znaczna obniżka cen cukru będzie korzystna dla konsumentów. 70 % cukru zostaje użyte w produktach przetworzonych, gdzie niełatwo o spadki cen konsumpcyjnych. Należy do tego dodać, że w krajach gdzie nastąpiła liberalizacja rynku cukru, nie nastąpiły żadne obniżki cen konsumpcyjnych.

2.8

EKES nie rozumie, dlaczego Komisja proponuje szybkie zarzucenie eksportu cukru w stanie nieprzetworzonym. Nawet jeżeli Unia Europejska przegrała z panelem WTO, nadal posiada prawo do subwencjonowanego eksportu 1 273 000 ton cukru w stanie nieprzetworzonym, bez względu na to, czy chodzi o cukier w ramach kwoty objętej refundacją lub cukier spoza kwoty bez refundacji. Ponadto uprawa buraków charakteryzuje się pewną zmiennością plonów, a rynek podlega zmienności importu. Dlatego też warto zapewnić sobie elastyczność w zarządzaniu wahaniami dostępności cukru w ramach kwoty lub spoza niej za pomocą eksportu. Taka elastyczność jest niezbędna do zapewnienia trwałości produkcji i racjonalnego zatrudnienia pracowników i wykorzystania urządzeń.

2.9

EKES popiera projekt Komisji dotyczący planu dobrowolnej restrukturyzacji, który zapewni znaczną poprawę warunków przeprowadzania restrukturyzacji. Domaga się jednak, aby plan został odpowiednio uzupełniony przy uwzględnieniu interesów plantatorów buraków i pracowników przemysłu cukrowniczego.

2.10

EKES (10)„ogólnie ocenia, że Komisja nie oceniła odpowiednio wpływu swojej propozycji, prowadzącej do masowego przeniesienia zasobów z sektora rolnego (wiejskiego i przetwórstwa pierwotnego) Europy i krajów rozwijających się, w kierunku wielkich firm międzynarodowych zajmujących się zaopatrzeniem i dystrybucją. Propozycja oznaczałby redukcję znaczącej części przemysłu cukrowniczego Europy i krajów AKP z korzyścią praktycznie jedynie dla brazylijskiej produkcji cukru (11)”.

3.1

EKES wyraża zadowolenie z faktu, iż Komisja — zgodnie z jego wnioskiem — wystąpiła z inicjatywą dotyczącą rozporządzenia mającego obowiązywać od 01.07.2006 do 30.09.2015 r.

3.2

EKES uważa, że proponowane obniżki cen są zbyt duże i nie będą miały żadnego wpływu na import cukru realizowany w ramach trójstronnych operacji handlowych (rynek światowy, kraje najsłabiej rozwinięte, UE), a ich kwota będzie ulegać zmianie w zależności od wahań ceny na rynku światowym i kursów wymiany walut. EKES wzywa zatem do tego, by obniżka cen ograniczała się do niezbędnego poziomu, zważywszy na negocjacje w ramach WTO, oraz by została rozłożona w czasie, jak w przypadku obniżek taryf, w szczególności po to, by dać nowym Państwom Członkowskim czas konieczny na dostosowanie się.

EKES domaga się również, by Rada zwróciła szczególną uwagę na problemy rolników w regionach z trudnościami lub takich, które nie oferują wielu rentownych alternatyw do uprawy buraków.

3.3

EKES wyraża zdziwienie, że projekt przewiduje pobieranie podatku od produkcji od plantatorów i producentów, podczas gdy poziom kwot będzie zdecydowanie niższy od poziomu konsumpcji, zaś logika, którą kieruje się Komisja, jest logiką konkurencji produkcji europejskiej z cukrem pochodzącym z importu. Podatek jest w tym względzie dyskryminujący w stosunku do unijnych plantatorów i producentów cukru. EKES wzywa zatem do jego zniesienia lub w ostateczności rozszerzenia na całość importowanego cukru.

3.4

EKES uważa, że wspólna organizacja rynków w sektorze cukru nie może skutecznie funkcjonować bez możliwości kontrolowania importu, bez względu na sposób przeprowadzania kontroli. Komitet zaleca zatem włączenie przepisów zakazujących transakcji SWAP w sektorze cukru z krajami najsłabiej rozwiniętymi i, w przypadku gdy Komisja zdecyduje o wycofaniu z rynku określonego tonażu cukru objętego kwotą (procedura wycofania) lub w wypadku zastosowania pomocy przeznaczonej na składowanie prywatne (cena rynkowa niższa od referencyjnej), automatyczne umieszczanie klauzuli zabezpieczenia ilościowego wobec importu z krajów najsłabiej rozwiniętych.

3.5

EKES uważa, że projekt rozporządzenia jest zbyt restrykcyjny, jeżeli chodzi o eksport. Komitet jest zdania, że rozporządzenie powinno zezwalać na wszelkie możliwości eksportu dopuszczone przez WTO, w szczególności jeżeli chodzi o eksport dodatkowej ilości cukru poza kwotą, jeżeli limity ilościowe i budżetowe dozwolone przez WTO w odniesieniu do eksportu subwencjonowanego nie zostały wyczerpane w ramach eksportu cukru z kwoty, objętego refundacjami.

Ponadto rozporządzenie powinno zezwalać na swobodny eksport bez refundacji cukru, który jest objęty kwotą.

3.6

EKES zwraca uwagę na słabość instrumentów zarządzania rynkiem zaproponowanych przez Komisję w miejsce interwencji. Przewiduje się, że wobec braku regularności i przewidywalności importu prowadzących do stałej presji rynku, składowanie prywatne i obowiązkowe wycofywanie nie będą stanowiły gwarancji, że cena rynkowa będzie uwzględniała cenę referencyjną. EKES wzywa zatem do utrzymania systemu interwencji.

3.7

EKES zapoznał się z propozycją Komisji, aby w 60 % kompensować utratę dochodów związaną z obniżką cen. Uważa, że rekompensaty powinny być sprawiedliwe, procentowo na poziomie analogicznym do rekompensat przy innych uprawach. Komitet stwierdza, że rzeczywista obniżka cen buraków, z uwzględnieniem opłaty produkcyjnej i ryzyka dodatkowej obniżki o 10 %, może osiągnąć 50 %. W takich warunkach rekompensata powinna wynosić jedynie 51 %. EKES zaleca zatem mniejszą obniżkę cen i większą kwotę rekompensaty w ramach proponowanych limitów budżetowych. EKES podkreśla więc fakt, że przyznanie rekompensaty za obniżkę cen nie niweluje potrzeby wprowadzenia trwałych i skutecznych instrumentów zarządzania, jeśli pragniemy uniknąć załamania rynku i gwarantować dochody rolnikom.

3.8

EKES stwierdza, że propozycja rekompensaty przewiduje pomoc oddzieloną od produkcji, w podziale na hektar uprawy buraków lub cykorii, które były objęte umową produkcyjną cukru A i B lub syropu inulinowego. EKES uważa, że Państwa Członkowskie muszą w ramach dostosowanych przepisów posiadać wszelką swobodę w przyznawaniu plantatorom buraków i cykorii całej kwoty pomocy w granicach pułapów krajowych przewidzianych w projekcie. EKES zaleca, by Komisja przeprowadziła ocenę długoterminowych skutków oddzielenia.

3.9

EKES nie uważa za właściwe, aby propozycja przewidywała nieodpłatne zwiększenie kwot izoglukozy o 300 000 ton, podczas gdy wdrażany jest kosztowny program restrukturyzacji zmierzający do znacznego zmniejszenia kwot na cukier a milion ton cukru objętego dodatkową kwotą, którą można będzie rozdysponować, będzie odpłatne.

3.10

EKES zauważa decyzję Komisji o uwzględnieniu jego propozycji wdrożenia programu dobrowolnej restrukturyzacji objętej odszkodowaniami na początku rozliczenia. Program zastępowałby mechanizm obowiązkowego zmniejszenia kwot i możliwości przenoszenia kwot na poziomie europejskim.

EKES nalega, by kwestie związane z restrukturyzacją były objęte procedurą współdecyzji, w której uczestniczyliby zarówno plantatorzy, jak i producenci, a także o przyznanie odpowiedniego odszkodowania z tytułu restrukturyzacji plantatorom, których ona dotyczy.

EKES stwierdza w tym względzie, że dodatkowe odszkodowanie w wysokości 4,68 euro za tonę buraków A i B przyznane w roku gospodarczym 2006/2007 plantatorom objętym restrukturyzacją to nic innego jak wcześniejsze przyznanie pomocy kompensacyjnej dla tych plantatorów z tytułu utraty dochodów w związku z obniżką cen obowiązującą od roku gospodarczego 2007/2008. Nie jest to zatem odszkodowanie z tytułu restrukturyzacji.

3.11

EKES uważa, że Rada powinna przywiązywać większą wagę do projektu Komisji w kwestii zatrudnienia w różnych regionach dotkniętych restrukturyzacją przemysłu cukrowniczego. Komitet zwraca się do Państw Członkowskich i do Komisji o ułatwienie dostępu do europejskich funduszy strukturalnych i do europejskiego funduszu społecznego, zwłaszcza dla regionów najbardziej dotkniętych restrukturyzacją i dla nowych Państw Członkowskich, aby złagodzić negatywne skutki reformy zatrudnienia poprzez plany społeczne znacznie wykraczające poza obowiązkowe ramy określone prawem. W rzeczywistości należy ułatwić utworzenie nowych miejsc pracy, dywersyfikację i przekwalifikowanie.

3.12

EKES uważa, że w tym względzie niezbędne jest, by Komisja i Państwa Członkowskie pilnie wsparły za pomocą odpowiednich środków prawodawczych i finansowych woluntarystyczną politykę używania biopaliw, w której uprawa buraków może odegrać istotną rolę. EKES uważa, że pilnie potrzebne jest dalsze opracowanie metod wykorzystywania cukru spoza kwoty w sektorze innym niż spożywczy.

3.13

EKES zwraca uwagę Komisji i Rady na bardzo destabilizujący wpływ importu cukru z Bałkanów na rynki krajów ościennych. Zaleca zdefiniowanie i zastosowanie koniecznych środków ochrony rynku (szczególnie, stosowanie cen interwencyjnych lub referencyjnych) i nalega również na szybkie ustalenie kwoty dla Chorwacji.

4.1

EKES uznaje konieczność dostosowania wspólnej organizacji rynków w sektorze cukru, lecz uważa, że propozycje reformy są zbyt śmiałe, jeżeli chodzi o redukcję cen.

Wprowadzenie proponowanych reform wpłynęłoby negatywnie na sektor cukrownictwa europejskiego, w szczególności doprowadziłoby do utraty co najmniej 150 000 miejsc pracy, często w regionach już dotkniętych bezrobociem, które nie mają zyskownych alternatyw dla tej uprawy.

4.2

EKES zwraca się do Rady z apelem o przyjęcie bardziej ambitnego podejścia w dziedzinie europejskiej produkcji buraków i cukru niż Komisja. Taka postawa znalazłaby wyraz w ilościowej kontroli importu i zezwoleniu na stosowanie wszelkich możliwości eksportu dopuszczonych przez WTO. Cel osiągnięcia poziomu produkcji przekraczającego o 2 — 3 miliony ton poziom zaproponowany przez Komisję jest jak najbardziej realny, zwłaszcza poprzez kontrolę importu. Pozwoliłby on na zachowanie 50 000 — 75 000 miejsc pracy i około 50 000 gospodarstw rolnych uprawiających buraki w wielu regionach Wspólnoty.

4.3

EKES obawia się, że cele inicjatywy „Wszystko oprócz broni” i reformy WOR cukru w zakresie polityki rozwojowej nie zostaną osiągnięte, dlatego też popiera wniosek krajów najsłabiej rozwiniętych o negocjowanie z Unią kwot na import cukru. W każdym wypadku należy zabronić praktyki SWAP i ustanowić automatyczne kryteria ochrony oraz kodeks zachowania wraz z kryteriami trwałości społecznej i trwałości środowiska, a także suwerenności żywnościowej, które powinny być warunkiem wejścia na rynek wspólnotowy.

4.4

EKES zaleca utrzymanie bieżącej tendencji w eksporcie cukru w ramach kwoty lub poza nią, jeżeli odpowiada on tonażowi dopuszczonemu przez WTO, aby kontynuować obsługę naszych najbliższych tradycyjnych klientów.

4.5

EKES nalega, aby obniżki cen zostały rozłożone w czasie i ściśle ograniczone do zobowiązań międzynarodowych, a także aby cukier był traktowany, jeśli zachodzi taka konieczność, jako produkt wrażliwy w ramach negocjacji Agendy z Doha na rzecz rozwoju.

4.6

Komitet zaleca utrzymanie systemu interwencji i trwałe stosowanie skutecznych instrumentów zarządzania rynkiem.

4.7

EKES domaga się, aby rekompensaty częściowe dla plantatorów z tytułu utraty dochodów w wyniku obniżki cen buraków zostały w miarę możliwości zwiększone i były przyznawane w całości. Nalega również na konieczność zapewnienia trwałego charakteru tego rodzaju pomocy i zachowania poziomu budżetu przeznaczonego na rynek cukru.

4.8

Komitet wspiera projekt Komisji dotyczący programu restrukturyzacji, lecz domaga się prawa współdecyzji dla plantatorów i przyznania pomocy tym plantatorom, których dotyczy zamknięcie przetwórni, aby umożliwić im restrukturyzację gospodarstw.

4.9

EKES nalega, by uruchomić europejskie fundusze strukturalne i społeczne, aby oprócz koniecznych odszkodowań stworzyć lepsze szanse przekwalifikowania dla pracowników dotkniętych restrukturyzacją europejskiego sektora cukrownictwa.

4.10

EKES uważa za niezbędne i pilne by sektor cukrownictwa został włączony do debaty w sprawie energii (polityka biopaliw), co przyczyniłoby się do skompensowania negatywnych skutków reformy.

4.11

Komitet nalega, by pilnie skorygować destabilizujący wpływ importu z Bałkanów.

4.12

EKES domaga się, by Rada zwróciła szczególną uwagę na sytuację w regionach z trudnościami lub takich, które nie oferują wielu rentownych alternatyw w rolnictwie.

3.2.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 28/57

1.1

Ani Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, ani projekt traktatu konstytucyjnego nie przewidują wspólnej polityki leśnej.

1.2

18 listopada 1998 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat dotyczący strategii leśnej UE. 15 grudnia 1998 r. Rada Ministrów UE przyjęła opartą na komunikacie Komisji rezolucję dotyczącą strategii leśnej Unii.

1.3

Rada określiła zrównoważoną gospodarkę leśną i zrównoważone korzystanie z lasów (według uzgodnień ministerialnej konferencji na temat leśnictwa, która odbyła się w Helsinkach w 1993 r.) oraz wielofunkcyjną ich rolę jako kluczowe elementy wspólnej strategii leśnej, będące ogólną podstawą do działania.

1.4

Do pozostałych istotnych elementów strategii leśnej należą: zasada pomocniczości, według której odpowiedzialność za politykę leśną leży w gestii Państw Członkowskich; oraz możliwość przyczynienia się przez Wspólnotę do osiągnięcia zarówno zrównoważonej gospodarki leśnej i zrównoważonego korzystania z lasów, jak i ich wielofunkcyjnej roli tam, gdzie działania na szczeblu unijnym mogą wnieść wartość dodaną.

1.5

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wydał 9 grudnia 1999 r. dodatkową opinię z inicjatywy własnej w sprawie polityki leśnej UE.

1.6

Rada zaś wezwała w rezolucji Komisję do przedstawienia w ciągu pięciu lat raportu na temat wdrażania strategii leśnej UE.

1.7

10 marca 2005 r. Komisja wydała komunikat dotyczący realizacji strategii leśnej UE. Dokument roboczy Komisji, załączony do niniejszego komunikatu, zawiera dokładny opis działań i przedsięwzięć wprowadzonych w życie w kontekście strategii leśnej UE w latach 1999 — 2004.

1.8

Komitet popiera zasadniczą myśl komunikatu, zwłaszcza w odniesieniu do wzmocnienia realizacji strategii oraz poprawy jej koordynacji. EKES uważa, że istotne jest natychmiastowe wdrożenie zaproponowanego przez Komisję planu działań dotyczącego zrównoważonej gospodarki leśnej.

2.1.1

Na wyzwania stojące przed sektorem leśnym oraz polityką leśną UE wpływ miały od 1998 r. wielorakie zmiany, które zaszły w kontekście politycznym; komunikat zwraca uwagę na rozszerzenie, przyjęcie strategicznych celów politycznych UE, a także na rozwój sytuacji w ramach międzynarodowej polityki leśnej oraz polityki ochrony środowiska.

2.1.2

Wraz z rozszerzeniem, obszar leśny UE wzrósł o około 20 %, zasoby leśne o około 30 % a liczba właścicieli lasów zwiększyła się z 12 na 16 milionów. Konieczne jest wzmocnienie potencjału instytucjonalnego w celu promowania zrównoważonego leśnictwa w nowych Państwach Członkowskich — szczególnym wyzwaniem jest tu rozwój struktur własności prywatnej oraz ram instytucjonalnych.

2.1.3

Na światowym szczycie w sprawie zrównoważonego rozwoju (WSSD), który odbył się w Johannesburgu w 2002 r., podkreślono fakt, iż zrównoważone leśnictwo jest podstawą zrównoważonego rozwoju i, ogólnie rzecz biorąc, sposobem osiągnięcia Milenijnych Celów Rozwoju. Przyjęto wówczas także plan działań, wiążący dla rządów i zawierający liczne decyzje dotyczące lasów.

2.1.4

Sektor leśny UE musiał zmierzyć się z coraz bardziej zglobalizowanym rynkiem produktów leśnych oraz wysoce skoncentrowanym przemysłem leśnym, który wymaga sprawniejszej niż dotychczas produkcji drewna.

2.1.5

Lasy odgrywają znaczącą rolę oraz dostarczają społeczeństwu wielu korzyści. Jednocześnie zrównoważone korzystanie z lasów oraz korzyści dla środowiska naturalnego płynące z lasów stają się coraz ważniejsze. Zwłaszcza międzynarodowe porozumienia dotyczące środowiska naturalnego, podpisane przez UE i jej Państwa Członkowskie, przyniosły ze sobą nowe wyzwania dla leśnictwa.

2.1.6

Rada Europejska z Lizbony (marzec 2000 r.) przyjęła nowy cel strategiczny dla UE — przekształcenie Unii w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną, opartą na wiedzy gospodarkę, zdolną do zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego, stworzenia większej ilości miejsc pracy o lepszej jakości oraz większej spójności społecznej. Rada Europejska z Göteborga (czerwiec 2001 r.) zatwierdziła strategię zrównoważonego rozwoju UE, która uzupełnia strategię lizbońską i wymaga zsynchronizowanego podejścia do polityki gospodarczej, społecznej i polityki ochrony środowiska naturalnego.

2.1.7

Wiele polityk, przepisów oraz działań UE ma bezpośredni lub pośredni wpływ na leśnictwo. Nie oszacowano jeszcze ich dopełniającego charakteru oraz zgodności ze strategią leśną UE i jej realizacją.

2.2.1

W swojej rezolucji Rada stwierdziła, że w odniesieniu do strategii leśnej Wspólnota powinna aktywnie uczestniczyć we wdrażaniu postanowień końcowych ministerialnej konferencji na temat leśnictwa oraz w międzynarodowych debatach i negocjacjach związanych z leśnictwem, zwłaszcza w Międzyrządowym Forum Leśnym Narodów Zjednoczonych.

2.2.2

W swojej opinii z 1999 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zauważył, że UE powinna udzielić silnego poparcia stworzeniu międzynarodowego, prawnie wiążącego instrumentu ochrony i zrównoważonego rozwoju wszystkich rodzajów lasów oraz zarządzania nimi, który byłby zgodny z zasadami leśnymi uzgodnionymi w Rio. Cel ten jest nadal aktualny, biorąc pod uwagę umiędzynarodowienie handlu produktami leśnymi, globalizację przemysłu leśnego, postępujące zanikanie lasów oraz potrzebę ochrony praw społeczności lokalnych zależnych od leśnictwa.

2.2.3

W celu zapobiegania nielegalnemu wyrębowi lasów oraz nielegalnej sprzedaży drewna, Komisja przyjęła plan działania FLEGT (w sprawie stosowania przepisów prawa leśnego, zarządzania i handlu) oraz wniosek w sprawie aktu prawnego ustanawiającego system zezwoleń FLEGT. Komitet uważa zapobieganie nielegalnemu wyrębowi lasów oraz nielegalnej sprzedaży drewna za kwestię o pierwszorzędnym znaczeniu. Nielegalny wyręb wyrządza poważne szkody ekologiczne, gospodarcze i społeczne, a pochodzące z niego drewno zakłóca równowagę w handlu produktami drzewnymi. Jednakże, w ramach działań zapobiegawczych, powinno się położyć nacisk przede wszystkim na środki, które podjąć można we współpracy z krajami produkującymi drewno w celu obostrzenia procesów administracyjnych i poprawy wprowadzania w życie prawa. Jest to najlepszy sposób uwzględnienia krajowych czynników i wpływów społecznych na przykład na warunki życia i dobrobyt społeczności zależnych od leśnictwa. Szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę naturalnych lasów pierwotnych oraz ich różnorodności. Wyjaśnienie kwestii praw korzystania z ziemi jest zasadniczą częścią wysiłków zmierzających do zmniejszenia nielegalnego wyrębu. Proponowany system zezwoleń nie likwiduje bynajmniej potrzeby zaostrzenia tychże działań.

2.2.4

Międzynarodowa polityka gospodarcza, społeczna i polityka ochrony środowiska naturalnego, a także porozumienia ONZ dotyczące ochrony środowiska naturalnego wywierają coraz większy wpływ na lasy w Unii Europejskiej oraz ramy działalności leśnej. W 2002 r., w ramach konwencji ONZ na rzecz Bioróżnorodności, przyjęto rozszerzony program działania w sprawie zróżnicowania biologicznego lasów. Konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu doprowadziła zaś do uznania roli lasów (jako zbiorników węgla) w zapobieganiu zmianom klimatu. Zwłaszcza Protokół z Kioto postawił przed sektorem leśnym nowe wyzwania, ale też i nowe możliwości. Zrównoważone leśnictwo może w znaczny sposób wpłynąć na wypełnienie zobowiązań nałożonych przez międzynarodowe porozumienia dotyczące ochrony środowiska naturalnego. Wymaga to od Unii Europejskiej przyjęcia skoordynowanego i zbieżnego podejścia w ramach międzynarodowej polityki gospodarczej, społecznej i polityki ochrony środowiska naturalnego oraz w obszarze własnych polityk. Podejście to powinno zachować równowagę pomiędzy wielorakimi wymiarami zrównoważonego leśnictwa oraz dbać o wszechstronne wykorzystanie lasów.

2.2.5

Na szczeblu ogólnoeuropejskim, ministerialna konferencja na temat ochrony lasów w Europie (MCPFE) stanowi najważniejsze forum dyskusji nad polityką leśną. Była ona w stanie stworzyć skuteczne ramy wspierania zrównoważonej pod względem gospodarczym, ekologicznym, społecznym i kulturowym gospodarki leśnej.

2.3.1

Czwarta ministerialna konferencja na temat ochrony lasów w Europie (Wiedeń, 28 — 30 kwietnia 2003 r.) podkreśliła znaczenie krajowych programów leśnych w rozwoju współpracy między sektorem leśnym a pozostałymi sektorami. Podczas konferencji uzgodniono, że krajowy program leśny stanowi bezpośredni, holistyczny, międzysektorowy oraz wielokrotny proces planowania, wdrażania, monitorowania i oceny polityki na szczeblu krajowym i/lub subnarodowym w celu dalszej poprawy zrównoważonej gospodarki leśnej, określonej w Helsinkach, oraz wniesienia wkładu w rozwój zrównoważony.

2.3.2

Zgodnie z zasadą pomocniczości, krajowe programy leśne są kluczowym sposobem realizacji celów strategii leśnej UE. Stanowią one holistyczne i wielosektorowe programy ramowe, uwzględniające wzajemne oddziaływanie sektora leśnego i pozostałych sektorów. Są one w stanie wziąć pod uwagę i zrównoważyć wielorakie sposoby wykorzystania lasów oraz oczekiwania społeczeństwa, mając wzgląd na charakterystyczne cechy krajowe. Zapewniają spójność i konsekwencję między politykami krajowymi, a także w stosunku do zobowiązań międzynarodowych. Powinny być więc oceniane pod kątem wypełniania ustalonych celów.

2.3.3

Podjęte przez UE i Państwa Członkowskie międzynarodowe zobowiązania w obszarze polityki dotyczącej środowiska naturalnego i polityki leśnej mogą zostać w najlepszy sposób wypełnione w sektorze leśnym poprzez ich włączenie w krajowe programy leśne.

2.3.4

UE powinna wspierać sporządzanie krajowych programów leśnych, zaleconych przez MCPFE, w celu wspomagania zrównoważonego leśnictwa oraz osiągnięcia holistycznego podejścia do rozwoju leśnictwa i polityki leśnej w Państwach Członkowskich oraz we Wspólnocie.

2.4.1

Głównym instrumentem wdrażania strategii leśnej na szczeblu wspólnotowym była polityka rozwoju obszarów wiejskich. W jej ramach, w latach 2000 — 2006 przydzielono 4,8 miliarda euro na działania związane z leśnictwem. Połowa z tej sumy przeznaczona została na zalesianie terenów rolnych a połowa na pozostałe środki.

2.4.2

Specjalny raport Trybunału Obrachunkowego nr 9/2004 w sprawie działań związanych z leśnictwem w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich wykazał, że ani Komisja, ani Państwa Członkowskie nie przyjęły odpowiedzialności za oszacowanie, czy dany projekt przyczynia się do osiągnięcia założeń strategii leśnej UE.

2.4.3

Rozporządzenie ogólne w sprawie wspierania rozwoju obszarów wiejskich (nr 1257/1999, art. 29) określa, że wsparcie dla leśnictwa, udzielane przez Państwa Członkowskie w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich, musi być oparte na krajowych lub subnarodowych programach leśnych lub podobnych instrumentach. Krajowe programy leśne są realizowane jedynie w niewielu Państwach Członkowskich; w niektórych znajdują się zaledwie w stadium tworzenia.

2.4.4

Ocena realizowanych w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich działań związanych z leśnictwem napotyka na trudności z powodu niedysponowania przez Komisję danymi na temat tych działań podejmowanych w Państwach Członkowskich. Nie istnieje bowiem żaden skuteczny system monitorowania działań związanych z leśnictwem wspieranych przez fundusze unijne.

2.4.5

Choć znaczna część funduszy przeznaczona jest na zalesianie, nie istnieje jasny cel operacyjny dotyczący ich rozlokowania w ramach strategii leśnej, zwłaszcza biorąc pod uwagę cele związane z ochroną środowiska naturalnego.

2.4.6

Wiele dyrekcji generalnych i komórek Komisji zaangażowanych jest w procedurę zatwierdzania planów rozwoju obszarów wiejskich oraz programów operacyjnych, a także działań związanych z leśnictwem. Złożoność procesu decyzyjnego ograniczyła zasięg wykorzystania polityki rozwoju obszarów wiejskich we wdrażaniu strategii leśnej UE.

2.4.7

Należy także wyjaśnić, czy nie lepiej by było skoncentrować zasoby UE nie na subsydiowaniu zalesiania, lecz na promocji rynku drzewnego, na systemach wynagrodzeń za uwzględnianie kwestii ekologicznych, na badaniach, szkoleniu oraz informacji, a także na środkach rozwoju obszarów wiejskich w celu zagwarantowania długofalowej poprawy warunków i zatrudnienia w sektorze leśnym oraz w ramach dostarczanych przez lasy korzyści związanych ze środowiskiem naturalnym.

2.4.8

Nie wolno zapominać, iż leśnictwo oraz produkcja drewna są przemysłem opartym na prawach rynku i stanowią część otwartego sektora gospodarki. Rynek wewnętrzny UE będzie funkcjonował sprawnie jedynie, jeśli konkurencja na rynku drzewnym nie zostanie zniekształcona przez politykę pomocy.

2.5.1

Leśnictwo musi być zrównoważone pod względem gospodarczym, ekologicznym, społecznym i kulturowym. Ochrona lasów, monitorowanie ich stanu, naprawianie szkód i zabezpieczenie dostarczanych przez lasy korzyści związanych ze środowiskiem naturalnym są istotnymi aspektami zrównoważonego leśnictwa. Zrównoważone korzystanie z lasów powinno być chronione poprzez zapewnienie ich wystarczającego odnawiania.

2.5.2

W zakresie dotyczącym lasów UE kluczowymi celami są zachowanie ich zdrowia i witalności poprzez ochronę przed zanieczyszczeniami powietrza, pożarami oraz innymi szkodliwymi czynnikami, zarówno organicznymi (choroby, owady), jak i nieorganicznymi (erozja).

2.5.3

Około 0,4 miliona hektarów lasów UE dotkniętych jest co roku pożarami. Są one poważnym problemem szczególnie na południu Unii. Wspólnota, oprócz kroków zapobiegawczych, zebrała także dane na ich temat oraz monitorowała ich zasięg i przyczyny, ustanawiając ramy systematycznego gromadzenia danych w tych dziedzinach. System ten wykorzystywany był do szacowania i monitorowania działań podejmowanych przez Państwa Członkowskie oraz Komisję na rzecz zapobiegania pożarom lasów. Bez skutecznego podejścia do monitorowania i zapobiegania pożarom lasów, ochrona lasów i środowiska naturalnego UE nie może się powieść.

2.5.4

Główne przepisy dotyczące zachowania zdrowia i witalności lasów to dyrektywa w sprawie ochrony roślin, dyrektywa w sprawie obrotu leśnym materiałem rozmnożeniowym oraz rozporządzenie ramowe dotyczące monitorowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego (Forest Focus).

2.5.5

Rozporządzenie Forest Focus ustanawia ramy wspólnotowego programu dalszego monitorowania zdrowia lasów oraz programów zapobiegania pożarom lasów, a także rozwoju i dywersyfikacji systemów monitorowania. Celem jest uzyskanie wiarygodnych i porównywalnych danych dotyczących stanu lasów i szkodliwych czynników wpływających na ekosystemy leśne Wspólnoty.

2.5.6

W ramach międzynarodowych porozumień (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa — FAO, Komitet Drzewny UN/ECE, EUROSTAT i MCPFE) zbierane są dane dotyczące zróżnicowania biologicznego lasów, zasobów leśnych, wychwytywania dwutlenku węgla i jego obiegu oraz produktów leśnych i skutków ochronnych. Przy opracowywaniu wspólnotowych programów monitorowania należy oprzeć się na krajowych, ogólnoeuropejskich i światowych programach monitorowania, które już istnieją lub są w fazie przygotowawczej oraz zapewnić ochronę prywatności właścicieli ziemskich w odniesieniu do przetwarzania i ujawniania danych.

2.5.7

Wspólnotowa dyrektywa dotycząca ochrony roślin zawiera postanowienia w kwestii kontroli szkodników oraz ochrony roślin lub produktów pochodzenia roślinnego przed szkodliwymi substancjami. Ustanawia ona także standardy handlu międzynarodowego produktami drzewnymi i materiałem siewnym. Zmiany klimatu zwiększają ryzyko rozprzestrzeniania się i rozmnażania szkodników roślinnych. W celu ochrony zdrowia lasów i zapobiegania rozprzestrzenianiu się najpoważniejszych szkodników leśnych na terytorium UE konieczne jest zapewnienie wystarczająco zaostrzonych przepisów ochrony roślin oraz skutecznego nadzoru. Jednakże środki te nie powinny prowadzić do zakłócania handlu poprzez wykorzystanie dyrektywy jako pozataryfowej bariery dla handlu.