2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/1

Sprawozdawca:

Petr ZAHRADNÍK

1.1.

EKES jest zdania, że budżet UE może być ważnym narzędziem pozwalającym stawiać czoła aktualnym wyzwaniom, przed jakimi stoi UE, i przemianom strukturalnym Unii. Trzeba jednak starannie przeanalizować i ocenić, gdzie są wydatkowane środki z budżetu, jak są wydawane, jak ocenia się efektywność tak wydanych środków i jak komunikuje się o osiągniętych wynikach (1). Po spełnieniu tych warunków budżet UE może umożliwić zajęcie się priorytetowymi problemami UE i pomóc przywrócić wiarę europejskiej ludności w UE – i to nawet w sytuacji bezwzględnego i względnego zmniejszenia wysokości budżetu.

1.2.

Warunkiem koniecznym poprawy efektywności budżetu UE jest ustanowienie jasno zdefiniowanych priorytetowych celów przynoszących korzyści obywatelom UE, odpowiednich zagregowanych wskaźników i wiarygodnego systemu sprawozdawczości dotyczącego faktycznych działań finansowanych z budżetu UE, co zapewniałoby jak najbardziej optymalne wykorzystanie środków finansowych. Skuteczne mogą tu być na przykład uwarunkowania ex ante, instrumenty finansowe, elastyczność i zdolność stawiania czoła niespodziewanym wyzwaniom (2). Zasadniczo ilościowemu wymiarowi budżetu UE, który także zdaniem EKES-u ma istotne znaczenie dla określenia podstawowych priorytetów i odpowiadających im strategii politycznych, musi towarzyszyć także wymiar jakościowy.

1.3.

EKES popiera podejście, zgodnie z którym uznaje się, że w przypadku wydatków budżetowych UE istotne jest nie tylko zapewnienie zgodności z zasadami prawa i postępowania administracyjnego (legality and regularity), ale również celowe i systematyczne ukierunkowanie na skuteczność i wyniki osiągane przez budżet UE w odniesieniu do priorytetowych obszarów działania UE.

1.4.

EKES zgadza się, że przyjęcie zasad zadaniowości (performance culture) w odniesieniu do budżetu UE wymaga ścisłego powiązania wielkości i charakteru wydatków, z jednej strony, ze spójnym zestawem zagregowanych mierników efektywności, określających wyniki i skuteczność, z drugiej strony.

1.5.

EKES jest przy tym zdania, że dostosowanie się do zasad zadaniowości nie jest wydarzeniem jednorazowym, ale stanowi proces rozwojowy wymagający nie tylko odpowiedniego otoczenia regulacyjnego, ale również wyboru instrumentów, które skierują działania kluczowych podmiotów na właściwe tory. Podczas przyszłych dyskusji i wdrażania unijnego budżetu zadaniowego (performance-based) trzeba ponadto dokładniej określić jego treść.

1.6.

EKES jest przekonany, że budżet zadaniowy UE zapewnia osiąganie faktycznych wyników i uzyskiwanie efektów w priorytetowych dziedzinach działania UE, w których osiąga się łatwą do wskazania wartość dodaną. Debata na temat budżetowania zadaniowego UE jest zatem także dyskusją na temat priorytetowych polityk UE, które mogą zapewnić niezbędne zmiany strukturalne.

1.7.

Przeprowadzono dotychczas testy pilotażowe, mające na celu pomiar wpływu budżetu UE na realizację priorytetów i określonych ilościowo celów strategii „Europa 2020”. EKES ocenia to działanie jako krok we właściwym kierunku i zaleca jego systematyczną i jeszcze bardziej kompleksową kontynuację. Testy wykazały wysoki stopień rozbieżności między celami a osiąganymi wynikami oraz liczne przykłady nieefektywnego wykorzystania funduszy UE i towarzyszących mu niedoskonałości proceduralnych.

1.8.

EKES wspiera jeszcze lepsze i ściślejsze skoordynowanie i powiązanie – za pomocą wskaźników analizy wpływu, a następnie ich interpretacji – strategii „Europa 2020” i wieloletnich ram finansowych 2014–2020 lub poszczególnych budżetów UE na właściwe lata. Konieczne jest przy tym głębsze zastanowienie się, czy również w drugiej połowie obecnej dekady strategia „Europa 2020” ukierunkowana jest na rzeczywiste priorytety rozwojowe UE.

1.9.

EKES popiera również zadbanie o to, by umowy partnerstwa i programy operacyjne były rzeczywiście w stanie odgrywać rolę przekaźników przekształcających cele i priorytety UE w cele operacyjne realizowane na poziomie poszczególnych państw członkowskich – czy to poprzez udoskonalone zarządzanie dzielone, czy poprzez ulepszenie procedur postępowania w przypadku programów zarządzanych bezpośrednio przez Komisję Europejską w poszczególnych państwach członkowskich.

1.10.

EKES zaleca motywowanie państw członkowskich do zawierania w umowach partnerstwa i programach operacyjnych wzajemnie porównywalnych zestawów określonych ilościowo wyników, które powinny zostać osiągnięte przy pomocy środków budżetowych UE i które następnie powinny zostać ocenione. Wszystkie umowy partnerstwa i programy powinny zawierać wspólne wskaźniki wyników oparte na logice przekrojowej/horyzontalnej, jasno wskazujące korzyści wynikające z poszczególnych funduszy i EFSI jako całości, zaprojektowane tak, aby możliwe było śledzenie postępów na szczeblu UE, państw członkowskich i poszczególnych regionów.

1.11.

EKES postrzega zbliżający się śródokresowy przegląd wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020 jako dobrą okazję do wdrożenia w większym zakresie podejścia zadaniowego i ukierunkowanego na wyniki, które powinno następnie w pełni przejawić się w kształcie wieloletnich ram finansowych na okres od 2021 r.

1.12.

EKES sądzi, że wieloletnie ramy finansowe na okres od 2021 r. powinny wraz z nową strategią na rzecz konkurencyjności i rozwoju oraz tworzonym obecnie filarem socjalnym stanowić kluczową strategiczną platformę w średnim okresie (w tym samym horyzoncie czasowym jak w przypadku strategii konkurencyjności), w której struktura i waga poszczególnych pozycji wydatków byłaby dostosowana do rzeczywistych potrzeb i priorytetów, a jednocześnie te ramy finansowe powinny umożliwiać większą elastyczność, jeśli chodzi o nowo pojawiające się potrzeby. EKES z zadowoleniem przyjąłby także zmiany w zarządzaniu środkami budżetowymi UE idące w kierunku większej efektywności dzięki szerszemu stosowaniu instrumentów zwrotnych oraz dążeniu do ich większej komplementarności z dotacjami. Ponadto wciąż istnieją znaczne możliwości poprawy metod oceny budżetu UE i jego efektywności. Parametr odpowiedniej elastyczności budżetowej jest bardzo ważny z punktu widzenia zdolności budżetu UE do reagowania na nowe wyzwania, zagrożenia i szanse oraz utrzymania zdolności UE do działania (jako przykład można tu podać kryzys migracyjny, konieczność reagowania na wstrząsy gospodarcze czy zmianę liczby członków UE i jej wpływ na przepływy budżetowe, ustanowienie odpowiedniej bazy środków dla Funduszu Solidarności na wypadek klęsk żywiołowych); parametr ten dotyczy przy tym nie tylko wielkości i struktury budżetu UE, ale też wpływów do niego.

1.13.

EKES zaleca, by polityka budżetowa UE po 2020 r. obejmowała także ustalenie odpowiedniej wysokości dochodów budżetu UE i sposobu ich generowania (znalezienie wyważonego i solidarnego powiązania między wkładami państw członkowskich i budżetowymi zasobami własnymi).

1.14.

EKES zgadza się z dalszym poszerzeniem możliwości aktywnej polityki budżetowej, łącznie na przykład z możliwością emisji papierów wartościowych. W tym celu pożądane jest ulepszenie ram budżetowych i procedur budżetu UE, a także zadowalające rozstrzygnięcie kwestii wpływu polityki budżetowej UE z jednej strony na kraje strefy euro, a z drugiej strony na pozostałe państwa członkowskie UE.

2.1.1.

Budżet UE, o wielkości około 1 % PKB UE, stanowi istotny i kluczowy instrument finansowania priorytetów Unii; w 2015 r. budżet wynosił 145,3 mld EUR. Budżet UE wnosi stosunkowo duży wkład w realizację polityki gospodarczej poszczególnych państw członkowskich i stanowi średnio 1,9 % wydatków publicznych w państwach członkowskich UE, a w niektórych przypadkach jego udział wyraźnie przekracza 10 %.

2.2.1.

Przy takiej wielkości środków finansowych ważne jest, aby były one przydzielane nie tylko zgodnie z przepisami (legally and regularly), ale aby przy przestrzeganiu tych przepisów były zarazem w stanie osiągnąć cele i przynieść odpowiednie wyniki oraz respektować zasady należytego zarządzania finansami i zadaniowości (performance culture). Określenie rzeczywistych rezultatów wynikających z realizacji budżetu UE mierzonych za pomocą wskaźników makroekonomicznych i wartości odniesienia staje się przedmiotem wszystkich rozważań politycznych dotyczących polityki budżetowej UE.

2.2.2.

Budżet UE i jego realizacja powinny opierać się na priorytetach, do których należą:

2.2.3.

Struktura budżetu UE obejmuje pewne nowe elementy związane z działaniem nowych wieloletnich ram finansowych 2014–2020, istotne ze względu na wzmocnienie podejścia zadaniowego ukierunkowanego na wyniki:

2.2.4.

Celem jest lepsze przystosowanie polityki budżetowej UE i praktycznego funkcjonowania budżetu UE do potrzeb, w drodze lepszego zrównoważenia wymagań formalnych i proceduralnych w realizacji budżetu UE z jednej strony z podejściem opartym na zadaniowości i ukierunkowaniu na wyniki z drugiej strony. Za bardzo istotny ze względu na skuteczność i wyniki należy uznać również aspekt społecznego odbioru i wspólnego zrozumienia tej koncepcji.

2.2.5.

W odniesieniu do pomiaru niezgodności z zasadami formalnymi od dawna stosowany jest wskaźnik poziomu błędu. Jego wysokość waha się w okolicach 4 % (około 4 % wydatków budżetu UE nie jest wydatkowane zgodnie z zasadami formalnymi, co nie jest złym wynikiem; biorąc pod uwagę kwotę bezwzględną, wartość ta oznacza jednak ok. 6 mld EUR). Zmiany sumarycznego poziomu błędu w niedawnym okresie ilustruje tabela niżej:

2.2.6.

Kluczową zasadą budżetu UE jest „należytość” (soundness) przepływów finansowych oraz rzeczywistych programów i projektów przez nie finansowanych, umożliwiająca ocenę optymalnego wykorzystania środków UE we wszystkich aspektach. EKES popiera aktualny trend kładzenia większego nacisku na skuteczność i wyniki, przejawiający się w działaniach Komisji Europejskiej (inicjatywa „Budget Focused on Results” (4)) i Europejskiego Trybunału Obrachunkowego (struktura jego Sprawozdania rocznego za rok 2014 (5) oraz oddzielny rozdział dotyczący rezultatów; fragmenty dotyczące zarządzania dzielonego zawierają jako wnioski ocenę wyników programów pochodzącą z testu pilotażowego).

2.2.7.

EKES popiera podejście przyjęte w ramach testu pilotażowego, którego celem jest analiza relacji i powiązań między strategią „Europa 2020” i umowami partnerstwa lub programami operacyjnymi jako kluczowymi narzędziami realizacji polityki spójności UE i istotnym składnikiem budżetu EU po stronie wydatków. Test ten można uważać za początek kompleksowego rozumienia oceny zadaniowości i wyników budżetu UE (6).

2.2.8.

W celu osiągnięcia zrównoważonego monitorowania charakterystyk formalnych i ukierunkowanych na skuteczność związanych z budżetem UE zasadniczy jest proces postępowania z danymi i informacjami, zarządzania nimi i udostępniania ich między organami i instytucjami UE (przede wszystkim Komisją Europejską) i państwami członkowskimi. Korzystaniu z budżetu UE towarzyszy olbrzymia ilość danych i informacji, ale są one tylko w bardzo ograniczonym stopniu wykorzystywane w praktyce do sprawdzenia i obiektywnej oceny zarówno poziomu błędu, jak i przede wszystkim uzyskiwania rzeczywistych wyników dzięki budżetowi UE i określenia sposobu poprawy stwierdzonego stanu.

3.1.

EKES jest zdania, że podstawowym celem istnienia budżetu UE jest działanie z korzyścią dla obywateli UE i równocześnie ochrona interesów finansowych UE; korzyści polegają na wsparciu opartym na szanowaniu priorytetów rozwojowych i operacyjnych, kompatybilnym z ramami polityki gospodarczej oraz rzeczywistą i planowaną efektywnością ekonomiczną; ochrona interesów finansowych UE oznacza właściwe wykorzystanie wydatków budżetowych UE w sposób zgodny z zasadami, prawidłowy i uczciwy. Obecne podejście polityczne powinno przyczynić się do osiągnięcia pełnej zgodności i równowagi między nimi.

3.2.

EKES uważa, że przesunięcie w kierunku budżetowania zadaniowego UE nie może być działaniem jednorazowym. Kluczowe jest, aby podstawowe normy prawne i cele budżetu UE i jego polityki były tworzone z zamierzeniem spełnienia określonych ilościowo wskaźników i osiągnięcia możliwych do zmierzenia wyników.

3.3.

W budżetowaniu zadaniowym wyraźnie pomogłoby osiągnięcie w przyszłości zgodności czasowej między okresami budżetowymi (obecnie siedmioletnie ramy finansowe) a okresem określonym w kluczowej strategii rozwojowej UE (obecnie dziesięcioletnia strategia „Europa 2020”). Z tego punktu widzenia rok 2021 będzie stanowił wyjątkową okazję do osiągnięcia takiej zgodności i stworzenia warunków do zoptymalizowanego działania budżetu zadaniowego UE ukierunkowanego na wyniki.

3.4.

EKES przyjmuje do wiadomości i respektuje ustalenia zawarte w sprawozdaniu rocznym za rok 2014 opublikowanym przez Europejski Trybunał Obrachunkowy, które odsłoniło szereg miejsc problemowych, gdzie koordynacja strategii „Europa 2020” i umów partnerstwa lub programów operacyjnych nie przebiega optymalnie. W sprawozdaniu tym Trybunał stwierdza, że te różne instrumenty nie są skonstruowane tak, aby umożliwiać systematyczne przenoszenie celów politycznych strategii „Europa 2020” na praktyczne cele operacyjne (zdefiniowane w umowach partnerstwa i programach operacyjnych) (7).

3.5.

EKES jest zdania, że potencjalne korzyści wynikające z osiągnięcia synergii pięciu europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (EFSI) w ramach jednych ram regulacyjnych i zarządzania i jednej umowy partnerstwa w każdym państwie członkowskim nie zostały jak dotąd osiągnięte, przy czym nadal stosowana jest praktyka określania różnych zasad odnoszących się do poszczególnych funduszy, co prowadzi do fragmentacji programowania (zamiast osiągania koniecznej synergii).

3.6.

EKES uważa, że duże możliwości wzmocnienia podejścia zadaniowego ukierunkowanego na wyniki otwiera istnienie dwóch nowych elementów wykorzystywania środków UE w okresie 2014–2020 – uwarunkowań i rezerwy wykonania. Realizacja uwarunkowań makroekonomicznych powinna zapewnić, by wydatki z budżetu UE były w poszczególnych państwach członkowskich przydzielane w odpowiednio zdrowym środowisku makroekonomicznym lub by nie było możliwe, aby państwo członkowskie, bez podjęcia próby naprawy swoich problemów makroekonomicznych, mogło w pełnym zakresie korzystać z tych środków. Istnienie rezerwy wykonania powinno również odpowiednio motywować państwa członkowskie do osiągnięcia skuteczności, jeśli chodzi o realizację strategicznych celów UE ze wsparciem z budżetu UE.

3.7.

EKES sądzi, że pilotażowym próbom testowania budżetowania zadaniowego UE ukierunkowanego na wyniki za pośrednictwem powiązania budżetu z priorytetami strategii „Europa 2020” powinno jednak towarzyszyć następnie rozszerzenie na kolejne istotne obszary, tak aby ocena zadaniowości budżetu UE i jego ukierunkowania na wyniki mogła być całościowa i kompleksowa (należy poświęcić uwagę np. zaleceniom dla poszczególnych państw) i zgodna ze wskaźnikami wynikającymi z realizacji semestru europejskiego.

3.8.

EKES zaleca, by w ramach rozważań dotyczących funkcjonowania budżetu UE przeanalizowano także kwestię niedoskonałości rynku, na której usuwanie należałoby przeznaczyć środki z budżetu UE; przejawy niedoskonałości rynku to np. asymetria informacji czy sposób komercyjnej oceny wskaźnika rentowności przez instytucje finansowe, który uniemożliwia finansowanie pewnych typów projektów, ponieważ nie są brane pod uwagę określone pozytywne warunki zewnętrzne i szersze korzyści społeczne – nieistotne w poszczególnych przypadkach komercyjnych, ale mające znaczenie w kontekście wsparcia pokrywanego ze środków UE.

3.9.

EKES zgadza się z potrzebą zasadniczej poprawy zarządzania dzielonego między organami i instytucjami UE (przede wszystkim Komisją Europejską) i państwami członkowskimi. 76 % wszystkich wydatków budżetowych UE jest przydzielana za pośrednictwem zarządzania dzielonego. Im lepiej państwa członkowskie będą realizować krajowe określone ilościowo cele strategii „Europa 2020”, im bardziej budżet UE będzie powiązany z celami strategii „Europa 2020” i im lepiej cele te będą odzwierciedlać rzeczywiste potrzeby ekonomiczne, społeczne, terytorialne czy środowiskowe UE, tym bardziej otoczenie należytego zarządzania finansami będzie sprzyjać bezproblemowym relacjom między Komisją Europejską a państwami członkowskimi.

3.10.

EKES uważa, że istotnym przejawem wzmocnienia budżetowania zadaniowego UE ukierunkowanego na wyniki jest położenie nacisku na większe wykorzystywanie instrumentów inżynierii finansowej lub innowacyjnych instrumentów finansowych, których charakter zasadniczo zmienia sposób wykorzystywania środków publicznych UE i oczekiwania, jakie z nimi się wiążą. Mimo niewątpliwego potencjału instrumentów inżynierii finansowej w przybliżeniu tylko 65 % tych środków odnoszących się do lat 2007–2013 dotarło do beneficjentów końcowych (reszta środków została tylko niejako zatrzymana w instrumentach inżynierii finansowej, aby formalnie udokumentować ich wyczerpanie). Kwestia ta jeszcze zyska na znaczeniu po 2020 r., także w związku z potrzebą zwiększenia komplementarności z Europejskim Funduszem na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS), i jest podstawowym strategicznym elementem, który należy wziąć pod uwagę, określając przeznaczenie wspólnych unijnych środków budżetowych począwszy od roku 2021.

3.11.

EKES jest przy tym zdania, że wyraźniejsza zadaniowość i ukierunkowanie na wyniki nie oznacza oczywiście niedoceniania zasad prawa i postępowania administracyjnego. Nacisk położony na zgodność z zasadami prawnymi i administracyjnymi nie może być zepchnięty na drugi plan. W związku z tym, że wskaźnik poziomu błędu dotyczy wszystkich przypadków, w których środki finansowe nie powinny były zostać wypłacone ze względu na ich niewykorzystanie zgodnie z zasadami, automatycznie zakłada się, że zasady te są prawidłowe i że same w sobie nie zawierają wewnętrznych sprzeczności czy elementów niepożądanych. Dlatego postępowanie zgodne z regułami należytego zarządzania finansami powinno obejmować sprawdzenie wpływu tych zasad regulacyjnych, aby ocenić ich kompatybilność i zgodność z potrzebami i celami UE (8).

3.12.

EKES zgadza się, że praktyka związana z wykorzystywaniem budżetu UE jest bardzo skomplikowana. Do spełnienia wymagań należytego zarządzania finansami przyczyni się także wsparcie aktualnych wysiłków mających na celu uproszczenie wszystkich działań związanych z budżetem UE, dotyczących zarówno spraw proceduralnych, jak i merytorycznych; wysiłki związane z upraszczaniem mogłyby przyjąć formę obniżenia nadmiernego obciążenia administracyjnego i ograniczenia praktyk nadmiernie rygorystycznego wdrażania w poszczególnych państwach członkowskich.

3.13.

EKES uważa, że propozycje wymienione w całym punkcie 3 niniejszej opinii, prowadzące do ostatecznych wniosków i zaleceń (punkt 1), stanowią kluczowe rozważania koncepcyjne na temat przyszłej polityki budżetowej UE, które można po części wykorzystać w kontekście przeglądu śródokresowego wieloletnich ram finansowych 2014–2020, lecz których pełne włączenie do zasad budżetowych będzie możliwe dopiero od 2021 r. Koncepcja perspektyw i potrzebnych reform dotyczących budżetu i wieloletnich ram finansowych po roku 2020 może opierać się na niedawnych opiniach EKES-u dotyczących tego zagadnienia i do nich nawiązywać (9).

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/8

Sprawozdawca:

José Antonio MORENO DÍAZ

Współsprawozdawca:

Ákos TOPOLÁNSZKY

1.1.

UE jest nie tylko wspólnym rynkiem; jest także unią wspólnych wartości, zgodnie z art. 2 Traktatu. Ponadto uznaje ona prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych UE. Wartości te, które są fundamentem Unii Europejskiej, są także podstawą integracji i częścią europejskiej tożsamości. A zatem nie są tylko kryteriami przystąpienia do UE, ale muszą być następnie przestrzegane w praktyce przez państwa członkowskie. W związku z tym niezbędne jest zastosowane przewidzianych w Traktatach procedur w momencie, gdy wartości te są atakowane. EKES uważa, że instytucje europejskie powinny przyjąć proaktywne i prewencyjne podejście w swej działalności politycznej, by móc przewidywać problemy oraz im zapobiegać.

1.2.

Tak jak wiele europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego, EKES jest zaalarmowany pogorszeniem się sytuacji w zakresie praw człowieka, rozprzestrzeniającymi się tendencjami populistycznymi i autorytarnymi, a także związanym z tym zagrożeniem dla jakości demokracji i ochrony praw podstawowych – praw, które zagwarantowane są zarówno przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, jak i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, i które stanowią ogólne zasady prawa UE (1).

1.3.

Wartości, o których jest mowa powyżej, atakowane są w całej Europie. Wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego potępia sytuację, która ma miejsce w szeregu państwach członkowskich i ma nadzieję, że EKES podejmie nowe inicjatywy, by instytucje UE mogły zareagować w zdecydowany sposób. Nie tylko Unia Europejska jest w niebezpieczeństwie, lecz także zaufanie obywateli do krajowych i europejskich instytucji demokratycznych. EKES uważa, że ryzyko to jest bardzo poważne i ma charakter systemowy.

1.4.

Konkretna treść zasad i norm, które wynikają z zasady praworządności, może różnić się na poziomie poszczególnych krajów, w zależności od systemu konstytucyjnego każdego państwa członkowskiego. Niemniej orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także dokumenty sporządzane przez Radę Europy, w szczególności przez Komisję Wenecką, zawierają wykaz tych zasad i wartości UE. Zasady te obejmują legalność, co oznacza przejrzysty, odpowiedzialny, demokratyczny i pluralistyczny proces uchwalania prawa; zakaz arbitralności władzy wykonawczej; niezależne i bezstronne sądy; skuteczną kontrolę sądową, w tym kontrolę poszanowania praw podstawowych; równość wobec prawa; a także ochronę praw człowieka, w tym osób należących do mniejszości.

1.5.

Zarówno Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdziły, że zasady te nie są czysto formalnymi i proceduralnymi wymogami, lecz stanowią środek służący zapewnieniu przestrzegania i poszanowania demokracji i praw człowieka. Praworządność jest zatem zasadą konstytucyjną o elementach zarówno formalnych, jak i materialnych

1.6.

Przestrzeganie praworządności jest nierozerwalnie związane z poszanowaniem demokracji i praw podstawowych: nie może być demokracji i poszanowania praw podstawowych bez przestrzegania praworządności i odwrotnie. Prawa podstawowe są skuteczne tylko wtedy, gdy mogą być dochodzone na drodze sądowej. Demokracja jest chroniona dzięki podstawowej roli odgrywanej przez sądownictwo, w tym trybunały konstytucyjne. Warto dodać, że są to prawa człowieka, a nie prawa państw członkowskich lub rządów. W związku z tym ich ochrona powinna być traktowana jako pilny priorytet.

1.7.

EKES uważa – w świetle prac Komisji Spraw Konstytucyjnych Parlamentu Europejskiego oraz uwzględniając sprawozdania Komisji i uchwałę Parlamentu Europejskiego z 27 lutego 2014 r. w sprawie sytuacji praw podstawowych w Unii Europejskiej – że należy w odpowiednim czasie zmienić art. 51 (2) Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, aby rozszerzyć jego zakres i zapewnić bezpośrednie stosowanie wszystkich postanowień Karty w państwach członkowskich (3).

1.8.

Prowadzony jest regularny dialog między Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Dialog ten mógłby zostać jeszcze pogłębiony w momencie przystąpienia przez UE do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPC). EKES proponuje Komisji, by w pierwszej połowie 2017 r. przedłożyła ona wniosek w sprawie przystąpienia UE do tej konwencji, zgodnie z art. 6 ust. 2 Traktatu.

1.9.

Obowiązki spoczywające na krajach kandydujących w ramach kryteriów kopenhaskich muszą nadal mieć zastosowanie do państw członkowskich – na mocy art. 2 Traktatu – po ich przystąpieniu do UE. W związku z tym EKES uważa, że wszystkie państwa członkowskie należy poddawać regularnej ocenie, by weryfikować ciągłe przestrzeganie przez nie podstawowych wartości UE i by uniknąć naruszenia wzajemnego zaufania.

1.10.

EKES jest zdania, że instytucje UE muszą wzmacniać procedury i mechanizmy zmierzające do ochrony i obrony demokracji, praworządności i praw podstawowych we wszystkich państwach członkowskich. W ostatnich latach, a zwłaszcza przed 2014 r., Komitet odnotowywał z zaniepokojeniem, że Komisja zawiodła w skutecznym odgrywaniu roli strażniczki Traktatów, pomimo wszczęcia przez nią w niektórych przypadkach postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, i nie była w stanie odpowiednio zareagować na naruszanie europejskich zasad i wartości w szeregu państw członkowskich.

1.11.

EKES zachęca Komisję do przyjęcia aktywnego podejścia do ochrony i obrony we wszystkich państwach członkowskich wartości oraz zasad UE określonych w art. 2 TUE i do jak najpełniejszego wykorzystania w tym celu istniejących ram z 2014 r.

1.12.

Komitet proponuje, by trzy główne instytucje UE (Komisja, Rada i Parlament) przyjęły wspólne podejście. Dialog i współpraca między instytucjami w tak ważnej kwestii mają kluczowe znaczenie. EKES zaleca, aby Rada wsparła istniejące ramy opracowane przez Komisję poprzez przyjęcie decyzji Rady, która wzmacniałaby te ramy i wspierała dalsze umacnianie praworządności.

1.13.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego odgrywają kluczową rolę w promowaniu demokratycznych wartości, właściwego funkcjonowania praworządności i ochrony praw podstawowych. W związku z kurczeniem się przestrzeni demokracji i z trudnościami, z jakimi borykają się organizacje pozarządowe w państwach członkowskich, pozytywna rola odgrywana przez organizacje pozarządowe jest godna pochwały. Komitet bardzo aktywnie współpracuje z partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi w kwestii ochrony praw podstawowych oraz praw mniejszości, uchodźców i imigrantów.

1.14.

EKES, jako organ reprezentujący europejskie zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, pragnie nawiązać dialog z Radą, Komisją i Parlamentem, w celu udoskonalenia zarządzania i wzmocnienia koordynacji politycznej między instytucjami UE a państwami członkowskimi oraz wprowadzenia systemu wczesnego ostrzegania.

1.15.

EKES uważa za niezbędne utworzenie prawnie wiążącego mechanizmu europejskiego, tzn. ram aktywnie angażujących Komisję, Parlament i Radę, w ramach których EKES odgrywałby ważną rolę reprezentowania społeczeństwa obywatelskiego. Mechanizm ten stanowiłby uzupełnienie ram Komisji i międzyrządowego dialogu zainicjowanego przez Radę. Mógłby on być nazwany „nowym mechanizmem kopenhaskim” (4) i podlegałby demokratycznemu i sądowemu nadzorowi (5).

W ramach tego mechanizmu należałoby między innymi – z myślą o identyfikowaniu istniejących braków i wzywaniu do ich usunięcia – analizować takie aspekty jak legalność, hierarchia norm, pewność prawa, równość, niedyskryminacja, swobodny dostęp do wymiaru sprawiedliwości i sprawiedliwego procesu, zapobieganie nadużyciom prawa i arbitralności ze strony organów publicznych, rozdział władzy, poszanowanie i ochrona pluralizmu politycznego, mniejszości oraz różnorodności społecznej, seksualnej itp. oraz poszanowanie wolności wypowiedzi i prasy.

1.16.

Komitet pragnie, aby przyjęto projekt sprawozdania będący przedmiotem dyskusji w Komisji LIBE Parlamentu Europejskiego oraz aby osiągnięto międzyinstytucjonalne porozumienie dotyczące wdrożenia Paktu Unii Europejskiej na rzecz demokracji, praworządności i praw podstawowych. Ogólnie EKES popiera tę propozycję, gdyż stanowi ona podstawę wdrożenia prawnie wiążącego porozumienia międzyinstytucjonalnego, które wzmacniałoby europejski system rządów i koordynację polityki między instytucjami UE a państwami członkowskimi. EKES powinien zostać uwzględniony we wspomnianym pakcie, co pozwoliłoby prowadzić w Komitecie debatę ze społeczeństwem obywatelskim. Powinien też odgrywać odpowiednią rolę w proponowanym semestrze w zakresie demokracji, praworządności i praw podstawowych.

1.17.

Mechanizm, o którym jest mowa wyżej, powinien być oparty na następujących wskaźnikach bazujących na danych ilościowych i jakościowych:

1.18.

Komitet podkreśla znaczenie tytułów I, II, III i IV Karty w kontekście opracowania wskaźników, zważywszy, że podstawowe prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne są nieodłącznym elementem praw obywatelskich i politycznych.

1.19.

Ważne jest, aby zarówno państwa członkowskie, jak i same instytucje, organy i agencje UE, przestrzegały praw podstawowych, w tym socjalnych – zwłaszcza w czasach kryzysu. Powinno to odnosić się także do stosunków i umów z państwami trzecimi, nie tylko z punktu widzenia zgodności z tymi prawami, lecz także pod względem zapewniania, że prawa te są egzekwowane.

1.20.

Mechanizm ten wymaga uruchomienia systemu monitorowania i oceny z użyciem przejrzystych procedur. Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) powinna być wyraźnie upoważniona do wsparcia takiego mechanizmu. EKES popiera wniosek Parlamentu dotyczący utworzenia panelu niezależnych ekspertów (6) pod przewodnictwem Komitetu Naukowego FRA.

1.21.

Komitet proponuje, by włączono go w skład tego panelu oraz by to rzecznicy praw obywatelskich byli wspomnianymi ekspertami wyznaczanymi przez rządy poszczególnych państw członkowskich.

1.22.

Panel ekspertów będzie dokonywał przeglądu i oceny sytuacji w każdym państwie członkowskim na podstawie wskaźników i przy użyciu przejrzystych procedur. EKES może wnieść tutaj wkład poprzez organizowanie wizyt kontrolnych w państwach członkowskich w celu dokonywania przeglądu sytuacji – we współpracy z lokalnym społeczeństwem obywatelskim – i sporządzania sprawozdań.

1.23.

EKES popiera wdrożenie semestru w zakresie demokracji, praworządności i praw podstawowych. Na podstawie raportu ekspertów Komisja sporządzi raz w roku sprawozdania dla poszczególnych krajów, które zawierać będą zalecenia; Parlament przeprowadzi debatę międzyparlamentarną i sporządzi rezolucję, a Rada przeprowadzi coroczny dialog i przyjmie konkluzje. Mechanizm ten musi funkcjonować w kontekście nowego rocznego cyklu polityki, z myślą o zapewnieniu wspólnego i spójnego podejścia w UE.

1.24.

Komitet pragnie wziąć udział w przygotowaniu porozumienia międzyinstytucjonalnego. Być może rozważy też powołanie stałej grupy w celu organizowania wysłuchań społeczeństwa obywatelskiego oraz sporządzania opinii i sprawozdań w tej kwestii.

1.25.

W ramach semestru w zakresie demokracji, praworządności i praw podstawowych i we współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, Komitet mógłby organizować doroczne forum służące przeglądowi sytuacji w zakresie demokracji, praworządności i praw podstawowych i opracowywać wnioski i zalecenia, które byłyby następnie przekazywane Komisji, Radzie i Parlamentowi. Komitet mógłby też współpracować z innymi instytucjami przy sporządzaniu ocen skutków.

2.1.

Ostatnie kilka lat unaoczniło brak odpowiednich mechanizmów ochrony wartości określonych w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), w którym stwierdza się, że „Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”.

2.2.

Unia opiera się na tych wartościach, obejmujących poszanowanie demokracji, praworządności i ochrony praw człowieka. UE ma możliwość weryfikacji poszanowania tych wartości w okresie poprzedzającym przystąpienie danego państwa do UE, na podstawie kryteriów określanych jako „kryteria kopenhaskie” lub „kryteria akcesyjne” (7). Członkostwo wymaga, aby państwo ubiegające się zapewniło stabilność instytucji gwarantujących demokrację, praworządność, prawa człowieka, a także poszanowanie i ochronę mniejszości.

2.3.

Nie ma jednak podobnego mechanizmu, który miałby zastosowanie po przystąpieniu państw członkowskich do UE. Brak mechanizmu monitorowania demokracji, praworządności i praw podstawowych określany jest jako „dylemat kopenhaski”.

2.4.

Właściwe funkcjonowanie UE opiera się na „wzajemnym zaufaniu” między instytucjami europejskimi i państwami członkowskimi, a także między samymi państwami członkowskimi – zaufaniu, że przyjmowane prawo i decyzje polityczne są zgodne z tymi samymi zasadami w odniesieniu do praworządności, demokracji i praw podstawowych. Tworzy się w ten sposób równe szanse między państwami członkowskimi w zakresie swobodnego przepływu osób, towarów, usług i kapitału. Umożliwia to również rządom współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, w tym w zakresie prawa karnego, azylu oraz imigracji.

2.5.

Unia Europejska została utworzona w celu zapewnienia pokoju i dobrobytu we wszystkich jej państwach członkowskich, a także poprawy dobrostanu jej narodów; opiera się nie tylko na istnieniu wolnego handlu, lecz także na ochronie podstawowych wartości UE. Te podstawowe wartości gwarantują, że obywatele UE mogą żyć wolni od opresji i nietolerancji, z demokratycznie wybranymi i odpowiedzialnymi rządami, które działają zgodnie z zasadami państwa prawnego.

2.6.

W ostatnich latach decyzje polityczne i ustawodawcze podejmowane w różnych państwach członkowskich wywołują debaty i dyskusje z instytucjami europejskimi i innymi państwami członkowskimi, a „wzajemne zaufanie” zostało naruszone. W wielu przypadkach nie wykazano należytego poszanowania reguł demokracji, praworządności i praw podstawowych, a Unia Europejska nie była zdolna zareagować w odpowiedni sposób.

2.7.

EKES zauważa z głębokim niepokojem, że w różnych państwach członkowskich przyjmuje się akty prawne i wdraża polityki, które sugerują poważne pogorszenie jakości demokracji: naruszanie praw człowieka, szczególnie mniejszości; brak niezależności sądów i trybunałów konstytucyjnych; ograniczanie rozdziału władz; ograniczanie wolności prasy, wolności opinii, wolności zgromadzeń, ograniczanie wolności zrzeszania się, wolności informacji, konsultacji i rokowań zbiorowych, a także ograniczanie innych podstawowych praw obywatelskich i socjalnych. Kilkakrotnie Unia Europejska stawała w obliczu kryzysów w niektórych państwach członkowskich wynikających z określonych kwestii związanych z praworządnością, a Komisja reagowała na to poprzez wywieranie nacisków politycznych i wszczynanie postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

2.8.

Do dziś nie wykorzystano mechanizmów zapobiegawczych, ani mechanizmów związanych z nakładaniem kar, przewidzianych w art. 7 TUE, który jest jedynym artykułem Traktatów umożliwiającym postępowanie w przypadku naruszeń demokracji, praworządności i praw podstawowych w dziedzinach znajdujących się poza kompetencją ustawodawczą UE. Istnieją dwa podejścia: jedno zapobiegawcze, drugie związane z nakładaniem kar. W praktyce jednak nie były one nigdy stosowane ze względu na konsekwencje polityczne i ścisłe wymogi dotyczące ich wdrażania, które możliwe jest tylko w przypadku zaistnienia „wyraźnego ryzyka” dotyczącego „poważnego i stałego naruszania”.

2.9.

Komisja i Parlament mogą interweniować w fazie zapobiegawczej. Na drugim etapie Rada może ukarać państwo członkowskie poprzez zawieszenie określonych praw, w tym prawa głosu jego przedstawicieli w Radzie.

2.10.

Rada dysponuje jednak szerokim marginesem uznaniowości w stosowaniu powyższego mechanizmu, ponieważ nie ma konkretnych i przejrzystych kryteriów dotyczących uruchamiania tej procedury, wskaźników, jakie miałyby zostać zastosowane oraz procedur oceny. Parlament Europejski, Komisja Europejska i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej mają w takich sytuacjach bardzo ograniczone uprawnienia (8); nie ma również wymogu konsultacji z EKES-em.

3.1.

W marcu 2014 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat „Nowe unijne ramy na rzecz umocnienia praworządności” (COM(2014) 158). Ramy te będą uruchamiane w przypadkach, gdy państwa członkowskie będą podejmowały systematyczne działania lub tolerowały regularnie pojawiające się sytuacje mogące negatywnie wpływać na integralność, stabilność lub właściwe funkcjonowanie instytucji, a także mechanizmów zabezpieczających, które zostały ustanowione na poziomie krajowym w celu ochrony praworządności. Ramy te obejmują zagadnienia związane ze strukturami konstytucyjnymi, rozdziałem władz, niezależnością lub bezstronnością sądownictwa bądź systemem kontroli sądowniczej, w tym sądownictwem konstytucyjnym.

3.2.

Opracowane przez Komisję ramy mają na celu przeciwdziałanie zagrożeniom dla praworządności w państwach członkowskich zanim spełnione zostaną warunki pozwalające uruchomić mechanizmy określone w art. 7 TUE. Jest to zadaniem Komisji i zostało pomyślane tak, by wypełnić pewną lukę. Ramy te nie są alternatywą wobec przewidzianych w art. 7 mechanizmów, lecz mają je poprzedzać i uzupełniać. W przypadkach istnienia wyraźnych dowodów systemowego zagrożenia praworządności w danym państwie członkowskim, ramy te ułatwiłyby prowadzenie zorganizowanego dialogu między Komisją a tym państwem. Proces dialogu obejmowałby trzy główne etapy: opinię Komisji, zalecenie Komisji i działania podejmowane w następstwie tego zalecenia. Podczas przeprowadzania oceny Komisja może zasięgać opinii ekspertów (9).

3.3.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje przyjęte przez Komisję Europejską ramy na rzecz umocnienia praworządności. Zawierają one jednak szereg ograniczeń.

3.3.1.

Ocena nie pozwala na okresowe przeprowadzanie porównawczych analiz problemów i sporów pojawiających się w państwach członkowskich i dotyczących demokracji, praworządności i praw podstawowych. Z definicji ramy te mogą być uruchamiane tylko w przypadku, gdy problem stał się „systemowy”, co stanowi wysoki próg. Zagrożenie „systemowe” może pojawić się, kiedy sądownictwo nie jest już w stanie zagwarantować, by rząd działał w granicach prawa, a to następuje już na dosyć późnym etapie rozwoju sytuacji.

3.3.2.

Komisja musi analizować informacje w sposób przejrzysty i przy użyciu konkretnych wskaźników lub obiektywnych procedur. Musi także ustalić zasady konsultowania się ze społeczeństwem obywatelskim i EKES-em.

3.3.3.

Wspomniane ramy nie nadają żadnej szczególnej roli Parlamentowi Europejskiemu mimo tego, że podejmuje on własne inicjatywy polityczne w tym zakresie.

3.3.4.

Nie przewidują też żadnego modelu zacieśnionej współpracy międzyinstytucjonalnej.

3.4.

EKES jest zaniepokojony brakiem działań następczych w Radzie w odniesieniu do ram na rzecz umocnienia praworządności.

3.4.1.

Na posiedzeniu w dniu 16 grudnia 2014 r. Rada do Spraw Ogólnych przyjęła konkluzje w sprawie roli Rady w zapewnieniu poszanowania praworządności. Rada zobowiązała się ustanowić coroczny dialog między państwami członkowskimi, który będzie miał miejsce w Radzie do Spraw Ogólnych i będzie przygotowywany przez COREPER. Prezydencja luksemburska zainicjowała ten dialog w listopadzie 2015 r. Ma on objąć różne konkretne tematy, które nie zostały upublicznione. Zwrócono się do rządów o wypowiedzenie się na temat wybranych przez nie aspektów państwa prawnego i podanie jednego przykładu sytuacji, w której radzą sobie dobrze i jednego przykładu wyzwania. Efektem była raczej seria monologów, a nie dialog. Państwa nie nawiązały wzajemnej interakcji poprzez zapewnienie wsparcia, pomocy lub wyrażenie krytyki. Nie wydały również żadnych zaleceń ani ich nie otrzymały i nie podjęły żadnych zobowiązań do wszczęcia działań następczych w celu poprawy sytuacji w tych przypadkach, w których zidentyfikowano określone wyzwania. Rada przeprowadzi ocenę tego doświadczenia pod koniec 2016 r., podczas prezydencji słowackiej.

3.4.2.

Wspomniane Konkluzje Rady nie uwzględniły ram Komisji na rzecz praworządności ani nie zawierały żadnego odniesienia do nich. Nie dają one ponadto jasnego obrazu konkretnej roli, jaką odgrywać będzie Komisja, Parlament i EKES w tym dialogu.

3.5.

Komisja Junckera wskazała praworządność jako jeden ze swoich priorytetów i wyznaczyła Fransa Timmermansa na wiceprzewodniczącego odpowiedzialnego za praworządność i prawa podstawowe. Nie wiadomo jednak, czy Komisja opracuje kryteria i wskaźniki na potrzeby wdrożenia ram na rzecz praworządności.

3.6.

Komisja po raz pierwszy uruchomiła te ramy poprzez wszczęcie procedury w przypadku Polski o naruszenie zasad UE, biorąc pod uwagę krytyczną ocenę sytuacji przez Komisję Wenecką, organ Rady Europy (10).

3.7.

Komisja LIBE Parlamentu Europejskiego debatuje obecnie nad projektem sprawozdania z inicjatywy własnej (11)„obejmującego zalecenia dla Komisji dotyczące ustanowienia unijnego mechanizmu na rzecz demokracji, praworządności i praw podstawowych” (2015/2254 (INL) – sprawozdawczyni: Sophia in ’t Veld), w którym między innymi „Zwraca się do Komisji o przedłożenie do końca 2016 r., na podstawie art. 295 TFUE, wniosku dotyczącego zawarcia Paktu UE na rzecz demokracji, praworządności i praw podstawowych w formie porozumienia międzyinstytucjonalnego określającego uzgodnienia ułatwiające współpracę instytucji Unii i państw członkowskich w ramach art. 7 TUE, integrujące, dostosowujące i uzupełniające istniejące mechanizmy, zgodnie ze szczegółowymi zaleceniami przedstawionymi w załączniku”.

3.7.1.

Załącznik zawiera PROJEKT POROZUMIENIA MIĘDZYINSTYTUCJONALNEGO – PAKT UNII EUROPEJSKIEJ NA RZECZ DEMOKRACJI, PRAWORZĄDNOŚCI I PRAW PODSTAWOWYCH, który musi zostać uzgodniony między Parlamentem, Radą a Komisją.

3.7.2.

Pakt ten obejmuje tabelę wyników, coroczną debatę międzyparlamentarną oraz uzgodnienia dotyczące przeciwdziałania potencjalnemu ryzyku i naruszeniom oraz uruchomienia elementu prewencyjnego lub naprawczego przewidzianego w art. 7.

3.7.3.

Parlament proponuje zainicjowanie międzyinstytucjonalnego semestru w zakresie demokracji, praworządności i praw podstawowych, w celu uwzględnienia ram Komisji, corocznego dialogu Rady oraz debaty międzyparlamentarnej. Europejski semestr otrzyma wsparcie ze strony sekretariatu i panelu ekspertów pod kierownictwem przewodniczącego Komitetu Naukowego FRA, którzy będą opracowywać wskaźniki i oceniać sytuację w państwach członkowskich oraz zalecenia.

3.7.4.

Cykl polityki w zakresie demokracji, praworządności i praw podstawowych uwzględniać będzie coroczne sprawozdania Komisji, Rady i Parlamentu. Ponadto powołana zostanie międzyinstytucjonalna grupa robocza ds. oceny skutków.

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/15

Sprawozdawca:

Ioannis VARDAKASTANIS

1.1.

Ratyfikacja Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych przez Unię Europejską stanowi przełomowy punkt w dziedzinie praw osób niepełnosprawnych w UE i jej państwach członkowskich. Przegląd postępów UE przeprowadzony przez Komitet ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych w 2015 r. zamyka pierwszy okres wdrażania konwencji. Uwagi końcowe Komitetu ONZ zobowiązują instytucje UE do wywiązywania się ze swoich zobowiązań, jako że instytucje te powinny organizować i koordynować wdrażanie konwencji zgodnie z uwagami końcowymi. Uwagi końcowe potwierdziły, że konieczne są głębokie przemiany w sposobie kształtowania polityki UE w dziedzinie niepełnosprawności. Dotychczas UE nie podjęła faktycznej adaptacji swojego sposobu kształtowania polityki pod kątem przemian wymaganych przez Komitet ONZ.

1.2.

EKES wzywa instytucje UE do uwzględnienia uwag końcowych w obecnych i przyszłych przepisach UE i sposobach kształtowania polityki. Apeluje również do Komisji Europejskiej, aby do jesieni 2016 r. przedłożyła Komitetowi ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych sprawozdanie.

1.3.

EKES uważa, że Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych wraz z uwagami końcowymi Komitetu ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych stwarzają wyjątkową okazję dla Komisji Europejskiej do przedstawienia kompleksowej strategii unijnej w zakresie praw osób niepełnosprawnych. Uwagi końcowe narzucają dynamikę, którą powinny wykorzystać instytucje UE i która powinna doprowadzić do systemowego włączenia praw osób niepełnosprawnych do wszystkich przepisów, polityk i programów UE.

1.4.

EKES podkreśla, że aby uwzględnić prawa osób niepełnosprawnych, Komisja Europejska musi najpierw dokonać przekrojowego i kompleksowego przeglądu wszystkich swoich przepisów, polityk i programów po to, by zagwarantować pełną harmonizację z przepisami konwencji i aktywnie włączyć przedstawicieli organizacji osób niepełnosprawnych (organizacje reprezentujące osoby niepełnosprawne) w ten proces. Przeglądowi temu powinna towarzyszyć analiza luk, w której zbada się rozbieżności między obecnymi przepisami, tworzeniem polityki i uwzględnianiem praw osób niepełnosprawnych a konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Przegląd i analiza luk powinny zostać wyraźnie ujęte w zmienionej europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności.

1.5.

EKES przypomina Komisji Europejskiej o obowiązku niezwłocznego przystąpienia do przeglądu i aktualizacji deklaracji kompetencji oraz wykazu jej instrumentów. Komisja powinna również zobowiązać się do przeglądu i rewizji deklaracji kompetencji co najmniej raz w ciągu kadencji Komisji.

1.6.

EKES odnotowuje, że przegląd postępów UE przez Komitet ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych miał miejsce w połowie okresu programowania 2014–2020, oraz dostrzega trudności z uwzględnianiem nowego programu w zakresie praw osób niepełnosprawnych, wynikającego z uwag końcowych dla UE, w śródokresowych przeglądach strategii, polityk, programów i instrumentów finansowania. Zaleca jednak, by Komisja Europejska dołożyła wszelkich starań w celu uwzględnienia uwag końcowych i włączenia ich do procesów przeglądowych oraz przydzieliła środki niezbędne do realizacji swoich zobowiązań wynikających z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

1.7.

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych stanowi wyraźnie, że należy konsultować się z organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne i zaangażować je w proces wdrażania i monitorowania konwencji. EKES wzywa Komisję Europejską, by prowadziła prawdziwy i konstruktywny zorganizowany dialog z europejskim ruchem na rzecz osób niepełnosprawnych (zgodnie z art. 4 ust. 3 i art. 33 ust. 3 konwencji). Ponadto Komisja Europejska powinna ustanowić program budowania zdolności organizacji reprezentujących osoby niepełnosprawne, aby umożliwić im wypełnianie podstawowych obowiązków.

1.8.

EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma współpraca i partnerstwo instytucji UE we wdrażaniu Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Dlatego też zaleca ustanowienie mechanizmu koordynacji międzyinstytucjonalnej, który pozwoli ułatwić szybkie i sprawne wdrażanie uwag końcowych i konwencji, w tym również prowadzenie konsultacji z organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne i angażowanie tych organizacji.

1.9.

Zgodnie z uwagami końcowymi wymagany jest dogłębny przegląd i rewizja europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności. EKES apeluje zatem do Komisji Europejskiej, aby uwzględniła zmiany w zakresie praw osób niepełnosprawnych i poszerzyła zakres tej strategii poprzez wprowadzenie dodatkowych obszarów działania i powiązanie jej z przeglądem i rewizją polityk, programów i instrumentów finansowania (np. z przeglądem i rewizją strategii „Europa 2020”, strategii na rzecz równouprawnienia płci, strategii na rzecz praw dziecka, zobowiązań UE w dziedzinie działań zewnętrznych), opatrując to przejrzystym harmonogramem wdrażania, budżetem oraz konkretnymi i precyzyjnymi wskaźnikami i poziomami odniesienia.

1.10.

UE zobowiązała się do pełnej realizacji celów zrównoważonego rozwoju wyznaczonych w przyjętym przez ONZ programie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, a także powinna w pełni uwzględnić uwagi końcowe i postanowienia Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Dlatego też EKES zdecydowanie zaleca, by Komisja Europejska uwzględniła wdrażanie programu działań do roku 2030 w zmienionej strategii w sprawie niepełnosprawności, wyznaczając europejskie cele i określając działania na rzecz osiągnięcia wszystkich celów zrównoważonego rozwoju w UE, również w odniesieniu do osób niepełnosprawnych.

1.11.

EKES zdecydowanie uważa, że Unia powinna zapobiegać wykorzystywaniu funduszy UE do tworzenia lub prowadzenia zinstytucjonalizowanych struktur. EKES w pełni popiera wykorzystanie unijnego finansowania do tworzenia usług środowiskowych dla osób niepełnosprawnych, po to by umożliwić im niezależne funkcjonowanie w swojej społeczności lokalnej. Instytucjonalizacja osób niepełnosprawnych stanowi naruszenie ich praw, dlatego EKES wzywa Komisję Europejską do bardziej systematycznego i skuteczniejszego propagowania deinstytucjonalizacji przez konkretne strategie, programy i instrumenty finansowania.

1.12.

EKES wzywa Komisję Europejską do niezwłocznego ratyfikowania Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, traktatu z Marrakeszu i konwencji stambulskiej Rady Europy.

1.13.

EKES zdecydowanie wnioskuje do Komisji Europejskiej o utworzenie punktów kontaktowych we wszystkich jej dyrekcjach generalnych, agencjach i organach, z pełnym uwzględnieniem i udziałem organizacji reprezentujących osoby niepełnosprawne w procesie kształtowania polityki, w celu utworzenia struktur poziomych i pionowych, które będą wspierać pełne włączenie praw osób niepełnosprawnych do przepisów, polityk i programów UE.

1.14.

EKES uważa, że Komisja Europejska powinna zainicjować proces we współpracy z innymi instytucjami, agencjami i organami UE, by starannie przygotować i opracować nowy globalny program w zakresie praw osób niepełnosprawnych na lata 2020–2030, który powinien zostać w pełni włączony do globalnych strategii społecznych i makroekonomicznych (np. strategii „Europa 2020” i mechanizmów jej realizacji). Zaleca ustanowienie grupy roboczej z udziałem wszystkich zainteresowanych stron i organizacji reprezentujących osoby niepełnosprawne celem przeprowadzenia i wdrożenia tej inicjatywy. EKES proponuje, aby Komisja Europejska rozpoczęła wdrażanie globalnego programu w zakresie praw osób niepełnosprawnych na lata 2020–2030 w Europejskim Roku Praw Osób Niepełnosprawnych 2021.

1.15.

EKES docenia pozytywne inicjatywy Komisji Europejskiej w zakresie dostępności, w szczególności porozumienie osiągnięte na posiedzeniu trójstronnym co do dyrektywy w sprawie dostępności stron internetowych instytucji sektora publicznego oraz wniosek Komisji Europejskiej dotyczący europejskiego aktu w sprawie dostępności. Wzywa instytucje UE do zakończenia stosownych negocjacji. EKES wyraża jednak zaniepokojenie w związku z dyrektywą horyzontalną w sprawie równego traktowania oraz wzywa do odblokowania negocjacji i uwzględnienia w nowej fazie uwag końcowych i Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

1.16.

EKES wzywa wszystkie instytucje UE do zapewnienia, aby polityka oszczędnościowa nie wpłynęła na możliwość korzystania przez osoby niepełnosprawne z ich praw zapisanych w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. W związku z tym zwraca się do Komisji Europejskiej o stworzenie koniecznych minimów ochrony socjalnej, aby umożliwić osiągnięcie tego celu i poszanowanie prawa tych osób również do odpowiedniego poziomu życia i ochrony socjalnej.

1.17.

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej i Eurostatu o opracowanie narzędzi statystycznych do pomiaru wpływu wdrożenia Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych na osoby niepełnosprawne na poziomie europejskim i krajowym. Uważa przy tym, że gromadzenie danych dotyczących opartego na prawach człowieka podejścia do niepełnosprawności, posegregowanych ze względu na rodzaj niepełnosprawności, wiek i płeć, będzie miało pozytywny wpływ na opracowanie i wdrażanie przepisów, polityk i programów UE.

1.18.

EKES jest świadomy, że UE posiada kompetencje, by uzupełniać krajowe środki zapewniające równość wszystkich obywateli Unii wobec prawa, tak by nie tylko nie byli pozbawiani zdolności prawnej i przysługujących im praw, ale by mogli uczestniczyć w wyborach europejskich i wszystkich wyborach przeprowadzanych w UE, na równych prawach z innymi. Dlatego też wzywa Komisję Europejską, a konkretnie Dyrekcję Generalną ds. Sprawiedliwości, do przyjęcia programu w oparciu o otwartą metodę koordynacji, aby ułatwić zbliżenie państw członkowskich do zasady równości wobec prawa.

1.19.

EKES zobowiązuje się do dawania przykładu we wdrażaniu szczegółowych obowiązków, wskazanych przez Komitet ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych, z których UE, jako administracja publiczna, musi się wywiązać, zapewniając, że zasoby ludzkie EKES-u, prawa jego członków i urządzenia komunikacyjne są zgodne z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

2.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje uwagi końcowe Komitetu ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych (1), gdyż zawarto w nich kompleksowy program zmiany sposobu kształtowania polityki Unii Europejskiej tak, by podejście do niepełnosprawności koncentrowało się na ludziach i opierało na prawach człowieka.

2.2.

EKES przypomina, że Komisja Europejska przedłożyła projekt wniosku w sprawie dyrektywy dotyczącej równego traktowania jeszcze przed przystąpieniem do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Ponadto w toku negocjacji między Parlamentem Europejskim a Radą Unii Europejskiej stopniowo wprowadzano poprawki, które nie są zgodne ze zobowiązaniami wynikającymi z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. W związku z tym EKES zwraca się do Komisji Europejskiej, by w ramach obecnych negocjacji międzyinstytucjonalnych wprowadzić wniosek o dostosowanie proponowanego projektu dyrektywy tak, by zapewnić jego zgodność z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i z uwagami końcowymi w kwestiach dotyczących niepełnosprawności, a także by włączyć do projektu zakaz wieloprzyczynowej i krzyżowej dyskryminacji oraz dyskryminacji przez powiązanie.

2.3.

EKES podkreśla, że środki oszczędnościowe mają negatywny wpływ na warunki życia osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Poziomy ubóstwa, wykluczenia, dyskryminacji i nierówności wzrosły w wyniku kryzysu gospodarczego, który w wielu państwach członkowskich przerodził się w kryzys praw człowieka, pozostawiając wiele osób niepełnosprawnych i ich rodzin bez żadnej ochrony. Dlatego też EKES wzywa UE do ustanowienia minimalnych poziomów ochrony socjalnej, aby chronić prawa osób niepełnosprawnych oraz odpowiedni standard życia i ochrony socjalnej tych osób. Mechanizm ten powinien zostać uwzględniony w europejskim semestrze.

2.4.

Ponadto Komitet ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych zalecił, by UE stworzyła kompleksową strategię dotyczącą konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych mającą zastosowanie do wszystkich instytucji UE i zaopatrzyła ją w konkretne środki budżetowe w wieloletnich ramach finansowych. W związku z tym EKES uważa, że niezbędne jest spotkanie na wysokim szczeblu kierownictwa instytucji i organów UE, by zainicjować proces przygotowania i przyjęcia międzyinstytucjonalnego programu w zakresie Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, obejmującego określone cele i założenia. W kompleksowej strategii należy określić obowiązki każdej z instytucji UE w odniesieniu do wdrażania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

2.5.

UE musi nawiązać prawdziwy i konstruktywny zorganizowany dialog z europejskimi organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne, umożliwiając im zarówno faktyczny i konstruktywny udział w określaniu polityk i przepisów UE, jak i proaktywne prowadzenie przez te organizacje kampanii na rzecz Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Ponadto UE musi zapewnić, że organizacje reprezentujące osoby niepełnosprawne mają możliwości finansowe, by prowadzić swoje działania. W związku z tym trzeba utworzyć linię budżetową przeznaczoną na budowanie potencjału tych organizacji.

2.6.

Kompleksowe i przekrojowe uwzględnianie i wdrażanie przez UE postanowień Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz opracowanie nowego programu UE w zakresie praw osób niepełnosprawnych wymaga utworzenia ram partnerstwa i partycypacyjnego sprawowania rządów, w oparciu o które wszystkie główne podmioty i zainteresowane strony będą mogły w pełni uczestniczyć w procesie kształtowania polityki wraz z instytucjami UE, w integracyjny sposób.

2.7.

Komisja Europejska powinna pilnie i niezwłocznie przeprowadzić przegląd połączony z analizą luk, który obejmie wszystkie wewnętrzne i zewnętrzne polityki i programy UE, aby zapewnić ich zgodność z postanowieniami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Ponadto wszystkie globalne strategie i polityki UE muszą być zgodne z uwagami końcowymi, w tym strategia „Europa 2020” i europejski semestr, europejski filar praw socjalnych, program działań ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 oraz instrumenty finansowania, takie jak europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne.

2.8.

Kluczowe znaczenie ma to, by wdrażaniem uwag końcowych przez UE zająć się na najwyższym szczeblu politycznym. Dokładniej rzecz ujmując, Komisja Europejska w swoim programie prac na 2017 r. powinna uwzględnić inicjatywę polityczną skierowaną konkretnie na ten cel. Pełne włączenie uwag końcowych do unijnych programów i polityk wymaga opracowania przez Komisję Europejską kompleksowej strategii w zakresie praw osób niepełnosprawnych. EKES wzywa Komisję do zainicjowania procesu sporządzania kompleksowej strategii w zakresie praw osób niepełnosprawnych w trybie pilnym przy pełnej konsultacji i zaangażowaniu organizacji reprezentujących osoby niepełnosprawne.

2.9.

W roku 2021 przypadnie dziesiąta rocznica przystąpienia UE do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. EKES uznaje za słuszne, aby ustanowić ten rok drugim Europejskim Rokiem Osób Niepełnosprawnych. EKES przypomina, że pierwszy Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych został zorganizowany przez Komisję Europejską w roku 2003. W związku z tym EKES proponuje, aby instytucje UE natychmiast rozpoczęły przygotowania i podjęły działania niezbędne do ustanowienia roku 2021 kolejnym Europejskim Rokiem Praw Osób Niepełnosprawnych.

3.1.1.

Mimo iż UE ratyfikowała Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, nadal nie podjęła przekrojowego i kompleksowego przeglądu swoich przepisów, polityki i programów. EKES wzywa Komisję Europejską do pilnego przeprowadzenia takiego przeglądu. Ponadto Komisja Europejska powinna wyznaczyć w każdej dyrekcji generalnej punkt kontaktowy do spraw Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, uprawniając te punkty do wykonania tego zadania.

3.1.2.

Godny ubolewania jest fakt, że UE nie ratyfikowała jeszcze Protokołu fakultatywnego do konwencji. EKES wzywa zatem UE do bezzwłocznego ratyfikowania protokołu fakultatywnego, co umożliwi osobom niepełnosprawnym składanie skarg do Komitetu ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych w przypadkach naruszenia ich praw zapisanych w konwencji.

3.1.3.

W unijnym prawie i procesie kształtowania polityki należy w pełni uwzględnić i oddać podejście do niepełnosprawności oparte na prawach człowieka. EKES wzywa służby prawne instytucji UE do przeprowadzenia kompleksowej analizy dotyczącej konsekwencji ratyfikacji Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych dla systemu prawnego UE, aby umieścić ją w odpowiednich ramach kształtowania polityki i prawodawstwa. Służby prawne UE w niedostatecznym stopniu uwzględniają obowiązki UE wynikające z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

3.1.4.

EKES wzywa sekretarza generalnego Komisji do dokonania przeglądu wytycznych w sprawie oceny skutków regulacji oraz do ich zmodyfikowania poprzez uwzględnienie bardziej kompleksowej listy zagadnień i kwestii umożliwiającej lepszą ocenę zgodności z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

3.1.5.

Komitet ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych wezwał UE do przedstawienia przeglądu deklaracji kompetencji oraz wykazu jej instrumentów do jesieni 2016 r., z uwzględnieniem całościowego stanowiska przyjętego w uwadze końcowej nr 17. Przeglądu owej deklaracji należy dokonywać co najmniej raz w ciągu każdej kadencji.

3.2.1.

Komisja Europejska nie ustanowiła strategii UE na rzecz równości i niedyskryminacji osób niepełnosprawnych, która byłaby zgodna z postanowieniami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz uwagami końcowymi. EKES wzywa zatem Komisję Europejską do podjęcia natychmiastowych działań dotyczących dyrektywy horyzontalnej w sprawie równego traktowania (zob. pkt 2.2 powyżej) oraz do przeglądu dyrektywy 2000/78/WE w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy.

3.2.2.

W swojej polityce równości płci Komisja Europejska powinna uwzględnić perspektywę niepełnosprawnych kobiet i dziewcząt, w tym w zakresie gromadzenia danych przez Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn. Ponadto w strategicznym zaangażowaniu Komisji na rzecz równości płci w latach 2016–2019 oraz jej działalności legislacyjnej i politycznej w odniesieniu do równowagi między życiem zawodowym a prywatnym należy w pełni uwzględnić prawa niepełnosprawnych kobiet i dziewcząt. Komitet wzywa Unię Europejską do pilnego ratyfikowania Konwencji Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (konwencji stambulskiej).

3.2.3.

UE powinna włączyć do odnowionej agendy UE na rzecz praw dziecka kompleksową, opartą na prawach strategię dla niepełnosprawnych chłopców i dziewcząt, a także uwzględnić prawa dzieci niepełnosprawnych we wszystkich politykach UE w dziedzinie niepełnosprawności. Dzieci niepełnosprawne i ich rodziny również powinny być zaangażowane we wszystkie procesy decyzyjne UE zgodnie z art. 4 ust. 3 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

3.2.4.

UE powinna również zauważyć szczególną sytuację młodych osób niepełnosprawnych oraz fakt, że często doświadczają one różnych form dyskryminacji w życiu codziennym, szczególnie jeżeli chodzi o równe szanse młodych ludzi na rynku pracy oraz o aktywny udział młodych osób niepełnosprawnych w społeczeństwie jako całości. UE powinna zatem przeanalizować szczególną sytuację młodych osób niepełnosprawnych mieszkających w UE oraz zaproponować odpowiednie udoskonalenia (2). Ponadto UE powinna dopilnować, aby zagadnienie to zostało uwzględnione w kolejnej strategii UE na rzecz młodzieży.

3.2.5.

UE powinna zorganizować i przeprowadzić kompleksową kampanię mającą na celu krzewienie wiedzy na temat konwencji, we współpracy z mediami publicznymi (w tym z mediami społecznościowymi), aby zwalczać uprzedzenia wobec osób niepełnosprawnych. Bardzo ważne jest, by w tej kampanii uczestniczyły również osoby niepełnosprawne, za pośrednictwem swoich organizacji przedstawicielskich.

3.2.6.

UE powinna promować, ułatwiać i finansować szkolenia personelu w sektorach transportu i turystyki w zakresie wiedzy o niepełnosprawności oraz równości w traktowaniu osób niepełnosprawnych, a także zachęcać do współpracy i wymiany dobrych praktyk między organizacjami europejskimi zajmującymi się niepełnosprawnością a publicznymi i prywatnymi podmiotami odpowiedzialnymi za transport. Wszystkie materiały dotyczące budowania zdolności, szkoleń, zwiększania świadomości, oświadczenia publiczne i inne podobne dokumenty powinny być udostępniane w przystępnych formatach.

3.2.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej w sprawie europejskiego aktu w sprawie dostępności, który musi być w pełni zgodny z postanowieniami art. 9 i innymi postanowieniami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, wraz z faktycznymi i dostępnymi krajowymi mechanizmami egzekwowania przepisów i składania zażaleń. Wzywa instytucje UE do uwzględnienia wniosków i zaleceń zawartych w opinii EKES-u dotyczącej europejskiego aktu w sprawie dostępności (3) oraz do zapewnienia udziału osób niepełnosprawnych, za pośrednictwem ich organizacji przedstawicielskich, w procesie przyjmowania tego aktu.

3.2.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje międzyinstytucjonalne porozumienie osiągnięte na posiedzeniu trójstronnym w kwestii wniosku w sprawie dyrektywy w sprawie dostępności stron internetowych instytucji sektora publicznego. Wzywa instytucje do przełożenia tego na konkretną decyzję, zaś rządy krajowe do transpozycji w trybie pilnym przepisów wnioskowanej dyrektywy. EKES przyjmuje również z zadowoleniem fakt, że znaczna liczba zaleceń przyjętych w jego opinii (4) została włączona do ostatecznego tekstu dyrektywy.

3.2.9.

UE nie włączyła jeszcze w istotnym stopniu wystarczających środków dotyczących osób niepełnosprawnych do swoich strategii zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. W związku z tym EKES wzywa do ustanowienia ramowych zasad zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi dotyczących osób niepełnosprawnych w Europie, które przyjmie Rada Unii Europejskiej.

3.2.10.

Unia Europejska powinna wprowadzić wszelkie niezbędne środki, by numer alarmowy 112 był dostępny dla wszystkich. EKES podkreśla potrzebę pilnego podjęcia równie odpowiednich środków gwarantujących dostępność krajowych punktów interwencyjnych.

3.2.11.

EKES wzywa UE i jej państwa członkowskie do przyjęcia opartego na prawach człowieka podejścia do polityki migracyjnej i dotyczącej uchodźców, w odniesieniu do osób niepełnosprawnych. Ponadto podkreśla, że w niektórych państwach niepełnosprawność może dość często stanowić przyczynę prześladowania i dyskryminacji, i w związku z tym wzywa władze UE do opracowania wytycznych dla swoich agencji i państw członkowskich i przeprowadzenia kampanii informacyjnych (dostępnych dla osób niepełnosprawnych) dotyczących niepełnosprawności, migracji i azylu, oraz do systemowego włączenia niepełnosprawności do unijnych polityk migracyjnych i dotyczących uchodźców.

3.2.12.

UE musi przyjąć oparte na prawach człowieka podejście do niepełnosprawności w sytuacjach ryzyka i w sytuacjach nadzwyczajnych, przyjmując plan wdrażania zgodnie z konkluzjami Rady z lutego 2015 r. w sprawie zarządzania klęskami żywiołowymi uwzględniającego kwestię niepełnosprawności i zgodnie z ramami z Sendai. Ponadto istnieje potrzeba zwiększania świadomości i informowania osób niepełnosprawnych i pracowników służb ratunkowych i ochrony cywilnej o inicjatywach na rzecz zmniejszenia ryzyka katastrof.

3.2.13.

Komisja Europejska powinna odgrywać wiodącą rolę w dziedzinie sprawiedliwości i praw człowieka osób niepełnosprawnych. EKES wzywa DG ds. Sprawiedliwości do zorganizowania konferencji europejskiej dla wszystkich służb wymiaru sprawiedliwości w UE, której program uwzględni refleksję na temat praw dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób niepełnosprawnych oraz sposobu, w jaki te prawa łączą się z innymi prawami, takimi jak zdolność prawna i równość wobec prawa.

3.2.14.

Komisja Europejska powinna zapewnić konieczne fundusze na szkolenia urzędników unijnego systemu wymiaru sprawiedliwości i krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w zakresie przepisów UE i Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Ponadto EKES wzywa UE i sądy krajowe do stosowania wewnętrznych zasad i wytycznych w taki sposób, by ułatwiać osobom niepełnosprawnym dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Również w zarządzaniu wymiarem sprawiedliwości, na szczeblu UE i krajowym, należy wziąć pod uwagę ogólne zalecenia Komitetu ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych. Ponadto Komitet zaleca, by DG ds. Sprawiedliwości posłużyła się otwartą metodą koordynacji w celu osiągnięcia zrównoważonego i skoordynowanego podejścia państw członkowskich w tej bardzo ważnej kwestii, co otworzy drogę dla działań na szczeblu europejskim w kwestii równości wobec prawa. Komisja Europejska powinna stworzyć europejskie normy i propagować analizy porównawcze w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

3.2.15.

EKES apeluje do instytucji UE i państw członkowskich o zniesienie dyskryminujących przepisów dotyczących opieki prawnej, tak by umożliwić wszystkim osobom niepełnosprawnym korzystanie z praw politycznych na równi z innymi osobami. Zauważa, że niezbędne są racjonalne usprawnienia i dostępność w odniesieniu do procedur wyborczych oraz obiektów i materiałów do głosowania.

3.2.16.

Niestety, nieznana liczba niepełnosprawnych Europejczyków jest pozbawiona swobód i bezpieczeństwa oraz poddawana przymusowym zabiegom, w tym przymusowej sterylizacji, i przetrzymywana wbrew swojej woli. EKES wzywa Komisję Europejską do podjęcia skutecznych działań w celu położenia kresu tej niedopuszczalnej sytuacji, zebrania przez Eurostat wiarygodnych danych oraz utworzenia skutecznego mechanizmu oceny.

3.2.17.

EKES wzywa UE do dokonania przeglądu jej wytycznych w zakresie etyki badań naukowych, a w szczególności do ustanawiania przykładów dobrych praktyk poprzez opracowanie formularzy zgody w przystępnym i czytelnym formacie, a także do zapobiegania podejmowaniu decyzji w zastępstwie w tym zakresie.

3.2.18.

UE powinna przyjąć przepisy służące harmonizacji ochrony oraz przeciwdziałaniu przemocy, nadużyciom i wykorzystywaniu, a także ratyfikować Konwencję Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy domowej wobec kobiet (5). UE musi podjąć działania legislacyjne i polityczne na szczeblu europejskim przeciwko prowadzonej w państwach członkowskich działalności transgranicznej związanej z handlem niepełnosprawnymi kobietami i dziećmi. Komitet wzywa UE do zwalczania przemocy wobec niepełnosprawnych dzieci za pośrednictwem konkretnych środków i dostępnych usług wspierających.

3.2.19.

Inicjatywa Komisji Europejskiej w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych powinna w pełni uwzględniać postanowienia konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i tworzyć niezbędne minimum ochrony socjalnej oraz skuteczne mechanizmy zapobiegawcze i zmniejszające ubóstwo, szczególne narażenie i wykluczenie społeczne osób niepełnosprawnych i ich rodzin, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet, dzieci i starszych niepełnosprawnych.

3.2.20.

Istnieje wyraźna potrzeba opracowania unijnego systemu koordynacji świadczeń społecznych w UE, w tym jasnych reguł możliwości przenoszenia uprawnień, wraz z wyznaczeniem maksymalnej liczby dni na przeprowadzenie procedury uznawania statusu niepełnosprawności.

3.2.21.

UE powinna opracować i wdrożyć długo oczekiwaną i bardzo potrzebną europejską strategię deinstytucjonalizacji (6), która to strategia powinna przede wszystkim zakładać bardzo dokładne monitorowanie wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w celu zagwarantowania, że używa się ich ściśle do rozwijania usług wsparcia dla osób niepełnosprawnych umożliwiającego niezależne życie w lokalnej społeczności. EKES wzywa również do utworzenia samodzielnego europejskiego funduszu na rzecz deinstytucjonalizacji.

3.2.22.

EKES wyraża ubolewanie, że Komisja Europejska do tej pory nie przygotowała oceny wpływu europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na osoby niepełnosprawne zgodnie ze zobowiązaniem ustanowionym w rozporządzeniu w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego w odniesieniu do sprawozdań rocznych dotyczących środków podejmowanych w dziedzinie niepełnosprawności. Powinna ona obejmować większe monitorowanie przez Komisję Europejską wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz w porozumieniu z organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne, a także postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom (zawieszenie, wycofanie, odzyskanie środków) wszczynane przez UE z tytułu nieprzestrzegania warunków wstępnych.

3.2.23.

Potrzebne są skuteczniejsze krajowe organy wykonawcze: ich uprawnienia należy zharmonizować i rozszerzyć w celu ułatwienia egzekwowania praw pasażerów we wszystkich rodzajach transportu, a procedurę składania skarg należy uprościć. Ponadto EKES wzywa Komisję do zagwarantowania bezpłatnej podróży opiekunom we wszystkich rodzajach transportu, w tym w transporcie lotniczym, co przewidziano już w rozporządzeniu (WE) nr 1371/2007 (7) i rozporządzeniu (UE) nr 1177/2010 (8).

3.2.24.

Komisja Europejska powinna w natychmiastowym i pełnym trybie oficjalnie uznać język migowy i alfabet Braille’a oraz przeprowadzić ocenę swoich kanałów komunikacji i procesów wewnętrznych pod kątem opracowania i prezentacji informacji, tak by były dostępne dla osób niepełnosprawnych. Powinno to obejmować różne dostępne formaty, takie jak język migowy, alfabet Braille’a oraz wspomagające i alternatywne metody komunikacji, w tym format ułatwiający czytanie. UE powinna zagwarantować, że wszystkie osoby niepełnosprawne, niezależnie od ich zdolności finansowych, mają dostęp do edukacji integracyjnej.

3.2.25.

UE powinna przyjąć obowiązkowe ramy wysokiej jakości dla wymian w ramach edukacji włączającej, ustanawiając minimalne kryteria dostępności w celu zapewnienia mobilności wszystkich uczniów i studentów niepełnosprawnych, zwłaszcza młodych, korzystających w UE z kształcenia średniego, wyższego i zawodowego. Wszystkie partnerskie uniwersytety w programie wymiany studentów Erasmus powinny uwzględniać dostępność w swoich programach i placówkach edukacyjnych, umożliwiając pełne uczestnictwo wszystkim studentom niepełnosprawnym, zwłaszcza młodym.

3.2.26.

Komisja powinna ratyfikować traktat z Marrakeszu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) oraz ułatwiać i promować jego ratyfikację na szczeblu krajowym przez państwa członkowskie, tak by umożliwić swobodny przepływ dostępnych wersji materiałów drukowanych dla osób słabowidzących i osób z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem.

3.2.27.

EKES wzywa Komisję do opracowania i wdrożenia specjalnej inicjatywy w sprawie realizacji programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 i celów zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do osób niepełnosprawnych w obrębie UE, jak również w ramach jej polityki zewnętrznej, w tym współpracy na rzecz rozwoju i handlu międzynarodowego.

3.3.1.

EKES wzywa Eurostat do zorganizowania konferencji, aby uzgodnić jednolity mechanizm dla urzędów statystycznych wszystkich państw członkowskich w ramach działań następczych w związku z uwagą końcową nr 71. Należy utworzyć europejski mechanizm gromadzenia danych statystycznych dotyczących opartego na prawach człowieka podejścia do niepełnosprawności, posegregowanych ze względu na rodzaj niepełnosprawności, wiek i płeć, aby pozyskiwać informacje do celów europejskich i krajowych polityk dotyczących osób niepełnosprawnych.

3.3.2.

KE powinna systematycznie uwzględniać prawa osób niepełnosprawnych we wszystkich unijnych politykach i programach współpracy międzynarodowej. EKES z zadowoleniem przyjmuje projekt pilotażowy UE „Bridging the gap” (Likwidowanie luki) i wzywa do przyjęcia unijnego programu finansowania w zakresie niepełnosprawności na rzecz praw osób niepełnosprawnych. Ten program finansowania powinien być realizowany, tak jak ma to miejsce w niektórych państwach w Europie, w ścisłej współpracy z europejskimi organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne jako instytucjami pośredniczącymi, odpowiedzialnymi za kierowanie i zarządzanie polityką i finansowaniem oraz wyznaczanie priorytetów finansowania. Należy dopilnować, aby europejskiego finansowania nie udzielano projektom, które nie są zgodne z postanowieniami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

3.3.3.

Komisja Europejska powinna zapewnić pełną zgodność z uwagą końcową nr 75 poprzez utworzenie punktów kontaktowych we wszystkich dyrekcjach generalnych, agencjach i organach. Każdy punkt kontaktowy powinien zorganizować co najmniej trzy spotkania w roku, w których powinny w pełni uczestniczyć i zabierać głos organizacje reprezentujące osoby niepełnosprawne. W dniu 3 grudnia każdego roku Komisja Europejska powinna opublikować swoje sprawozdanie roczne z wdrożenia konwencji ONZ przez UE i jej państwa członkowskie.

3.3.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji Europejskiej o wycofaniu się z niezależnych ram monitorowania, co otwiera drogę dla utworzenia prawdziwie niezależnego mechanizmu pod nadzorem organu zarządzającego, w którego skład wejdą podmioty tworzące niezależne ramy. Aby jednak ramy UE mogły skutecznie pełnić swoje zadania, w trybie pilnym należy przydzielić zasoby ludzkie i finansowe.

3.4.1.

Istnieje bardzo wyraźna potrzeba, by instytucje UE dokonały przeglądu swojej polityki w zakresie zasobów ludzkich i dostosowały ją do postanowień Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych po to, by zagwarantować, że osoby niepełnosprawne oraz pracownicy mający niepełnosprawnych członków rodziny otrzymali racjonalne usprawnienia i wsparcie, tak by mogli osiągnąć właściwą równowagę między obowiązkami zawodowymi a rodzinnymi. EKES wzywa Unię Europejską do przeglądu jej wspólnego systemu ubezpieczenia chorobowego, systemu emerytalnego oraz związanych z niepełnosprawnością zabezpieczeń społecznych i środków ochrony socjalnej, tak by zapewnić niedyskryminację i równe szanse dla wszystkich osób niepełnosprawnych, m.in. przez uznanie potrzeb zdrowotnych związanych z niepełnosprawnością za odrębne od potrzeb wynikających z chorób i promowanie samodzielnego życia i pracy przez zapewnienie pełnego zwrotu dodatkowych kosztów koniecznego wyposażenia lub usług.

3.4.2.

Niezwykle istotne jest, by wszystkie instytucje UE proaktywnie podejmowały inicjatywy służące zapewnieniu zgodności z postanowieniami dotyczącymi dostępności zawartymi w dyrektywie w sprawie dostępności stron internetowych instytucji sektora publicznego, wyznaczając wyraźne terminy i dając tym samym dobry przykład w tym zasadniczym aspekcie praw osób niepełnosprawnych.

3.4.3.

EKES wzywa Komisję Europejską i Radę Najwyższą Szkół Europejskich do przyjęcia planu oraz przydzielenia niezbędnych zasobów finansowych i ludzkich na rozwój i wdrożenie wysokiej jakości systemu edukacji włączającej na wszystkich poziomach w szkołach europejskich, przy zapewnieniu racjonalnych usprawnień, wsparcia i stosowania polityki nieodrzucania wobec wszystkich uczniów niepełnosprawnych w szkolnictwie podstawowym i średnim.

3.4.4.

Jako że poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych w UE jest niski, EKES wzywa instytucje UE do ustanowienia programu na rzecz zatrudnienia w oparciu o działania pozytywne (w tym szczególnych postępowań konkursowych) w celu zwiększenia liczby osób niepełnosprawnych zatrudnionych w instytucjach UE poprzez zapewnienie wsparcia i racjonalnych usprawnień. Wdrażanie tej polityki należy poddawać przeglądowi co dwa lata w celu ustalenia, czy konieczne są działania korygujące.

3.4.5.

EKES wzywa instytucje, agencje i organy UE do zadbania o to, by obowiązujące przepisy regulaminu pracowniczego zostały w pełni i skutecznie wdrożone zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, a wewnętrzne regulaminy i przepisy wykonawcze zostały opracowane przy pełnym poszanowaniu postanowień konwencji.

3.4.6.

EKES zobowiązuje się do opracowania struktury służącej wewnętrznemu wdrożeniu uwag końcowych w zakresie polityki kadrowej, środków komunikacji z obywatelami i członkami EKES-u oraz pełnego włączenia i pełnej równości niepełnosprawnych członków EKES-u. Zadba również o to, by kwestie te były propagowane w jego stosunkach ze światem biznesu, związkami zawodowymi i społeczeństwem obywatelskim. Ta nowa polityka będzie rozwijana w ścisłej współpracy ze stałą grupą analityczną ds. praw osób niepełnosprawnych.

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/24

Sprawozdawca:

Antonello PEZZINI

Współsprawozdawca:

Enrico GIBELLIERI

1.1.

EKES uważa, że partnerstwo publiczno-prywatne (1) w dziedzinie badań i innowacji w różnych formach, jakie przyjmuje, stanowi doskonałą koncepcję i potężne narzędzie umożliwiające rozwiązywanie głównych problemów wpływających na konkurencyjność Europy oraz pozwala skutecznie reagować na wyzwania społeczno-gospodarcze i wyzwania dotyczące zatrudnienia i zrównoważenia środowiskowego.

1.2.

Badania naukowe i innowacje nie są jednowymiarowym, liniowym procesem. Zdaniem EKES-u pełna integracja aspektów technologicznych, środowiskowych i społecznych w partnerstwach publiczno-prywatnych programu „Horyzont 2020” wymaga nowego podejścia, opartego na większej przejrzystości osiąganych wyników i wywołanych skutków społeczno-gospodarczych.

1.3.

EKES jest zdania, że w partnerstwach należy zapewnić szerszą wizję innowacji, uwzględniając innowacje w zakresie usług, innowacje społeczne, a także niezbędną modernizację MŚP i gospodarki społecznej w celu ich lepszego włączenia w cały proces demonstracji i rozwoju zastosowań.

1.4.

Należy wspierać legitymację społeczną innowacji w ramach WIT i PPP zawartych w drodze umowy, poprzez zwiększanie udziału słabszych gospodarczo zainteresowanych stron (związków zawodowych, MŚP, organizacji pozarządowych) w ukierunkowywaniu i planowaniu strategicznym działalności w zakresie badań naukowych i innowacji, zgodnie z przepisami rozporządzenia (UE) nr 1025/2012 w sprawie normalizacji, w szczególności w odniesieniu do strategii i wyboru projektów oraz ich użyteczności społecznej.

1.5.

EKES uważa za konieczne wzmocnienie ukierunkowania PPP na rynek, ze zwróceniem uwagi na takie aspekty jak interoperacyjność, standaryzacja, harmonizacja i międzynarodowy transfer technologii, tak aby wyniki były zrównoważone na szczeblu terytorialnym i by można je było stosować w obrębie całej UE.

1.6.

Zdaniem EKES-u wskazane jest, aby WIT i PPP zawarte w drodze umowy zaangażowały się w:

1.7.

EKES zaleca wdrożenie przez WIT i PPP zawarte w drodze umowy nowych innowacyjnych środków, aby zapewnić lepszą interakcję z wiodącymi inwestorami w celu tworzenia innowacyjnych modeli biznesowych i zaawansowanych profili zawodowych; ma to pomóc rozwijać fora z udziałem partnerów społecznych, tak aby zagwarantować wsparcie bardziej ukierunkowane na szybkie wykorzystanie rynku poprojektowego.

1.8.

EKES uważa, że ważne jest usprawnienie monitorowania zdolności i spójności wdrożeniowej WIT i PPP zawartych w drodze umowy przez zastosowanie nowych narzędzi, bardziej elastycznych i lepiej odpowiadających wymaganiom rynku, a także bardziej dynamiczne podejście do zapewnienia jakości, w tym pełny system kluczowych dynamicznych wskaźników efektywności (KPDI – key performance dynamic indicators), porównywalnych dla różnych inicjatyw, tak aby umożliwić roczną ocenę zbiorczą wszystkich WIT i PPP zawartych w drodze umowy, która byłaby przedstawiana instytucjom europejskim i krajowym oraz europejskim podatnikom.

1.9.

EKES wzywa do dołożenia starań na rzecz zapewnienia wewnętrznej spójności celów i priorytetów dziewiątego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji UE oraz strategii badań naukowych i innowacji sektora przemysłowego, które są realizowane przez WIT i PPP zawarte w drodze umowy, we współpracy z wszystkimi innymi formami partnerstwa na rzecz innowacji istniejącymi w ramach innych polityk regionalnych, krajowych i wspólnotowych.

1.10.

EKES proponuje utworzenie europejskiej rady ds. innowacji przy znacznym udziale przedstawicieli przemysłu i sfery społecznej, wraz z ogólnoeuropejskimi sieciami infrastrukturalnego wsparcia dla innowacji. Byłoby to przydatne narzędzie ułatwiające ściślejszą koordynację inicjatyw, w tym koordynację z kierunkami działania innych europejskich i światowych organizacji sektora badań naukowych i innowacji, jak również z podobnymi partnerstwami międzynarodowymi (2).

1.11.

EKES wzywa organy szczebla regionalnego i gminnego do nadawania innowacjom odpowiednich WIT i PPP zawartych w drodze umowy priorytetowego znaczenia podczas ich planowania i podczas wdrażania środków, takich jak strategie inteligentnej specjalizacji, programy działania i współpracy na rzecz polityki spójności, programy badań naukowych, innowacji oraz opracowywania projektów wdrażania planów dostosowywania się do zmiany klimatu.

1.12.

EKES jest przekonany, że strategiczne, inteligentne i terminowe inwestycje w odpowiednie innowacyjne rozwiązania charakteryzujące się poszanowaniem środowiska oraz inwestycje w zieloną infrastrukturę są podstawą ożywienia zdrowego i skutecznego procesu reindustrializacji, opartego na badaniach naukowych i innowacji oraz ich zastosowaniach rynkowych.

1.13.

EKES podkreśla, że należy „ujednolicić instrumenty i programy badań i innowacji w Europie” z instrumentami kolejnego programu ramowego „w celu zapewnienia ciągłości inwestycji w sektorach, w których Europa odgrywa wiodącą rolę na świecie” (3), opartych na perspektywach stabilności, która podlega okresowym kontrolom skuteczności.

1.14.

EKES apeluje do Komisji, Parlamentu Europejskiego i Rady o wspólne zastanowienie się nad jak najszybszym zorganizowaniem konferencji międzyinstytucjonalnej na temat roli publiczno-prywatnych partnerstw technologicznych w europejskiej reindustrializacji w związku z kolejnym programem ramowym w zakresie badań naukowych i innowacji po 2020 r.

2.1.

Wspólne inicjatywy technologiczne WIT są partnerstwami publiczno-prywatnymi w kluczowych obszarach europejskich badań naukowych i innowacji, przewidzianych w decyzji 1982/2006/WE (4). Już od czasu siódmego programu ramowego 7PR tradycyjne instrumenty okazały się nieodpowiednie do osiągnięcia celu zwiększenia i poprawienia konkurencyjności europejskiej gospodarki. Partnerstwa przemysłowe ukierunkowane są na badania naukowe i innowacje oraz charakteryzują się dobrze określonymi celami rynkowymi dotyczącymi przemysłu, większą koncentracją zasobów finansowych i ludzkich oraz efektem mnożnikowym, który może dać decydujący impuls do przyspieszenia przekształcania odkryć naukowych i technologicznych w innowacje rynkowe.

2.2.

W obecnym europejskim programie ramowym „Horyzont 2020” wprowadzono istotne innowacje do jego struktury, pozostawiając więcej miejsca wpływowi przemysłu oraz synergii z nim i z państwami członkowskimi, przez różne formy partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) na rzecz wsparcia sektorów, które:

2.3.

By wesprzeć różne rodzaje partnerstwa, ukierunkowane na sektor przemysłowy i promowane przez środowiska naukowe lub prowadzone przez organy sektora publicznego, podjęto różne inicjatywy.

2.4.

Instytucje UE udzieliły znacznego wsparcia europejskim platformom technologicznym EPT, utworzonym z inicjatywy przemysłu w celu określenia wspólnych celów i priorytetów strategicznych z zastosowaniem podejścia oddolnego.

2.5.

Trzydzieści osiem istniejących obecnie EPT, do których dodać należy trzy inicjatywy przekrojowe, pełni strategiczną funkcję mobilizacji i rozpowszechniania. Odgrywają one swoją rolę, działając w następujących głównych obszarach:

2.6.

WIT łączą KE, państwa członkowskie, środowiska akademickie i przemysł w obszarach nauk i technologii o dużej wartości dla społeczeństwa, wspierając w szczególności badania naukowe i innowacje oparte na współpracy w Europie, skoncentrowane na jasno określonych wspólnych celach technologicznych i gospodarczych.

2.7.

Głównym celem WIT jest zwiększenie wpływu inwestycji publicznych i prywatnych na badania naukowe oraz wzmocnienie europejskiej przestrzeni badań i innowacji przez przyczynianie się do pobudzenia innowacji naukowo-technologicznych o wiodącym znaczeniu w ramach strategii „Europa 2020”.

2.8.

Podstawowymi założeniami WIT są dostępność dla nowych uczestników, możliwość komunikowania się z szerokim gronem odbiorców, możliwość stymulowania efektu mnożnikowego za pośrednictwem europejskich dotacji oraz przejrzysta struktura będąca w stanie zachęcić przemysł, MŚP, gospodarkę społeczną i państwa członkowskie do większego uczestnictwa i inwestycji.

2.9.

WIT powstały przede wszystkim z pracy europejskich platform technologicznych , w sprawie których EKES wydał opinię z inicjatywy własnej (5), przedstawiającą wspólne wizje rozwoju sektorów poprzez wskazanie kwestii wymagających rozwiązania.

2.10.

W celu określenia obszarów, w których niezbędne jest utworzenie WIT, stosuje się następujące kryteria: strategiczne znaczenie obszaru i jasne cele, wysoka wartość dodana działania na szczeblu europejskim, efekt mnożnikowy w stosunku do ogromnych i długoterminowych inwestycji, odpowiednie i szybkie reagowanie na wyzwania związane ze wzrostem, zrównoważonym rozwojem i klimatem.

2.11.

W celu określenia intensywności innowacji nie wystarczy ustalić wielkości zainwestowanych środków – należy także wziąć pod uwagę wskaźniki wyników gospodarczych i rynkowych odpowiadających tym wydatkom. PPP zawarte w drodze umowy są zobowiązane do składania rocznych sprawozdań na temat prowadzonej przez siebie działalności, rzeczywistego zwiększania europejskiej wartości dodanej, skuteczności innowacyjnych instrumentów finansowych wykorzystujących efekt mnożnikowy, osiągnięcia celów społeczno-gospodarczych w wymiarze jakościowym i ilościowym zgodnie z ustalonymi wcześniej wskaźnikami.

2.12.

Celem niniejszej opinii jest ukazanie tego, jaki wpływ na politykę przemysłową i przemiany w przemyśle ma bezpośredni udział sektorów przemysłu w badaniach naukowych i innowacjach finansowanych przez UE w ramach partnerstw instytucjonalnych (WIT) i partnerstw zawartych w drodze umowy (PPPc) oraz sformułowanie wniosków i zaleceń dla poprawy ich skuteczności.

3.1.

Doświadczenia z unijnych programów ramowych w zakresie badań i innowacji wykazały trudności w uwzględnianiu rzeczywistych potrzeb przemysłu europejskiego, które zbyt często są ignorowane zarówno podczas określania ogólnych celów, jak i podczas sporządzania programów prac, co prowadzi do utrwalania europejskiego paradoksu, polegającego na tym, że europejska wartość naukowa jest wysoka, ale możliwości jej przekształcenia w innowacje na rynku są niskie, a samo przekształcenie powolne w porównaniu do światowych konkurentów.

3.2.

Praca i działanie europejskich platform technologicznych stopniowo zmieniły to podejście. Przemysłowi europejskiemu udało się określić cele i priorytety głównych sektorów przemysłu wytwórczego, które w przeważającej części zostały włączone do struktury i celów programu „Horyzont 2020”.

3.3.

Odstąpiono od stosowania podejścia odgórnego na rzecz podejścia oddolnego, aby objąć cały cykl innowacji i dążyć do osiągnięcia rezultatów na wyższym poziomie gotowości technologicznej (TRL) w celu wprowadzenia nowych technologii produkcyjnych, nowych produktów i nowych kompetencji.

3.4.

WIT i PPP zawarte w drodze umowy powinny być kluczowymi narzędziami służącymi zapewnieniu aktywnej roli sektorów przemysłowych w programowaniu wieloletnim i we wdrażaniu działań wspólnotowych w ramach programu „Horyzont 2020”. Sektor prywatny zobowiązał się do zainwestowania około 10 mld EUR we wspólne inicjatywy technologiczne mające na celu pobudzenie innowacji w siedmiu sektorach, przyczyniając się w ten sposób do odbudowania słabnącej roli europejskiego przemysłu wytwórczego.

4.1.

EKES wyraża głębokie przekonanie, że partnerstwo w dziedzinie badań naukowych i innowacji w swych różnych formach stanowi doskonałą receptę na rozwój i potężne narzędzie umożliwiające rozwiązywanie głównych problemów, które mają wpływ na konkurencyjność Europy.

4.2.

Komitet uważa, że WIT i PPP zawarte w drodze umowy stanowią pozytywne doświadczenie tworzenia partnerstw na szczeblu europejskim, jeżeli są zdolne do wieloletniego łączenia unijnych i krajowych zasobów z prywatnymi zasobami, wiedzą fachową oraz potencjałem badawczym i innowacyjnym, w celu wymieniania się wiedzą oraz rozpowszechniania kluczowych innowacji w decydujących sektorach odnoszących sukces na rynku światowym.

4.3.

Zdaniem EKES-u WIT i PPP zawarte w drodze umowy muszą skutecznie wypełniać swoje zobowiązania w zakresie:

Rozwijanie nowych technologii i innowacji przez przemysł musi prowadzić do zapewnienia wysokiej jakości szkolenia zasobów ludzkich oraz nowych, zaawansowanych kompetencji zawodowych, przy bardziej ścisłym i systematycznym zaangażowaniu partnerów społecznych i władz lokalnych w określanie i wdrażanie sektorowych linii strategicznych.

4.4.

Jak wynika z ostatnich sprawozdań opublikowanych w 2016 r. przez KE (6), wstępne wyniki (7) badań jakościowych wskazują, że podczas gdy program „Horyzont 2020” wydaje się właściwie odpowiadać na potrzebę otwarcia na PPP, rozwiązania te nie zawsze w pełni odpowiadają wymogom otwarcia na nowe podmioty i zachęcania ich do udziału; z pełnym poparciem nie spotyka się również ich zdolność do wspierania zatrudnienia, wzrostu, inwestycji i przyspieszonego rozwoju jednolitego rynku cyfrowego, w przeciwieństwie do ich zdolności reagowania na wyzwania związane z energią i klimatem.

4.5.

Podobnie zdolność WIT i PPP zawartych w drodze umowy do skutecznej interakcji z innymi wspólnotowymi instrumentami finansowymi, takimi jak europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (ESIF) oraz Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS), jest postrzegana jako bardzo słaba, chociaż kilka WIT podpisało protokoły w tym zakresie. EKES uważa, że ważne jest tworzenie synergii przez promocję udziału podmiotów regionalnych i lokalnych, co ułatwi dostosowywanie do wspólnych standardów działania.

4.6.

Mając na uwadze, że wskaźnik odrzucenia wniosków projektowych w programie „Horyzont 2020” kształtuje się na poziomie od 7 do 1 – co oznacza wzrost w stosunku do 7PR, gdzie wynosił on od 5 do 1 – należałoby zrównoważyć skład niezależnych ekspertów oceniających, którym przedkładane są proponowane projekty, gdyż udział przemysłu w pierwszych procedurach przetargowych PPP zawartych w drodze umowy w ramach programu „Horyzont 2020” przekraczał 50 %, podczas gdy ponad połowę składu ekspertów oceniających stanowili przedstawiciele sektora akademickiego, a udział ekspertów sektora prywatnego wynosił niewiele ponad jedną piątą.

4.7.

Ramy dostępne dla WIT i PPP zawartych w drodze umowy charakteryzują się cechami o istotnym pozytywnym znaczeniu dla zrównoważenia i konkurencyjności europejskiego przemysłu. Działania zostały zdefiniowane przez partnerów prywatnych w drodze rozbudowanego, otwartego procesu konsultacji mającego na celu opracowanie programów roboczych i związanych z nimi procedur przetargowych w odpowiedzi na rzeczywiste potrzeby przemysłu i stosownie do tych potrzeb, z wysokimi wskaźnikami mobilizacji i silnym efektem mnożnikowym, od 3 do 9.

4.8.

Jeśli chodzi o ramy „przetargów częściowych zrealizowanych przez WIT w 2014 r.”, ten rodzaj partnerstwa wymaga lepszego wyjaśnienia jego formy instytucjonalnej i poziomów zarządzania, tak aby odpowiadał on europejskiemu podatnikowi oraz instytucjom wspólnotowym.

4.9.

Zdaniem EKES-u WIT i PPP zawarte w drodze umowy muszą odpowiadać, również w zakresie mechanizmów otwarcia i dostępu partycypacyjnego, podstawowym wymaganiom zgodnym z silną polityką wzrostu, przy pełnym udziale partnerów społecznych.

4.10.

WIT i PPP zawarte w drodze umowy biorą bowiem udział w światowym wyścigu o tytuł lidera rozwoju i komercjalizacji nowych technologii przyszłości, a co za tym idzie wymagają rozwijania i wdrażania jasnych celów strategii przemysłowej, takich jak:

4.11.

EKES podkreśla potrzebę zaangażowania wszystkich podmiotów z obszarów przemysłu europejskiego, które są kluczowe ze względu na sektor wytwórczy, wielkość przedsiębiorstwa lub zasoby ludzkie, ich szkolenie i rozwój, w celu poprawy integracji aspektów społecznych i MŚP oraz udziału zainteresowanych stron w projektach badawczych i innowacyjnych.

4.12.

W związku z tym EKES uważa za niezwykle istotne wprowadzenie odpowiednich instrumentów społecznych i szkoleniowych oraz monitorowanie, za pośrednictwem kluczowych dynamicznych wskaźników efektywności (KPDI), nie tylko otrzymywanych patentów i publikacji naukowych, lecz przede wszystkim zmiany w zakresie skutków społeczno-gospodarczych i wpływu na szkolenie nowych specjalistów.

4.13.

EKES uważa, że kluczowym czynnikiem dla osiągnięcia celów wzrostu i zatrudnienia strategii „Europa 2020”, a w szczególności celu 3 % inwestycji w badania naukowe i innowacje, jest mobilizacja inwestycji sektora prywatnego z silnym efektem mnożnikowym, dla których impulsem jest finansowanie publiczne.

4.14.

Działania innowacyjne na najwyższym poziomie gotowości technologicznej powinny być nadal objęte programami wsparcia dla inwestycji opartymi na stabilnych perspektywach, poddawanymi okresowym kontrolom efektywności i ukierunkowanymi na infrastrukturę i zakłady przemysłowe, biorącymi za przykład Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) przewodniczącego Junckera.

4.15.

EKES jest zdania, że wskazane byłoby większe zaangażowanie podmiotów sektora przemysłowego w działalność prowadzoną w ramach programów badań naukowych i innowacji oraz komitetów programowych, które są kluczowym czynnikiem zwiększania udziału przemysłu w każdym państwie członkowskim.

4.16.

EKES uważa wreszcie, że tam, gdzie jest to możliwe i wskazane, państwa członkowskie i KE powinny dokonać przeglądu i harmonizacji ram przepisów dotyczących przemysłu w sektorach, do których należą WIT i PPP zawarte w drodze umowy i które muszą oferować zwiększanie wartości dodanej poprzez zapewnienie korzyści środowiskowych, gospodarczych, społecznych i pod względem zatrudnienia, inteligentnych modeli biznesowych i rozwiązań na zintegrowanych obszarach terytorialnych, a także nowych kompetencji i innowacji społecznych (8).

4.17.

Zdaniem EKES-u większa spójność i lepsza koordynacja działań w zakresie badań naukowych i innowacji, z całościową wizją UE w wymiarze wewnętrznym i zewnętrznym, muszą wyróżniać rozwój różnych formuł partnerstwa w badaniach naukowych i innowacjach realizowanych w wielu politykach wspólnotowych, również poza programem „Horyzont 2020”. Utworzenie europejskiej rady ds. innowacji z silnym komponentem przemysłowym i społecznym, wraz z paneuropejskimi sieciami infrastrukturalnego wsparcia dla innowacji, mogłoby pomóc w budowaniu skuteczniejszych ram.

4.18.

W związku z dziewiątym programem ramowym (9) EKES uważa, że wskazane jest określenie przejrzystych ram analizy jakościowo-ilościowej dotyczącej sukcesu lub porażki w dziedzinie gospodarki, innowacji i środowiska oraz w sferze społecznej, a także dotyczącej działalności prowadzonej przez obecne WIT i PPP zawarte w drodze umowy, przy udziale przemysłowych użytkowników końcowych, partnerów społecznych, przedstawicieli MŚP i społeczeństwa obywatelskiego, w celu oceny priorytetów strategicznych i opracowania na nowo przyszłych partnerstw, na których mają się skoncentrować wysiłki związane z programem „Horyzont 2030”.

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/31

Sprawozdawca:

Madi SHARMA

Współsprawozdawca:

Dirk JARRÉ

1.1.

Europa zawsze odgrywała kluczową rolę w produkcji, innowacji i rozwoju produktów kosmetycznych, produktów pielęgnacji ciała i higieny osobistej. W ostatnim okresie jej pozycja lidera w tym sektorze coraz bardziej się osłabia ze względu na globalną konkurencję i warunki nieuwzględniające presji innowacyjnej w zakresie technologii i tego, co w rzeczywistości przedsiębiorstw jest niezbędne dla utrzymania konkurencyjności.

1.2.

Niniejsza opinia dotyczy wzmocnienia europejskiego sektora przemysłowego produktów kosmetycznych, produktów pielęgnacji ciała i higieny osobistej, a zwłaszcza produktów objętych rozporządzeniem (WE) nr 1223/2009 dotyczącym produktów kosmetycznych. „Produkt kosmetyczny” oznacza każdą substancję lub mieszaninę przeznaczoną do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała ludzkiego (naskórkiem, owłosieniem, paznokciami, wargami oraz zewnętrznymi narządami płciowymi) lub z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej, którego wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie ich w czystości, perfumowanie, zmiana ich wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu ciała; substancja lub mieszanina przeznaczona do spożycia, wdychania, wstrzykiwania lub wszczepiania do ciała ludzkiego nie jest uznawana za produkt kosmetyczny.

1.3.

Sektor higienicznych artykułów papierowych i chłonnych nie wchodzi w zakres rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych, ale można uznać, że dotyczy go szereg zaleceń z uwagi na wartość dodaną tego sektora w dziedzinie higieny osobistej.

1.4.

Niniejsza opinia nie dotyczy produktów leczniczych, tatuaży, makijażu permanentnego, usług kosmetycznych, produktów wprowadzanych chirurgicznie, narzędzi ani produktów do pielęgnacji skóry zwierząt. Jednakże EKES zaleca, by wszystkim wymienionym produktom poświęcić oddzielny dokument ze względu na coraz częstsze obawy konsumentów co do występowania w nich niebezpiecznych chemikaliów.

1.5.

Choć potencjał innowacyjny specjalistycznych przedsiębiorstw europejskich jest imponujący, innowacje, a tym samym produkcja i komercyjne wykorzystanie wynalazków UE, przeniosły się do innych części świata, powodując poważne konsekwencje ekonomiczne i społeczne. Tworzenie sprzyjającego środowiska pozwalającego wyjść poza Przemysł 4.0 z uwzględnieniem postępów w zakresie zaawansowanych biotechnologii umożliwi, poprzez odpowiednie strategie, wniesienie znaczącego wkładu na rzecz repatriacji produkcji przemysłowej i innowacji produktowej.

1.6.

EKES formułuje następujące konkretne zalecenia odnoszące się do sektora, przyznając, że sektor ten jest już odpowiednio uregulowany w celu zapewnienia ochrony konsumentów oraz bezpieczeństwa; dodatkowe przepisy są zbędne, lecz należy rozważyć zwiększenie przejrzystości:

2.1.

Kosmetyki oraz produkty kosmetyczne i higieniczne są produktami codziennego użytku dla ponad 500 milionów europejskich konsumentów należących do wszystkich grup wiekowych. Gama produktów obejmuje codzienne produkty higieniczne, takie jak mydło, szampon, dezodoranty i pasta do zębów, a także luksusowe artykuły upiększające, takie jak perfumy i produkty do makijażu. Sam sektor wart jest 77 mld EUR (dane z 2015 r.) i był jednym z nielicznych sektorów, których nie dotknął światowy kryzys finansowy. Europa ma ugruntowaną pozycję jako światowy lider w tym sektorze i jest dominującym eksporterem produktów kosmetycznych. W 2015 r. wartość handlu pozaeuropejskiego wyniosła 17,2 mld EUR.

2.2.

Ze względu na znaczną konkurencję w przemyśle kosmetycznym ważną rolę odgrywa rozpoznawalność marki. Lojalność klientów opiera się na wiarygodnej reklamie, jakości, bezpieczeństwie i innowacji produktowej. Można ją porównać do tej w branży mody, gdzie występują sezonowe zmienne trendy.

2.3.

Sektor ten tworzą przedsiębiorstwa różnej wielkości, w tym ponad 4 600 MŚP sektora kosmetycznego w Europie. Szacuje się, że udział segmentu MŚP w rynku sięga 30 %, lecz w niektórych państwach członkowskich UE może on wynosić nawet 98 %. Wachlarz produktów waha się od ponad 20 tys. wyrobów w przypadku dużych przedsiębiorstw do około 160 w przypadku mniejszych firm. Duży producent kosmetyków ma w swoim zestawie ok. 2 tys. składników, zaś MŚP ok. 600, przy czym każdy z podmiotów co roku powiększa swój zestaw o ok. 4 % nowych składników. Nowe składniki mają istotny wpływ na rentowność i wzrost.

2.4.

Co najmniej 2 mln osób zatrudnionych jest w Europie w całym łańcuchu wartości, od produkcji do sprzedaży detalicznej. W samym dziale produkcji zatrudnionych było 152 tys. osób w 2015 r. (1), z niewielką przewagą kobiet (56 %) nad mężczyznami (44 %). W ostatnich pięciu latach w branży odnotowano wzrost bezpośredniego i pośredniego zatrudnienia o 2,3 %, czyli o ponad 39 tys. miejsc pracy (2).

2.5.

W 2015 r. wydatki na badania i rozwój szacowano na 1,27 mld EUR. Istnieją tu jednak znaczne różnice między państwami. Branża zatrudnia ponad 26 tys. naukowców badających nowe obszary nauki, pracujących nad nowymi składnikami, opracowujących receptury i przeprowadzających oceny bezpieczeństwa, co prowadzi każdego roku do rejestracji imponującej liczby patentów w UE.

2.6.

Europejski przemysł papierniczy, w szczególności produkcja bibułki (tissue), jest warty ponad 10 mld EUR rocznie i odpowiada za 25 % globalnego rynku bibułki. Wzrost wykorzystania wysokiej jakości produktów z bibułki, takich jak ręczniki papierowe, chusteczki higieniczne, papier toaletowy itd., jest ważnym elementem poprawy jakości życia i ogólnych warunków higienicznych zarówno w domu, jak i poza domem, i tym samym wnosi istotny wkład w sektor produktów kosmetycznych i higienicznych.

2.7.

Europejski sektor kosmetyczny chwali się jako dający przykład w kwestii całkowitego zakazu badań na zwierzętach, a jednocześnie nadal promujący innowacje i konkurencyjność. Dzisiejszy rynek stymulowany jest w równym stopniu przez bezpieczeństwo, jak i innowacje; opracowywane są nowe palety kolorów, zabiegi dostosowane do rodzaju skóry, produkty przeciwdziałające starzeniu się i unikatowe receptury. Konsumenci stale domagają się większego wyboru, większej personalizacji i jeszcze większej skuteczności. Aby skuteczniej reagować na oczekiwania i preferencje użytkownika, regularnie angażuje się grupy i organizacje konsumenckie już na najwcześniejszych etapach rozwoju.

3.1.

Monitorowanie składników i kryteriów badań, w tym zakazu badań na zwierzętach oraz ochrony środowiska i etykietowania, podlega prawodawstwu i wytycznym UE. Komisja Europejska monitoruje ramy prawne dostępu do rynku, międzynarodowe stosunki handlowe i zbieżność przepisów.

3.2.

Rozporządzenie dotyczące produktów kosmetycznych, tj. rozporządzenie (WE) nr 1223/2009, obowiązuje od 2013 r., kiedy to zastąpiło dyrektywę 76/768/EWG przyjętą w 1976 r. Jego celem jest harmonizacja przepisów w celu urzeczywistnienia rynku wewnętrznego produktów kosmetycznych i wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego.

3.3.

Niezależnie od procesów produkcyjnych czy kanałów dystrybucji, produkty kosmetyczne wprowadzane do obrotu w UE muszą być bezpieczne. Rozporządzenie dotyczące kosmetyków (wraz z załącznikami) i zmiany do niego określają wymogi prawne i ograniczenia dla wszystkich substancji stosowanych w produktach kosmetycznych. „Osoba odpowiedzialna” za produkt kosmetyczny odpowiada za bezpieczeństwo produktu i musi dopilnować, by przed sprzedażą podlegał on specjalistycznej ocenie bezpieczeństwa o charakterze naukowym. Baza danych CosIng zawierająca informacje o substancjach kosmetycznych i składnikach umożliwia łatwy dostęp do danych o tych substancjach. Zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego i bezpieczeństwa konsumentów oznacza również, że właściwe komitety naukowe powinny zwracać szczególną uwagę na potencjalne zagrożenia dla zdrowia określonych grup zawodowych (np. pracowników zakładów fryzjerskich i salonów piękności), którzy na co dzień wykorzystują produkty kosmetyczne ze względu na charakter działalności zawodowej, w związku z czym są narażeni na ich szkodliwe oddziaływanie w większym stopniu niż ogół społeczeństwa.

4.1.

Chcąc utrzymać konkurencyjność, producenci stale pracują nad innowacjami, aby odkryć nowe składniki, wykorzystywać istniejące składniki w nowych zastosowaniach i tworzyć bardziej spersonalizowane produkty. Jednakże nie mogą oni działać w izolacji, zatem Komisja Europejska, rządy krajowe i zainteresowane strony, zwłaszcza przedstawiciele konsumentów i pracowników, muszą współpracować w celu stworzenia otoczenia sprzyjającego wzrostowi.

4.2.

EKES uznaje, że główne wyzwania w zakresie wzrostu w sektorze są porównywalne do wyzwań we wszystkich sektorach przemysłowych, i formułuje następujące zalecenia szczególne dla sektorów produktów pielęgnacyjnych i kosmetycznych:

4.2.1.

Większa zbieżność w sektorze inżynierii biologicznej, w tym między a badaniami nad genomem a sektorem produktów kosmetycznych i pielęgnacyjnych, lepiej wsparłaby dywersyfikację produktów. Skóra jest największym organem ciała ludzkiego, jednak rozróżnienie między stosowaniem kosmetyków na skórę a zabiegami z użyciem produktów leczniczych często zanika. Trzeba brać pod uwagę niektóre efekty, takie jak podrażnienia, alergie i nowotwory skóry. Inicjatywy takie jak EIT Health (3) obejmujące kluczowe dziedziny ochrony zdrowia, w tym produkty lecznicze, technologię medyczną, biotechnologię i cyfrowe zdrowie, to dobre przykłady współpracy. Produkty kosmetyczne przyczyniają się do zwiększenia higieny osobistej oraz osiągania korzyści z dobrego samopoczucia i/lub czynników dotyczących stylu życia (pozytywne skutki, które nie zostały uwzględnione w przepisach, takie jak zmniejszenie stresu, większa pewność siebie lub lepszy sen). Kosmetyki, chociaż nie są produktami leczniczymi, są oparte na zaawansowanej wiedzy naukowej na temat skóry i jej funkcji. W rozwoju kosmetyków można zatem wykorzystywać postępy osiągane w innych dziedzinach nauk biologicznych, w szczególności w przemyśle farmaceutycznym. Należy zachęcać do współpracy badawczej koncentrującej się na indywidualizacji z uwzględnieniem dostosowanych do potrzeb produktów związanych ze stylem życia i dobrym samopoczuciem.

4.2.2.

Lepsza współpraca między dużymi i małymi przedsiębiorstwami, wraz z rozwojem przeznaczonych dla sektora inkubatorów (4) lub klastrów, mogłaby zwiększyć konkurencyjność i wzrost gospodarczy. Przed wprowadzeniem do sprzedaży wszystkie produkty kosmetyczne podlegają specjalistycznej ocenie bezpieczeństwa o charakterze naukowym, co może stanowić ograniczenie administracyjne lub finansowe dla mniejszych przedsiębiorstw. Chociaż jest niezbędne, by ocena bezpieczeństwa nadal była przeprowadzana, mniejsze innowacyjne przedsiębiorstwa powinny korzystać z szeregu środków wspierania przedsiębiorstw, które to środki mogłyby być pomocne w okresie rozwoju między innowacjami i innowacją produktową a udanym wprowadzeniem na rynek produktu końcowego, zmniejszając tym samym ryzyko niepowodzenia. Takie środki powinny obejmować: lepszą wymianę informacji dzięki transferowi technologii i wiedzy; współpracę z myślą o możliwościach inwestycyjnych; analizę redukcji kosztów oraz dostępność strumieni finansowania (5). Ponadto rządy powinny zmienić swoje nastawienie wobec produkcji, idąc w kierunku wspierania lokalnej produkcji i tworzenia miejsc pracy w Europie.

4.2.3.

Więcej badań rynkowych i danych pochodzących od środowisk akademickich, przemysłu i konsumentów przyczyni się do zwiększenia wzrostu dzięki transferowi wiedzy. W sektorze produktów kosmetycznych zauważalne jest przesunięcie w kierunku produktów ekologicznych, naturalnych, filtrów przeciwsłonecznych UVB i UVA oraz produktów pielęgnacyjnych dla osób starszych (ang. pro-aging) i produktów pozwalających opóźniać starzenie się, co zwiększa możliwości innowacji. Innowacje w zakresie menopauzy i starzenia się oferują pole do rozwoju segmentu produktów upiększających skierowanych do dużej grupy osób poszukujących produktów pomagających im w osiągnięciu jak najlepszego wyglądu i samopoczucia. W związku z postępami naukowymi i technologicznymi w sekwencjonowaniu ludzkiego genomu oraz postępami w rozumieniu jego różnych funkcji i całkowitej indywidualności, przyszłość przemysłu spoczywa w daleko posuniętej personalizacji produktów. Kluczową kwestią dla sektora są badania i inwestycje dotyczące tego podejścia, realizowane we współpracy ze środowiskami medycznymi i akademickimi.

4.2.4.

Zachęcanie do większego zaangażowania pracowników. Pracownicy są na pierwszej linii innowacji produktowej, gdyż mają ogląd całego sektora, od procesu rozwoju po informacje zwrotne od konsumentów. Zatem szersze konsultacje, w tym propagowanie przedsiębiorczości wewnętrznej, mogłyby wspierać rozwój przedsiębiorstw. Sektor ten odznacza się zróżnicowaniem, jeżeli chodzi o możliwości zatrudnienia, zaś poprawa komunikacji w zakresie prezentowania umiejętności i kompetencji niezbędnych dla rozwoju obecnie i w przyszłości zwiększy jego atrakcyjność. Europa liczy ponad 514 tys. studentów nauk biologicznych (6), co zapewnia nowe badania i możliwości ściślejszej współpracy między sektorami. Także tu większa współpraca między środowiskiem akademickim a przemysłem pomogłaby przyciągnąć szersze spektrum pracowników.

4.2.5.

Zapewnienie badań i rozwoju: Aby utrzymać wzrost, potrzebne są inwestycje, wydatki na badania i rozwój oraz przepisy w zakresie bezpieczeństwa. Można by rozważyć publiczne i prywatne mechanizmy finansowania badań i rozwoju, rejestracji patentów i innowacji produktowej w przemyśle wytwórczym w UE.

4.2.6.

Naruszenia patentów i towary podrobione stwarzają poważne zagrożenie dla rentowności dużych i małych przedsiębiorstw w UE, jak również dla zdrowia konsumentów. W 2006 r. podrobione perfumy i kosmetyki kosztowały Unię 3 mld EUR utraconych przychodów. Można by zapewnić większą ochronę własności intelektualnej w odniesieniu do marek poprzez podawanie kraju produkcji na produkcie.

4.2.7.

Zobowiązanie do przepisów opartych na analizie ryzyka: Obecnie substancje nie są regulowane w oparciu o ich właściwości swoiste (np. działanie drażniące), ale na podstawie tego, czy dana właściwość substancji rzeczywiście wystąpi w autentycznych warunkach użytkowania (np. stosowanie w stężeniu poniżej progów powodujących działanie drażniące). Podejście to jest możliwe, ponieważ stosowanie produktów kosmetycznych jest dobrze zdefiniowane i możliwa jest pełna ocena ryzyka. Prawodawstwo to różni się od prawodawstwa dotyczącego chemikaliów (gdzie nie ma określonego zastosowania), w których przypadku przepisy są opracowywane w oparciu o zagrożenie związane z właściwościami swoistymi. Dla przyszłej zdolności tego sektora do innowacji i rozwoju istotne jest, aby w prawodawstwie i polityce UE utrzymać odpowiednie rozróżnienie między zagrożeniem a ryzykiem.

4.2.8.

Promowanie składników typowych dla danego terytorium. Ułatwianie badań nad produktami naturalnymi występującymi regionalnie oraz ułatwianie rejestracji tych produktów dzięki chronionemu oznaczeniu geograficznemu (7) (np. nieśmiertelnik z Korsyki) pozwoliłoby na promowanie produktów regionalnych UE, zwiększając nacisk na towary lokalne i produkty rzemieślnicze. Obecnie koszty śledzenia izotopów czy analiz laboratoryjnych produktów naturalnych stanowią przeszkodę dla przedsiębiorców i MŚP.

4.2.9.

Zakaz prowadzenia badań na zwierzętach: W rozporządzeniu dotyczącym produktów kosmetycznych ustanowiono zakaz testowania (zakaz przeprowadzania badań gotowych produktów kosmetycznych i składników kosmetycznych na zwierzętach) i zakaz wprowadzania do obrotu (zakaz wprowadzania do obrotu w UE gotowych produktów kosmetycznych i składników, które były testowane na zwierzętach). Nie przewiduje się zniesienia tego zakazu. Jednakże producenci napotykają następujące wyzwania w odniesieniu do innowacji, innowacji produktowej i wywozu:

4.2.10.

Gospodarowanie zasobami i odpadami: Wzrost liczby ludności, wzrost zużycia i wyczerpania zasobów, zwłaszcza wody, to istotne kwestie zarówno dla konsumentów, jak i dla przemysłu w kontekście zrównoważonej konsumpcji i społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Priorytetem dla sektora jest wytwarzanie produktów przyjaznych dla środowiska z uwzględnieniem zarządzania odpadami i zasobami. W tym kontekście duże znaczenie mają: komisyjny pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym oraz „Wytyczne dla przedsiębiorstw kosmetycznych, zwłaszcza MŚP (2012)” wydane przez stowarzyszenie Cosmetics Europe, ale należy zrobić o wiele więcej, ponieważ wciąż istnieją duże wyzwania. Ochrona zasobów dla sektora wiąże się z koniecznością ochrony różnorodności biologicznej, jako dobra wspólnego dla obecnych i przyszłych pokoleń. Poszukiwanie nowych produktów nie powinno odbywać się kosztem ludności tubylczej i wytworzonego przez nią dorobku intelektualnego. Korzystne i niezwykle potrzebne jest upowszechnianie zasad sprawiedliwego handlu i kodeksów postępowania względem środowiska wśród przedsiębiorców sektora. Nie mniej ważna jest postawa konsumentów, która nie powinna tolerować produktów wytworzonych w sposób sprzeczny z zasadami zrównoważonego rozwoju.

4.2.11.

Zwiększenie przejrzystości: Nadzór rynkowy ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia ochrony konsumentów. Nasilona współpraca między krajowymi organami ds. ochrony konsumentów, organizacjami konsumenckimi, użytkownikami i pracownikami służby zdrowia na szczeblu krajowym zwiększyłaby zaufanie konsumentów i przejrzystość. Konsultacje z zainteresowanymi stronami powinny odbywać się na przestrzeni całego procesu innowacji produktowej i innowacji. Możliwość zgłoszenia produktów w systemie RAPEX wzmacnia pozycję konsumentów, jeśli chodzi o domaganie się poprawy bezpieczeństwa w całym łańcuchu dostaw, ale zainteresowane strony podkreślają, że powiadomienie o poważnym zagrożeniu powinno następować najwcześniej, jak to możliwe. Zdaniem konsumentów niezbędne jest zwiększenie przejrzystości w następujących obszarach:

4.2.12.

Możliwości na nowych rynkach, w tym na rynkach dostosowanych do zmieniających się zwyczajów konsumentów dotyczących zakupów, takich jak handel elektroniczny i sprzedaż bezpośrednia, oferują nowe modele sprzedaży, dodatkowo do handlu transgranicznego. Wstępne wyniki badań sektora handlu elektronicznego wskazują, że połowa badanych przedsiębiorstw z unijnego sektora produktów kosmetycznych i zdrowia nie uczestniczyła w sprzedaży transgranicznej. Przedsiębiorstwa kosmetyczne, choć przyjmują możliwości oferowane przez erę cyfrową, nadal są skrępowane wymogami regulacyjnymi, które często są właściwe tylko dla danego kraju i dotyczą m.in. etykietowania w danym języku, przepisów w zakresie testowania na zwierzętach czy nadzoru nad bezpieczeństwem kosmetyków.

4.2.13.

Bariery w handlu: UE dysponuje solidną nadwyżką handlową w dziedzinie produktów kosmetycznych, ale Komisja Europejska powinna nadal dążyć do konwergencji na forach takich jak międzynarodowa współpraca w dziedzinie regulacji dotyczących kosmetyków (International Collaboration on Cosmetics Regulation, ICCR) i w negocjacjach handlowych, gdzie przepisy UE stają się normą międzynarodową. Rozporządzenie UE dotyczące produktów kosmetycznych jest modelem stanowiącym inspirację dla regionów wschodzących (ASEAN, Rosja, Ameryka Łacińska i Chiny) w zakresie bezpieczeństwa konsumentów. Daje to okazję organom regulacyjnym UE oraz samemu sektorowi do wnoszenia wkładu w systemy regulacyjne na głównych rynkach eksportowych, które są w dużym stopniu zgodne z systemem UE.

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/38

Sprawozdawca:

Martin SIECKER

Współsprawozdawca:

Richard ADAMS

1.1.

Unijni właściciele statków kontrolują ok. 40 % światowej floty handlowej. Odpowiadają też za około jedną trzecią tonażu statków wycofanych z eksploatacji złomowanych na plażach w niespełniających norm stoczniach Azji Południowej. UE to największy rynek wysyłający wycofane z eksploatacji statki do niebezpiecznego i zanieczyszczającego środowisko demontażu. Jako że największa na świecie społeczność właścicieli statków mieści się w UE, spoczywa na niej szczególna odpowiedzialność za uregulowanie kwestii recyklingu statków.

1.2.

EKES twierdzi, że solidne argumenty społeczne i moralne przemawiają za wyeliminowaniem nadużyć związanych z nieodpowiedzialnym demontażem statków przez wprowadzenie systemu tworzącego wartość dodaną statku wycofywanego z eksploatacji, wystarczającą do pokrycia wyższych kosztów odpowiedzialnego recyklingu. Prawdopodobnie większość statków nadal poddawano by recyklingowi w krajach o niskich kosztach pracy, jednak z zapewnieniem lepszych warunków pracy i ochrony środowiska. Jednocześnie umożliwiłoby to stoczniom demontażowym w UE osiągnięcie większej konkurencyjności.

1.3.

Działania podejmowane przez Międzynarodową Organizację Morską (IMO) okazywały się do tej pory mało skuteczne, choć należy kontynuować wszelkie wysiłki, by za pośrednictwem tego forum opracować powszechny i prawnie wiążący instrument. UE może odegrać wpływową i dynamiczną rolę w tym procesie. Od wielu lat szuka ona skutecznego rozwiązania problemu nieodpowiedzialnego demontażu statków, czego dotychczasowym efektem jest rozporządzenie w sprawie recyklingu statków, które zacznie być w pełni stosowane nie później niż dnia 31 grudnia 2018 r. Niemniej jego fundamentalną słabością jest fakt, że właściciele statków będą mogli z łatwością obchodzić przepisy rozporządzenia, zmieniając banderę statku na banderę państwa niebędącego członkiem UE.

1.4.

W rozporządzeniu brakuje instrumentu gospodarczego, dzięki któremu Komisja mogłaby wspierać pożądane zmiany. Obecnie w bardzo szczegółowym sprawozdaniu opracowano plan stworzenia takiego instrumentu poprzez wprowadzenie „systemu udzielania licencji na recykling statków”. Na podstawie tego pomysłu Komisja przedstawi do końca bieżącego roku wniosek zachęcający właścicieli statków do demontowania jednostek, których okres użyteczności dobiega końca, w zatwierdzonych przez UE zakładach i w akceptowalnych pod względem społecznym i ekologicznym warunkach.

1.5.

Zaletą proponowanego mechanizmu finansowego jest zapewnienie synergii z istniejącymi ramami prawnymi. Mechanizmy kontrolne nie kolidowałyby z mechanizmami zawartymi w unijnym rozporządzeniu w sprawie recyklingu statków. System licencji mógłby być administrowany i wdrażany przez istniejące instytucje UE. Jednak EKES wzywa Komisję, by oszacowała również ryzyko uznania przez partnerów handlowych UE propozycji za antykonkurencyjną ingerencję w żeglugę międzynarodową.

1.6.

Wyeliminować obecne szkodliwe praktyki można jedynie wówczas, jeśli uzna się odpowiedzialność właścicieli statków przez wprowadzenie zasady „zanieczyszczający płaci” i uwzględni koszty odpowiedzialnego recyklingu w kosztach eksploatacji statku. Operatorzy i użytkownicy wodnego transportu masowcami, żeglugi towarowej i pasażerskiej mają w tej kwestii istotną rolę do odegrania: po pierwsze, przyznając, że istnieje poważny problem, a po drugie, wspierając stopniowy, wykonalny mechanizm finansowy w rodzaju licencji na recykling statków, którego stosowanie można by rozszerzyć na cały świat pod auspicjami IMO i przy pomocy kampanii informacyjnej o pozaunijnym zasięgu.

1.7.

EKES wspiera Komisję Europejską w tych staraniach. Nie tylko świetnie wpisują się one w politykę UE na rzecz społeczeństwa stosującego recykling, ale mogą stanowić istotny krok ku zreformowaniu niebezpiecznego i zanieczyszczającego środowisko przemysłu demontażu statków w Azji Południowej i zapobieganiu odtworzenia tego procederu na innym obszarze. EKES uznaje potencjał konwencji z Hongkongu, pod warunkiem że obejmie ona zasady unijnego rozporządzenia w sprawie recyklingu statków, i podkreśla, że konieczny jest instrument finansowy. Zachęca UE do udzielania stoczniom na całym świecie pomocy technicznej, tak by spełniały te wymogi.

2.1.

Gospodarka światowa nie może funkcjonować bez żeglugi. Co roku sprzedaje się do demontażu ok. 1 000 dużych statków oceanicznych (tankowców i kontenerowców, statków towarowych i pasażerskich). Ponad 70 % z nich trafia na plaże w Indiach, Bangladeszu i Pakistanie, gdzie poddawane są niebezpiecznym operacjom demontażu. Pozostała część trafia do Chin i Turcji, gdzie właściwa infrastruktura w większym stopniu sprzyja czystszym i bezpieczniejszym praktykom, pod warunkiem stosowania odpowiednich procedur (1).

2.2.

Większość wycofanych z eksploatacji statków złomuje się w niedopuszczalnych warunkach metodą demontażu na plaży. Statki osadzane są na piaszczystych plażach, a następnie demontowane, w większości przez robotników niewykwalifikowanych (w tym zgłoszone przypadki pracy dzieci w Bangladeszu), którzy nie dysponują w pełni odpowiednim wyposażeniem, ani (prawie) żadną ochroną przed dużymi ilościami uwalnianych substancji niebezpiecznych (2).

2.3.

Przemysł recyklingu statków przeniósł się do Azji Wschodniej (do Chin i Tajwanu) w latach 70. XX w., po zaostrzeniu w Europie norm ekologicznych i dotyczących ochrony zdrowia w miejscu pracy. W latach 80. XX w. zaostrzono także normy w tym przemyśle w Azji Wschodniej, co poskutkowało przeniesieniem się tego sektora do Azji Południowej. W ciągu ostatnich 30 lat odnotowano 470 związanych z tym zgonów w Indiach. W 2014 r. w stoczniach Azji Południowej zgłoszono 25 wypadków śmiertelnych i 50 poważnych uszkodzeń ciała. W stoczniach Bangladeszu w ubiegłym roku życie straciło szesnastu robotników, a w roku bieżącym jak dotąd dwunastu. Wielu więcej doznaje poważnych uszkodzeń ciała lub choruje na skutek narażenia na toksyczne opary, lub skazanych jest na bolesną śmierć z powodu chorób nowotworowych, wywołanych narażeniem na działanie materiałów niebezpiecznych, takich jak azbest. Środowisko naturalne wokół nabrzeżnych zakładów demontażowych jest poważnie zdegradowane (3).

3.1.

Istotą problemu związanego z recyklingiem statków jest brak skutecznego zarządzania na poziomie międzynarodowym, które pozwoliłoby znaleźć rozwiązanie w skali światowej. Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO), będąca wyspecjalizowaną organizacją ONZ, doprowadziła do przyjęcia Międzynarodowej konwencji o bezpiecznym i ekologicznie racjonalnym recyklingu statków (konwencja z Hongkongu), która wciąż nie została ratyfikowana i której skutki są niepewne. Podobnie jak w przypadku wielu innych dziedzin, promując dobre praktyki i praktyczne rozwiązania, UE może zapewnić ramy prawne i regulacyjne, które przyniosą pozytywne rezultaty na skalę światową i pozwolą skutecznie rozwiązać szczególne kwestie eksterytorialne, które często dotyczą sektora żeglugi.

3.2.

Zgodnie z prawem międzynarodowym każdy statek handlowy musi być zarejestrowany w jakimś państwie. Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) podaje, że prawie 73 % światowej floty jest zarejestrowane lub pływa pod banderą innego państwa niż to, w którym zarejestrowany jest właściciel statku. Właściciele robią to po to, by unikać opodatkowania w swoim kraju, obchodzić przepisy prawa pracy i ochrony środowiska oraz najmować załogę w krajach o niższym poziomie płac. Wiele z tych rejestrów otwartych zwanych jest również FOC (tanimi banderami) lub FONC (banderami przyjmowanymi w celu ominięcia przepisów). Są to bandery państw o bardzo słabych wynikach w zakresie egzekwowania prawa międzynarodowego. Około 40 % wszystkich wycofanych z eksploatacji statków złomowanych na plażach Azji Południowej przywieziono pod banderami FOC lub FONC, na przykład Saint Kitts i Nevis, Komorów czy Tuvalu. Te bandery „końca eksploatacji” praktycznie nie są używane w okresie eksploatacji statku, ale oferują specjalne rabaty na ostatnie rejsy oraz szybką, prostą rejestrację krótkoterminową bez jakichkolwiek wymagań w zakresie przynależności państwowej.

3.3.

Jedynie niewielka liczba właścicieli z własnej woli podejmuje działania, by zapewnić czysty i bezpieczny recykling statków wycofanych z eksploatacji. W momencie sprzedaży na demontaż mniej niż 8 % statków znajduje się pod europejską banderą, i te statki są zazwyczaj demontowane w sposób bezpieczny i zrównoważony. Większość statków, które zbliżają się do końca okresu eksploatacji, sprzedawana jest tzw. nabywcom gotówkowym, którzy doprowadzają je do miejsca docelowego w Azji Południowej. Większość właścicieli statków nie kontaktuje się osobiście z zakładami recyklingu statków: w wygodny sposób dystansuje się od spraw związanych z ostatecznym usunięciem statku, pozostawiając tę kwestię nabywcom gotówkowym, specjalizującym się w obsłudze wycofanych statków i odgrywającym rolę pośrednika pomiędzy właścicielem a stocznią demontażową. Taka usługa obejmuje obsadzenie statku załogą i nawigację w ostatnim rejsie, a także załatwienie formalności i kontakt z właściwymi organami w miejscu demontażu.

Powyższe praktyki stosowane są zarówno przez prywatnych, jak i publicznych właścicieli statków.

3.4.

Działalność taka przynosi korzyści:

3.5.

Chociaż od 2009 r. właściciele statków podejmują pewne dobrowolne skoordynowane działania, takie jak opracowanie w 2015 r. zestawu wytycznych dotyczących sporządzania wykazów materiałów niebezpiecznych oraz inne środki związane z wycofaniem z eksploatacji, Bangladesz, gdzie warunki są najgorsze, był preferowanym miejscem przeznaczenia statków wycofanych z eksploatacji (4).

4.1.

W 2009 r. IMO przyjęła instrument przeznaczony specjalnie dla sektora żeglugi, a mianowicie konwencję z Hongkongu, która ustanawia ramy prawne, których ostatecznym celem jest zapewnienie wymaganych trwałych i równych warunków działania w sektorze recyklingu statków na całym świecie. Ale twierdzenie to nie znajduje pokrycia w rzeczywistości. Chociaż stanowi ona pewien postęp, to jej przepisy w zakresie wdrażania i egzekwowania są słabe i pozostawiają dużą swobodę interpretacji, nie ma również żadnego niezależnego systemu certyfikacji i kontroli, a złomowanie na plażach jest w praktyce nadal dozwolone.

4.2.

Konwencja z Hongkongu wejdzie w życie dopiero 24 miesiące po ratyfikacji przez 15 państw, które łącznie odpowiadają za 40 % globalnego tonażu i w których roczna wielkość recyklingu statków wynosi przynajmniej 3 % łącznego tonażu sygnatariuszy. Jak dotąd konwencję ratyfikowało tylko pięć państw, w tym Panama, która jest jedynym dużym państwem bandery, lecz żadne państwo nie spełnia wymaganych możliwości przerobowych w zakresie recyklingu, co umożliwiłoby wejście w życie konwencji. Wejścia w życie konwencji nie należy się zatem spodziewać szybko.

4.3.

Inna inicjatywa IMO, tzn. Międzynarodowy Fundusz Powierniczy na rzecz Recyklingu Statków, nie zyskała międzynarodowego poparcia. Choć IMO przeprowadziła pozytywne reformy w wielu obszarach gospodarki morskiej, to skuteczne działania w zakresie demontażu statków nie są jednym z nich. Sektor recyklingu statków ma skłonność do lokowania się w państwach, gdzie koszty pracy i standardy ochrony środowiska oraz zdrowia i bezpieczeństwa są niskie i nieprzestrzegane, bądź do relokacji do takich państw. Pozbawić takie państwa ich „ułatwiającej” roli można jedynie wówczas, gdy każdemu statkowi przypisze się znaczący, niezależny fundusz finansowy, który będzie można wypłacić pod warunkiem że statek zostanie poddany odpowiedzialnemu recyklingowi. Żegluga jest branżą globalną, natomiast demontaż statków, z których 70 % demontuje się na trzech plażach Azji Południowej, jest regionalnym skandalem i wymaga skutecznego rozwiązania.

4.4.

Na obszarze UE statki wycofane z eksploatacji uważane są za odpady niebezpieczne i podlegają konwencji bazylejskiej, która reguluje wszelki transport odpadów niebezpiecznych i która została przetransponowana na szczeblu UE rozporządzeniem w sprawie przemieszczania odpadów. W teorii miało to zapobiec nieodpowiedzialnemu usuwaniu statków zarejestrowanych w UE. Właściciele statków również systematycznie obchodzą zasady konwencji i rozporządzenia w sprawie przemieszczania odpadów, sprzedając jednostki zbliżające się do końca okresu eksploatacji nabywcom gotówkowym, gdy tylko jednostki te opuszczą wody UE, wyruszając w ostatni rejs. Jednak po wejściu w życie rozporządzenia w sprawie recyklingu statków (SRR) w UE, od 2019 r. statki wycofane z eksploatacji, które pływają pod banderą państwa członkowskiego UE, będą wyłączone z zakresu stosowania rozporządzenia UE o przemieszczaniu odpadów oraz konwencji bazylejskiej, która reguluje wszystkie rodzaje transportu odpadów niebezpiecznych.

4.5.

Po przeprowadzeniu analizy UE i jej państwa członkowskie uznały, że zarówno konwencja z Hongkongu, jak i z Bazylei, wydają się zapewniać równoważny poziom kontroli i egzekwowania prawa w odniesieniu do statków zakwalifikowanych jako odpady. Natomiast organizacje pozarządowe na całym świecie, specjalny sprawozdawca ONZ ds. praw człowieka i odpadów toksycznych oraz Parlament Europejski i EKES wysunęły zarzut, że konwencja z Hongkongu nie zapewnia odpowiednich rozwiązań.

4.6.

UE od lat poszukuje skutecznego rozwiązania omawianego problemu. W 2007 r. Komisja Europejska opublikowała zieloną księgę (5) w tej sprawie, następnie komunikat w 2008 r. (6), a ostatecznie w 2012 r. wniosek dotyczący rozporządzenia UE w sprawie recyklingu statków (7). Rozporządzenie weszło w życie z dniem 30 grudnia 2013 r., ale będzie mieć pełne zastosowanie dopiero od dnia 31 grudnia 2018 r. Rozporządzenie z wyprzedzeniem wprowadza w życie szereg wymogów konwencji z Hongkongu. Ponadto ustanawia europejski wykaz zatwierdzonych zakładów recyklingu statków, w których statki pływające pod banderą UE będą musiały być złomowane. Zakłady te będą musiały być poddane niezależnej certyfikacji i kontroli. W rozporządzeniu w sprawie recyklingu statków wykracza się poza zapisy konwencji z Hongkongu również poprzez ustalenie bardziej rygorystycznych norm dla zakładów recyklingu statków i uwzględnienie dalszego gospodarowania odpadami oraz praw pracowniczych.

4.7.

Rozporządzenie w sprawie recyklingu statków jest jednak niezbyt ambitne w porównaniu z wcześniejszą zieloną księgą i komunikatem na ten sam temat. W tych dwu dokumentach celnie przeanalizowano problemy związane z recyklingiem statków w Azji Południowej oraz wyrażono przekonanie, że trzeba podjąć zdecydowane działania, by zaradzić niedopuszczalnym warunkom panującym w tych krajach. Środki przewidziane w rozporządzeniu nie pozwolą jednak rozwiązać tego problemu. Choć w rozporządzeniu ustanowiono wysokie normy jakościowe dla zakładów recyklingu statków, co skutecznie eliminuje niespełniającą norm metodę demontażu na plaży, to właściciele statków mogą je łatwo obejść, przenosząc własność lub wyrejestrowując statek poza UE. Jak stwierdził EKES, najwyraźniej zabrakło woli politycznej, aby obarczyć sektor żeglugi odpowiedzialnością, a Komisja powinna była przygotować lepszy, bardziej kreatywny i odważniejszy wniosek, zawierający większą liczbę inicjatyw i odpowiadający poziomem ambicji poprzednim wydanym w tej sprawie dokumentom Komisji (8).

5.1.

W rozporządzeniu brakuje instrumentu gospodarczego, dzięki któremu Komisja mogłaby wspierać pożądane zmiany. Jego kluczowa słabość, jaką jest możliwość łatwego obejścia przez zmianę bandery statku na banderę spoza UE, została uwzględniona przez Komisję w 2012 r. w pierwotnym wniosku, który zawierał klauzulę „odpowiedzialności przedostatniego właściciela”. Choć klauzula ta została odrzucona podczas trójstronnych negocjacji, PE zadbał o wprowadzenie do rozporządzenia artykułu zachęcającego Komisję do rozważenia alternatywnych możliwych mechanizmów finansowych.

5.2.

W lipcu tego roku Komisja opublikowała nowe badanie na temat „licencji na recykling statków” (SRL), przeprowadzone przez firmy Ecorys i DNV-GL oraz Uniwersytet Erazma w Rotterdamie, którego celem jest zachęcenie właścicieli statków do tego, by w końcu przyjęli odpowiedzialność za czysty i bezpieczny demontaż statków.

5.3.

W ramach SRL stworzono by specjalny fundusz, który byłby przypisany do każdego statku i zdeponowany w dużej instytucji finansowej, która gromadziłaby kapitał do finansowania bezpiecznego i zrównoważonego recyklingu. Kwota licencji zależałaby od tonażu, rodzaju transportu, częstotliwości zawijania do portów UE i projektu statku w oparciu o zasadę „od kołyski do kołyski” oraz od obecności na statku materiałów toksycznych. Kapitał byłby gromadzony przez właścicieli statków, którzy za każdym razem, gdy jeden z ich statków zawija do portu UE, uiszczaliby odpowiednią opłatę do funduszu powiązanego z danym statkiem.

5.4.

Po wycofaniu statku z eksploatacji istniałaby możliwość odzyskania pieniędzy zgromadzonych w funduszu, gdyby statek rzeczywiście został zezłomowany w stoczni zatwierdzonej przez UE, co rekompensowałoby uszczuplenie dochodów związane z odpowiedzialnym demontażem. Do końca tego roku Komisja przedstawi formalne stanowisko w sprawie tego badania.

5.5.

Główną zaletą proponowanego mechanizmu finansowego jest synergia z istniejącymi ramami prawnymi. W szczególności mechanizmy kontrolne proponowanego mechanizmu finansowego bardzo dobrze współgrałyby z istniejącymi mechanizmami kontrolnymi przewidzianymi w unijnym rozporządzeniu w sprawie recyklingu statków, takimi jak inspekcje zakładu przed i po umieszczeniu go w wykazie europejskim. Licencje można by również włączyć do wykazu certyfikatów, które mają być regularnie sprawdzane podczas kontroli prowadzonych przez państwo portu w ramach dotychczas istniejących obowiązków. Analogicznie, istniejąca już Europejska Agencja Bezpieczeństwa Morskiego (EMSA) wydaje się najlepiej przygotowana, by wypełniać zadania związane z inspekcją i wydawaniem licencji, a jedna z europejskich instytucji finansowych, takich jak Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) lub Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI), wydaje się najlepiej przygotowana do administrowania dochodami z ewentualnego systemu SRL. EKES wzywa Komisję, by oszacowała również ryzyko uznania przez partnerów handlowych UE propozycji za antykonkurencyjną ingerencję w żeglugę międzynarodową.

5.6.

Taki fundusz w pewnym sensie spełniałby postulat EKES-u, by wspierać rozwój i opłacalność sektora recyklingu statków w Europie. Istnieją na obszarze UE wystarczające możliwości, których nie wykorzystuje się już do budowy i naprawy statków, ale które mogłyby służyć do ich demontażu i recyklingu. Byłoby to zgodne z ambicją Unii Europejskiej, by zmierzać ku zrównoważonemu społeczeństwu stosującemu recykling, z gospodarką o obiegu zamkniętym, w której odpady stają się surowcem dzięki przemyślanemu i złożonemu systemowi recyklingu. Mogłoby to przynieść duże zyski całej Europie, zważywszy na niestabilne, stale rosnące ceny surowców, wysoką stopę bezrobocia w wielu państwach członkowskich oraz to, że kilka platform wiertniczych na wodach UE wkrótce utraci opłacalność. Ponadto specjalistyczny sektor recyklingu statków wycofanych z eksploatacji stworzyłby okazję do rozwoju regionów nadmorskich i kształcenia młodzieży oraz bezrobotnych w zakresie nowo powstających umiejętności.

5.7.

W dniu 12 kwietnia 2016 r. Komisja opublikowała wytyczne techniczne dla zakładów recyklingu statków ubiegających się o zatwierdzenie w oparciu o unijne rozporządzenie w sprawie recyklingu statków. Zakłady ubiegające się o umieszczenie w unijnym wykazie muszą zapewnić zdrowe i bezpieczne warunki pracy, kontrolę zanieczyszczeń – łącznie z właściwym dalszym gospodarowaniem odpadami – i stosować się do międzynarodowego prawa pracy. O umieszczenie w wykazie europejskim mogą ubiegać się zarówno zakłady z UE, jak i spoza UE. Jest wielce prawdopodobne, że poza zakładami UE w wykazie, który zostanie opublikowany pod koniec bieżącego roku, znajdą się lepsze stocznie chińskie i tureckie. Zakłady recyklingu statków stosujące metodę demontażu na plaży zgłaszają się już do ujęcia ich w wykazie UE. EKES zgadza się z Parlamentem i Komisją, że w wykazie UE nie należy akceptować obecnej metody demontażu na plaży.

5.8.

Jeśli Europa chce, aby jej statki były złomowane w sposób odpowiedzialny, rozsądne jest założenie, że związane z tym koszty powinny być wliczone w koszty eksploatacji statku. W gospodarce rynkowej nie ma nic za darmo, za wszystko trzeba płacić. Za odpowiedzialny demontaż statków trzeba zapłacić pieniędzmi. Cenę za nieodpowiedzialny demontaż płaci się w innej walucie, takiej jak zniszczenie lokalnego środowiska i utrata istnień ludzkich. Ponieważ UE nie chce akceptować tych walut jako prawnego środka płatniczego, nie powinna też pozwalać, by były one wykorzystywane w jej transakcjach z krajami rozwijającymi się spoza Europy.

5.9.

Istnieją poważne podstawy, by sądzić, że w okresie nadwyżki zdolności produkcyjnych i niskiego zysku w sektorze żeglugi większość właścicieli statków jest niechętna wszelkim środkom związanym z wyższymi opłatami. Mimo to skutki dla właścicieli statków będą ograniczone. Szacuje się, że środki, które należy podjąć, by zmienić zachowanie 42 % właścicieli statków, zwiększą koszty operacyjne mniejszych statków o 0,5 %, a w przypadku największych kategorii statków – o około 2 %. Jeśli podniesie się stawki opłat licencyjnych i/lub skróci okres akumulacji kapitału, to odsetek statków sprzedanych w celu zrównoważonego recyklingu wzrośnie nawet do 68 %. Autorzy sprawozdania szacują, że w długiej perspektywie nawet do 97 % statków zawijających do portów europejskich będzie w stanie zgromadzić wystarczające środki, by pokryć lukę związaną z prawidłowym recyklingiem (9).

5.10.

Niemniej trzeba wykazać, że fundusz wpływów z SRL pokrywa koszty odpowiedzialnego recyklingu oraz że będzie stosowany i nakładany w sprawiedliwy sposób na wszystkich operatorów statków zawijających do portów UE. Jednak regionalny środek (w skali kontynentu), taki jak licencja UE na recykling statków, nie może zostać skutecznie wprowadzony na całym świecie bez współpracy armatorów i IMO. Unijny instrument finansowy, który będzie miał zastosowanie do każdego statku zawijającego do portu w UE, może doprowadzić do znalezienia takiego rozwiązania na skalę światową i jego rozpowszechnienia za pośrednictwem IMO. Rządy państw członkowskich o dużej liczbie zarejestrowanych właścicieli statków będą musiały podjąć znaczące wysiłki, aby osiągnąć postęp w odpowiednich działaniach ustawodawczych, zgodnie z polityką w zakresie zwalczania nadużyć i wytycznymi WTO.

5.11.

Determinację polityczną można też tworzyć i wspierać przez poinformowaną opinię publiczną. Informowanie o tragicznych warunkach w większości południowoazjatyckich zakładów recyklingu statków odnosi pewien efekt, ale zainteresowani członkowie społeczności nie mają możliwości wywierania bezpośredniego wpływu na sektor żeglugi przez zakup lub bojkotowanie danych usług. Należy to zmienić, zachęcając dużych korporacyjnych nabywców usług transportu morskiego, aby wymagali przewożenia ich towarów na statkach, wobec których stosuje się nieodwołalnie strategię odpowiedzialnego demontażu po wycofaniu z eksploatacji.

5.12.

Podobnie jak w wielu innych dziedzinach, UE może odegrać istotną rolę i zapewnić – poprzez promowanie dobrych praktyk i praktycznych rozwiązań – wspomagające ramy regulacyjne, które mogą przynieść pozytywne rezultaty na całym świecie i skutecznie rozwiązać konkretne kwestie eksterytorialne, które powszechnie występują w sektorze żeglugi.

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/44

Sprawozdawca:

Janusz PIETKIEWICZ

1.1.

EKES stoi na stanowisku, że powszechny rozwój prosumenckiej energetyki rozproszonej powinien stanowić ważny i trwały element polityki energetycznej Unii Europejskiej. Rozwiązanie takie jest korzystne, a nawet może być wręcz niezbędne, z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego, względów środowiskowych i społecznych.

1.2.

Skala udziału energetyki prosumenckiej w generacji energii ogółem powinna być dostosowana do specyfiki poszczególnych krajów członkowskich. Dlatego EKES proponuje, aby Komisja Europejska wypracowała ramowe zasady dotyczące energetyki prosumenckiej, natomiast szczegółowe regulacje w tym zakresie powinny pozostać domeną każdego z krajów członkowskich.

1.3.

Energetyka prosumencka może być oparta na szerokiej gamie rodzajów energii ze źródeł odnawialnych, a zasadność jej funkcjonowania dotyczy każdego terenu niezależnie od warunków klimatycznych.

1.4.

Zaistnienie prosumentów na rynku na szeroką skalę stało się możliwe dzięki nowym technologiom, rewolucji cyfrowej oraz oczekiwaniom konsumentów w zakresie bezpośredniego udziału w procesach gospodarczych.

1.5.

Dla lepszego rozumienia w krajach członkowskich pojęcia prosumenta sugeruje się Komisji stworzenie ramowej definicji prosumenta zawierającej wspólne podstawowe elementy, takie jak np.: wielkość instalacji, indywidualna i zbiorowa produkcja energii, własność instalacji, zagadnienie nadwyżki wytworzonej energii.

1.6.

Prosumentem można być niezależnie od tytułu własności do danej nieruchomości, instalacji czy urządzeń. Prosumentem przykładowo może być zarówno właściciel domu jednorodzinnego, jak i najemca lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym.

1.7.

Korzyści ekonomiczne związane z energetyką prosumencką, głównie związane z niższymi kosztami przesyłu energii, lepszym wykorzystaniem lokalnych źródeł energii i aktywizacją zawodową lokalnych społeczności, powinny w nieodległej perspektywie czasu pozwolić na funkcjonowanie tej energetyki bez dodatkowych mechanizmów wsparcia.

1.8.

Oszczędności i korzyści społeczne wynikające z bardziej świadomej i aktywnej konsumpcji, zdecentralizowane wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, ograniczenie strat sieciowych oraz efektywność wynikająca ze współpracy, mogą szybko przynieść dobry zwrot z inwestowania w urządzenia wytwórcze dla energetyki prosumenckiej, rozwój przesyłu, dystrybucji i lokalnych sieci oraz ich systemu zarządzania, jak również rozwój magazynowania energii.

1.9.

Systemy wsparcia prosumentów w żadnym wypadku nie powinny zakłócać konkurencji na rynku energii, eliminować innych podmiotów, a także powinny mieć na uwadze, że są na tym rynku konsumenci energii, którzy nie mogą lub nie chcą być prosumentami.

1.10.

Rozwiązania finansowe mogące oddziaływać na prosumentów, takie jak m.in. podatki, taryfy i inne opłaty, powinny być przyjazne dla tych podmiotów. W żadnym wypadku nie powinny dyskryminować prosumentów na rynku energii.

1.11.

Podstawą dynamicznego rozwoju energetyki prosumenckiej jest stworzenie dobrych, partnerskich stosunków pomiędzy prosumentami, innymi wytwórcami energii i przedsiębiorstwami zajmującymi się przesyłem i dystrybucją energii. Konieczne jest stworzenie warunków, aby wszyscy aktorzy na rynku energii mieli korzyści z rozwoju prosumentaryzmu. EKES sugeruje Komisji przeprowadzenie badań w celu wypracowania rozwiązań w tym zakresie.

1.12.

Konieczne jest wprowadzenie rozwiązań chroniących prosumentów przed praktykami monopolistycznymi przedsiębiorstw zajmujących się przesyłem i dystrybucją energii, a także dużych wytwórców energii.

1.13.

Generalnie prosument wytwarza energię na potrzeby własne (swoje, grupy obywateli, gospodarstw domowych, gospodarstw rolnych, małego biznesu). Nie jest możliwe precyzyjne dopasowanie mocy urządzeń do własnego zapotrzebowania na energię. Dlatego sprawą niezwykle ważną jest rozwiązanie problemu postępowania z nadwyżkami energii. Zagadnienie ma jeszcze większe znaczenie, jeżeli chcemy, a zawsze powinniśmy, motywować prosumenta do zmniejszania zużycia energii.

1.14.

Proces optymalizacji zużycia energii przez prosumentów powinien być wspierany systemami smart living. EKES wnioskuje o uwzględnienie tego w przygotowywanych przez Komisję Europejską rozwiązaniach systemowych.

1.15.

Biorąc pod uwagę niewielką skalę wytwarzanej przez indywidualnych prosumentów energii, prosumenci nie powinni być ograniczani w dostępie do sieci.

1.16.

Rozwój energetyki prosumenckiej wiąże się z odpowiednim dostosowaniem i funkcjonowaniem sieci dystrybucyjnych i przesyłowych. Prosumenci muszą uczestniczyć w pokrywaniu kosztów z tym związanych, jednakże powinny zostać określone transparentne zasady partycypacji w tych kosztach.

1.17.

Warunkiem koniecznym rozwoju energetyki prosumenckiej jest równoczesny rozwój inteligentnych sieci znajdujących się w pobliżu. EKES widzi upowszechnienie inteligentnych liczników jako część infrastruktury sieciowej, a w związku z tym koszty finansowe nie powinny być bezpośrednio ponoszone przez konsumentów. EKES zwraca uwagę na potrzebę zapewnienia ochrony uzyskiwanych danych.

1.18.

Korzyści związane z energetyką prosumencką będą gwałtownie wzrastać w wyniku rozwoju małych magazynów energii. Komitet sugeruje dalszą koncentrację prac naukowo-badawczych na doskonaleniu istniejących i poszukiwaniu nowych technologii magazynowania energii.

1.19.

Sposobem zintensyfikowania rozwoju energetyki prosumenckiej jest tworzenie spółdzielni energetycznych lub innych form grupowania się prosumentów. Prosumenci działający w grupie są bardziej efektywni, co przekłada się m.in. na niższe koszty wytwarzania energii, wzmocnienie ich pozycji na rynku energii i bezpośredni udział w podnoszeniu lokalnego bezpieczeństwa energetycznego.

1.20.

Grupa prosumentów może lepiej bilansować wytwarzaną przez siebie energię z zapotrzebowaniem na nią. Pozwoli to na dalsze ograniczenie przesyłu energii, a tym samym ograniczenie kosztów energii dla członków grupy. Grupa prosumentów lepiej niż pojedynczy prosumenci oddziałuje na sieć dystrybucyjną i przesyłową dzięki mniejszym fluktuacjom podaży i popytu.

1.21.

EKES sugeruje Komisji Europejskiej, aby w działaniach dotyczących wdrażania budynków o niemal zerowym zużyciu energii wskazywała na olbrzymie znaczenie w tym procesie rozwoju energetyki prosumenckiej.

1.22.

Komitet proponuje Komisji uwzględnienie zagadnień energetyki prosumenckiej w podejmowanych obecnie inicjatywach: Electricity Market Design proposal i Renewables Package review.

1.23.

EKES uważa, że korzyści wynikające z energetyki prosumenckiej powinny mieć zastosowanie w aktywnej polityce ograniczania ubóstwa energetycznego i ochrony grup społecznie szczególnie wrażliwych, jak również w rozwiązywaniu problemów związanych z silver economy i starzeniem się społeczeństwa. Istotny będzie w tym zakresie udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.24.

Powszechny rozwój prosumentaryzmu to także szansa na aktywizację lokalnego biznesu, w tym tworzenie nowych miejsc pracy związanych z wytwarzaniem niezbędnych urządzeń i usług.

1.25.

Olbrzymi wpływ na dalszy rozwój energetyki prosumenckiej ma zaangażowanie w ten proces lokalnych i regionalnych samorządów. EKES sugeruje Komisji uwzględnienie tego zagadnienia w działalności Commission’s Covenant of Mayors.

1.26.

Mając na uwadze zróżnicowany poziom rozwoju energetyki prosumenckiej w krajach członkowskich, pożądane jest organizowanie różnych form wymiany doświadczeń. Komitet sugeruje Komisji monitorowanie rozwoju prosumentaryzmu w krajach członkowskich, jako elementu corocznego raportowania w ramach Unii Energetycznej. Gromadzone dane będą niezwykle pomocne w działaniach podejmowanych przez kraje członkowskie.

1.27.

Powszechne wprowadzenie prosumentaryzmu to złożony, wieloaspektowy i długotrwały proces. Dlatego ważne jest, aby rozwiązania stymulujące rozwój energetyki prosumenckiej miały stabilny charakter w długim horyzoncie czasowym.

2.1.

Dostęp do źródeł energii, bezpieczeństwo jej dostaw, polityka cenowa uwzględniająca interesy grup społecznych i konsumentów znajdujących się w trudnej sytuacji to podstawowe wyzwania zarówno dla społeczeństw i każdej administracji politycznej, jak i dla indywidualnych konsumentów.

2.2.

Do niedawna ludzkość nie umiała efektywnie pozyskiwać energii w inny sposób niż przez spalanie, może z wyjątkiem wykorzystania energii wodnej. Postęp technologiczny umożliwił pozyskiwanie energii na wielką skalę bez konieczności spalania czegokolwiek. Człowiek nauczył się uzyskiwać energię w najczystszej formie ze światła słonecznego, nie zatruwając środowiska. Źródło energii jest przy tym bezpłatne i niewyczerpalne, a kosztem są jedynie instalacje.

2.3.

Równie efektywnie można pozyskiwać energię elektryczną z energii wiatru, czyli z tego samego źródła – słońca, które różnie nagrzewając ziemię, powoduje przepływy powietrza. Dotyczy to również biomasy, gdyż fotosynteza jest główną przyczyną jej odnawiania.

2.4.

Rozwój energetyki odnawialnej jest nieunikniony; wynika z ograniczenia dostępności paliw kopalnych z powodu ich coraz większego zużycia, uzależnienia wielu krajów od importu, globalnego ocieplenia i zanieczyszczenia powietrza. Te problemy spowodowały, że Europa, a z nią większość najważniejszych gospodarek, zaczęła inwestować w OZE.

2.5.

W 1992 roku na szczycie Ziemi w Rio de Janeiro przyjęto fundamentalne zasady w polityce społeczno-gospodarczej nakazujące ochronę środowiska, m.in. Ramową konwencję ONZ w sprawie zmian klimatu.

2.6.

We wrześniu 2015 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło cele zrównoważonego rozwoju. Jeden z nich dotyczy zapewnienia dostępu do zrównoważonej energii dla wszystkich (cel 7). Obecnie 1,2 miliarda ludzi na świecie nie ma dostępu do energii elektrycznej.

2.7.

Ponad 120 mln obywateli UE jest zagrożonych biedą lub wykluczeniem społecznym. 10 % Europejczyków mieszka w gospodarstwach domowych, w których nikt nie ma pracy; zwiększa się ilość obywateli bezdomnych. Dane te oznaczają równocześnie ubóstwo energetyczne.

2.8.

Społeczeństwa obywatelskie wykazują ogromne poparcie dla odnawialnych źródeł energii. Potwierdziły to w 2015 r. encyklika środowiskowa papieża Franciszka oraz deklaracje w sprawie zmian klimatu przywódców religijnych islamu, hinduizmu i buddyzmu. Wezwali oni wspólnoty wiary do włączenia się do zerowej lub niskoemisyjnej przyszłości.

2.9.

Potwierdzeniem potrzeby odchodzenia od kopalnych źródeł energii było przyjęcie celów na konferencji COP21 w Paryżu w 2015 r., w której uczestniczyło blisko 200 krajów. Chodzi tu przede wszystkim o dążenie do „utrzymania wzrostu globalnych średnich temperatur na poziomie znacznie mniejszym niż o 2 oC w stosunku do epoki przedindustrialnej i kontynuowanie wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatur o 1,5 oC”.

3.1.

Przez ostatnie pół wieku populacja ludzi zwiększyła się trzykrotnie. Kruchość globalnego systemu finansowego zagroziła długookresową stagnacją światowej gospodarki. Wysoki poziom bezrobocia i wzrost kosztów energii spowodowały niestabilność w wielu krajach; zwiększyły się koszty działalności dla biznesu i dodatkowe obciążenia dla konsumentów.

3.2.

Świat stanął przed koniecznością zmiany paradygmatu gospodarczego i transformacji modeli biznesowych, także w sferze społecznej. Instrumenty nowego systemu pojawiły się dzięki światowej rewolucji cyfrowej i internetowi rzeczy.

3.3.

Do 2020 r. na rynku będzie działać ponad 50 miliardów urządzeń podłączonych do sieci, czyli siedem razy więcej niż ludzi na świecie. Smartfon, a nie komputer osobisty, już stał się najważniejszym oknem do komunikacji ze światem. W 2020 r. na rynku będzie ich ok. 6,1 mld.

3.4.

Internet rzeczy umożliwił milionom ludzi uczestniczenie w sieciach socjalnych. Powstał model konsumpcji współdzielonej – sharing economy, lepiej dostosowany do organizacji społeczeństwa, ukierunkowany na spójność społeczną. Gospodarka zaczyna przechodzić od odgórnie zarządzanych, scentralizowanych instytucji do idei współdzielenia, a wiele wykluczonych grup społecznych otrzymuje szansę aktywnego uczestnictwa w życiu gospodarczym.

3.5.

Dzięki platformom on-line konsument może zmieniać się w producenta, który tworzy i samodzielnie rozpowszechnia informacje oraz produkty wykonane przy pomocy drukarek 3D. Platformy umożliwiają dzielenie się samochodami, domami, ubraniami i innymi rzeczami. Konsument/producent sam może prowadzić szkolenia w internecie, pozyskać poradę lekarską oraz znaleźć rzemieślnika do domowego remontu. Społecznościowi przedsiębiorcy, pomijając bankowy establishment dzięki finansowaniu społecznościowemu, mogą sfinansować swoją działalność gospodarczą w młodej gospodarce opartej na współdzieleniu.

3.6.

W świecie możliwości cyfrowych kapitał społeczny staje się równie ważny jak kapitał finansowy, dostęp – ważniejszy od własności, a „wartość wymienialna” na rynkach kapitalistycznych coraz częściej zastępowana jest przez „wartość do podziału” we wspólnocie współpracy.

3.7.

Rozwój technologii cyfrowej i nowe modele biznesowe w energetyce, w tym model energetyki rozproszonej, pozwalają spojrzeć na tereny wiejskie, przedmieścia aglomeracji, osiedla domów jednorodzinnych, jednodomowe wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe jak na wielkie elektrownie o ogromnym potencjale. Jak na chmurę rozproszonych źródeł, które tworzą nową doktrynę bezpieczeństwa energetycznego, budowanego od dołu – od gospodarstwa domowego, gospodarstwa rolnego, małego przedsiębiorstwa czy mikro spółdzielni.

3.8.

W energetyce internet umożliwił – w ramach konsumpcji współdzielonej – uczestniczenie w sieciach socjalnych milionów ludzi produkujących energię elektryczną w swoich domach, biurowcach i na dachach magazynów, a następnie dzielących się nią za pośrednictwem „internetu energii”, tak samo, jak dziś tworzymy i wymieniamy w sieci informacje. Elementy tego systemu, które muszą się jeszcze znacznie rozwinąć, to magazynowanie energii, „internetyzacja” sieci energetycznych oraz samochody z napędem elektrycznym.

4.1.

Pozyskiwanie czystej energii jako uzupełnienie rynku i zastępowanie paliw kopalnych spowodowało, że konieczne stały się transformacja systemów energetycznych oraz wprowadzenie reguł dotyczących udziału nowych graczy w tym rynku.

4.2.

Zgodnie z zapisem traktatu lizbońskiego (art. 2 ust. 3) zrównoważony rozwój w Europie odbywa się w społecznej gospodarce rynkowej. Ważną rolę odgrywają w tym partnerzy społeczeństwa obywatelskiego, a społeczna akceptacja transformacji systemów energetycznych, zwłaszcza na poziomie lokalnym, jest sprawą kluczową.

4.3.

UE określiła cele do roku 2030 dotyczące unii energetycznej i przekształcenia Europy w gospodarkę o wysokiej efektywności i niskich emisjach CO2. Dwa główne cele to redukcja emisji gazów cieplarnianych o 40 % i zwiększenie udziału źródeł odnawialnych do 27 %, bez precyzowania tego wskaźnika na poziomie krajowym. Gospodarka niskoenergetyczna ma zapewnić bezpieczeństwo energetyczne i wzrost gospodarczy przy niskim poziomie emisji CO2, a w dłuższym okresie wzrost produkcji i zużycia energii wytwarzanej lokalnie. Według ostatnio dostępnych danych dzięki OZE można było ograniczyć w świecie w 2014 r. emisję CO2 o 380 Mt.

4.4.

Wśród celów jednostkowych wyznaczonych przez UE do 2030 r. znalazło się zmniejszenie wydatków na energię przez konsumentów prywatnych i przedsiębiorstwa. Mają oni wchodzić aktywnie na rynek energii dzięki możliwościom stwarzanym przez nowe technologie.

4.5.

Bilans energii w UE jest uzależniony od wymiany handlowej. Ponad połowa rocznego wewnętrznego zużycia energii brutto w UE o wartości 400 mld EUR pochodzi z importu. Z niektórych analiz wynika, że w 2030 r. stopień uzależnienia Unii od zewnętrznych dostaw energii może sięgać 70 %. Szacuje się, że dzięki OZE wykorzystanie paliw kopalnych zostało ograniczone w świecie w 2014 r. o 114 Mtoe.

4.6.

Polepszenie bilansu energetycznego UE stało się sprawą kluczową. Jednym z rozwiązań jest uzyskiwanie energii z licznych lokalnych źródeł bezpośrednio przez odbiorców indywidualnych. Bez powszechnego oddolnego wsparcia wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych na zaspokojenie lokalnych potrzeb wiele krajów może mieć problemy z zagwarantowaniem bezpieczeństwa swoich systemów.

4.7.

Rozwój technologii produkcji energii w przydomowych instalacjach, coraz bardziej sprawne rozwiązania pozwalające na magazynowanie energii w tych urządzeniach, przesyłanie jej poprzez inteligentne sieci i mierzenie przez inteligentne liczniki, zarządzanie lokalnym popytem energii powodują, że instalacje konsumenckie mogą znacząco wpłynąć na koszyk energetyczny każdego kraju.

4.8.

Branża energii odnawialnej jest mocnym czynnikiem innowacji technologicznych. Jest niezbędna dla fundamentalnej transformacji systemu energetycznego Europy w ramach cyfrowej strategii jednolitego rynku.

4.9.

Przemianę pasywnych konsumentów w aktywnych prosumentów (prosumers) w różnych sektorach oraz możliwość włączenia w cyfrową erę internetu rzeczy mikroprzedsiębiorców i strategii jednolitego rynku, definiuje ogłoszona w maju 2016 r. przez Komisję Europejską strategia jednolitego rynku cyfrowego (COM(2015) 192 final), oparta na 3 filarach: 1) lepszym dostępie online do towarów i usług cyfrowych; 2) środowisku, w którym sieci i usługi cyfrowe mogą prosperować; 3) cyfryzacji jako sile napędowej wzrostu. Gospodarce UE może to przynieść 415 miliardów euro rocznie i stworzyć setki tysięcy nowych miejsc pracy, także w energetyce odnawialnej.

4.10.

Rynek zdominowany przez dużych producentów i dystrybutorów energii musi otworzyć się na indywidualnych graczy, powinien stać się bardziej rozproszony. Energia elektryczna nie będzie jedynie płynąć w regulowany centralnie sposób z dużych elektrowni „odgórnie” do odbiorców. Będzie powstawać w wielu zdecentralizowanych źródłach energii odnawialnej.

4.11.

Stopień rozproszenia wytwarzania energii elektrycznej musi być dostosowany do specyfiki odbiorców energii. Różnice w tym zakresie związane mogą być przede wszystkim z funkcjonowaniem w danym kraju przemysłów energochłonnych.

4.12.

Bezpieczeństwo energetyczne coraz bardziej zależy obecnie od odporności systemu energetycznego na ataki terrorystyczne. Rozwijając generację rozproszoną, jednocześnie zwiększamy bezpieczeństwo energetyczne, ponieważ wytwarzanie zdecentralizowane jest mniej podatne na zagrożenia terrorystyczne.

4.13.

Rozproszone źródła energii pozwalają spojrzeć na problem ciągłości dostaw energii do podmiotów prowadzących działalność wysoce uzależnioną od prądu (np. fermy drobiarskie, przetwórnie, chłodnie). Są kraje UE, w których przerwy w dostawach prądu wynoszą w granicach dwudziestu minut rocznie, ale są i kraje, w których średnia przerw w dostawach waha się od 450 do 500 minut. Mikroinstalacje prosumenckie są dla takich producentów gwarancją prowadzenia biznesu.

4.14.

Możliwości stworzone przez powszechny rozwój prosumenckiej energetyki rozproszonej można wykorzystać w ważnych społecznie obszarach UE w perspektywie strategii „Europa 2020”: rozwiązywaniu problemów demograficznych starzejącego się społeczeństwa oraz zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego.

4.14.1.

Jednym z celów strategii jest zmniejszenie liczby osób doświadczających ubóstwa i wykluczenia społecznego o co najmniej 20 milionów, z ogromnej liczby 122 milionów obywateli zagrożonych tym zjawiskiem. Pomóc w tym mają programy operacyjne wsparcia, aktywne instrumenty rynku pracy oraz fundusze celowe, w tym co najmniej 20 % alokacji z Europejskiego Funduszu Społecznego. Wsparcie logistyczne i finansowe dla takich osób do zakładania mikro spółdzielni energetycznych i/lub włączania się w istniejące lokalne przedsięwzięcia internetu rzeczy może otworzyć drogę do integracji zawodowej i społecznej oraz umożliwić uwolnienie się od zagrożenia ubóstwem.

4.14.2.

Podobnie wygląda wyzwanie w ramach srebrnej gospodarki. UE stoi przed historycznym wyzwaniem, jakie nigdy wcześniej nie pojawiło się przed żadną społecznością, a mianowicie powiększającej się gwałtownie długowieczności i równoczesnej powszechnej digitalizacji życia, co wzywa do wprowadzenia niestandardowych rozwiązań gospodarczych, jak również nowych strategii społecznych.

4.14.3.

W 2060 r. na jednego młodego obywatela będzie przypadać aż dwóch seniorów (1). Na starszych obywateli i starszych pracowników należy spojrzeć nie jako na zagrożenie i obciążenie społeczne, lecz jako na szansę w dobie rewolucji cyfrowej na stworzenie gospodarki, w ramach której istnieje wiele miejsc pracy (job-rich economy), wykorzystującej ogromne doświadczenie i wolny czas seniorów oraz ich – nawet skromny – kapitał finansowy do ulokowania w bezpiecznych inwestycjach epoki cyfrowej. Jedną z możliwości może być włączenie osób starszych, jako e-seniorów do aktywności zawodowej w energetyce, na przykład w osiedlowych lub wielorodzinnych domowych instalacjach spółdzielczych.

5.1.

Wyróżnikiem współczesnego kapitalizmu było określenie koncepcji konsumpcji w stosunku do procesu produkcji i jej urynkowienia, gdy konsumpcja przestała być przywilejem bogatych elit, a stała się zjawiskiem masowym.

5.2.

Termin „prosument” został wprowadzony przez Alvina Tofflera, pisarza i futurystę w 1980 roku. W pracy „Trzecia Fala” określił on prosumpcję jako zjawisko będące przyczyną rozmycia na rynku podziału na sferę produkcyjną i sferę konsumpcyjną. Tą trzecią falą był proces obejmujący uczestniczenie jednostek bądź zorganizowanych grup prosumentów w czynnościach wytwarzania produktu przeznaczonego dla własnego użytku, przesuniecie granicy pomiędzy podmiotami, które produkują i konsumują.

5.3.

Koncepcja rynku, w którym konsumenci, w tym gospodarstwa domowe, byli postrzegani wyłącznie jako pasywni uczestnicy rynku nie odpowiadała wyzwaniom rozwoju technologicznego. Marshall McLuhan i Barrington Nevitt już w 1972 r. przewidywali, że z rozwojem technologii elektrycznych konsument będzie mógł stawać się producentem.

5.4.

Podstawą gospodarki w nowoczesnym społeczeństwie jest dostawa energii do odbiorców w bezpieczny sposób i po przystępnych cenach, z uwzględnieniem potrzeby ochrony wrażliwych grup społecznych w ramach walki z ubóstwem energetycznym.

5.5.

Prosumenci to jednostki indywidualne, grupy obywateli lub gospodarstwa domowe i gospodarstwa rolne mogące działać w zorganizowanych formach, jak stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, które są równocześnie producentami i konsumentami energii wytwarzanej w małych instalacjach ulokowanych w przydomowych podwórkach lub na budynkach mieszkalnych i gospodarczych (mini turbiny wiatrowe, panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne, pompy ciepła). Prosumentami mogą być również małe przedsiębiorstwa, w tym społeczne i władze lokalne.

5.6.

Pojęcie prosumentaryzmu obejmuje obok energii elektrycznej wytwarzanie ciepła i chłodu.

5.7.

Zasadniczo prosument działa na własny użytek. Staje się współtwórcą konsumowanych dóbr. Za prosumentów uważa się także jednostki, które produkują ilość energii zbliżoną do ilości swojej konsumpcji, nawet gdy oba procesy nie są równoczesne – np. produkują energię głównie w ciągu dnia i wtedy relatywnie niewiele zużywają jej na własne potrzeby, odsprzedając nadwyżki innym konsumentom, a same zużywają większość energii wówczas, gdy sami produkują jej już znacznie mniej.

5.8.

Prosumpcja indywidualna powoduje inną organizację życia. Łączy się przeważnie z niezadowoleniem z masowej i zestandaryzowanej produkcji. Nowocześni konsumenci w dobie cyfryzacji chcą być traktowani podmiotowo, widzą możliwość zaspokajania potrzeb i aspiracji indywidualnie. Świadomie włączają się w projekty związane z ochroną środowiska i walką z emisją gazów cieplarnianych.

5.9.

Prosumenci wiążą przejście do nowoczesnej energetyki z rozwojem, potrzebą kreatywności i niezależności. Najbardziej aktywną rynkowo grupą prosumentów jest pokolenie sieci. Wyróżnia je to, że nie postrzega ono świata przez pryzmat konsumpcji, ale tworzenia. Dąży do zaspokojenia potrzeb związanych z wolnością, wiarygodnością wobec społeczności, szybkim tempem życia, innowacyjnością.

5.10.

Pierwsze procesy prosumenckie miały genezę w prostych działaniach samoobsługowych w usługach i e-handlu, w odrynkowieniu czynności konsumenta. Innym powodem prosumpcji stały się zmiany na rynku pracy, elektronizacja codziennych czynności, możliwość pracy w domu (telepraca), zwiększona ilość czasu wolnego i potrzeba wykorzystania go w jak najlepszy sposób.

5.11.

Rynkową przyczyną rozwoju prosumpcji, nie tylko w sferze energii, stał się spadek dochodów gospodarstw domowych w dobie kryzysu, rosnące ceny usług i towarów, konieczność codziennego oszczędzania, wykonywania usług czy produktów dla siebie z powodów ekonomicznych.

5.12.

Wiele krajów dostrzega korzyści płynące z równoległego rozwoju rozproszonych źródeł energii, w tym mikroinstalacji. Zwykle górną granicą ich mocy jest 50–100 kW. Dotyczy to zwłaszcza instalacji prosumenckich.

5.13.

Energetyka prosumencka może być traktowana jako istotny element transformacji w kierunku generacji rozproszonej, tj. rozwiązania generalnie pożądanego z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego, względów środowiskowych i społecznych.

5.14.

Szerokie wdrożenie prosumentaryzmu powinno istotnie ułatwić realizację zadań wynikających z ustaleń COP 21 w Paryżu.

5.15.

UE umieściła konsumentów w sercu swojej polityki energetycznej, umożliwiając im aktywne korzystanie z nowych technologii. W ostatnich latach pojawiły się nowe technologie OZE, zarówno dla wielkoprzemysłowych instalacji, jak i dla projektów w małej skali, przy równoczesnej znaczącej redukcji kosztów bazowych inwestycji. Na przykład, koszt słonecznych modułów fotowoltaicznych obniżył się w latach 2008–2012 o 80 %. W rezultacie przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe mogły zacząć w opłacalny sposób produkować i konsumować własną energię elektryczną.

5.16.

Mając na uwadze korzyści wynikające z rozwoju energetyki prosumenckiej, zasadne jest zachęcanie potencjalnych prosumentów do działań w tym zakresie. To wsparcie może dotyczyć usuwania barier i upraszczania procedur administracyjnych, ułatwień dotyczących przyłączeń do sieci czy też korzystnych warunków sprzedaży nadwyżek energii.

6.1.

Spółdzielnia energetyczna to dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej ilości osób, posiadające osobowość prawną, którego celem jest wspólne zaspokajanie zapotrzebowania na energię przez jej członków.

6.2.

Prosumentem można być w pojedynkę lub z sąsiadami w wielorodzinnym bloku. O spółdzielni możemy mówić, kiedy inwestycja w instalację prosumencką łączy kilka osób. Mogą to być całe grupy mieszkańców danego terenu. Chodzi o to, aby wytwarzać energię elektryczną lub cieplną z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby, a ewentualne nadwyżki sprzedawać do sieci. W Niemczech wystarczą do tego 3 osoby fizyczne, w Polsce 10 osób fizycznych lub 3 prawne.

6.3.

Doświadczenia niemieckie ostatnich lat pokazują, że celem spółdzielni nie jest maksymalizacja zysków, ale przede wszystkim pomoc gospodarcza i wspieranie swoich członków. Z blisko tysiąca spółdzielni co czwarta finansowała się jedynie z udziałów jej członków. W przypadku pozostałych dwie trzecie środków pozyskiwana była od banków spółdzielczych. Każdy członek ma jeden głos, niezależnie od wysokości wkładu finansowego. Zazwyczaj nie jest to duża kwota, ustala ją statut. Jeśli spółdzielnia ponosi straty, partycypacja w nich następuje do wysokości wniesionego wkładu.

6.3.1.

Spółdzielnie zobowiązane są funkcjonować efektywnie pod względem ekonomicznym, jak każde przedsiębiorstwo. Zaletą spółdzielni był znikomy odsetek bankructw tej formy działalności (ok. 0,1 % wszystkich bankructw w Niemczech). Po początkowym okresie dywidend o średniej wielkości rzędu 5–6 %, obecnie wynoszą one 2–3 %.

6.3.2.

Gminy w Niemczech są bardzo ważnymi partnerami spółdzielni energetycznych, nie tylko dzięki udostępnianiu dachów i budynków komunalnych na inwestycje. Często burmistrz wychodził z inicjatywą założenia spółdzielni energetycznej i starał się przekonać do tej idei mieszkańców.

6.4.

Bardzo wymiernym efektem założenia spółdzielni energetycznej jest możliwość uzyskiwania energii po niższych kosztach niż miałoby to miejsce w pojedynkę.

6.5.

Spółdzielnia energetyczna bardzo istotnie wzmacnia pozycję prosumentów w stosunku do dużych aktorów na rynku energii.

6.6.

Spółdzielnie energetyczne to także bezpośrednie włączenie mieszkańców w proces podnoszenia bezpieczeństwa energetycznego na swoim terenie. Ma to kapitalne znaczenie dla optymalizacji rozwiązań jako dostosowanych do potrzeb i warunków lokalnych społeczności.

6.7.

Ruch spółdzielczy, zwłaszcza w starych krajach UE, odgrywał znaczącą rolę w napędzaniu wzrostu i podnoszeniu konkurencyjności gospodarki, wspierał europejskie wartości solidarności, samorządności i demokracji. Nadal potencjał ekonomiczny spółdzielni w starych krajach UE jest ogromny. W krajach dawnego realnego socjalizmu w Europie Środkowej i Wschodniej owo socjalistyczne pochodzenie ruchu spółdzielczego oraz prowadzona ówcześnie w tych krajach polityka podporządkowania spółdzielni centralnym i terenowym organom władzy dziś okazuje się hamulcem i niesłusznie rzutuje na klimat wokół prosumenckiej spółdzielczości.

6.8.

Self-consumption model otworzył możliwości obniżenia kosztów energii, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw, dla których wysokie ceny energii elektrycznej stanowiły poważny balast. Wśród konsumentów w domach mieszkalnych pojawiły się nowe wzorce począwszy od systemów paneli PV na dachach, należących do gospodarstw domowych lub osób trzecich, aż do projektów realizowanych przez obywatelskie spółdzielnie energii odnawialnej.

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/53

Sprawozdawca:

Stéphane BUFFETAUT

1.1.

Naukowcy i inżynierowie od lat pracują nad możliwościami wykorzystywania energii oceanów. Prądy, pływy i energia fal morskich to zasoby energii całkowicie odnawialne. Należąca do EDF elektrownia pływowa na rzece Rance we Francji, oficjalnie otwarta przez generała de Gaulle’a w 1966 r., osiąga moc 240 MW dzięki 24 turbinom o mocy 10 MW każda. Turbiny wiatrowe najnowszej generacji osiągają w najlepszym wypadku 8 MW. Technologia ta jest zatem wydajna, choć zapora u ujścia rzeki Rance przez długi czas była jedynym na świecie przykładem wykorzystania takiego rozwiązania. Obecnie istnieje inny przykład elektrowni podobnego typu na jeziorze Sihwa w Korei Południowej; elektrownia ta osiąga moc 254 MW. Natomiast projekty elektrowni w Wielkiej Brytanii zostały zablokowane lub zawieszone ze względu na sprzeciwy zgłaszane ze względów ekologicznych.

1.2.

Nie zmienia to faktu, że takie inwestycje są trafne, o ile są realizowane w odpowiedniej lokalizacji geograficznej o dużych współczynnikach pływów. Powinny być one lepiej uwzględniane w krajowych koszykach energetycznych.

1.3.

Wprowadzono pierwsze rozwiązania na skalę przemysłową, co oznacza, że należy uznać te technologie nie za niebezpieczne eksperymenty, lecz za warte rozwinięcia czyste źródła energii.

1.4.

EKES uważa zatem, że interesujące byłoby rozwijanie tego rodzaju produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, zamiast skupiania się wyłącznie na technologiach wykorzystujących turbiny wiatrowe i energię słoneczną. Prawdą jest, że nie w każdym miejscu możliwe jest wykorzystywanie energii morskiej, ale szkoda byłoby zaniedbać odnawialne źródło energii o przewidywalnej charakterystyce produkcji, którego oddziaływanie na środowisko jest niskie lub może być kontrolowane. Powszechnie wiadomo, że przyszłość energetyczna będzie się opierać na zróżnicowaniu źródeł energii.

1.5.

Niemcy, Belgia, Dania, Francja, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Niderlandy i Szwecja w dniu 6 czerwca 2016 r. postanowiły zacieśnić współpracę w zakresie morskiej energii wiatrowej. Podpisały, wspólnie z europejskimi komisarzami odpowiedzialnymi za unię energetyczną i klimat, plan działania dotyczący mórz położonych na północy kontynentu. Współpraca ta przełoży się w szczególności na harmonizację przepisów i systemów dotacji w zakresie morskiej energii wiatrowej oraz na wzajemne połączenie sieci elektrycznych.

1.5.1.

EKES zdecydowanie zaleca przyjęcie podobnego podejścia, jeśli chodzi o morskie źródła energii, takie jak podwodne turbiny morskie i zapory pływowe, we współpracy między państwami członkowskimi lub krajami sąsiadującymi z Unią Europejską dysponującymi lokalizacjami odpowiednimi do tworzenia tego rodzaju instalacji, czyli zasadniczo krajami leżącymi nad Atlantykiem i Morzem Północnym.

1.6.

Uważa, że nie należy też zapominać o technikach, które jeszcze nie są jeszcze w pełni dojrzałe, takich jak energia fal czy energia maretermiczna, lecz w czasach ograniczonych budżetów publicznych przydział środków musi spełniać kryteria skuteczności i należy w związku z tym priorytetowo traktować technologie pozwalające najszybciej osiągnąć rezultaty.

1.7.

Podkreśla, że inwestycje w tej dziedzinie z czasem umożliwiłyby Unii Europejskiej zdobycie pozycji pioniera w zakresie nowych źródeł energii odnawialnej. Przedsiębiorstwa europejskie posiadają już obecnie 40 % patentów w dziedzinie odnawialnych źródeł energii. EKES zaleca kontynuowanie wysiłków w zakresie badań naukowych i rozwoju w dziedzinie energii morskiej, jak również w dziedzinie magazynowania energii wytwarzanej ze źródeł energii o nieprzewidywalnej charakterystyce produkcji, tak by móc rozłożyć produkcję energii odnawialnej.

1.8.

Przestrzega przed pokusą zarezerwowania dotacji wyłącznie dla klasycznych odnawialnych źródeł energii, gdyż ograniczyłoby to zakres możliwości oraz zakłóciłoby rynek odnawialnych źródeł energii na korzyść technologii promowanych przez efektywne lobby.

2.1.

Nasza planeta jest w przeważającej części pokryta oceanami. Bardziej odpowiednie byłoby zatem nazywanie jej Morzem niż Ziemią. Od niepamiętnych czasów człowiek korzystał z zasobów rybnych, by się wyżywić. Od niedawna człowiekowi udaje się eksploatować zasoby znajdujące się na dnie mórz lub pod nim (konkrecje polimetaliczne, ropa naftowa itd.). Jeśli chodzi o energię generowaną przez oceany, wykorzystuje się ją od wieków, lecz na skalę rzemieślniczą, za pomocą młynów pływowych, które można znaleźć na niektórych wybrzeżach.

2.2.

Obecnie ze względu na konieczność zwalczania różnego rodzaju zanieczyszczeń i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych powinniśmy zainteresować się potencjałem energetycznym morza. Ponadto czy Unia Europejska i państwa członkowskie posiadające dostęp do morza mogą pozwolić sobie na zlekceważenie możliwości energetycznych, jakie dają im oceany?

2.3.

Europejskie obszary morskie mają znaczne rozmiary, a tymczasem zasoby odnawialnych źródeł energii na tych rozległych połaciach są na razie wykorzystywane w znikomym zakresie. Niemniej Unia Europejska i państwa członkowskie mogłyby przyczynić się do promocji wdrażania nowych technologii eksploatacji energii morskiej przez innowacyjne przedsiębiorstwa i grupy przemysłowe z sektora energii. To właśnie ma na celu forum energii morskiej.

2.4.

Istnieją różne rodzaje odnawialnych źródeł energii morskiej: fale, prądy, pływy, różnica temperatury między wodami powierzchniowymi, wiatr. Poszczególne technologie i metody mają swoje wymagania pod względem geograficznym i ekologicznym. Oznacza to, że nie można rozpatrywać wdrażania innowacyjnych technologii bez uwzględnienia tych ograniczeń i związanych z nimi konsekwencji.

3.1.

Każdy, kto widział ocean, w stanie spokojnym lub wzburzonym, wie, że ta ogromna masa wody jest w ciągłym ruchu i że podlega działaniu różnych sił. Samoistnie nasuwa się więc pytanie, czy możliwe jest eksploatowanie lub przechwytywanie energii wytwarzanej przez morze.

3.2.

Z praktycznego punktu widzenia – jakie technologie przebadano lub wdrożono?

3.3.

W praktyce najbardziej obiecującą technologią wydaje się przede wszystkim eksploatacja prądów pływowych. Jednakże potencjał tych technologii zależy w znacznym stopniu od miejsca ich zastosowania. W istocie najbardziej interesujące są obszary Atlantyku i Morza Północnego, gdzie współczynniki pływów są najwyższe. Największą skuteczność notuje się na obszarach o dużych skokach pływów. Wielką zaletą tego rodzaju eksploatacji jest dostarczanie energii w sposób przewidywalny i regularny, ponieważ pływy są stałe, a ich amplituda jest z góry znana.

Według EDF potencjał nadający się do wykorzystania dla Unii Europejskiej wynosi około 5 GW (w tym 2,5 na wybrzeżu Francji), co odpowiada 12 reaktorom jądrowym o mocy 10 800 MW. Jednak eksploatacja prądów pływowych jest na etapie badań technologicznych. Poza zaporą u ujścia rzeki Rance nie jest jeszcze wykorzystywana.

3.4.

Jakie technologie elektrowni morskich tego rodzaju są w fazie prób?

4.1.

Istnieje wiele rozwiązań wykorzystujących energię fal. Niektóre prototypy są zanurzone w morzu, inne instaluje się na powierzchni, na brzegu lub na otwartym morzu. Systemy przechwytywania energii różnią się w poszczególnych prototypach: przechwytywanie energii mechanicznej na powierzchni (falowanie) lub pod powierzchnią wody (ruchy translacyjne lub orbitalne), przechwytywanie zmian ciśnienia przy przepływie fal (zmiany wysokości wody) lub przechwytywanie fizyczne masy wody za pomocą przegrody.

4.2.

Główną niedogodnością jest to, że w przeciwieństwie do prądów pływowych energia fal jest trudna do przewidzenia. Obecnie eksploatacja energii fal jest w fazie badań technologicznych i nie jest jeszcze wykorzystywana. Próbom poddaje się sześć różnych technologii:

5.1.

Metoda ta polega na wykorzystaniu różnicy temperatury między warstwami powierzchniowymi a wodami głębinowymi w oceanach. Często używa się skrótu OTEC (ang. ocean thermal energy conversion), który oznacza konwersję energii cieplnej oceanu. W tekstach Unii Europejskiej używa się terminu „energia hydrotermalna” na oznaczenie „energii składowanej w postaci ciepła w wodach powierzchniowych”.

5.2.

Dzięki energii słonecznej woda na powierzchni ma wysoką temperaturę, która w strefie międzyzwrotnikowej może przekroczyć 25 oC. Natomiast w głębinach, gdzie nie dociera promieniowanie słoneczne, woda jest zimna, ma około 2–4 oC, z wyjątkiem mórz zamkniętych, takich jak Morze Śródziemne. Ponadto warstwy zimne nie mieszają się z ciepłymi. Tę różnicę temperatury można wykorzystywać za pomocą maszyny cieplnej. Do produkcji energii potrzebuje ona źródła zimna i źródła ciepła. Jako źródła wykorzystuje odpowiednio wodę z głębin i wody powierzchniowe.

5.3.

Jednak aby tego rodzaju elektrownia maretermiczna mogła działać w sposób optymalny i opłacalny, powinna być zainstalowana w określonych strefach o odpowiedniej temperaturze wód powierzchniowych i na odpowiedniej głębokości wody. Przy obecnej technologii i rozsądnych kosztach rury mogą schodzić na głębokość nawet około tysiąca metrów. Umieszczanie elektrowni maretermicznych w oddaleniu od wybrzeży nie miałoby więc sensu, bo oznaczałoby konieczność zastosowania dłuższych rur, czyli dodatkowe koszty. W praktyce optymalną strefą jest obszar między zwrotnikiem Raka a zwrotnikiem Koziorożca, czyli w zakresie szerokości geograficznej od 30oN do 30oS, co w przypadku Unii Europejskiej oznacza tak zwane terytoria oddalone.

6.1.

Choć w tym wypadku nie można mówić o energii morskiej sensu stricto, należy zwrócić uwagę również na turbiny wiatrowe zamocowane do dna morza lub pływające (oczywiście zakotwiczone). Są one najbardziej rozwiniętymi rozwiązaniami na morzu i w stosunku do technologii opisanych powyżej wydają się niemal konwencjonalne. Jednak wywierają one pewien wpływ na środowisko i krajobraz. Często podnoszono kwestię konfliktu z rybakami o wykorzystanie obszaru morskiego. W praktyce farmy wiatrowe przymocowane do dna morza stanowią chronione obszary morskie, w których rozmnażają się ryby. W pośredni sposób korzystają z nich również rybacy dzięki odbudowie zasobów na obszarach zamkniętych, na których wieże odgrywają rolę sztucznych raf.

6.2.

Jest to obecnie najbardziej rozpowszechniona w Europie i rozwijająca się metoda. Istnieje już około stu farm wiatrowych, przede wszystkim na Morzu Północnym, na Oceanie Atlantyckim (Zjednoczone Królestwo) i na Morzu Bałtyckim. Na Morzu Śródziemnym znajduje się niewiele instalacji i projektów, ponieważ jest to głębokie morze, w którym szelf kontynentalny jest wąski lub nie występuje.

6.3.

Etapy wdrażania tych technologii można podsumować w następujący sposób:

6.4.

Istnieją również dwa duże projekty zlokalizowane wzdłuż wybrzeża francuskiego, jeden w Bretanii, a drugi między Noirmoutier a wyspą Yeu. Ogłoszono przetargi i wybrano konsorcja operatorów.

6.5.

Opłacalność finansowa farm wiatrowych na morzu zależy od lokalizacji, a w szczególności od siły i regularnego występowania wiatru, w związku z czym różnica może sięgać nawet 100 %. Czasami w okresach niskiego zapotrzebowania nadwyżkę energii dostarczanej przez turbinę wiatrową sprzedaje się po cenach ujemnych na rynkach natychmiastowych. Wobec tego znaczący rozrost tego typu produkcji energii elektrycznej może wiązać się z trudnymi do wykorzystania nadwyżkami, które są ściśle związane ze zjawiskami meteorologicznymi występującymi jednorazowo i losowo (zob. opinia Gerda Wolfa w sprawie nieciągłych dostaw energii ze źródeł odnawialnych).

6.6.

Dzięki rozwojowi tej metody i postępowi technologicznemu w dziedzinie wykorzystania turbin wiatrowych w ostatnim dwudziestoleciu udało się obniżyć koszty inwestycji i eksploatacji. W pierwszych latach XXI wieku koszt produkcji megawatogodziny wynosił 190 EUR, a obecnie waha się od 140 do 160 EUR. Dla porównania nowoczesny reaktor jądrowy typu EPR produkuje megawatogodzinę za 130 EUR, ale produkcja jest stabilna i przewidywalna.

6.7.

Oczywiste jest, że pozostałe technologie eksploatacji energii morskiej powinny sprostać tej konkurencji farm wiatrowych na morzu, aby można było rozwijać je na skalę przemysłową. Należy wykazać, że oferują przewagę konkurencyjną w stosunku do turbin wiatrowych na morzu, w przypadku których trzeba ponieść dość znaczące koszty konserwacji i nadzoru. Obecnie najbardziej wydajnymi i opłacalnymi rozwiązaniami wydają się elektrownie wykorzystujące pływy i prądy morskie oraz zapory w ujściach rzek. Jedną z ich zalet jest dostarczanie energii w sposób przewidywalny i regularny.

7.1.

Ponieważ są to ekologiczne źródła energii, kwalifikują się do różnych europejskich i krajowych systemów wsparcia, w szczególności zakupu po preferencyjnej cenie. Jednakże technologie te, z wyjątkiem turbin wiatrowych na morzu, wymagają jeszcze przetestowania w skali naturalnej, w szczególności dotyczy to elektrowni wykorzystujących pływy i prądy morskie. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że pewien konserwatyzm ekologiczny nie będzie stanowił przeszkody dla testowania nowych technologii. Wiadomo, że rozwój zapór w ujściach rzek był niemożliwy z powodu gwałtownego sprzeciwu ekologów i rybaków. Wszystkie urządzenia mają wpływ na środowisko. Należy więc podjąć się jak najdokładniejszego zbadania tego wpływu, aby ocenić rzeczywisty stosunek kosztów i korzyści.

7.2.

Niedawno między Paimpol a wyspą Bréhat zanurzono pierwszą elektrownię morską obejmującą wolnostojące turbiny pływowe. Prądy przypływów i odpływów poruszają łopaty turbin; każda maszyna może osiągnąć moc 1 MW i będą one w stanie zaspokoić zapotrzebowanie 3 000 gospodarstw domowych na energię elektryczną.

7.3.

Na koniec należy przypomnieć, że skuteczność wszystkich technologii eksploatacji energii morskiej zależy od ich lokalizacji. Nie są zatem źródłem energii o uniwersalnej skuteczności. Należy w związku z tym wykazać się w tej dziedzinie większym rozsądkiem niż w przypadku niektórych innych rodzajów subwencjonowanej energii ze źródeł odnawialnych, jak na przykład paneli fotowoltaicznych, które czasem instaluje się bardziej ze względu na korzyści podatkowe niż ze względu na skuteczność. Należy również podkreślić, że opodatkowanie emisji CO2 przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności gospodarczej technologii produkcji energii ze źródeł odnawialnych, która nadal znajduje się w stadium początkowym.

2.2.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 34/58

Sprawozdawca:

Ioannis VARDAKASTANIS

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, gdyż obejmuje on zestaw ambitnych celów w dążeniu do transformacji naszego świata i stanowi historyczną zmianę sposobów, w jaki różnice gospodarcze, społeczne i środowiskowe są traktowane na całym świecie. Jako że Unia Europejska (UE) odgrywa ważną międzynarodową rolę pod względem dyplomacji, promowania praw człowieka, handlu, rozwoju i pomocy humanitarnej, a także współpracy z wielostronnymi organizacjami i współpracy dwustronnej z państwami trzecimi, może mieć ona ogromny wpływ na proces osiągania celów zrównoważonego rozwoju na szczeblu globalnym. Dobrowolna sprawozdawczość może jednak podważać spójne, skuteczne i mierzalne wdrażanie programu działań do roku 2030. EKES wzywa UE do traktowania wdrażania programu działań do roku 2030 jako obowiązku i szansy na kształtowanie przyszłej polityki i programów UE. EKES wskazuje także, że UE powinna przyjąć program działań do roku 2030, gdyż oferuje on i zapewnia nowe perspektywy dla uczynienia z UE unii zrównoważonego rozwoju oraz odpowiednio prezentuje obywatelom Unii i reszcie świata nową wizję rozwoju ludzkości obejmującego wszystkich.

1.2.

Program działań do roku 2030 w pełni odzwierciedla europejskie wartości dobrobytu dla wszystkich, praw człowieka, sprawiedliwości społecznej, walki z ubóstwem, demokratycznych rządów, społecznej gospodarki rynkowej i ochrony środowiska. W związku z tym oczekuje się, że UE będzie odgrywać wiodącą rolę we wdrażaniu programu działań do roku 2030 oraz przyczyniać się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju na szczeblu globalnym. Uznana zostanie zatem wiodąca rola UE w promowaniu zrównoważonego rozwoju odpowiedzialnego pod względem środowiskowym, społecznym i ekonomicznym, a także poszanowania praw człowieka, równości płci, niedyskryminacji i wsparcia dla grup szczególnie wrażliwych. Eliminacja ubóstwa powinna stanowić nadrzędny priorytet dla polityki i programów UE. Ponadto zasady sprawiedliwości klimatycznej i „sprawiedliwej transformacji” powinny być w pełni i skutecznie uwzględniane w nadrzędnej strategii UE dotyczącej wdrażania programu działań do roku 2030 oraz włączane do tej strategii.

1.3.

EKES wskazuje, że UE będzie w stanie wywiązać się ze swojego zobowiązania w zakresie zrównoważonego rozwoju na poziomie globalnym, a zatem faktycznie i skutecznie promować wdrażanie programu działań do roku 2030, tylko wówczas, gdy wprowadzi konieczne zmiany w celu dostosowania swojej polityki i programów do trzech filarów celów zrównoważonego rozwoju w wyważony i pluralistyczny sposób. UE i państwa członkowskie mają moralny i polityczny obowiązek zarówno względem obywateli Unii, jak i reszty świata, do zajęcia się wdrażaniem programu działań do roku 2030 w sposób politycznie spójny i skoordynowany. Instytucje Unii Europejskiej i państwa członkowskie muszą pilnie uzgodnić dalsze działania na najwyższym szczeblu politycznym w ramach porozumienia międzyinstytucjonalnego między Komisją, Radą i Parlamentem w celu ustanowienia solidnej podstawy dla dalszych działań politycznych (1). To porozumienie w sprawie wdrażania celów zrównoważonego rozwoju powinno stanowić podstawę dla nadrzędnej strategii z myślą o włączeniu programu działań do roku 2030 w główny nurt polityki w dążeniu do uczynienia z UE unii zrównoważonego rozwoju.

1.4.

Tak jak we wcześniejszej opinii (2), EKES wzywa do ustanowienia forum społeczeństwa obywatelskiego na rzecz zrównoważonego rozwoju w celu promowania i monitorowania wdrażania programu działań do roku 2030, aby zapewnić spójność wewnętrznej i zewnętrznej polityki i programów UE. Wszystkie zainteresowane strony, w tym Rada, Komisja, Parlament i społeczeństwo obywatelskie, powinny aktywnie uczestniczyć w tym forum jako kluczowe podmioty, zapewniając przejrzystość i rozliczalność prac forum względem obywateli Unii. EKES wyraża swoją gotowość do ułatwienia tego procesu.

1.5.

UE sama powinna prezentować okresowy dobrowolny przegląd podczas sesji Forum Politycznego Wysokiego Szczebla ONZ dotyczący jej wewnętrznej i zewnętrznej polityki i programów, począwszy od 2017 r. UE będzie pierwszą organizacją regionalną, która tego dokona. Ponadto UE powinna przygotowywać roczne sprawozdania tematyczne zgodnie z rocznymi tematycznymi przeglądami Forum Politycznego Wysokiego Szczebla ONZ. W ten proces sprawozdawczości należy w pełni zaangażować społeczeństwo obywatelskie poprzez europejskie forum na rzecz zrównoważonego rozwoju. EKES wyraża swoją gotowość do ułatwienia tego procesu (3).

1.6.

UE ma obowiązek pełnego stosowania się do międzynarodowych i europejskich traktatów i porozumień zapewniających ochronę środowiska, praw człowieka oraz praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych. W związku z tym międzynarodowe i europejskie prawodawstwo powinno stanowić podstawę dla podejścia UE do wdrażania, monitorowania i przeglądu programu działań do roku 2030. Dobrowolny charakter programu działań do roku 2030 nie powinien podważać obowiązku pełnego i skutecznego uwzględniania wynikających z niego zobowiązań w ramach prawa międzynarodowego i europejskiego w nadrzędnej strategii UE dotyczącej wdrażania celów zrównoważonego rozwoju oraz włączania ich do tej strategii. Międzynarodowe zobowiązania UE powinny mieć zastosowanie do wszystkich programów i polityki UE.

1.7.

Komisja Europejska musi zająć się sposobem, w jaki instrumenty działań zewnętrznych biorą pod uwagę program działań do roku 2030. Nakreślenie polityki zewnętrznej stanowi pierwszy krok, ale nie jest wystarczające oraz musi być poparte szczegółową i wszechstronną analizą i oceną luk w celu zidentyfikowania prawdziwych luk istniejących między aktualną zewnętrzną polityką i programami a przyszłą polityką i programami, które powinny w pełni obejmować, uwzględniać i integrować, w sposób wyważony i sprawiedliwy, filar gospodarczy, społeczny i środowiskowy programu działań do roku 2030. W związku z tym EKES wzywa Komisję do podjęcia konkretnych działań w celu ujęcia tego aspektu w zbliżającym się komunikacie w sprawie wdrażania celów zrównoważonego rozwoju.

1.8.

Komisja Europejska musi w pełni integrować i uwzględniać program działań do roku 2030 w głównym nurcie działań zewnętrznych Unii Europejskiej. UE jest jednym z najważniejszych na świecie graczy, wchodzącym w interakcje z innymi zainteresowanymi stronami (publicznymi, międzyrządowymi, prywatnymi, pozarządowymi) dzięki swoim działaniom zewnętrznym i instrumentom. W związku z tym Komisja Europejska powinna w pełni wykorzystywać kluczowe obszary, takie jak polityka handlowa i polityka rozwoju, polityka sąsiedztwa, polityka ochrony środowiska i działania w dziedzinie klimatu, polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, gospodarka społeczna i solidarnościowa, promowanie praw człowieka, pomoc humanitarna, zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i transfery technologii, by aktywnie stymulować wdrażanie programu działań do roku 2030. Komisja Europejska musi w pełni integrować i wykorzystywać program działań do roku 2030 w ramach Konsensusu europejskiego w sprawie rozwoju, a EKES ubolewa, że nie zostało to w wystarczającym stopniu uwzględnione w globalnej strategii UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (4). Komisja Europejska powinna włączyć w długo oczekiwany i poważnie opóźniony komunikat w sprawie programu działań do roku 2030 istotny program w celu osiągnięcia spójności i koordynacji polityki w obszarze działań i programów zewnętrznych w dążeniu do zagwarantowania podejścia do zrównoważonego rozwoju, które jest uwzględniane we wszystkich kierunkach polityki zewnętrznej.

1.9.

Komisja Europejska, a w szczególności Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, powinna ustanowić skuteczne mechanizmy koordynowania oficjalnej pomocy rozwojowej oraz planu działań z Addis Abeby w spójny sposób w celu zapewnienia, by oficjalna pomoc rozwojowa była przeznaczana na partnerstwa oraz szczególne programy i projekty, które są opracowywane zgodnie z trzema filarami programu działań do roku 2030, z pełnym uwzględnieniem zasad eliminacji ubóstwa, integracji wszystkich obywateli, sprawiedliwości klimatycznej, sprawiedliwej transformacji, wzrostu i rozwoju sprzyjających włączeniu społecznemu, promowania modernizacji, rozwoju infrastruktury i zrównoważenia przedsiębiorstw, zwalczania nierówności oraz zapewniania poszanowania praw człowieka.

1.10.

EKES zaleca, by Komisja Europejska wykorzystała metodę warunkowości europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych podczas uwzględniania programu działań do roku 2030 w instrumentach działań zewnętrznych i w związku z tym zastosowała podobną warunkowość dotyczącą programu działań do roku 2030 do wszystkich polityk i programów związanych z celami zrównoważonego rozwoju.

1.11.

Delegatury UE w państwach trzecich powinny przeprowadzić badania w celu dokonania oceny świadomości publicznej na temat celów zrównoważonego rozwoju oraz ich zrozumienia. Komisja Europejska powinna zorganizować i przeprowadzić działania i kampanie zwiększające świadomość, aby uczynić z programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 program europejski. Komisja Europejska powinna przeprowadzać okresowe badania Eurobarometru w celu oceny świadomości publicznej na temat celów zrównoważonego rozwoju oraz ich zrozumienia przez obywateli Unii. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają w tym procesie do odegrania kluczową rolę.

1.12.

EKES wzywa Komisję Europejską do wydawania rocznego sprawozdania z wdrażania działań zewnętrznych i wykorzystania środków pieniężnych w odniesieniu do programu działań do roku 2030. Powinno ono stanowić część planowanych rocznych sprawozdań UE w sprawie wdrażania celów zrównoważonego rozwoju. Komisja Europejska powinna także opracować zestaw wskaźników i poziomów referencyjnych związanych z programem działań do roku 2030 oraz włączyć je do swojej zewnętrznej polityki i programów w celu ułatwienia oceny i sprawozdawczości dotyczącej tego, na ile skutecznie zewnętrzne instrumenty UE kierują finansowanie na projekty i programy powiązane z celami zrównoważonego rozwoju, a w szczególności w jakim stopniu gospodarczy, społeczny i środowiskowy filar programu działań do roku 2030 uwzględniany jest w instrumentach działań zewnętrznych UE.

1.13.

Komisja Europejska powinna promować model zarządzania z udziałem wielu zainteresowanych stron w swojej zewnętrznej polityce i programach, sprawiając, by organizacje społeczeństwa obywatelskiego w państwach trzecich stały się prawdziwymi partnerami we wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju. Przejrzystość, rozliczalność i partnerstwo powinny stanowić podstawę dla tego nowego podejścia do konsultacji i partycypacyjnego procesu decyzyjnego. Demokratyczne wdrażanie programu działań do roku 2030 wymaga pełnego włączenia organizacji społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich etapach, w tym na etapie monitorowania i przeglądu.

1.14.

EKES wzywa Komisję Europejską do uwzględniania budowania zdolności organizacji społeczeństwa obywatelskiego w jej instrumentach finansowania i w ramach zewnętrznej polityki i programów. Komisja powinna ustanowić szczegółowy program i linię finansowania wspierające budowanie zdolności organizacji społeczeństwa obywatelskiego, tak aby mogły w pełni uczestniczyć w tym procesie. Istniejące programy budowania zdolności należy wyraźniej otworzyć na organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które tworzą pomost między kwestiami lokalnymi i kwestiami związanymi ze sprawowaniem rządów (5).

1.15.

Jako że EKES współpracuje z dużą liczbą partnerów w wielu krajach na całym świecie, jest on gotowy do ułatwiania prawdziwego i istotnego zaangażowania wszystkich partnerów (głównie ze społeczeństwa obywatelskiego) we wdrażanie i monitorowanie celów zrównoważonego rozwoju, a w tym celu zobowiązuje się do ułatwiania uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu na szczeblu krajowym.

2.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie światowych przywódców z dnia 25 września 2015 r. do wdrożenia programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 „Przekształcamy nasz świat”, który ustanawia zestaw celów w dążeniu do wyeliminowania ubóstwa, ochrony planety i zapewnienia dobrobytu dla wszystkich. Każdy cel obejmuje określone zadania, które mają zostać zrealizowane w ciągu najbliższych 15 lat. W związku z tym oczekuje się, że program działań do roku 2030 będzie promować utworzenie i ustanowienie silnych pluralistycznych partnerstw między wszystkimi zainteresowanymi stronami, a zatem będzie zdecydowanie wspierać opracowanie nowego modelu zarządzania na szczeblu globalnym.

2.2.

Program działań do roku 2030 charakteryzuje się uniwersalnym, niepodzielnym i zintegrowanym podejściem do filaru gospodarczego, społecznego i środowiskowego, a zatem unikalną równowagą między trzema wymiarami zrównoważonego rozwoju. Z tego względu program działań do roku 2030 stanowi historyczną zmianę w sposobie traktowania różnic gospodarczych, społecznych i środowiskowych na całym świecie.

2.3.

Program działań do roku 2030 jest planem działań na rzecz poprawy życia ludzi, ochrony planety i zapewnienia dobrobytu. Ustanawia on 17 celów zrównoważonego rozwoju oraz 169 powiązanych celów szczegółowych odnoszących się w takim samym stopniu do gospodarczego, środowiskowego i społecznego wymiaru zrównoważonego rozwoju w celu zapewnienia dobrobytu dla wszystkich, wykorzystania osiągnięć milenijnych celów rozwoju, wyeliminowania braków i niedociągnięć milenijnych celów rozwoju oraz zaoferowania światu nowej wizji zrównoważonego rozwoju i wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, z której skorzystają wszystkie grupy społeczeństwa. Program działań do roku 2030 ma także na celu ochronę, promowanie oraz realizowanie praw człowieka i równości dla wszystkich z większym naciskiem na równouprawnienie płci (cel 5).

2.4.

EKES przyjmuje i w pełni popiera znaczenie zasady integracji wszystkich obywateli, która ma zastosowanie do wszystkich celów zrównoważonego rozwoju i która w związku z tym powinna być w pełni uwzględniona podczas opracowywania partnerstw, polityki i działań w celu wdrażania i monitorowania programu działań do roku 2030.

2.5.

Program działań do roku 2030 ustanowił strukturę zarządzania wysokiego szczebla na poziomie ONZ zwaną Forum Politycznym Wysokiego Szczebla – wielostronną platformę upoważnioną do przeprowadzania systematycznych przeglądów i monitorowania wdrażania programu działań do roku 2030. Pierwsze posiedzenie Forum Politycznego Wysokiego Szczebla, po podpisaniu programu działań do roku 2030, miało miejsce w lipcu 2016 r., a 22 rządy, w tym rządy czterech państw członkowskich UE, przedłożyły pierwsze dobrowolne przeglądy krajowe opisujące wysiłki podejmowane w celu wdrożenia programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 w ich krajach (kraje te to: Estonia, Finlandia, Francja i Niemcy, a także Chiny, Czarnogóra, Egipt, Filipiny, Gruzja, Kolumbia, Madagaskar, Maroko, Meksyk, Norwegia, Republika Korei, Samoa, Sierra Leone, Szwajcaria, Togo, Turcja, Uganda i Wenezuela).

2.6.

Podczas wdrażania programu działań do roku 2030 należy położyć większy nacisk na działania, politykę, programy oraz utworzenie wielostronnych, przejrzystych i partycypacyjnych partnerstw w celu eliminowania różnic gospodarczych, społecznych i środowiskowych na całym świecie w oparciu o zasady uniwersalności, niepodzielności, przejrzystości, rozliczalności i praw człowieka.

2.7.

Uniwersalny i niepodzielny charakter programu działań do roku 2030 odnosi się w jednakowym stopniu do krajów rozwijających się i rozwiniętych, a jego wdrożenie wymaga od każdej strony transformacji gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Jako że oczekuje się, że UE będzie dawać przykład we wdrażaniu programu działań do roku 2030, UE i jej państwa członkowskie powinny dostosować swoją politykę i wszystkie programy do celów walki z ubóstwem i nierównością, ochrony planety oraz zapewniania wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu w zrównoważony i spójny sposób, z taką samą korzyścią dla wszystkich grup społeczeństwa, oraz przy włączeniu i uwzględnieniu trzech filarów celów zrównoważonego rozwoju.

2.8.

Instytucje Unii Europejskiej będą musiały zainicjować procesy na wysokim szczeblu, które będą skutkować decyzjami politycznymi na wysokim szczeblu, aby uczynić z UE unię zrównoważonego rozwoju. W związku z tym ogromne znaczenie ma opracowanie nadrzędnej strategii wdrażania celów zrównoważonego rozwoju w celu promowania, zapewniania i uwzględniania spójności i koordynacji w polityce i programach UE w wyważony sposób, biorąc pod uwagę w równym stopniu trzy filary programu działań do roku 2030.

3.1.

Największe wyzwanie w zakresie wdrażania programu działań do roku 2030 stanowi eliminacja ubóstwa we wszystkich jego formach, w tym ubóstwa skrajnego. Jest to także kluczowa zasada horyzontalna i wartość zapisana w traktatach Unii Europejskiej, która stanowi warunek wstępny dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju (cel 1). UE ma silną pozycję na świecie i stała się zatem de facto głównym podmiotem wywierającym ogromny wpływ na wzrost gospodarczy i politykę rozwoju na całym świecie. W związku z tym ma ona wyjątkową możliwość dostosowania swojej zewnętrznej polityki i programów do wdrażania programu działań do roku 2030 na szczeblu globalnym poprzez zapewnienie, by trzy filary tego programu były zintegrowane w wyważony sposób we wszystkich instrumentach działań zewnętrznych UE. Biorąc pod uwagę uniwersalność i niepodzielność programu działań do roku 2030, UE może oczekiwać, że będzie poddawana drobiazgowym kontrolom, przede wszystkim pod względem radzenia sobie z tym wyzwaniem.

3.2.

UE powinna szukać mechanizmów, które pozwolą na dzielenie się obciążeniami i korzyściami związanymi ze zmianą klimatu, gdyż ma ona wpływ na prawa człowieka, ubóstwo i równość. Jednym z takich mechanizmów jest „sprawiedliwość klimatyczna”, która jest wykorzystywana do ujmowania globalnego ocieplenia jako kwestii etycznej i politycznej raczej niż wyłącznie środowiskowej lub fizycznej. Dokonuje się tego poprzez powiązanie skutków zmiany klimatu z koncepcją sprawiedliwości, w szczególności sprawiedliwości środowiskowej i społecznej, a także poprzez analizowanie takich kwestii jak równość, prawa człowieka, prawa grupowe i historyczna odpowiedzialność za zmianę klimatu. Zasadnicze twierdzenie związane ze sprawiedliwością klimatyczną mówi, że ci, którzy są najmniej odpowiedzialni za zmianę klimatu, najbardziej odczuwają jej skutki.

3.3.

Równie ważne jest uwzględnianie w zewnętrznej i wewnętrznej polityce i programach UE oraz włączanie do nich koncepcji „sprawiedliwej transformacji”, która pomaga chronić prawa ludzi i pracowników (np. do godnej pracy), i która ma na celu modernizację krajowych gospodarek i podmiotów biznesowych, a także zwiększenie ich przyjazności dla środowiska i odpowiedzialności społecznej dzięki zewnętrznym instrumentom UE.

3.4.

Sprawiedliwe wdrażanie gospodarczego, społecznego i środowiskowego filaru programu działań do roku 2030 poprzez działania zewnętrzne UE powinno obejmować strategie promowania gospodarek niskoemisyjnych, o obiegu zamkniętym i społecznościowych, zrównoważonej produkcji i konsumpcji żywności, inwestowanie w innowacje i długoterminową modernizację infrastruktury, a także wspieranie zrównoważonych przedsiębiorstw (6).

3.5.

Program działań do roku 2030 opiera się na zasadzie dobrowolności, co może utrudniać jego pełne i szybkie wdrożenie. UE powinna jednak sprawić, by wdrażanie programu działań do roku 2030 stało się procesem obowiązkowym, zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie; jego 17 celów jest w pełni kompatybilnych z zasadami i wartościami UE, które leżą u podstaw traktatów, a zatem muszą być uwzględniane i wdrażane w ramach polityki i programów UE. Działania zewnętrzne UE powinny być zakorzenione w tych zasadach i wartościach.

3.6.

Pełne wdrożenie programu działań do roku 2030 przez UE wymaga prawdziwego zaangażowania na najwyższym szczeblu politycznym ze strony instytucji Unii Europejskiej i jej państw członkowskich w celu skutecznego i szybkiego uwzględniania, integrowania i włączania celów zrównoważonego rozwoju we wszystkich programach i polityce UE.

3.7.

Uniwersalny charakter programu działań do roku 2030 i zobowiązań podjętych przez kraje na całym świecie, niezależnie od ich poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego oraz poziomu życia, stanowi istotne wyzwanie dla UE w obszarze zapewniania przywództwa i wytycznych w odniesieniu do stopniowego wdrażania programu działań do roku 2030 na szczeblu globalnym. Aby jednak to osiągnąć i stać się aktywatorem programu działań do roku 2030, UE musi podjąć konieczne decyzje i wprowadzić wymagane zmiany w swojej polityce i programach.

3.8.

Należy zauważyć, że od uzgodnienia programu działań do roku 2030 minął jeden rok, a Komisja Europejska zajmowała się jego wdrażaniem w bardzo niespójny i nieskoordynowany sposób. Pierwsza sesja Forum Politycznego Wysokiego Szczebla miała miejsce w lipcu 2016 r. w ONZ; cztery państwa członkowskie (Estonia, Finlandia, Francja i Niemcy) przedstawiły podczas niej przeglądy krajowe. EKES żałuje, że Komisja Europejska nie zaprezentowała spójnej i skoordynowanej strategii podczas pierwszej sesji Forum Politycznego Wysokiego Szczebla w celu ułatwienia lepszej koordynacji i zapewniania synergii zarówno pomiędzy państwami członkowskimi UE, jak i między państwami członkowskimi a instytucjami UE.

3.9.

Ten brak koordynacji jest także widoczny w dokumentach konsultacyjnych dotyczących globalnej strategii w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz nowego konsensusu w sprawie rozwoju, co odzwierciedla ograniczoną integrację i uwzględnianie programu działań do roku 2030. Na początku roku Komisja Europejska zainicjowała konsultacje dotyczące europejskiego filaru praw socjalnych bez dokonywania odniesienia do programu działań do roku 2030, a w szczególności jego filaru społecznego. Należy zauważyć, że EKES aktualnie przygotowuje opinię w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych, która przedstawia spostrzeżenia Komitetu w tej sprawie. EKES zdecydowanie podkreśla, że program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 nie może i nie powinien być wdrażany przez UE w izolacji od innych działań.

3.10.

Pomoc rozwojowa ze strony UE i jej państw członkowskich trafia do około 150 krajów; UE i jej państwa członkowskie są największymi darczyńcami oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA), zapewniając ponad 50 % łącznej światowej wartości ODA przekazywanej każdego roku. Wstępne dane pokazują, że łączna wartość ODA ze strony UE (instytucji i państw członkowskich Unii Europejskiej) wzrosła do 68 mld EUR w 2015 r. – co oznacza trzeci rok wzrostu z rzędu – zwiększając się o 15 % w porównaniu z 2014 r. i osiągając dotychczas najwyższy poziom. EKES wzywa UE i państwa członkowskie do zwiększenia łącznej wartości ODA: w 2015 r. stanowiła ona 0,47 % dochodu narodowego brutto (DNB), a musi osiągnąć wartość docelową wynoszącą 0,7 %.

3.11.

Badanie Eurobarometru pokazuje, że „prawie dziewięciu na dziesięciu obywateli Unii popiera pomoc rozwojową (89 % – wzrost o 4 punkty procentowe od 2014 r.). Ponad połowa twierdzi, że UE powinna świadczyć pomoc na obiecanym poziomie” (7). Obywatele Unii oczekują, że UE wywiąże się ze swoich zobowiązań w odniesieniu do celów zrównoważonego rozwoju, zapewniając nową wizję dla zrównoważonej Europy i wypełniając swoje zobowiązania w zakresie wdrażania.

3.12.

Komisja Europejska powinna podjąć się przeglądu polityki i programów skupiających się na państwach trzecich, aby zapewnić, że są one zgodne z programem działań do roku 2030. Nakreślenie potrzebnej polityki, które przeprowadza Komisja Europejska, powinno być poparte wszechstronną i szczegółową analizą luk w celu zidentyfikowania niedociągnięć i niespójności między polityką i programami UE ukierunkowanymi na państwa trzecie a celami zrównoważonego rozwoju.

3.13.

Brak jest wiarygodnych i zdezagregowanych danych na temat sytuacji osób wymagających szczególnego traktowania na świecie. W związku z tym Komisja Europejska powinna wspierać prace Międzyagencyjnej Grupy Ekspertów ds. Wskaźników Celów Zrównoważonego Rozwoju. Eurostat musi zwiększyć swoje zdolności w zakresie pomiaru wpływu programu działań do roku 2030 na grupy szczególnie wrażliwe wewnątrz UE. EKES wzywa do wydania rocznego sprawozdania z wdrażania działań i wykorzystania środków pieniężnych w odniesieniu do programu działań do roku 2030. Powinno ono stanowić część planowanych rocznych sprawozdań Eurostatu w sprawie wdrażania celów zrównoważonego rozwoju w Europie.

3.14.

Instytucje Unii Europejskiej powinny podjąć konieczne działania, aby móc podjąć wyzwanie, jakim jest wdrożenie zasady integracji wszystkich obywateli, oraz pełne włączenie jej do polityki i programów UE. Aby to osiągnąć, wymagane są znaczne ilości zdezagregowanych, wiarygodnych i dostępnych danych.

3.15.

Komisja Europejska powinna zawsze angażować w działania społeczeństwo obywatelskie i konsultować się z nim podczas przeprowadzania wszechstronnego przeglądu lub ustanawiania procesów monitorowania wdrażania programu działań do roku 2030. EKES uważa jednak, że Komisja Europejska powinna uwzględnić działania związane z budowaniem zdolności społeczeństwa obywatelskiego we wszystkich swoich programach i polityce, a zatem uczynić ze społeczeństwa obywatelskiego prawdziwego partnera we wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju, zapewniając finansowanie współpracy międzynarodowej dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego z siedzibą w UE oraz w innych regionach. W tym celu EKES wzywa Komisję Europejską do zatwierdzenia ustanowienia europejskiego forum na rzecz zrównoważonego rozwoju, zgodnie z zaleceniem zawartym w opinii EKES-u w sprawie forum europejskiego społeczeństwa obywatelskiego na rzecz zrównoważonego rozwoju (8).

3.16.

Instytucje Unii Europejskiej powinny ustanowić mechanizm koordynacji międzyinstytucjonalnej w celu skutecznego, szybkiego i spójnego uwzględnienia i włączenia celów programu działań do roku 2030 we wszystkich programach i polityce UE w obszarze działań zewnętrznych. Wszechstronne zaangażowanie we wdrażanie celów zrównoważonego rozwoju na szczeblu globalnym przez UE wymaga strategicznego planowania przyszłej zewnętrznej polityki i programów UE. W związku z tym EKES wzywa:

3.16.1.

Komisję Europejską do przedstawienia w nadchodzącym komunikacie w sprawie programu działań do roku 2030 istotnego programu mającego na celu zapewnienie spójności i koordynacji polityki w jej działaniach zewnętrznych i programach. Komunikat niezawierający istotnego planu przekształcenia polityki zewnętrznej UE w politykę ukierunkowaną na rok 2030 nie spełni oczekiwań ludzi na całym świecie. Ten plan powinien stanowić część nadrzędnej strategii UE obejmującej konieczne środki i wprowadzającej wymagane zmiany w celu wdrożenia programu działań do roku 2030 w sposób spójny w polityce i programach UE na szczeblu globalnym. Model zarządzania z udziałem wielu zainteresowanych stron powinien stanowić podstawowy element nadrzędnej strategii, zapewniając pełne zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie celów zrównoważonego rozwoju (9).

3.16.2.

Komisję Europejską do zapewnienia, by globalna strategia UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa stanowiła szerszy mechanizm, tak aby uwzględniać program działań do roku 2030 w takich obszarach jak handel, rozwój, demokracja, prawa człowieka, pomoc humanitarna, zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, transfer technologii i działania w dziedzinie klimatu.

3.16.3.

Komisję Europejską do zapewnienia, by propozycja przyszłego konsensusu w sprawie rozwoju zapewniała prawdziwą koordynację między instytucjami i państwami członkowskimi Unii Europejskiej udzielającymi pomocy państwom trzecim. Koordynacja ta powinna obejmować łączenie zasobów. Konsensus powinien obejmować skuteczną koordynację dwustronną między UE a jej państwami członkowskimi w odniesieniu do ich priorytetów krajowych, partnerstw z UE oraz włączenia innych publicznych i prywatnych darczyńców. Oczekuje się, że będzie to miało efekt mnożnikowy w odniesieniu do osiągania celów programu działań do roku 2030 oraz ograniczy negatywny wpływ fragmentacji i powielania pomocy, co ma obecnie miejsce;

3.16.4.

Komisję Europejską do promowania gospodarki społecznej i solidarnościowej poprzez swoją zewnętrzną politykę i programy. EKES uważa, że gospodarka społeczna i solidarnościowa jest w pełni dostosowana do osiągania celów zrównoważonego rozwoju, a zatem ten sektor gospodarki może mieć zasadnicze znaczenie dla wyważonego wdrażania gospodarczego, społecznego i środowiskowego filaru programu działań do roku 2030.

3.16.5.

Komisję Europejską do wyjaśnienia i określenia środków, które będą wykorzystane do wdrożenia programu działań do roku 2030, oraz do poszukiwania przy tym silnych synergii z planem działań z Addis Abeby oraz forum finansowania na rzecz rozwoju.

3.17.

Nowe całościowe podejście w ramach programu działań do roku 2030, wraz z uniwersalnym i niepodzielnym charakterem trzech wzajemnie powiązanych filarów, wskazuje na bardziej wszechstronny model rozwoju ludzkości, a zatem wyników wdrażania programu działań do roku 2030 nie można mierzyć w tradycyjny sposób, z wykorzystaniem wyłącznie PKB do pomiaru wzrostu gospodarczego i rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu.

3.18.

Unia Europejska powinna opracować i wdrożyć specjalną politykę i programy w celu pełnego wdrożenia programu działań do roku 2030, ze szczególnym uwzględnieniem promowania demokracji, praw człowieka, polityki w dziedzinie środowiska, rządów prawa i wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, w powiązaniu z prawdziwą poprawą warunków życia grup szczególnie wrażliwych. Powinny stanowić one podstawowe elementy działań zewnętrznych, polityki i programów UE, z naciskiem na promowanie wyważonego wdrażania trzech filarów programu działań do roku 2030.

3.19.

Europejska Służba Działań Zewnętrznych także powinna opracować i wdrożyć spójny plan w celu uwzględnienia mierzalnych działań i inicjatyw. Celem jest zapewnienie, by poprzez odgrywanie głównej roli w konsekwentnym uwzględnianiu programu działań do roku 2030 w swoich działaniach UE była postrzegana przez resztę świata jako podmiot torujący drogę dla wyważonego i sprawiedliwego wdrażania programu działań do roku 2030.

3.20.

Komisja Europejska powinna ustanowić warunkowość programu działań do roku 2030 kształtowaną przez 17 celów programu, a warunkowość ta powinna być ujęta we wszystkich programach i polityce finansowanych przez UE w ramach działań zewnętrznych. Odbiorcy tych programów powinni być odpowiedzialni za spełnienie wymogów tej warunkowości podczas ich realizacji. Niewątpliwie warunkowość programu działań do roku 2030 musi mieć takie same i pełne zastosowanie do wszystkich programów i polityki UE. Zasada warunkowości została już włączona do ram regulacyjnych europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (10).

3.21.

W powszechnej opinii program działań do roku 2030 wiąże się ze zmianą paradygmatu programu działań w obszarze rozwoju i należy to w pełni odzwierciedlić w unijnych programach współpracy na rzecz rozwoju. W związku z tym 17 celów programu działań do roku 2030 należy w pełni uwzględnić i zintegrować w programie działań UE w obszarze współpracy na rzecz rozwoju oraz włączyć w ten program. UE powinna także w pełni przestrzegać międzynarodowych traktatów, w tym w sprawie ochrony środowiska i praw człowieka, oraz uwzględniać je podczas opracowywania i wdrażania działań zewnętrznych (11).

3.22.

Komisja Europejska powinna włączyć w swoją zewnętrzną politykę i programy środki zmierzające do pomiaru zrozumienia i postrzegania przez ludzi wpływu wdrażania programu działań do roku 2030. W związku z tym Komisja Europejska powinna przeprowadzić badanie Eurobarometru w państwach członkowskich UE oraz odpowiednie badania w krajach partnerskich. Należy zauważyć i podkreślić, że według Eurobarometru tylko „jedna trzecia Europejczyków słyszała lub czytała o celach zrównoważonego rozwoju (36 %)”.

4.1.

Program działań do roku 2030 wymaga od świata przejścia do modelu zarządzania z udziałem wielu zainteresowanych stron, z nadaniem większej roli społeczeństwu obywatelskiemu. Wiąże się to z nowymi sposobami pracy, obejmującymi współpracę i pluralistycznymi, opartymi na partycypacyjnym procesie decyzyjnym.

4.2.

Proces negocjowania programu działań do roku 2030 zmobilizował i zainteresował nowe podmioty ze społeczeństwa obywatelskiego, w związku z czym należy wykorzystać, wzmocnić i sformalizować to zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego podczas procesu wdrażania. W rzeczywistości pozytywny i skuteczny wkład ze strony organizacji społeczeństwa obywatelskiego podczas negocjacji dotyczących programu działań do roku 2030 sprawił, że rola społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu tego programu działań stała się nieodzowna, w związku z czym społeczeństwo obywatelskie stało się de facto partnerem w ramach tego procesu.

4.3.

Społeczeństwo obywatelskie odgrywa kluczową rolę we wdrażaniu programu działań do roku 2030 na szczeblu globalnym, regionalnym i krajowym. Należy zapewnić, by społeczeństwo obywatelskie także odgrywało skuteczną rolę na szczeblu krajowym w państwach członkowskich UE oraz w krajach partnerskich. Aby urzeczywistnić to uczestnictwo i partnerstwo, EKES wzywa Komisję Europejską do uwzględnienia, włączenia i zintegrowania działań związanych z budowaniem zdolności społeczeństwa obywatelskiego w swojej polityce i programach.

4.4.

EKES zdaje sobie sprawę z ograniczeń, barier i przeszkód stojących przed organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w wielu częściach świata oraz z tego, że ta godna pożałowania sytuacja przeszkadza w ich prawdziwym i skutecznym uczestnictwie w tym procesie. Wzywa w związku z tym Komisję Europejską do wprowadzenia względem krajów partnerskich obowiązku ułatwiania prawdziwego uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego poprzez systematyczne konsultacje i zaangażowanie w planowanie, wdrażanie i monitorowanie programu działań do roku 2030 w odniesieniu do projektów i programów, w szczególności finansowanych przez UE. Aby to osiągnąć, delegatury UE w krajach partnerskich powinny dokładnie monitorować tę kwestię oraz przekazywać sprawozdania Komisji Europejskiej i Wysokiemu Przedstawicielowi Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Delegatury ONZ w krajach partnerskich także powinny organizować spotkania konsultacyjne z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego dotyczące programów finansowania przez UE.

4.5.

Społeczeństwo obywatelskie powinno jednak aktywnie dążyć do dostosowania się do wymogów programu działań do roku 2030 w celu wywarcia skutecznego wpływu na jego wdrożenie. Jasne jest, że program działań do roku 2030 wymaga od organizacji społeczeństwa obywatelskiego stania się prawdziwą siłą napędową jego wdrażania, a to oznacza, że społeczeństwo obywatelskie powinno traktować ten proces jako zmianę paradygmatu sposobu jego organizacji i prowadzenia prac. Można to osiągnąć tylko wówczas, gdy społeczeństwo obywatelskie przygotuje się i zrestrukturyzuje, tak aby mogło w pełni uczestniczyć w procesie decyzyjnym. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny być reprezentatywne, demokratyczne, przejrzyste i odpowiedzialne.