Algerije

Algerije (Arabysk: الجزائر; Berbersk: Lz̦ayer), folút de Demokratyske Folksrepublyk Algerije, is in lân yn it noarden fan it wrâlddiel Afrika.

Geografy

Lizzing

It lân wurdt begrinzge troch:

De Middellânske See yn it noarden,
Tuneezje en Lybje, yn it easten,
Niger yn it súdeasten,
Maly yn it súdwesten,
Mauretaanje en de Westlike Sahara yn it westen en
Marokko yn it noardwesten.

Lânskip

Algerije bestiet foar 85% út woastyn-gebieten, de Sahara en foar it oare part út in fruchtbere kustflakte efter de 1300 km lange Middellânske Seekust. Bylâns de kust wenne ek de measte Algerijnen.

Yn it kustgebiet hearsket in Mediteraansk klimaat yn de woastyngebieten in woastynklimaat.

Bestjoerlike yndieling

Algerije is diele yn 48 provinsjes. In oersjoch fan bestjoerlike yndieling nei provinsjes:

17 El Bayadh
18 El Oued
19 El Tarf
20 Ghardaia
21 Guelma
22 Illizi
23 Jijel
24 Khenchela
25 Laghouat
26 Mascara
27 Medea
28 Mila
29 Mostaganem
30 M’Sila
31 Naama
32 Oran

Skiednis

Mei de komst fan Islam kamen yn 'e 8e iuw in protte feroaringen yn it lân. Arabysk waard de nije taal en de Islam it nije leauwen, der wienen doe al in grut tal minsken dy Kristlik of Berberleauwen bleaun oanhingjen. Oant 777 wie Algerije in part fan it Arabyske Ryk ûnder de Omajjaden. Nei 777 krige it mear ûnôfhinklikens ûnder de Rustamiden dynasty. Letter wienen de Fatimiden, de Almoraviden en de Almohaden oerhearskjend.

Yn 1516 ferovere it Ottomaanske Ryk Algerije, dat bleau sa oant healwei de 19e iuw. De Frânsen oermasteren Algerije healwei de 19e iuw en fêstige hjir in Frânske koloanje.

ûnôfhinklikens

Yn Novimber 1954 ferklearre it Front de Libération Nationale (FLN) de kriich oan de Frânsen. Mei in ûnôfhinklikenskriich mei folle blûd wie Algerije yn 1962 ûnôfhinklik.

Tsjin de winsk fan 'e Frânsen yn Algerije, ferklearre Presidint Charles de Gaulle Algerije op 3 july 1962 ûnôfhinklik. Op 25 septimber 1962 waard offisjeel de nije republyk stift.

Ahmed Ben Bella, stifter fan it FLN, waard premier en in jier letter waard hy presidint fan Algerije.

Op 19 juny 1965 besocht kolonel Houari Boumédienne de macht oer te nimmen en ynstee fan in demokrasy in militêre diktatuer yn te fieren. Hawar, nei tsien jier regearen oer Algerije ferklearre Boumédienne dat it tiid wie foar ferkiezings. De nije grûnwet waard by referindum oannaam yn novimber 1976. Meidat allinnich FLN-leden it rjocht hiene op 'e ferkiezings list te stean, waard Boumédienne op 'e nij as presidint keazen.

De ferkiezings fan desimber 1991 binne wûn troch it Islamityske Front Islamique du Salut'. De oerwinning fan it Islamityske FIS kaam hurd oan yn Frankryk. It leger besocht de macht oer te nimme, tenei it FIS ferbean waard en presidint Bendjedid, dy herfoarmings tasein hat, waard ôfset. Syn plakferfanger waard de stive Liamine Zeroual, dy stipe hie fan it Frânske regear. Yn tsjinstelling oant wat folle minsken yn harren tinzen hienen. Kaam der dochs yn guerilja kriich en waard mei in terroristyske kriich tsjin de steat útein set. Likernôch 100.000 minsken binne yn de boargerkriich ferstoarn.

Yn 2003 waard it noarden troch in swiere ierdskodding troffen.

Demografy

Befolking

De haadstêd en grutste stêd fan it lân is Algiers. De measte minsken, 70%, wenje yn de brede, bercheftige kuststreek, part fan de Magrib. It grutste part fan it lân, besuden it Atlasberchtme, is part fan de noardlike Sahara. Hjir wenje de minsken meast by oazen, al is der ek noch hieltyd in part nomaden yn it lân. De ynwenners fan Algerije binne yn it noarden lykwols allegear Arabieren. Fierder nei it suden wenje de Berbers mei harren Berbertaal. Njonken it Arabysk en it Berbersk is it Frânsk de sprektaal mar hat gjin offisjele status.

Religy

De oerhearskjende godstsjinst is de Islam, en dêr bestiet gjin frijheid fan godstsjinst. Sa hawwe hja bygelyks straffen foar it bekearen nei in oar leauwen. Foar 1962 wennen yn Algerije hûndert tûzenen Katoliken, yn 2006 wienen der noch mar 11.000 fan oer.

Ekonomy

BYP per persoan is $6,700 (2007). Gearstalling fan BYP per sektor is 8,2% lânbou, 61,5% yndustry en 30,3% tsjinsten. Yn 2007 wie de Feriene Steaten de wichtichste eksportpartner en Frankryk de wichtichste ymportpartner. Algerije hat de acht-grutste gas reserve fan de wrâld en is de fjird-grutste gas eksporteur (2007).