Procellariiformes

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Procellariiformes (Furbringer 1888), o l'é 'n ordine d'öxelli mæn pelagici. Gh'an de âe lónghe e stréite, e sanpe de træ die unîe da 'na menbrann-a natatòia; becco a lensìn co-e nàixe lónghe. Se nùtran de pesci.

L'ordine o conprénde 4 famigge: Procellaridae, Hidrobatidae, Oceanotidae, Diomedeidae.

Procellaridae

I Procellariidae (Leach 1820) en ina famiggia d'öxèlli ch'a nidìfica in còste de rocce èrte a derûo. Sarvo o periodo de nidificaçión són senpre in sciû mâ. Pêuan êse stançiâli ò migratoî.

Crövo de Mâ Seneìn (Calonectris diomedea diomedea)

O Crövo de Mâ Seneìn^[1] (Calonectris diomedea diomedea- Scropoli 1769; Procellaridi; scinonimo Puffinus diomedea. Nómme Italian Berta Maggiore) o l'é 'n öxéllo marìn. Co-ina lónghéssa de 50 cìtti e l'avertûa alâre de 115-130cìtti, o l'é scìmile a l'Öca Ciapea; o se distingoe pò-u xêuo planâre a fî d'ægoa, intrevalòu da pöche batûe d'âa. O l'à a testa grîxo ciæo, dòrso grîxo-brùn, gôa e pansa de cô gianco. Tìpico do Mediteranio, o pàssa nêuve meixi in mâ avèrto; o xêua pe ôe sensa sòsta, o percôre chilòmetri in çerca de bànchi de pesci.

O pìgia tæra pe nidificâ in còste rociôze inacescìbili, falézie a stracióngio, gròtte con l'intrâ da-o mâ. O deponn-e 'n êuvo côvòu a tùrno pe 50-52 giorni. O polìn o végne ascâdòu pe 3-4 giorni, pöi o-o làscian solo: a l'àrba masccio e femina xêuan pe çercâ o cìbbo, ritónan a seia pe nutrilo. O polìn o résta into nîo 3 meixi. In Italia e colònie ciù inportànte són a Linosa, segoîe da Sardegna, arcipelago Toscàn, Tremiti, Egadi, Eolie. Migratô, in invèrno o làscia o Mediterannio pe arivâ in Sud Atlantico davanti e còste da Namibia.

Crövo de Mâ Neigro (Puffinus yelkouan)

O Crövo de Mâ Neigro (Puffinus yelkouan-Acerbi 1827; in italian Berta Minore) öxéllo lóngo 32-35 cìtti, co-ina avertûa alâre de 70-80 cìtti, testa e a parte superiôre de cô brùn-neigro e sótta de có gianchinàstro. O l´é pelâgico, endémnico do Mediteranio; o s'avixìnn-a a-a còsta ciù do Seneìn, do quæ o l'à squæxi o mæximo conportaménto: o se ne diferénçia pe-a dimensción e pe pasâ l'invèrno into Baçî do Mediterànio, estéizo a-o Ma Néigro.

Difûzo cómme nidificatô da-e Îzoe do Tirén a-e Îzoe do Iònio e do Mâ Egêo, a colònia prinçipale a nidîfica inte l'arcipelago da Madenn-a, îzoa Tavolara, îzoa de Sant'Antioco e îzoa de San Pê, falézie còstêe da Sardegna.

Hidrobatidae

Frengoelétto de mâ (Hydrobates pelagicus)

O Frengoelétto de Mâ (Hydrobates Pelagicus -Linnaeus 1758, co-u nomme Procellaria pelagica), o l'é l'ùnica menn-a do genere Hydrobates. Gh'é dôe sóttaspêce, l'Atlàntica (pelagicus pelagicus) e-a melitensis

Hydrobates pelagicus melitensis

Hydrobates pelagicus melitensis -Schembri 1843, endemico do Maditerànio, o ghe pàssa l'Inverno ascì. O nómme Italian "Uccello delle Tempeste" ghe l'àn dæto i mainæ chò-u vedéivan xoâ in mâ avèrto inti giorni de tenpo brùtto. O nomme lígure o saieiva 'n paragon co-in âtro picìn öxello, o Frengoéllo (Fringilla coelebs),^[2] percöse o l'é o ciù picìn di nòstri mâ. Lóngo apénn-a 15 cìtti e co-ina avertûa alâre de 38 cìtti.

O l'à o còrpo quexi tutto de cô brùn-nèigro levòu 'na fascia de giànco tra dòrso e l'atacatûa da côa, e rigatûe de cô gianchinàstro in scê äe; o masccio e-a femina én pægi.

Öxello pelâgico, o stà lóntan da-e còste o percóre chilòmetri de mâ, o xêua co-e sanpe che péndan a fî d'ægoa, in çerchia de pesci, o l'à l'àndio de segoî a scîa de nâve pe nutrîse de pescétti e rescìdoî de çìbbo.

Procellaria pelagica Uccello delle tempeste [..] Frenguello de mâ (Arenzano) Frenguelletto de mâ (Genova) [..] Rare volte, eccetto durante l´epoca della riproduzione, questa specie si avvicina a terra, e siccome nidifica (maggio-giugno) in buche sulle isolette rocciose più isolate, pochi la vedono e vien ritenuta da molti specie rara. Invece abbonda in ogni tempo nei nostri mari.^[3]

O nidìfica in colònie, pòsti inacescibile a-i ratti, îzoe a còste ròciôze, izöoti, schéuggi érti a derûo, da-a Còrsega a Màlta, da-e Baleàri a-e Cìcladi. Se stìmma che són 8000-10.000 còbie.

O nîo o l'e costroîo con pöche æghe in sciâ prîa, ò in gròtte marinn-e, ò fisûe tra ròcce; o depónn-e un êuvo covòu 40 giorni da-o masccio ascì; o polìn, nutrîo de neutte, o xêua dòppo 68-70 giorni.

In Italia nidìfican 2.000 còbie distriboîe in Sardegna e Sicilia lóngo e còste e îzoe minô, "Marettimo" inte Egadi, "Vulcano" inte Isoe Eolie, e Isoe Pelâgiche, recenteménte àn scovèrto che in dötréi izöoti da Sardegna, ghe nidifica in çentanâ de còbie.^[4]

Nòtte

↑ Questo o l'é o nomme ch'o s'atreuva into Vocabolaio do Paganini. A pòula Seneìn a l'aniéiva scrîta Çeneén. A l'é 'na pòula adeuviâ pe descrive âtri öxelli, comme o Falco vespertinus, Farchétto çeneén: [1] .
↑ In scio Fregoéllo ved.[2] .
↑ Giglioli, Enrico Hillyer; (Secondo) resoconto dei risultati della inchiesta ornitologica in Italia (1907).
↑ M.Grussu, G. Poddesu: Confermata nidificazione dell'uccello delle tempeste, Hydrobates pelagicus, in Sardegna.

Âtri progètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Procellariiformes
Wikispecies a contêgne informaçioìn in sce Procellariiformes

Contròllo de outoritæ	LCCN (EN) sh85107132 · BNF (FR) cb12258403w (data)

[1] Questo o l'é o nomme ch'o s'atreuva into Vocabolaio do Paganini. A pòula Seneìn a l'aniéiva scrîta Çeneén. A l'é 'na pòula adeuviâ pe descrive âtri öxelli, comme o Falco vespertinus, Farchétto çeneén: [1] .

[2] In scio Fregoéllo ved.[2] .

[3] Giglioli, Enrico Hillyer; (Secondo) resoconto dei risultati della inchiesta ornitologica in Italia (1907).

[4] M.Grussu, G. Poddesu: Confermata nidificazione dell'uccello delle tempeste, Hydrobates pelagicus, in Sardegna.

[1]

[2]

[3]

[4]