Aconcagua
|
Chèst artìcol a l'è scricc in Lombàrd, ortograféa bergamasca del Dücàt. |
Ol mut Aconcagua l’è ‘l mut piö ólt de la Cordigliera di Ande, de töt ol Süd America e pò de töt l’emisfér meridiunàl, desà che l’ ria a 6.962 méter söl lièl del mar. La pónta del mut la se tróa ‘n de la pruinsa de Mendoza ‘n Argentina, ma l’è pròpe tacada al cunfì col Cile. Dal mut l’ vé zó ü fiöm che l’ se ciama Aconcagua pò a lü e che dòpo 200 chilòmeter l’ se böta ‘n del Pacìfech.
Ol nòm
[Modifega | modifica 'l sorgent]L’è mia ciàr de ‘ndóe rìel ol nòm Aconcagua; gh’è chèi che i pènsa che l’ vé dal quechua Ackon Cahuak che l’ völ dì guardià de préda e gh’è di óter che i pènsa che l’ vé dal arauca Aconca Hue che l’ völ dì chèl che l’ vé de l’ótra banda.
Söl mut gh’è piö de ü giasér, i dù piö ‘mportànc i è chèi de mut-matina (nord-est) o di Polàch e de matina (est) o di ‘nglés. I giasèr i vé zó fina, piö o méno, a i 5.000 méter.
Per rià ‘n sima
[Modifega | modifica 'l sorgent]Per ‘ndà söl Aconcagua gh’è de iga ol permès del Parque provincial Aconcagua e gh’è de pagà per iga ‘l permès. S’pöl fa trè vie, chèla ciamada normàl, che l’è bel fà, chèla del giasér di Polàch e chèla di còrne de mesdé (sud) e de mesdé matina (sud est) che l’è pròpe malfà desà che gh’è de scalà öna parét de 3000 méter.
I prime scalade
[Modifega | modifica 'l sorgent]Ol prim che l’è riàt sö la sima de ‘l Aconcagua l’è stacc in del 1897 ol Matthias Zurbriggen che l’éra öna güida alpina sguìsera che però la stàa a Macügnaga. La spedisiù l’éra güidada dal Briton Edward Fitzgerald.
La prima fómna a rià sö la sima del mut l’è stacia la fransésa Adriana Bance, ol 7 mars 1940.
Ol prim a dèrv fò la strada di còrne de matina (sud) l’è stacia la spedisiù fancésa güidada dal René Ferlet ol 25 de fevrér del 1954 a rià ‘n vèta i è stacc ol Pierre Lesueuer, ‘l Adrien Dagory, ‘l Edmond Denis, ol Robert Paragot, ol Lucien Berardini e ‘l Guy Poulet.
L’urigine
[Modifega | modifica 'l sorgent]Ol mut l’ sé formàt ‘n de l’éra tersiaria, compàgn de töte i Ande, quando la placa de Nazca la ciapàt a ‘nfilàs sóta la placa del Süd Amèrica.
L’altèsa
[Modifega | modifica 'l sorgent]Fina la 2002 se pensàa che ‘l Aconcagua l’ födès ólt 6.959 méter söl lièl del mar, ma pò l’è stacc misüràt de bèl növ da öna spedisù de l’Üniersità de Pàdoa che l’à stabilìt che l’è trì méter piö ólt e cioè che la misüra giösta l’è 5.962 méter.