Friesch Dagblad

𝗜𝗺𝗺𝘂𝘂𝗻𝘁𝗵𝗲𝗿𝗮𝗽𝗶𝗲: 𝗵𝗼𝗼𝗽 𝘃𝗼𝗼𝗿 𝗲𝗲𝗻 𝘁𝗼𝗲𝗸𝗼𝗺𝘀𝘁 𝘇𝗼𝗻𝗱𝗲𝗿 𝗸𝗮𝗻𝗸𝗲𝗿? 🥼 Hoewel immuuntherapie niet nieuw is, stapelden de doorbraken zich de afgelopen maanden op. Wat is het, wat doet het, voor wie biedt het hoop en wat betekent het voor de toekomst van de behandeling van kanker? Immuuntherapie kan hoop bieden voor mensen met melanoom of nierkanker, maar er zijn ook hoopvolle resultaten van onderzoek voor onder andere een vorm van darmkanker, een vorm van borstkanker, een bepaald soort hersentumor en een tumor in de weke delen. John Haanen, internist-oncoloog in het Antoni van Leeuwenhoek en pionier in het onderzoek naar de TIL-behandeling (een vorm van immuuntherapie), heeft grote verwachtingen van de behandeling. ,,De onderzoeken en ontwikkelingen zorgen niet alleen voor een grotere kans op genezing of een langer leven bij bepaalde soorten kanker, het biedt ons ook informatie over waarom sommige patiënten níet reageren op immuuntherapie. Met die informatie kunnen we weer aan de slag met eventuele nieuwe behandelingen.” Momenteel loopt er in het Nederlands Kanker Instituut (NKI), het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek een studie naar TIL-therapie bij een vorm van longkanker. Daarnaast gaat het NKI in samenwerking met het UMCG een studie doen naar het inzetten van TIL-behandeling bij baarmoederkanker. Ook Lisanne Hamming, internist-oncoloog in het Frisius MC, verwacht veel ontwikkelingen: ,,Er zijn nog veel vragen te onderzoeken. In welke fase werkt de behandeling het best, wanneer werkt het wel of niet, en hoe kunnen we de behandeling nog effectiever maken?”

𝟯𝟲 𝗦𝘁𝗼𝗹𝗽𝗲𝗿𝘀𝘁𝗲𝗶𝗻𝗲 𝗹𝗮𝘁𝗲𝗻 𝗵𝗲𝘁 𝗝𝗼𝗼𝗱𝘀𝗲 𝗵𝗮𝗿𝘁 𝘃𝗮𝗻 𝗕𝗶𝗷 𝗱𝗲 𝗣𝘂𝘁 𝘄𝗲𝗲𝗿 𝗲𝘃𝗲𝗻 𝗸𝗹𝗼𝗽𝗽𝗲𝗻 Bij de Put, het levendige hart van de Joodse buurt in Leeuwarden verloor in de Tweede Wereldoorlog maar liefst 41 bewoners. De sfeer van toen, keerde nooit meer terug. Met het plaatsen van 42 Stolpersteine, waarvan 36 op één dag, keren hun namen terug. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, woonden er in Leeuwarden nog zo’n zevenhonderd Joden. Zij leefden vooral Bij de Put en in de Sacramentstraat, Breedstraat, Speelmanstraat, Slotmakerstraat en de Nieuweburen. Met hun winkels gaven ze kleur aan de buurt achter de Grote of Jacobijnerkerk. Bijna geen Leeuwarder kan zich hier meer een beeld van vormen, omdat er na 1945 maar 115 Joden terugkeerden. Ze troffen een stad aan waar het Joodse hart niet meer klopte en ook nooit meer echt kloppen zou. De oudste inwoner die uit Leeuwaren gedeporteerd werd, was 87 jaar oud. De jongste nog maar negen maanden. De Stichting Behoud Joods Erfgoed Friesland probeert alle verhalen van de 544 Joden uit Leeuwarden te achterhalen en de komende jaren voor hen een Stolpersteine/Struikelsteen neer te leggen. Een monsterklus is het, ,,vooral omdat de trieste constatering is dat er van deze families geen nabestaanden meer te vinden zijn”, zegt bestuurslid Auke Zeldenrust. ,,Zie je een Struikelsteen? Sta er even bij stil en spreek de naam uit”, zei locoburgemeester Nathalie Kramers van de gemeente Leeuwarden. ,,Want met een naam word je weer een mens in plaats van een nummer.”

𝗧𝘄𝗲𝗲𝗱𝗲 𝗪𝗲𝗿𝗲𝗹𝗱𝗼𝗼𝗿𝗹𝗼𝗴𝗵𝗶𝘀𝘁𝗼𝗿𝗶𝗰𝘂𝘀 𝗝𝗮𝗰𝗸 𝗞𝗼𝗼𝗶𝘀𝘁𝗿𝗮 (𝟵𝟰) 𝗼𝘃𝗲𝗿𝗹𝗲𝗱𝗲𝗻 | 𝗜𝗻 𝗺𝗲𝗺𝗼𝗿𝗶𝗮𝗺 In zijn woonplaats Leeuwarden is dinsdag Jack Kooistra overleden. De oud-rechtbankverslaggever van het Friesch Dagblad verwierf landelijke bekendheid als Tweede Wereldoorloghistoricus. Hij boekstaafde 180.000 slachtoffers in Nederland en Nederlands-Indië. Ook spoorde hij diverse oorlogsmisdadigers op. Jacob ‘Jack’ Kooistra werd op 24 maart 1930 in De Westereen geboren. Zijn jeugd werd onderbroken door de oorlog. Hij begon toen al met het uitknippen van overlijdensberichten uit de krant en zocht uit waar al die mensen woonden, wat ze deden voor werk, hoe ze aan hun eind gekomen waren en door wie. Hij zou er nooit meer mee ophouden. Ze werden opgenomen in diverse naslagwerken, zoals Recht op wraak , Laatste bericht en Represailles in Nederland . De Tweede Wereldoorlog duurde voor Jack Kooistra tot dinsdag 14 januari 2025, hij overleed rond het middaguur. 

𝗧𝘂𝘀𝘀𝗲𝗻𝘀𝘁𝗮𝗻𝗱 𝗼𝗽 𝗱𝗲 𝗹𝗮𝗮𝘁𝘀𝘁𝗲 𝗱𝗮𝗴 𝘃𝗮𝗻 𝗢𝗲𝗸𝗿𝗮ï𝗻𝗲-𝗮𝗰𝘁𝗶𝗲 𝗶𝘀 𝗿𝘂𝗶𝗺 𝘃𝗶𝗲𝗿 𝘁𝗼𝗻, 𝗱𝗼𝗻𝗲𝗿𝗲𝗻 𝗸𝗮𝗻 𝘃𝗮𝗻𝗱𝗮𝗮𝗴 𝗻𝗼𝗴 💰 Met de opbrengst van de actie zullen onder meer generatoren worden gekocht. Generatoren zijn onmisbaar in Oekraïne omdat Rusland keer op keer met raketten en drones energiecentrales en -infrastructuur aanvalt, zoals ook op eerste kerstdag gebeurde. De kranten van Mediahuis zamelen voor het derde achtereenvolgende jaar geld in voor de inwoners van Oekraïne. Met de opbrengst van de eerste twee acties, ruim een miljoen euro, zijn huizen gebouwd, hebben kinderen en oorlogsweduwen ondersteuning gekregen en zijn er in totaal elf ambulances naar het land gebracht evenals honderden generatoren. Doneren kan met de QR-code via de link.

𝗛𝗶𝗷 𝗽𝗹𝗲𝗶𝘁 𝘃𝗼𝗼𝗿 𝗺𝗶𝗻𝗱𝗲𝗿 𝘄𝗲𝗿𝗸𝗲𝗻, 𝗺𝗮𝗮𝗿 𝗖𝗡𝗩-𝘃𝗼𝗼𝗿𝘇𝗶𝘁𝘁𝗲𝗿 𝗣𝗶𝗲𝘁 𝗙𝗼𝗿𝘁𝘂𝗶𝗻 𝗺𝗼𝗲𝘁 𝗱𝗮𝘁 𝘇𝗲𝗹𝗳 𝗼𝗼𝗸 𝗹𝗲𝗿𝗲𝗻 | 𝗜𝗻𝘁𝗲𝗿𝘃𝗶𝗲𝘄 👨👩👦 Werk is er niet alleen om geld te verdienen. Het helpt je ook een plaats te vinden in de maatschappij. Daarom pleit CNV-voorman Piet Fortuin ervoor om mensen in hun werk ruimte te bieden. Zodat ze - geheel in de christelijk-sociale traditie - op zoek kunnen naar hun bestemming. Fortuin is voor de dertigurige werkweek met voltijdssalaris. En let wel, dan gaat het hem niet om een vierdaagse werkweek met behoud van hetzelfde salaris, maar een week waarin zowel mannen als vrouwen dertig uur werken bij bedrijven die gewoon open blijven. ,,De mannen die nu veertig uur werken doen een stapje terug. Vrouwen, die gemiddeld zo’n twintig uur werken, gaan per week wat meer uren draaien. Zo krijgt je balans in de levens van gezinnen waarin beide partners hun zorgtaken eerlijk kunnen verdelen.”

𝗘𝗲𝗻 𝗯𝗼𝗲𝗸 𝗮𝗹𝘀 𝗵𝘂𝗹𝗽𝗺𝗶𝗱𝗱𝗲𝗹 𝘁𝗲𝗴𝗲𝗻 𝗵𝗲𝘁 '𝗮𝗻𝗮𝗹𝗳𝗮𝗯𝗲𝘁𝗶𝘀𝗺𝗲' 𝗶𝗻 𝗱𝗲 𝗸𝗲𝗿𝗸 ⛪ Dominee Pieter Beintema (82) uit Leeuwarden gaf in 2023 vier twintigers belijdeniscatechisatie. Hun enthousiasme heeft mede geleid tot een boek. Het kan wat hem betreft helpen om ,,het analfabetisme over geloof en christendom’’ aan te pakken, ook in de kerken. De vier twintigers wilden meer weten over de achtergronden van de Bijbel, het christelijk geloof en de kerk. ,,Ze wilden méér dan wat je normaal leert op belijdeniscatechese, waar vaak alleen de basis verteld wordt. Over bijvoorbeeld de geloofsbelijdenis en het Onze Vader, de doop, Avondmaal en de structuur van de kerk, aangevuld met een gesprek over het persoonlijk geloven.” Op 17 december 2023 deden de vier belijdenis, Beintema leidde de dienst. En toen kwam er ook een verrassende vraag: ,,Een van hen vroeg: mag ik de collegedictaten? ‘Waarom dan?’ vroeg ik: ‘We vinden het zo moeilijk als anderen zeggen: ‘Waarom lees je nog in de Bijbel? Dat is toch een achterhaald boek!’ Dan kunnen we zeggen: hierom!’ In zijn boek – ruim driehonderd pagina’s – geeft Beintema uitleg over het Jodendom, over het ontstaan van de Bijbel, maar ook over de Drie-eenheid van God, de Vroege Kerk, Karel de Grote, Luther en Erasmus. Tevens bespreekt hij verschillende kerkgenootschappen: van de Rooms-Katholieke Kerk en de Anglicaanse Kerk tot de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) en de Protestantse Kerk in Nederland. ,,Het geeft samen een beeld van de wordingsgeschiedenis van de Bijbel en de Kerk. Het omvat een periode van ongeveer 26 eeuwen.” 

𝗩𝗮𝗻 𝘃𝗼𝗹𝗹𝗲 𝗽𝗮𝗺𝗽𝗲𝗿𝘀 𝗻𝗮𝗮𝗿 𝗻𝗶𝗲𝘂𝘄𝗲 𝗽𝗲𝗻𝗻𝗲𝗻: 𝗱𝗶𝘁 𝗴𝗲𝗯𝗲𝘂𝗿𝘁 𝗲𝗿 𝗺𝗲𝘁 𝗼𝗻𝘀 𝗽𝗹𝗮𝘀𝘁𝗶𝗰 𝗮𝗳𝘃𝗮𝗹 In Fryslân gooien we plastic niet in een aparte bak, maar gemengd met ander restafval in de grijze container. Waarom is dat? En wat gebeurt er eigenlijk met onze plastic flessen, tasjes en verpakkingen? Een bezoek aan Omrin maakt veel duidelijk. ,,Fryslân loopt niet achter, maar juist voor.” Jelmar Helmhout (52) van Omrin ziet de afgelopen jaren steeds minder restafval het terrein binnenkomen. Langzaamaan verandert het gedrag van mensen. ,,De spullen komen vaker terecht bij kringloopwinkels of op Marktplaats. Ook ontvangen we minder afval dat hier niet thuishoort. Men scheidt steeds beter”, vertelt hij op zijn kantoor. In Nederland bepaalt iedere gemeente zelf of bewoners het plastic apart dienen in te leveren. Op Smallingerland na - dat niet bij Omrin zit - komt het plastic in Fryslân in de grijze container terecht. Omrin doet namelijk aan ‘nascheiding’. Dat betekent dat Omrin in Heerenveen het plastic van het andere afval separeert. Bij ‘bronscheiding’ doen de mensen dat thuis alvast. Althans, dat is de bedoeling. De realiteit is meestal anders, vertelt Helmhout. ,,Daar gaat vrij vaak iets mis. Door desinteresse of omdat mensen per ongeluk verkeerd materiaal bij het plastic gooien.” Als het percentage van verkeerde materialen bij bronscheiding te hoog is, wordt de lading afgekeurd en vernietigd. ,,Dat gebeurt regelmatig. Als je bronscheiding efficiënt wilt toepassen, dan moeten mensen er zorgvuldiger mee omgaan. Dat zou natuurlijk mooi zijn. Tegelijkertijd kun je je afvragen of het realistisch is. Feit is in ieder geval dat steeds meer gemeenten voor nascheiding kiezen.”

𝗢𝗻𝗱𝗲𝗿𝗱𝗲𝗲𝗹 𝘃𝗮𝗻 𝗩𝗶𝗸𝗶𝗻𝗴𝘇𝘄𝗮𝗮𝗿𝗱 𝗴𝗲𝘃𝗼𝗻𝗱𝗲𝗻 𝗯𝗶𝗷 𝗪𝗶𝘁𝗺𝗮𝗿𝘀𝘂𝗺, '𝗗𝗲 𝗽𝗼𝗺𝗺𝗲𝗹𝗸𝗮𝗽 𝗶𝘀 𝗲𝗲𝗻 𝘂𝗻𝗶𝗲𝗸𝗲 𝘃𝗼𝗻𝗱𝘀𝘁 𝘃𝗼𝗼𝗿 𝗡𝗲𝗱𝗲𝗿𝗹𝗮𝗻𝗱' Archeologieliefhebber Sander Visser wist meteen dat hij, zoekend met zijn metaaldetector, op een bijzondere vondst was gestuit. In een weiland bij Witmarsum vond hij op 3 mei van dit jaar een ‘pommelkap’, een fraai versierd fragment van een Vikingzwaard. De 62-jarige inwoner van Lelystad was in mei samen met een vriend in de omgeving van Witmarsum met een metaaldetector op pad. Aan het eind van een dagje speuren kregen ze van een boer toestemming om nog even op een pas gemaaide akker te gaan zoeken. Daar maakte de detector van Visser plotseling een hoog geluid. Hij zette zijn schep in de grond en op nog geen twintig centimeter onder het gras lag een voorwerp. ,,Ik zag direct dat het om een pommelkap ging”, zegt de amateurarcheoloog. Visser meldde zijn vondst aan bij de instelling die Nederlandse bodemvondsten registreert. Al gauw kreeg hij ook contact met het Fries Museum, waarna hij de pommelkap overdroeg voor nader onderzoek. Dat onderzoek vindt inmiddels plaats. Het Fries Museum werkt hierbij samen met de Fryske Akademy. De pommelkap die Visser heeft gevonden stamt uit de tiende eeuw, zeggen de onderzoekers. In Nederland werd nog nooit zo’n onderdeel aangetroffen. Wereldwijd is er maar één soortgelijk fragment bekend, dat werd gevonden in Ierland en minder intact is gebleven. ,,Het is dus een superzeldzaam voorwerp en een unieke vondst”, zegt Diana Spiekhout, conservator middeleeuwen en terpencultuur bij het Fries Museum. Waar de rest van het zwaard is gebleven blijft de vraag. Mogelijk is de pommel er duizend jaar geleden al afgehaald, mogelijk ligt het zwaard nog ergens in de Friese grond verborgen. ,,Dat is speculeren”, zegt Spiekhout.

𝗢𝗻𝗿𝘂𝘀𝘁 𝗶𝗻 𝗕𝗮𝗻𝘁𝗲𝗴𝗮 𝗲𝗻 𝗠𝘂𝗻𝗻𝗲𝗸𝗲𝘇𝗶𝗷𝗹: '𝗕𝗹𝗶𝗷𝗸𝗯𝗮𝗮𝗿 𝗶𝘀 𝗯𝘂𝗿𝗴𝗲𝗿𝗽𝗮𝗿𝘁𝗶𝗰𝗶𝗽𝗮𝘁𝗶𝗲 𝘁𝗼𝗰𝗵 𝗻𝗶𝗲𝘁 𝘇𝗼 𝗯𝗲𝗹𝗮𝗻𝗴𝗿𝗶𝗷𝗸' In Bantega en Munnekezijl is ontstemd gereageerd op het besluit van Defensie om alleen deze locaties nog in beeld te houden voor een munitiedepot. Dinsdagavond schreef staatssecretaris Gijs Tuinman (Defensie) dat de locaties in Groningen en Drenthe definitief afvallen. Dat betekent dat de nieuwe opslag hoe dan ook in Fryslân komt. In Fryslân heeft Defensie een locatie tussen Bantega en Lemmer op het oog op wat nu nog agrarische grond is. ,,De vierde generatie in het gezin van wie de grond is, heeft het bedrijf net overgenomen”, zegt Ronald Woudberg, voorzitter van Plaatselijk Belang Bantega. Niet alleen dit gezin, ook inwoners in Bantega zelf leven volgens hem in grote onzekerheid sinds Defensie de mogelijke komst van een munitieopslag heeft aangekondigd. ,,Op basis van de kaartjes die wij van Defensie hebben ontvangen, moeten er achttien woningen wijken als dit doorgaat. Voor nog eens 69 huizen die iets verder weg liggen van de locatie moeten er veiligheidsmaatregelen worden getroffen.” De impact op Bantega is volgens Woudberg dan ook enorm. ,,Waar moeten deze mensen naartoe als ze uit hun huizen worden gezet? Dit zijn mensen die geworteld zijn in Bantega. Het heeft mogelijk ook impact op onze rijke verenigingsleven of op de school.”

𝗕𝗶𝗷𝘀𝘁𝗮𝗻𝗱𝘀𝗼𝗻𝘁𝘃𝗮𝗻𝗴𝗲𝗿𝘀 𝗸𝘂𝗻𝗻𝗲𝗻 𝗻𝗶𝗲𝘁 𝗮𝗹𝘁𝗶𝗷𝗱 𝗮𝗮𝗻 𝗵𝗲𝘁 𝘄𝗲𝗿𝗸, 𝘃𝗶𝗻𝗱 𝗱𝘂𝘀 𝗮𝗻𝗱𝗲𝗿𝗲 𝗺𝗮𝗻𝗶𝗲𝗿𝗲𝗻 𝗼𝗺 𝘇𝗲 𝘁𝗲 𝗵𝗲𝗹𝗽𝗲𝗻 👨🏭 Het lijkt zo mooi: bijstandsgerechtigden via een baan uit hun situatie halen. Maar voor een derde van hen is dit geen haalbare kaart. Gemeenten moeten dus andere wegen kiezen. En de ervaringen van bijstandontvangers moet worden meegenomen in de regels. Uit het jongste onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat de focus van de Participatiewet te veel ligt op het begeleiden van mensen in de bijstand naar werk. Dat lukt wel bij een deel van de bijstandsontvangers, maar lang niet bij iedereen. Want veel bijstandsgerechtigden - ongeveer een derde - kunnen om verschillende redenen helemaal niet zomaar een fulltime baan uitvoeren. Zij voelen zich daardoor afgeschreven, terwijl bijvoorbeeld een kleine deeltijdbaan, aangepast werk, vrijwilligerswerk of werk met ondersteuning wel mogelijk zou zijn. Maar daar zijn investeringen voor nodig, zoals een opleiding, kinderopvang of begeleiding. Gemeenten kunnen of willen die investeringen niet altijd doen. Herzien Het vorige kabinet heeft besloten om de Participatiewet te herzien, zodat de focus niet meer alleen ligt op het begeleiden van mensen in de bijstand naar werk. Het wetsvoorstel, dat vóór het zomerreces naar de politiek is gestuurd, ligt nog bij de Tweede Kamer en het is nog helemaal niet duidelijk wanneer het behandeld wordt. Het SCP heeft nu advies gegeven over de veranderingen.