Ghana

Ghana
Republic of Ghana


(Detalhs)	(Detalhs)

Devisa nacionala : Freedom and Justice

Imne nacional : {{{imne}}}

Lengas oficialas

anglés

Capitala
populacion (an)

Accra
1 970 400 abitants (2005)

Superfícia

238 534 km²

Populacion
Densitat

23 000 000 (2005)
93 ab/km²

Independéncia
- Jorn

(del Reialme Unit)
6 de març de 1957

Ora
Ora d'estiu

UTC+0
(cap)

Còde telefonic

+ 233

Ghana (pr. Gana) es un país de l'oèst d'Africa. Confronta la Còsta d'Evòri a l'oèst, Burkina Faso al nòrd e Tògo a l'èst. Al sud es bordat per l'Ocean Atlantic. Sa capitala es Accra.

Lo gentilici es ghanés -esa.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Ghana.

Originas

En causa de son alunchament geografic a respèct dei grandeis empèris africans d'Africa de l'Oèst (Empèri de Ghana, Empèri de Mali e Empèri Songhai), l'istòria de Ghana es mau coneguda avans lo sègle XV. Coma lo rèsta de l'Africa Occidentala, lo país conoguèt d'importants braçatges de populacion e de reiaumes pichons s'i formèron pauc a pauc gràcias a l'esplecha de jaciments d'aur. Aqueleis estats participèron au comèrci transsaharian que foguèt a l'origina de l'introduccion de l'islam dins lei regions meridionalas. Puei, au sègle XV, l'aur assegurèt la prosperitat de la vila de Begho que demorèt una plaça marchanda importanta fins a sa destruccion per leis Ashantis au sègle XVIII.

Lo periòde coloniau

L'arribada deis Europèus

Lei Portugués arribèron lòng dau litorau ghanés en 1471 e li donèron lo nom de Còsta d'Aur. En 1482, i fondèron un comptador sus l'illa de São Jorge da Mina. En 1637, ne'n foguèron expulsats per lei Olandés. Puei, de marchands anglés, suedés, danés, alemands e francés s'interessèron tanben a la region que comptava 35 comptadors fortificats en 1700. Pasmens, pauc a pauc, lei Britanics venguèt la poissança europèa dominanta de la region.

L'Empèri Ashanti

L'Empèri Ashanti dominèt lo territòri ghanés de sa formacion dins lo corrent dau sègle XVII a la fin dau sègle XIX. Se formèt gràcias ai rivalitats entre lei reiaumes akans de Denkyira (a l'oèst), d'Akyem (au centre) e d'Akwamu (a l'èst). D'efèct, lei combats entre aqueleis estats favorizèron leis Akans installats au nòrd de la seuva tropicala. Dichs Ashantis, formèron un estat unificat sota la direccion d'Osei Tutu a la fin dau sègle XVII. En 1700, annexèron Denkyira avans de prendre pauc a pauc l'avantatge còntra lei dos autrei reiaumes que foguèron conquistats dins lo corrent deis annadas 1730. Leis Ashantis estendèron tanben en direccion dau nòrd ont assaièron de prendre lo contraròtle deis itineraris comerciaus. Per aquò, annexèron lei reiaumes de Bono, de Gonja e de Dagomba. En revènge, poguèron pas avançar dins lei regions maritimas onte lei Fantis, sostenguts per leis Anglés, resistiguèron en 1765.

Pasmens, maugrat aquela revirada, l'Empèri Ashanti s'impausèt coma una poissança majora en Africa de l'Oèst. En 1806-1807, una guèrra novèla en direccion dau sud permetèt de vencre lei Fantis e d'establir un contacte dirècte ambé lei territòris britanics de la Còsta d'Aur. Londres esitèt sus la politica d'adoptar. En 1824, una premiera expedicion militara ataquèt l'Empèri Ashanti per obtenir l'abolicion de la tracha mai foguèt desfacha. Dos ans pus tard, una segonda expedicion s'acabèt per un succès mai lo govèrn britanic decidèt pasmens d'abandonar la responsabilitat dei fòrts de la region ai marchands que la frequentavan.

Puei, en 1843, lo Reiaume Unit cambièt tornarmai de politica e decidèt de rompre l'influéncia deis Ashantis. Premier, reprenguèt lo contraròtle dirècte dei fortificacions litoralas avans de crompar lei fòrts e comptadors danés e olandés respectivament en 1850 e en 1872. Aguent assegurat sei posicions, poguèron atacar lo còr de l'Empèri Ashanti e pilhar sa capitala en 1874. La meteissa annada, la Còsta d'Aur venguèt oficialament una colonia. Leis Ashantis capitèron de mantenir son independéncia mai pas de gardar lo contraròtle dei regions perifericas de son empèri que retrobèron son autonòmia.

La conquista britanica

A partir de 1875, França acomencèt la conquista sistematica dau continent african, especialament dins lei regions occidentalas. Foguèron imitats per leis Alemands que s'installèron en Tògo e en Cameron. En fàcia d'aquela concuréncia, lei Britanics deguèron començar la conquista dei regions interioras de sei colonias a partir de 1885.

En 1885, lei Britanics que devián faciar la concuréncia dei Francés e deis Alemands. Lòng de la Còsta d'Aur, se turtèron a la resisténcia deis Ashantis que resistiguèron fins a 1896 avans d'èsser obligat de se sometre e d'acceptar un protectorat. Puei, Londres mandèt d'expedicions dins lo nòrd per i impausar son autoritat ai caps tradicionaus. Enfin, negocièron lei limits de la colonia ambé França (1898) e Alemanha (1899). En 1918, lo Tògo Alemand foguèt partejat entre França e lo Reiaume Unit. La mitat occidentala dau territòri alemand foguèt annexat a la Còsta d'Aur qu'aquistèt ansin sei frontieras actualas.

L'administracion britanica e lo cacau

Après l'acabament de la conquista, la Còsta d'Aur conoguèt divèrsei regimes administratius. Lòng dau litorau, dins lei regions de colonizacion precòça, lei Britanics creèron una administracion dirècta, recrutèron de foncionaris indigèns e formèron de conseus legislatius amb una representacion africana. Aquò favorizèt rapidament la formacion d'una classa politica autoctòna. Dins lei regions ashantis, lei Britanics respectèron lo protectorat e lei particularismes deis abitants que gardèron una autonòmia fòrça importanta oficializada en 1935. Enfin, dins lei regions meridionalas, Londres mantenguèt en plaça leis institucions tradicionalas e se contentèt dau respèct de certanei reglas (abolicion de l'esclavatge, cession de la mitat de l'impòst... etc.).

Après la Premiera Guèrra Mondiala, la Còsta d'Aur venguèt la colonia pus prospèra d'Africa Occidentala gràcias au desvolopament de la cultura de cacau (un tèrç de la produccion mondiala en 1950). Principalament tenguda per d'Africans originaris dau país ashanti, permetèt l'emergéncia d'una borgesiá africana e la formacion d'una elèit indigèna educada.

L'independéncia

En 1948, lei Britanics adoptèron una constitucion que donava la màger part dei sètis au Conseu legislatiu de la colonia ai populacions indigènas. Lei plantaires de cacau e l'elèit anglicizada, genalament conservators, contunièron de dominar la vida politica mai de partits progressistas se formèron rapidament. Kwame Nkrumah, un Fanti, venguèt la figura principala d'aquelei partits. En 1949, après una tiera de grèvas, fondèt lo Partit de la Convencion dau Pòble (PCC) que recrutèt au sen dau proletariat e de la pichona borgesiá.

En 1950, organizèt una campanha de desobeïssença civila e foguèt arrestat. Rapidament liberat, aprofichèt una reforma constitucionala per ganhar leis eleccions de 1951 e venguèt Premier Ministre de la colonia. Gràcias a una politica de destenduda ambé lei Britanics, obtenguèt de finançaments per construrre divèrseis infrastructuras e modernizar l'economia. En 1956, lo PCC ganhèt tornarmai leis eleccions e lei tres quarts dei sètis dau parlament. Aquò obliguèt Londres de reconóisser l'independéncia dau país, que prenguèt lo nom de Ghana, lo 6 de març de 1957.

Lo Ghana independent

Lo periòde Nkrumah

Après l'independéncia, Kwame Nkrumah demorèt cap de l'Estat fins a un còp d'estat militar en 1966. En 1960, foguèt a l'origina de l'adopcion d'una constitucion que transformèt lo país en republica e ne'n venguèt president. Basada sus lo non alinhament e sus lo panafricanisme, sa politica exteriora foguèt marcat per de succès que li donèron un prestigi important. En revènge, sa politica economica foguèt mens fruchosa. En particular, la construccion d'infrastructuras sensa interès economic, coma la restanca d'Akosombo, pesèt pesugament sus lei finanças ghanesas. En mai d'aquò, lo regime venguèt pauc a pauc pus autoritari e un culte de la personalitat dau president se desvolopèt. Ansin, en 1966, de militars aprofichèron un viatge de Nkrumah en China per prendre lo poder.

Lei II^a e III^a Republicas

Incapables de redreiçar la situacion economica, lei militars rendèron lo poder ai civius en 1969. D'eleccions donèron lo poder a Kofi Abrefa Busia e permetèron la proclamacion de la II^a Republica. Pasmens, la situacion se melhorant pas e Busia aprofichant sa posicion per donar mai de poder ais Ashantis, l'armada organizèt un novèu còp d'estat en 1972. Lo generau Ignatius Kutu Acheampong prenguèt la direccion de l'Estat mai la situacion s'agravèt mai e certanei regions foguèron tocadas per la famina.

En 1978, Acheampong abandonèt lo poder e una assemblada constituenta foguèt elegida. Permetèt l'adopcion d'una constitucion novèla (III^a Republica). Lo 4 de junh de 1979, un grop d'oficiers revolucionaris organizèron un còp d'estat. Dirigits per lo capitani Jerry John Rawlings, foguèron a l'origina d'una politica de « netetjage » de l'Estat ambé l'arrestacion e l'execucion d'una partida deis elèits politicas e militaras, compres lo generau Acheampong. Pasmens, mantenguèron leis eleccions previstas per la constituenta e laissèron lo poder ai civius lo 24 de setembre de 1979. Hilla Limann venguèt president mai mau capitèt de resòuvre la question economica.

La IV^a Republica

En 1981, Jerry John Rawlings reversèt tornarmai lo govèrn. Instaurèt un regime autoritari (suspension de la constitucion, dissolucion dei partits, creacion d'una junta militara) e adoptèt una politica d'inspiracion liberala amb una reduccion dei despensas. Lentament, aquò permetèt de restablir la situacion economica.

En 1992, una constitucion novèla foguèt adoptada (IV^a Republica) e Rawlings foguèt elegit president maugrat d'accusacions de fraudas electoralas. Ghana acomencèt alora un procès de democratizacion ambé lo respèct de la constitucion que limita a dos lo nombre de mandats presidenciaus successius. Ansin, tornat elegir en 1996, Rawlings se representèt pas en 2000 e lo país conoguèt sa premiera alternància politica pacifica ambé l'eleccion de John Kufuor. En 2008, l'eleccion pacifica de John Atta-Mills confirmèt aquela tendància. Moriguèt en 2012 e foguèt remplaçat per son vice-president John Dramani Mahama. En revènge, l'economia conoís totjorn de periòdes mai ò mens lòngs de dificultats en causa de sa dependéncia au cors dei matèrias premieras.