Podżegacze i lunatycy

Świat bardzo przypomina Atlantyk z tej pamiętnej nocy 1912 roku. W mroku i głębinach czają się niebezpieczeństwa o których wiemy, ale które bardzo łatwo zlekceważyć lub zignorować. Statek którym płyniemy wydaje się bezpieczny – co usypia naszą czujność.

W tych warunkach łatwo przeoczyć symptomy poważnych niebezpieczeństw. Ludzka arogancja wtedy kosztowała półtora tysiąca dusz. Zaledwie dwa lata później ludzie bez wyobraźni wepchnęli Europę w objęcia Wielkiej Wojny, która kosztowała już miliony istnień. Co gorsza kończący ją Traktat Wersalski stał się jedną z przyczyn tragedii nazwanej później II Wojną Światową. 

Zanim zdradzę Państwu skąd wziął się powyższy cytat, przypomnę pewną popularną jakiś czas temu w mediach społecznościowych zabawę. Polegała ona na tym, że wiele osób przeklejało ten sam tekst zaczynający się zwykle "Wyobraź sobie, że urodziłeś się w 1900 roku..." Tu przykład: Wyobraź sobie, że urodziłeś się w 1900 roku. Kiedy masz 14 lat rozpoczyna się I wojna światowa, która kończy się, gdy masz 18 lat. W tym czasie giną 22 miliony osób.

Moja świętej pamięci Babcia Michalina Poznańska niczego nie musiała sobie wyobrażać. Urodziła się w 1902 roku a ja (rocznik '71) zdążyłem się jeszcze załapać na jej opowieści z czasów Wielkiej Wojny (była już wówczas nastolatką) jak i czasów późniejszych.

Fascynując się od dziecka archeologią i historią chłonąłem te i inne opowieści jak gąbka. Potem jako historyk z wykształcenia a z wykonywanej profesji dziennikarz, chłonąłem opowieści innych osób. Takich, które pamiętały Wielki Kryzys, II Wojnę Światową, pojałtański "porządek" świata i komunistów w Polsce.

Jedna rzecz w tych opowieściach mnie uderzała: pamięć do szczegółów, wręcz detali i ocena rzeczywistości przez pryzmat własnych doświadczeń. Niewiele osób było w stanie spojrzeć na historię bezstronnie. A przecież jeśli dziś dość dobrze rozumiemy powody upadku starożytnego Rzymu, to zawdzięczamy to właśnie próbom bezstronnego podejścia do historii. Do socjologii. Do religioznawstwa. Do filozofii. Do medycyny nawet (proszę zajrzeć choćby tu Lead Poisoning and the Downfall of Rome: Reality or Myth?

Chyba już zaczynają Państwo rozumieć do czego zmierzam. Historia to skomplikowana wypadkowa wielu elementów, którym potem przyglądają się specjaliści z wielu dziedzin nauki. Isaac Asimov w swoim znakomitym cyklu "Fundacja" próbował wprowadzić termin "psychohistoria" - co do dziś wielu naukowców uważa za pseudonaukę ale faktem jest, że społeczeństwami rządzą emocje zaś emocjami rządzą... podżegacze.

Najpotężniejszy narkotyk

Rudyard Kipling w słynnym wykładzie dla lekarzy mówił

Jestem, z powołania, dealerem słów; i słowa są oczywiście najpotężniejszym narkotykiem ludzkości. Słowa nie tylko infekują, powodują zatrucie, odurzają i paraliżują, ale przenikają do najdrobniejszych komórek mózgu i barwią je, podobnie jak marzanna (barwierska, przyp. tlum.) zmieszana z pokarmem jelenia w zoo barwi wzrost poroża zwierzęcia. Co więcej, w przypadku człowieka, nabyty odcień lub skaza jest zakaźna. Surgeons and the Soul - Rudyard Kipling

W historii często zdarzało się, że znakomici mówcy porywali tłumy. A potem te tłumy... robiły różne rzeczy. Ten tekst nie będzie jednak tylko o charyzmie i sile słowa mówionego. Słowa ogólnie mają ogromną moc a pisane i powtarzane wielokrotnie powodują zatrucie umysłów, o którym mówił Kipling.

W rzeczywistości jesteśmy bowiem otoczeni słowem - słuchamy rodziców i dorosłych jako dzieci, nasiąkamy słowami jako nastolatkowie, oddajemy to czym nasiąkniemy do otoczenia. Tak szczerze: ile razy wpadli Państwo sami na to co myśleć o wojnie Rosji z Ukrainą, o konflikcie na Bliskim Wschodzie, o wojnie w Wietnamie albo dużo bliższej nam wojnie domowej w byłej Jugosławii? A ile razy raczej zgadzaliście się z tym, co przeczytaliście (albo nie mając wiedzy, po prostu przyjęliście czyjś światopogląd)?

Nie wszystkie te opowieści szepczą nam do ucha tytułowi "podżegacze". Niektóre są wynikiem badań historycznych, religioznawczych, społecznych... ale wiele z nich jest potem "weaponizowanych" (przepraszam za anglicyzm ale język polski nie dorobił się sensownego tłumaczenia tego pięknego zwrotu :-)) czyli wykorzystywanych jako oręż w walce politycznej i dyplomacji (która jest przedłużeniem polityki, której potem przedłużeniem jest... wojna).

Pamiętacie Państwo bajki z Rzaholeckiego Lasu o broni masowego rażenia w Iraku? Te opowieści z mchu i paproci były po to, aby usprawiedliwić obalenie Saddama Husseina. Mamy tu czysty przypadek sfabrykowanego "casus belli" choć umówmy się, że najczęściej do wybuchu wojny dochodzi pod wątpliwym pretekstem, który jest końcowym rezultatem wieloletnich działań. Działań prowadzonych przez podżegaczy, którzy kierują lunatykami.

Dlaczego błądzimy

Czas na kilka wyjaśnień. Cytat, którym zaczyna się ten tekst pochodzi... z innego mojego tekstu, który powstał we wrześniu 2019 roku i choć była to 80 rocznica wybuchu II Wojny światowej to tekst dotyczył szeroko omawianego zjawiska zmierzchu lub śmierci autorytetów, Zmierzch autorytetów | LinkedIn

W tym tekście starałem się wyjaśnić dlaczego coraz łatwiej jest nami manipulować. Te tezy wybrzmiały też we wcześniejszym artykule o anatomii fake newsów Fake's Anatomy | LinkedIn

Jestem jednak amatorem przy takim autorytecie (tak!) jakim jest Christopher Clark, autor książki "Lunatycy. Jak Europa poszła na wojnę 1914 roku." Od niego właśnie zaczerpnąłem drugą cześć tytułu. Ci "lunatycy" to nie tylko dzisiejsze "lemingi" czy "barany". To przede wszystkim ludzie, którzy w imię własnych ambicji czy rozmaicie wyobrażonego "interesu narodowego" a przede wszystkim w imię kontroli i władzy wepchnęli świat w konflikt, jakiego świat dotąd nie widział.

Jak mogło do tego dojść? Był to proces trwający latami. Proces urabiania elit, proces oszukiwania się rządzących, proces sterowania masami. Ludziom władzy coś się wydawało. Ludziom wykształconym, umiejącym czytać ówczesną prasę, wydawało się, że coś rozumieją. Mniej wykształcone części społeczeństwa padły potem ofiarą tych złudzeń. Jako mięso armatnie i jako ofiary cywilne.

Czy Wielka Wojna czegoś nas nauczyła? Ależ skąd. Aroganci z Ententy narzucili pokonanym takie warunki, że Niemcy skończyli spłacać reparacje w... 21 wieku. W międzyczasie podczas Wielkiego Kryzysu Adolf Hitler wykorzystał ich wysokość jako jeden z argumentów, które pozwoliły mu sięgnąć po władzę. Czy chcę przez to powiedzieć, że to jedyny powód II Wojny Światowej? Nie. Ale kim jak nie lunatykiem był Neville Chamberlain wymachujący porozumieniem z Monachium zapewniając Brytyjczyków "Przywiozłem wam pokój". I żeby była jasność - wówczas większość Brytyjczyków się z nim zgadzała. Bo lunatycy potrzebują poparcia innych lunatyków.

Dziś w dobie ogólnodostępnych mediów społecznościowych procesy trwające latami można skrócić do miesięcy a czasem nawet dni. Im mniej czasu na zastanowienie tym łatwiej o błąd.

Gdzie jesteśmy - w 1912 czy w 1938?

Pisząc swój pierwszy tekst w 2019 roku uważałem, że świat przypomina Atlantyk z 1912 roku. Czy dziś, kiedy konflikty (umówmy się - nigdy nie wygasłe) przybrały na sile - jesteśmy już w sierpniu 1938 roku? To pytanie popularne lecz historyków denerwujące. Dlaczego? Bo ahistoryczne. To nieprawda że historia się powtarza. Natomiast jest kilka rzeczy, które się powtarzają.

1. Emocje. One są pożywką podżegaczy.
2. Manipulacje. One są paliwem lunatyków.
3. Cena. Krwi - ją zawsze zapłacą zwykli ludzie.

Tacy jak ten z nagrobka, który widnieje w nagłówku tekstu. Zwykły szary człowiek, który zginął w imię cudzych ambicji i błędów a jego rodzina nigdy nie dowiedziała się gdzie spoczywa. A potem pewnie myślała, że zabili go "ci mordercy innej narodowości".

Nie. Zabili go ludzie, którzy podejmowali decyzje, przy poparciu ludzi, którzy dali im władzę.

Wołanie na puszczy

Piszę ten tekst z frustracji. Nie wiem jak potoczą się losy świata. Nie jestem i nie chce być Kasandrą. Jeśli jednak dobrnęliście do końca tego tekstu proszę was o bardziej krytyczne czytanie i oglądanie mediów. To nie jest tak, że propagandę uprawia tylko jedna strona. To nie jest tak, że ci którzy są "lepsi" stoją zawsze po stronie "dobra".

Władimir Putin jest zbrodniarzem wojennym. Ale zastanówcie się Państwo czy zaatakowałby Ukrainę frontalnie w 2022 gdyby w 2014 roku został objęty sankcjami i ostracyzmem nie tylko za naruszenie granic suwerennego państwa i naruszenie karty ONZ, ale także za strącenie cywilnego samolotu z obywatelami wielu krajów?

Wiele osób ma za sobą lekturę książki Garriego Kasparowa "Nadchodzi zima". Skoro Kasparowa nikt nie posłuchał, mnie nie posłucha tym bardziej.

Ale zima nadchodzi. Konflikty rozlewają się po całym świecie. Wiele ośrodków stara się nimi sterować ale zapewniam państwa, że nikt nad nimi nie panuje i nie zapanuje. Bo to jedyna historia, która akurat rzeczywiście się powtarza. I ceną zawsze jest śmierć. Milionów.