Kletno

Kletno

wieś
Leśniczówka w Kletnie
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Stronie Śląskie
Wysokość	570–720 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	46
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-550
Tablice rejestracyjne	DKL
SIMC	0855581
Położenie na mapie gminy Stronie Śląskie Kletno
Położenie na mapie Polski Kletno
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kletno
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Kletno
50°15′40″N 16°51′49″E
Strona internetowa

Wejście do Jaskini Niedźwiedziej w Kletnie

Park linowy w Kletnie

Dom nr 13

Kamieniołom Kletno I

Kamieniołom Kletno II

Muzeum Ziemi w Kletnie

Kletno (dawniej niem. Klessengrund) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Stronie Śląskie.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Geografia

Kletno jest rzadko zabudowaną wsią rozciągającą się w krętej i głębokiej dolinie rzeki Kleśnicy. Od północy graniczy ze Starą Morawą i ciągnie się na przestrzeni około 4 km. W swojej końcowej części styka się z rezerwatem Jaskinia Niedźwiedzia i terenami będącymi dawniej obszarem odkrywkowej kopalni marmuru.

Dolina rozgranicza dwa pasma górskie, które są rozłogami Śnieżnika (1425 m n.p.m.) i wchodzą w skład Masywu Śnieżnika. Pasmo wschodnie tworzą góry o nazwach Stroma, Porębek i Młyńsko. Pasmo zachodnie zaczyna się od części grzbietu Żmijowca i prowadzi dalej przez Rudkę, Janowiec i Krzyżnik. Powyżej wsi dolina Kleśnicy zwęża się w tzw. „gęsią gardziel” wiodącą ku szczytowi Śnieżnika.

Geologia

Kletno leży na obszarze jednostki geologicznej nazywanej Metamorfikiem Lądka i Śnieżnika. Jest ona bardzo starą formacją, datowaną na 570 mln lat i zaliczaną do przełomu proterozoiku i paleozoiku. Wydobywano tu od średniowiecza rudy żelaza, srebra, fluoryt, a nawet rudy uranu i złoto.

Dolina jest wycięta w skałach metamorficznych, tzw. łupkach łyszczykowych, gnejsach i paragnejsach, w których występują erlany i soczewy marmuru. Na Stromej występują kwarcyty, które tworzą skałki. Inne skałki – zbudowane z łupków łyszczykowych – występują na Młyńsku.

W miejscach styku odmiennych rodzajów skał występują rudy żelaza (magnetyt, limonit, syderyt i sferosyderyt) oraz ołowiu (galena), a nawet miedzi. W skałach we wnętrzu Żmijowca prowadzono głęboką penetrację w celu pozyskania fluorytu oraz występującej w jego sąsiedztwie blendy smolistej, czyli rudy uranu. W sumie na stosunkowo niewielkim obszarze doliczono się prawie 50 pierwiastków tworzących blisko 60 minerałów.

Występowanie wapieni krystalicznych (marmurów), które są skałami rozpuszczalnymi w wodzie, jest przyczyną zjawisk krasowymi. Należy do nich Jaskinia Niedźwiedzia o ponad 1000 metrowej długości chodników. Nie jest to jedyna jaskinia w okolicy. Obserwuje się tu także liczne ponory i wywierzyska. Część wód podziemnych z okolic Kletna wypływa po południowej stronie granicy – w dolinie Morawy.

Teren wsi był dawniej miejscem bardzo różnorodnych eksploracji górniczych, a obecnie jest celem licznych wypraw poszukiwaczy minerałów. Zawdzięcza się to urozmaiconej budowie geologicznej.

Przyroda

Potok Kleśnica w Kletnie

Stoki są tu dość mocno zalesione tworząc specyficzny nastrój bujnej zieleni. Las schodzi miejscami aż do rzeki. Drzewa to głównie świerki z domieszką modrzewi, buków i jaworów tworzących piętro regla dolnego. Na dnie doliny przeważają drzewa liściaste, które jesienią nadają jej szczególnego kolorytu.

Okolica może się poszczycić ostępami, w których występuje zwierzyna płowa. Tylko tutaj w Polsce, poza Tatrami, można spotkać kozice. Nie są rzadkością jelenie, sarny i muflony. Z ptactwa warto wymienić czeczotkę oraz pluszcza. Tego drugiego można łatwo znaleźć w potoku Kleśnica powyżej Jaskini Niedźwiedziej, jak wykonuje efektowne skoki do wody połączone z zabawnym tańcem na kamieniach. Obserwowano tu także przeloty bociana czarnego. Herpentolodzy wspominają o występowaniu w okolicy stanowisk salamandry oraz o interesującym ekosystemie płazów na terenie starego wyrobiska kamieniołomów marmurów. Z ciekawostek – w okolicy Młyńska w lesie żyje zdziczała para kóz domowych, a w górnej części wsi zaobserwowano wiewiórki o nietypowym dwubarwnym umaszczeniu.

Ochrona przyrody

Cała wieś, jak i jej okolice leżą w całości na obszarze Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. W bezpośrednim sąsiedztwie umiejscowione są dwa rezerwaty przyrody. Pierwszym z nich jest wspomniana już „Jaskinia Niedźwiedzia” wraz z leśną otuliną, przez którą prowadzą przyrodnicze ścieżki dydaktyczne. Drugi rezerwat obejmuje szczyt Śnieżnika i chroni znajdującą się tam haliznę z endemiczną roślinnością górską.

Klimat

Ciekawą własnością mikroklimatu okolic Kletna są dwa zjawiska. Pierwszy to zupełny brak jednej pory roku, a mianowicie lata (definiowanego roku jako okres, w którym przez minimum 15 dni temperatura nie spada poniżej +15 °C), co jest dość typowe dla okolic górskich znajdujących się powyżej 550 m n.p.m.

Drugim zjawiskiem jest wyjątkowa zaciszność doliny Kleśnicy w okresach, w których w całej okolicy występują nawet bardzo silne wiatry. Sprzyja temu głębokość doliny oraz osłonięcie jej od południa, zachodu i wschodu wysokim masywem górskim. Względnie wysoka wilgotność oraz duże dobowe wahania temperatury, zwłaszcza w pogodne dni, to także typowe cechy klimatu górskiego.

W Kletnie w pobliżu Jaskini Niedźwiedziej usytuowane jest meteorologiczna stacja pomiarowa Uniwersytetu Wrocławskiego.

Historia

Przypuszczalne początki w XIV wieku

Osadnictwo na terenie dzisiejszego Kletna najpewniej związane było z wydobyciem i wytopem rud żelaza. Na ten okres datuje się istnienie u wylotu doliny jednej z najstarszych kuźnic w okolicy. W dolinie Kleśnicy zapewne znajdowały się złoża, z których wydobywano surowiec.

Na terenie, który pokrywa się z dzisiejszym obszarem gmin Stronie Śląskie i Lądek-Zdrój, istniało dawniej samodzielne państewko feudalne ze stolicą na zamku Karpień. Przypuszcza się, że już wtedy musiała tu istnieć osada górników lub hutników, jednakże brak na to dowodów. W dokumencie z 1347 r. wymienia się „die Clesse”, jako jedną z części państewka. Nazwa miejsca, pochodzi od słowa „Klesse”, które mogło oznaczać wtedy narzędzie i miejsce do rozdrabniania rudy. Mogła ona pierwotnie być stosowana do nazwy samej kuźnicy, później potoku lub doliny w jego pobliżu.

Pewne przypuszczenia, co do istnienia osady już w XIII w. wysnuwa się na pewnej przesłance. Otóż znany jest z dokumentów poeta kłodzki Dietrich von der Glesse. Żył w latach 1209–1291, co mogłoby świadczyć o tak wczesnym istnieniu wsi lub osady o tej nazwie.

W końcu XV w. w dokumentach pojawia się pierwsza konkretna wzmianka o tym terenie i kuźnicy. Dokumenty dotyczą Nicolasa Bechmana i Veroniki Bechman ze Świdnicy i mowa w nich o tym, że Nicolas sprzedał kopalnię w Kletnie niejakiemu Boranowi w 1483 r. Zaś w dokumencie z 1492 r. Veronika Bechman zrzeka się praw do kuźnicy żelaza.

Najpewniej powstanie samego Kletna można datować na lata 1550–1560 w okresie, gdy na nieodległym terenie zakładano wieś Bolesławów (Wilhelmsthal) w związku z rozwojem tam górnictwa i hutnictwa. Wieś założono w dobrach kameralnych.

Kuźnicę u wylotu doliny Kleśnicy w 1501 r. hrabia kłodzki Ulryk von Hardeck sprzedał K. Weidlichowi. W 1520 r. istniała w Kletnie sztolnia Sankt Paul, a w 1521 Sankt Jacob (sztolnia odwadniająca), nadana przez hrabiego książętom ziębickim. Eksploatacja nie trwała jednak długo. Bardziej opłacalne stały się poszukiwania złóż rud srebra. Wiadomo, że w 1577 r. zaczęto wydobywać tu srebronośną galenę w kopalni o nazwie Dunkelstollen (dosł. Mroczna Sztolnia) należącej do założyciela Bolesławowa, Wilhelma von Oppersdorfa. Z 1606 r. zachowała się wzmianka o istnieniu huty w samym Kletnie. W latach 70. XVI w. działała tu także kopalnia „Sankt Johan” wydobywająca rudę żelaza.

Upadek górnictwa po wojnie trzydziestoletniej

Spustoszenie całej ziemi kłodzkiej przyniosły wojny na tle religijnym prowadzone w latach 1618–1648, a zwłaszcza rabunki dokonywane przez przechodzącą armię szwedzką. Dotyczyło to również okolic Kletna. Po zawarciu pokoju, mimo podejmowanych prób, gospodarka oparta na wydobyciu surowców nie przynosiła już takich zysków, jak wcześniej. W 1661 r. otwarto jeszcze kopalnię miedzi na potrzeby huty w Starej Morawie. Pod koniec XVII w. można mówić już o faktycznym upadku górnictwa i hutnictwa. W 1684 r. okoliczne dobra stały się własnością hrabiego von Althanna z Międzylesia. Wieś Kletno, wówczas Klessengrundt, była już typowo rolniczą, małą osadą.

Rozwój w wieku XVIII i XIX

Kletno stało się częścią dużej posiadłości zwanej kluczem strońskim. Po Althannie w 1747 r. klucz kupił hr. Georg Olivier von Wallis . Mieszkało tu wtedy 20 chałupników i zagrodników, była więc to niewielka osada. W 1765 r. mowa jest już o jednym kmieciu, 24 zagrodnikach i czterech chałupnikach. W 22 lata później odnotowano istnienie kamieniołomu wapieni krystalicznych oraz zamieszkiwanie wsi przez 32 zagrodników i chałupników.

O niewielkim rozwoju w początkach XIX w. świadczy powstanie ok. 1830 r. kolonii Neu Klessengrund (Klecienko) w okolicy dzisiejszego rozdroża na Sienną. Właścicielem dóbr stał się hrabia von Mutius, od którego cały klucz stroński odkupiła królewna Marianna Orańska. Gospodarczy rozwój, budowa wielu dróg, wykształcanie się miejscowości letniskowych i zwiększający się ruch turystyczny. Z inicjatywy Marianny Orańskiej powstała m.in. droga na Śnieżnik wiodąca przez Kletno.

W 1840 r. w Kletnie były 44 budynki, 2 młyny wodne, 3 tartaki oraz potażarnia. Wieś żyła głównie z lasu i eksploatacji złóż marmuru. Wiadomo również o powierzchniowym pozyskiwaniu fluorytu w latach 1855–1866. W II poł. XIX w. Kletno zaczęło funkcjonować także jako letnisko. Zachwycano się tu krajobrazem górskim i przyrodą. Na potrzeby turystów pracowała gospoda, a w Neu Klessengrund postawiono nawet kaplicę (dotrwała do 1969 r.). W roku 1839 przeprowadzono inwentaryzację starych wyrobisk. Pozwoliło to na wydobywanie do 1893 r. hematytowej rudy żelaza. W 1895 r. przez zaledwie jeden rok, kopano jeszcze rudę miedzi.

Lata międzywojenne

Kletno nabrało popularności jako wieś letniskowa. Hotel Kaiserruh, pensjonat Villa Agnes (obecna leśniczówka), schronisko młodzieżowe, dwie gospody i kwatery prywatne obsługiwały całkiem sporą liczbę turystów. W 1937 r. zanotowano, że wieś dysponuje 75 miejscami noclegowymi. Powstała nawet skocznia narciarska.

Chociaż w pobliskich kamieniołomach marmuru natrafiano od czasu do czasu na jaskinie, to jednak były odstrzeliwane i nie stanowiły atrakcji turystycznej. Jedna z nich, o długości ok. 30 m, przetrwała do 1956 r.

Lata powojenne

Tuż po II wojnie światowej i osiedleniu się tu ludności polskiej, Kletno było wsią rolniczą. Mieszkańcy utrzymywali się również z lasu oraz kamieniołomu marmuru eksploatowanego na niewielka skalę. Duża część zabudowy wsi popadła w kompletną ruinę lub została rozszabrowana.

W 1948 r. rozpoczęto w polskich Sudetach prace poszukiwawcze złóż uranu. Całość była finansowana i prowadzona przez służby geologiczne Związku Radzieckiego. W lecie tego roku w Kletnie dokonano obiecujących odkryć. W lipcu w hałdzie starej sztolni Sankt Paul odkryto podwyższoną radioaktywność typu gamma i okruszcowanie uranowe. Już w kilka miesięcy później rozpoczęto pozyskiwanie z niej rud uranu. Wkrótce złoże okazało się być coraz słabiej opłacalne i w końcu marca 1953 zaprzestano eksploatacji oraz dalszych poszukiwań. Od 1953 r. przez kilka następnych lat pozyskiwano tu jeszcze fluoryt. W 1958 r. i tę kopalnię zlikwidowano.

Od maja 1958 r. ruszyła w Kletnie eksploatacja na dużą skalę pobliskich złóż marmurów przez Bystrzyckie Zakłady Kamienia Budowlanego. Prace prowadzono metodą odkrywkową. Do wykorzystywanego już od dawna złoża „Biała Marianna” w wyrobisku Kletno I dołączyło w 1959 złoże Kletno II, a w 1965 Kletno III.

Odkrycie jaskiń i rozwój turystyczny wsi

W październiku 1966 r. w czołowej ścianie nowo założonego kamieniołomu Kletno III wykonano odstrzał, po którym odsłoniła się głęboka szczelina, a z osuwającej się ziemi wydobyto liczne kości dużych zwierząt. O odkryciu zostali powiadomieni naukowcy z Uniwersytetu Wrocławskiego. Zaprzestano eksploatacji marmuru w tym rejonie Kletna i zabezpieczono otwór. Dzięki staraniom badaczy jaskinia stała się najpierw pomnikiem przyrody, a od 1977 r. objęto ją wraz z przyległościami ochroną rezerwatową. Jaskinia swoją nazwę zyskała od niedźwiedzia jaskiniowego, którego kości dominowały z paleontologicznych znaleziskach.

Wartość naukowa i przyrodnicza jaskini okazała się na tyle duża, że ostatecznie zaprzestano w Kletnie prowadzenia robót górniczych. Najpierw zamknięto łom Kletno II, włączając go do granic rezerwatu a ostatecznie w 1993 r. również Kletno I. Równolegle z badaniami i penetracją podziemnych korytarzy rozpoczęto starania o udostępnienie jej do zwiedzania. W roku 1983 otwarto trasę turystyczną prowadzącą przez środkowe partie jaskini. Postawiono pawilon u jej wejścia, wytyczono parkingi i wyremontowano drogę. Od tego czasu systematycznie wzrastała turystyczna popularność Kletna i całej gminy. Pierwszym opiekunem i przewodnikiem turystycznym po jaskini był mieszkaniec Kletna – Jakub Sądej.

W latach 70. w rejonie Stronia Śląskiego planowano zlokalizowanie dużej inwestycji turystycznej pod nazwą „drugie Zakopane”. W Kletnie miały powstać wyciągi oraz podziemne sanatorium radonowe. Projekty spaliły jednak na panewce, zanim zdążono uruchomić jakiekolwiek budowy. W 1977 r. okolice Kletna objął Śnieżnicki Park Krajobrazowy.

Bibliografia

• Dorota Kawińska-Domurad: Kletno. W: Janusz Laska, Mieczysław Kowalcze: Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej. T. 2 (K–M). Kłodzko-Nowa Ruda: Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, 2009, s. 51–53. ISBN 978-83-60478-08-0..
• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 . Brak numerów stron w książce
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 16: Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1993, ISBN 83-7005-341-6.
• HenrykH. Grzybowski HenrykH., Właściciele pałacu na Wolanach i zaskakujące losy ich potomków…, „Ziemia Kłodzka”, 187, Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, 2009, s. 23–30, ISSN 1234-9208, OCLC 1234–9208  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa wsi
• Serwis trasy turystycznej w starej kopalni uranu
• Kopalnia Uranu w Kletnie. Podziemna Trasa Turystyczno-Edukacyjna, zdjęcia, opis, dojazd. latawce.netstrefa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-18)].
• Kopalnia uranu Kletno-Kopaliny:
  • kwiecień 2006
  • wrzesień 2006