Pałac Kazimierzowski w Warszawie
 nr rej. 243/1 z 1 lipca 1965
| |
 Pałac Kazimierzowski, fragment fasady frontowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku |
pałac |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Inwestor |
Władysław IV Waza |
| Rozpoczęcie budowy |
1637 |
| Ukończenie budowy |
1642 |
| Zniszczono |
1656, 1695, 1944 |
| Odbudowano |
1660, 1737–1739, 1954 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele |
Jan II Kazimierz Waza, Aleksander Józef Sułkowski, Stanisław August Poniatowski |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′26,3″N 21°01′12,9″E/52,240639 21,020250
| |
Pałac Kazimierzowski – pałac w Warszawie, znajdujący się na terenie kampusu centralnego Uniwersytetu Warszawskiego przy ul. Krakowskie Przedmieście 26/28.
Zbudowany w latach 1637–1641, w latach 1765–1794 siedziba Szkoły Rycerskiej, od 1824 roku Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie siedziba rektoratu tej uczelni.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pałac, obecnie noszący nazwę Kazimierzowski, został wzniesiony w latach 1637–1642[1] z inicjatywy króla Władysława IV na terenie dawnego dworu, folwarku i zwierzyńca książąt mazowieckich[2] jako pałac letni Villa Regia, według projektu włoskiego architekta, Giovanniego Trevano, w stylu wczesnego baroku[3]. Król odziedziczył tę nieruchomość w spadku po śmierci swojej ciotki Anny Wazówny[2].
Po śmierci króla Władysława IV pałac został przebudowany przez Jana Kazimierza w roku 1652, ale w 1656 roku został zniszczony przez wojska szwedzkie w czasie ich najazdu na Polskę. Z pałacu Władysława IV zachowały się mury magistralne pierwotnego korpusu, dwie wieże i wieżowe ryzality. Zniszczeniu uległy loggia frontowa ze schodami, loggia od Wisły i dachy[1].
W 1660 roku pałac został wyremontowany, w uproszczonej formie bez attyki i z loggią frontową w nowym kształcie, według projektu Izydora Affaita starszego[1] lub Tytusa Burattiniego. Został nazwany pałacem Kazimierzowskim od imienia króla Jana Kazimierza[4][5], dla którego pałac ten stał się ulubioną siedzibą. Przed abdykacją Jan Kazimierz podarował pałac swojej żonie Ludwice Marii Gonzadze. Po jej śmierci w 1667 roku, stał się własnością jej siostry, żony Henryka II de Guise, Anny Marii Gonzagi de Clèves-Nevers (starszej siostry żony króla). Od niej w 1678 roku kupił pałac król Jan III Sobieski. W 1690 roku przekazał go synowi Jakubowi Ludwikowi[1]. W dniu 29 grudniu 1695 roku budynek został poważnie zniszczony przez pożar, który wybuchł w pokoju podskarbiego Wretta[1]. Do 1727 roku pałacu nie odbudowano.
Od 1727 roku własność króla Augusta II Mocnego[1]. W tym okresie powstała brama wjazdowa od strony ul. Krakowskie Przedmieście, a na dziedzińcu osiem budynków koszarowych poprzecznie do fasady pałacu. W latach 1727–1733 architekci sascy Jan Deybel i Jan Jauch, na zlecenie króla Augusta II, wykonali kilka wersji projektu przebudowy pałacu w duchu późnego baroku, ale projekty te nie zostały zrealizowane[6].
W 1735 roku stał się własnością hrabiego Aleksandra Sułkowskiego. Powstały tam cegielnia, fabryka pieców i browar, a w latach 1737–1739 przebudował on pałac prawdopodobnie według projektu Jana Zygmunta Deybla i Joachima Daniela Jaucha.
W roku 1765 lub 1766 nowym właścicielem został Stanisław August Poniatowski, który ulokował tu Korpus Kadetów Szkoły Rycerskiej, po przebudowie wnętrz przez Dominika Merliniego. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku szkoła ta została zniesiona.
W 1814 roku pożar zniszczył saskie budynki koszar przed pałacem i w 1816 roku na ich miejscu powstały początkowo dwa boczne pawilony projektu Jakuba Kubickiego. W tym też roku pałac stał się siedzibą Uniwersytetu Warszawskiego. Jednocześnie od 1817 do 1831 roku mieściło się w nim Liceum Warszawskie. W latach 1818–1822 nastąpiła rozbudowa o dwa równoległe do Krakowskiego Przedmieścia pawilony projektu Michała Kado.
W 1824 roku pałac został gruntownie przebudowany w stylu klasycystycznym według projektu prawdopodobnie Hilarego Szpilowskiego i Wacława Ritschela. W tym czasie powstały kolejne dwa pawilony przy samym budynku pałacu – północny i południowy. Następnie w latach 1840–1841 kolejny pawilon projektu Antonia Corazziego, pierwotnie przeznaczony na siedzibę gimnazjum realnego, później Szkoły Głównej. W 1844 roku rozebrano kopułę z orłem[6]. Około roku 1863 przebudowano pawilony według projektów Antoniego Sulimowskiego.
W latach 1891–1894 na dziedzińcu pałacu, pomiędzy bramą od strony Krakowskiego Przedmieścia a korpusem pałacu, powstał gmach Biblioteki projektu Antoniego Jabłońskiego-Jasieńczyka i Stefana Szyllera, a w 1910 roku – nowa brama wjazdowa.
W latach 1929–1931 dokonano przebudowy gmachu biblioteki, a w roku 1930 wzniesiony został gmach Auditorium Maximum według projektu Aleksandra Bojemskiego. W okresie II wojny światowej pałac został zniszczony wraz z innymi budynkami uniwersyteckimi – ucierpiał zarówno w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku[7], jak i w czasie powstania warszawskiego[8]. Zniszczenia budynku oszacowano na ok. 50%[9].
Po wojnie został odbudowany w latach 1945–1954 według projektu Piotra Biegańskiego[10]. Odbudowa całego zespołu zakończyła się w 1960 roku[10].
Pałac jest siedzibą rektoratu Uniwersytetu Warszawskiego[10].
Inne informacje
[edytuj | edytuj kod]- Na skarpie za pałacem znajduje się trzytonowa armata upamiętniająca udział studentów w walkach o niepodległość Polski w latach 1918–1920[11].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Villa Regia, fragment panoramy Dahlbergha z 1656 roku -
Makieta Villa Regia -
Pałac Sułkowskich ok. 1724 roku – projekt przebudowy głównej fasady -
Widok pałacu od północy w 1773 roku -
Zygmunt Vogel, Pałac Kadetów, 1785 -
Pałac po przebudowie wg projektu z 1823 roku. Stan około 1845 roku -
Pałac przed 1939 rokiem
_03.jpg)
_01.jpg)
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Tadeusz Bernatowicz, Architektoniczne transformacje Villa Regia w czasach Wazów, "Kronika Zamkowa" 2022, nr 9 (75), s. 81-111. [online] [dostęp 2024-06-02].
- ↑ a b Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 8. ISBN 83-7005-191-X.
- ↑ Mógł też powstać z inicjatywy króla Zygmunta III Wazy.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Warszawa. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1952, s. 70.
- ↑ Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Przewodnik po Warszawie. Z planem miasta ozdobionym 10cią rycinami na stali. Warszawa: Główny Skład w Kantorze Drukarni Gazety Codziennej, 1857, s. 36.
- ↑ a b https://www.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2020/04/przewodnik-po-zabytkach.wyd_.3-2012.pdf
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 268.
- ↑ W czasie powstania teren Uniwersytetu zajmowali Niemcy – m.in. 23 sierpnia i 2 września 1944 w ataku powstańców na Uniwersytet brał udział samochód pancerny Kubuś.
- ↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 80.
- ↑ a b c Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 52. ISBN 83-223-2047-7.
- ↑ Robert Gawkowski: Powroty uniwersyteckiej armaty. „Uniwersytet Warszawski”, uw.edu.pl, kwiecień 2004. s. 24-25. [dostęp 2013-01-30].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Architektura przedwojennej Warszawy Pałac Kazimierzowski
- Archiwalne widoki pałacu w bibliotece Polona