Dijital Dünyada Metaverse

Kişisel Verileri Koruma Kurumu, 23 Şubat 2022 tarihinde gerçekleştirdiği Çarşamba Seminerinde, son zamanlarda ismini sıklıkla duyduğumuz “Metaverse” kavramına ve meta evreni hakkında merak edilen bazı önemli unsurlara değinmiştir.  

A. META EVRENİNİN HAYATIMIZA GİRİŞİ

Metaverse kavramı, “meta” ve “universe” şeklinde iki ayrı kelimeden türemiştir. Meta; üstün anlamına gelirken, universe; İngilizcede evren anlamına gelmektedir. Bir başka deyişle, kelime anlamı “meta evren” olarak karşımıza çıkmaktadır.

Fiziki dünya dışındaki farklı bir dünyada, dijital gerçeklikte sosyalleşme fikri 1960’larda ve 1990’da filmlerle ve oyunlarla hayatımıza girmeye başlamıştır. Günümüzde ise, teknolojik gelişmeler ışığında gündemimizi daha fazla işgal etmeye başladığı aşikardır.

Bunun altında yatan asıl sebep; fiziki dünyanın yaşanamayacak bir yer haline gelmeye başlaması ve fiziksel dünyada yaşanılması mümkün olmayan güzelliklerden kolayca sanal gerçeklik dünyasında faydalanabilme amacıdır. İnsanların dilediği gibi görünüp, istedikleri şeyleri kolayca yapabilme fırsatı bulabilecekleri bir evren sunmaktadır. Mesela, fiziksel olarak Paris’te bulunması mümkün olmayan bir kişi, bir çeşit meta evren aracılığıyla Paris’in sokaklarında dolaşabilecektir.

İnsanlığın maddi değerler açısından sanallaşmaya başlamasına verilebilecek önemli örneklerden biri “Bitcoin” kavramıdır. Elle tutulabilir maddi değerler kapsamında paraların, altınların yerine bu değerlerin sanal dünyada biriktirmeye başlanması, maddi açıdan sanallaşmaya yönelik atılan büyük bir adımdır. Bunun akabinde, yaşantılar ve sosyalleşme alanlarının da sanallaşması söz konusu olmaktadır. Mesela, “metamobility” kavramı, otonom araçlar gibi bir yerden bir yere hareket eden, fiziksel dünyadaki işlerine yetişmeye çalışan bir bireyin aynı zamandaki bir meta evrendeki varlığını devam ettirebilmesi anlamına gelmektedir. Örneğin, bir iş insanı araba kullanırken aynı zamanda meta evrendeki bir toplantısına girebilmektedir. Bu amaca hizmet edilebilmesi için özel gözlükler ve özel yelekler tasarlanmıştır. Bu yeleğin giyilmesiyle, kişi meta evreninde bulunabilecek ve duyu organları aracılığıyla bu evreni ve evrendeki avatarları hissedebilme özelliği kazanabilecektir. Bu durum, insanların gerçeklik algılarının değişmesi anlamına gelmektedir. Bu sistemlerin iyi işleyebilmesi için güçlü bir alt yapıya ihtiyaç duyulmaktadır. Alt yapıdan sonra, doğru cihazlara ihtiyacın önemi ortaya çıkmaktadır. Bu cihazların çeşitliliği arttıkça, meta evrenlerde o kadar fazla deneyim yaşayabilme imkanını sunulabilmektedir.

B. META EVRENE GENEL BAKIŞ

a. Para Birimi

Basit bir örneklemeyle, meta evrende alışveriş yapılacağı zaman, oluşturulan avatarı giydirmek için para harcanması gerekmektedir.

Bu noktada akıllara gelen soru,  hangi para biriminin kullanılacağıdır. Her meta evrenin kendi coini, kripto parası bulunmaktadır. Kişi, hangi meta evrendeyse, orada geçerli olan kripto para üzerinden harcama yapabilecektir.

Bulunduğu meta evreninin parasını kazabilmek için ise o evrende verilen görevleri yerine getirmesi gerekmektedir. Örneğin, bir avatara hiç kimsenin giymediği bir ceketin giydirilmek istenirse veya çok farklı bir tarzda olması istenirse, NFT (“Non Fungible Token”) ceketi tercih edilebilecektir. Bununla birlikte, birçok ünlü tasarımcı ürünlerinin meta evrenlere uyarlanabilmesi açısından çalışmalara geçmiştir. Nike gibi büyük markalar ise meta evrenlerde kendilerini taşıyabilecek tasarımcılar aradıklarını sosyal platformlar üzerinden duyurmuştur.

b. Arsa Değeri

Hangi meta evrenin ve arsasının daha avantajlı olduğu konusu, insanların en revaçta olan sosyal medya uygulamasını kullanma sebebiyle paralellik göstermektedir. Hangi meta evrende toplum daha ağırlıklı bulunursa ve sosyallik sağlarsa o evren daha kıymetli olacaktır.

c. Hukuki Tartışmalar

Hak ve adalet kavramları fiziki dünyadan farklılık göstermektedir. Herhangi bir kanunun varlığından bahsedilmesi mümkün görünmemektedir. Bunun sebebi, tek bir meta evren olmaması veya meta evrende bulunan avatar sahiplerinin aynı ülkeden olmama ihtimalidir. Örneğin, bir avatarı yaratmak için zaman ve para harcandığı varsayımında; üçüncü bir kişinin ilgili avatarı yok etmesi veya üçüncü kişinin taciz ettiği iddiasıyla şikayetçi olunması durumunda, cezai süreç hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Buna bağlı olarak, avatarlara yönelik oluşan suç unsurunun, cezai çerçevede nasıl işleyeceği konusunda tartışmalar devam etmektedir.

d. Avatar

Avatarlar, bulunulan meta evrenlerde insanları temsil eden dijital eşlerdir. Dijital eş kavramı ilk olarak makineler için ortaya çıkmıştır. Fabrikadaki bir makinenin dijital eşi yapılarak kontrol edilmiş, makinenin arızalanacağı zamanı önceden bilinebilmiş ve ne zaman hatalı ürün yapabileceğini tespit edilmiştir. Bu gelişmenin ışığında, 2015’ten sonra bir bireyin dijital eşi çıkarılabilir mi sorusu ortaya çıkmıştır ve bu tarih itibariyle bireylerin satın alma alışkanlıkları dijital eşlerinin oluşturulmaya başlamasıyla kontrol edilmeye başlanmıştır. Stratejik olarak, bir bireyin satın alma alışkanlıkları tespit edilerek karşısına doğru reklamlar çıkarıldığı görülmüştür. Gelinen gün itibarıyla, insanların medikal dijital eşlerinin dahi oluşturulduğu ve sağlıklarının takip edebilmesine imkan vermesi söz konusu olmuştur.

e. Kişisel Veriler

Bu durumlar göz önünde bulundurulduğunda, Metaverse’in, bir canlı veri deposu olacağı da rahatça söylenebilmektedir. Fiziksel dünyada insanlardan toplanan veriler sınırlı sayıdadır. Ayrıca, insanların mimikleri, istekleri, hareketleri her an kontrol edebilmesi mümkün olmadığı gibi, hukuka aykırılık da teşkil etmektedir. Ancak meta evrende en ufak bir mimik bile sistem üzerinden kontrol edilebilecek teknolojidedir.

Gerçek olarak kabul edilebilecek bir dijital dünya girildiğinde her türlü veriye ulaşım sağlanabilmesi, yapay zekanın insanı anlayabilmesinin en temel yoludur. Hangi Metaverse’in seçilmesi gerektiği konusunda, hangi şirkete verilerinizi emanet etmek istediğinizle aynı cevaba tekabül etmektedir.

f. Nesnelerin İnterneti – Her Şeyin İnterneti – Davranışların İnterneti

“Nesnelerin interneti” diye bir kavramın varlığı bilinmektedir. Bu kavrama bağlı olarak, nesnelerin bireylere daha kaliteli bir yaşam sürmeleri açısından gün içerisinde durumlarla ilgili bildirim göndermelerinden ibarettir. Örneğin, bir bardağın tozlu olduğunu ve ondan su içilmemesi gerektiğini bireye bildirmektedir. Bu kavramdan sonra “IoE” yani “her şeyin interneti” kavramı ortaya çıkmıştır. Her şeyin internetiyle amaçlanan, modellenebilen tüm dünyanın dijitale aktarılmasıdır Günümüzde ortaya çıkan yeni kavram ise “IoB” yani “davranışların interneti” kavramıdır. Buna yeni nesil internet tanımlaması yapılmaktadır. Yani insanların davranışlarıyla ve seçimleriyle şekillenen bir hikâyenin dijitale aktarılması olarak anlaşılmaktadır.

g. Şüphe Olgusu

Metaverse’in hayatımızda yer almaya başlamasıyla doğruluk ve gerçeklik konusunda da büyük bir şüphenin ortaya çıkacağı tahmin edilmektedir. İnternette okunan veya edinilen bilgilerin doğruluğu konusunda bile şüpheye düşülürken, meta evrenindeki şüphenin boyutu göz ardı edilemez bir ihtimaldir. Şüphe duyulan bir bilgi, meta evrenindeki bir avatara sorulduğunda, onun gerçek bir kişi olması bile şüpheliyken, yönlendirmesinin doğru olma ihtimalini de tekrar değerlendirmek gerekmektedir.

C. SONUÇ

Bütün bu özellikler dikkate alındığında oldukça farklı bir gerçekliğin günlük yaşama girmekte olduğu görülmektedir. Bu alana yapılan yatırımların oldukça ciddi olması nedeniyle “internetin yaratıcı geleceği” olarak adlandırılması mümkün olacaktır. Metaverse’in sosyal ve ekonomik fırsatlara ulaşmayı mümkün hale getirecek potansiyele sahip olduğu şimdiden görülmektedir. Metaverse’nin toplum yaşamına getirecekleri bilinmemekle birlikte, insan etkileşimi üzerindeki sonuçları da merakla beklenmektedir.

Öğr. Stj. Meriç Ekin Pehlivan