"Geçim ile Seçim Arasında: Asgari Ücrette Zorlu Pazarlıklar Başlıyor"

Bir yılın daha sonuna yaklaşırken asgari ücret tartışmaları başladı. Her ne kadar henüz erken dönemde , tarafların taleplerini dile getiriyor, olası çözümler tartışılıyor. Görünen o ki, bu yılki asgari ücret görüşmeleri, önceki yıllara kıyasla çok daha fazla çetin geçecek. Rakamlar ve pazarlıklar için zorlu bir süreç bekliyor.

Asgari ücreti aslında iş dünyasında başlangıç seviyesi bir ücret olarak performans ve genellikle toplam ücret makasının %20'sini aşmaması gerektiği düşünülür. Ancak Türkiye gibi yüksek enflasyonla boğuşan tarzda, bu ücret ortalamasına doğru değişebiliyor. Nitekim pek çok çalışanın eline geçen asgari ücret, ortalama bir maaş haline gelebiliyor.

Hem veren hem alan

Bu süreçte çalışan daha fazla ücret isterken, işveren en düşük seviyede kalmayı arzuluyor. İki tarafına da kendine göre haklı nedenleri var. İşte bu noktada devreye alınan Asgari Ücret Tespit Komisyonu katılıyor. İşçi, işveren ve hükümet üyelerinden oluşan bu komisyonun uzun süreli görüşmeleri sonucu karar alınır ve nihai olarak Başkan tarafından onaylanır.

Çalışanların daha zamlı maaşlarını ellerinden almaması nedeniyle, enflasyon bu artışa eritmeye başlar. Asgari ücret artışının açıklandığı gibi, piyasada bu oran hızla fiyatlara yansıyor ve çalışanlar, henüz zamlı maaşlarını almadan alım gücünde kaybolmaya başlıyor. Diğer işverenler, artan üretim maliyetlerinden ve vergi yükünden şikayetçidir.

Stratejik Yapı

Yılbaşında ne kadar olur? Sistem, beklenen enflasyona göre zam yapmak yönünde. Ancak %17,5'lik bir artış performans beklentileri karşılanmıyor. Bu, mevcut 17.002 TL'lik asgari ücretin 20 bin TL'ye çıkacağı anlamına geliyor. Şu anda beklentiler, yeni ücretin 23 ila 25 bin TL arasında olacağı yönünde. Ücret 25 bin TL'ye çıkarsa, %47'lik bir zam işareti gelir ki bu rakam işverenler için oldukça yüksek bir artış.

Ne zaman belli olur? Komisyon Aralık ayında toplanacak ve yılın son haftasında yeni asgari ücret üzerinde bir uzlaşmaya varılması bekleniyor. Eğer bir uzlaşı sağlanamazsa, Cumhurbaşkanlığı sürece girer ve nihai kararı verir. Son yıllarda ise komisyonun değişmesinin ücretinin üzerine ek zam yapılması bir nevi gelenek haline gelmiş durumda. TÜSİAD'ın dönemle asgari ücrette iki kez artış gösterdiği, yeniden yılda bir kez yapılmaya başladığı görüldü.

Seçimle ilgili bir ilişki var mı?

Enflasyonun olduğu bir dönemde ücret artışları her zaman dikkatli bir şekilde ele alınmalı. Bugün için 17.002 TL olan asgari ücretin alım gücü TÜİK'e göre 12.514 TL'ye inmiş durumda. Aynı alım gücünün korunabilmesi için asgari ücretin 16.982 TL olması gerekiyor. ENAG'a göre alım gücü 11.382 TL'ye kadar düşmüş durumda, yani olması gereken ücret 25.398 TL.

Geçmişte, ne zaman seçim yaklaştıysa asgari ücrete yapılan zamlar oranları. 80'li yıllarda Özal döneminde seçim ekonomisiyle yüksek zamlar yapılırdı, ancak seçimden sonra bu zamlar çeşitli vergiler ve fiyat artışlarıyla geri alınırdı. 90'lı yıllarda bu durum değişmedi.

Günümüzde ise asgari ücrete yapılan zamların toplumsal refahına ve çalışma barışına etkisi büyük oranda enflasyon tarafından belirleniyor. Düşük enflasyon oranları, reklamsızlar daha fazla alım gücüne sahip olduklarında, yüksek enflasyon genişlemesi yapılan zamlar yalnızca geçici bir rahatlama sağlar.

Yakın geçmişte, genel seçimlerde asgari ücret yüksek zam yapılmasına rağmen, yerel seçimlerde düşük zamlar nedeniyle hükümet belediyeleri kaybedildi. Ancak mevcut dönemde, 2028 yılına kadar ne genel ne yerel seçimler var. Erken seçim de gündemde değil. Dolayısıyla, yaşamın asgari düzeyde olduğu ye büyük bir zam yapma kozu ortadan kalkmış durumda olması.

Son zamanlarda referandum tartışmaları da gündeme getiriliyor. Hükümet, “anayasa değişikliği için referanduma git, ya da zam beklentilerini düşür” mesajını veriyor olabilir. Yani halk, geçiş derdi ile seçim derdi arasında sıkışıp kalmış durumdaydı.

Sonuç olarak asgari ücret konusu her zaman olduğu gibi bu yıl da çetin açıklamalarla belirlenecek. Ücret artışı ne kadar yüksek olursa olsun, enflasyonun gölgesinde eriyen maaşlar, çalışanlar için büyük bir rahatlama sağlanamaz.

Dr. Ercan DEĞER