Kayaç Gazı (Shale Gas)

Son günlerde devamlı bir “Kayaç Gazı” (Shale Gas) konusu gündemde. Kayaç gazı nedir? Üretimi sanıldığı kadar kolay mıdır? Ucuz mudur? Bizde var mı? Bizde üretilebilir mi? Ne kadar üretilebilir? Çevreye etkisi ne olur?

Kayaç Gazı, doğalgaz'dır. “Kayaç Gazı” (ShaleGaz) ifadesi yerine “geleneksel olmayan yöntemle Doğalgaz üretimi” demek daha doğrudur. İnce tabakalı, organik maddece zengin, petrol ve gaz üretmeye uygun olan toprak yapıya “Shale” denir. “Shale Gas”, toprakaltı derin kayaçlar arasında kalan Kayaç Gazını alma yöntemidir.

Kayaç Gazı yanında Kayaç Petrolü (Shale Petroleum) da aynı metotlarla çıkarılır.

Kayaç Gazı ve Kaya Petrolü üretim teknolojisi yeni bir uygulama değildir. 1947 yılından beri ABD’de piyasa uygulaması vardır. Yakında ABD çok sayıda LNG terminali kuracak ve dünyanın en büyük gaz ihracatçılarından biri olacak. Zengin Shale Gas kaynakları dünya gaz piyasası fiyatlarını ve dengelerini değiştirecek.

Geleneksel doğalgaz yatakları, ham petrolden ayrı hacimlerde veya Yer altı ham petrol rezervleri üzerinde bulunur. Kayaç Gazı (Shale Gas) ise geçirimsiz toprak kayaçların içinde sıkışmış gaz hacimleridir. ”Yatay Kuyu (Horizontal Drilling)” ve “Hidrolik Çatlatma (Hydraulic Fracturing)” teknolojilerinin geliştirilmesi ile ekonomik değer kazanmıştır.

Geleneksel yöntemlerle üretilen doğalgaz rezervleri dünyanın yaklaşık 60 yıllık ihtiyacına yeter. Geleneksel olmayan yöntemlerle üretilecek Kayaç Gazı ile bu süre 250 yıla çıkmaktadır. Çin'de 1.275 Trilyon ft3 (Tcf), ABD 862 Tcf görünür rezerve vardır, Türkiye’nin 15 Tcf Shale Gas rezervinin olduğu tahmin edilmektedir.

Kayaç Gazı (ShaleGas) teknolojisinde kullanılan yatay kuyular çevre doğal hayatı kaçınılmaz olarak etkiler. Kuyu kazılması ve hidrolik çatlatma sırasında kullanılan akışkan, %98 oranında kum ve yüzey suyundan, ve %1-2 oranındaki gerekli katkının ise kazım işlemi sırasında sürtünmeyi azaltacak kimyasallardan oluşur.

Çok derinlerde yapılan yeraltı hidrolik çatlatma yönteminde uygun teknolojiler kullanılırsa, kimyasalların yeraltı sularını kirletmesi mümkün değildir. Çünkü yaklaşık 3000 metre yeraltında kum ve kimyasalların basıldığı derinlik, en derin yeraltı suyu derinliğinden çok daha aşağıdadır. Her bir kuyunun kazılması süresince çok miktarda (yaklaşık 15-20 bin m3) su gerekir.

Kayaç Gazının Türkiye’de Güneydoğu Anadolu ve Trakya Bölgesi’nde olduğunu tahmin ediyoruz. Henüz ispatlanmış bir görünür rezerv yoktur. Görünür- ispatlanmış rezerv rakamları için çok sayıda sondaj kuyusu açmak gerekir. 1-2 sondaj kuyusuyla hemen kolay çabuk bir sonuça ulaşmak mümkün değildir, doğru olmaz.

DoğalGaz fiyatlarının Uluslar arası spot piyasalarda hızlı artışı, mevcut kaynaklardan yapılan üretimin azalışı, tükenişi, kolay erişilebilir geleneksel doğalgaz kaynakların azalması ve Kayaç Gazı üretim teknolojilerindeki yeni gelişmeler, Kayaç Gazı'na olan ilgiyi ve yatırım iştahını artırmıştır.

Ham petrol fiyatları Uluslar arası piyasalarda Kasım 2016 itibariyle varili (barrel) 46 ABD$ oldu. Ref. IndexMundi, Crude Oil (petroleum), Dated Brent, light blend 38 API, fob U.K., US Dollars per Barrel

Rus doğalgazının Kasım 2016 Almanya sınırı teslim fiyatı MMBTU için 3.96 ABD$ idi. Ref. IndexMundi. Natural Gas, Russian Natural Gas border price in Germany, US Dollars per Million Metric British Thermal Unit

Avrupa'ya sattıkları fiyatın altında bize satmadıklarına göre bizim için de şu andaki geçerli fiyat bu. Doğalgaza ihtiyaç duyduğumuz sürece doğal gaz fiyatlarının artması kesin. Maalesef çok ciddi bir şekilde dışa bağımlıyız.

Doğal Gaz ABD Henry Hub fiyatını da söyleyeyim. Kasım 2016 sonu itibariyle 1000 Sm3 için fiyat 136 ABD Dolar - veya 3.50 US Dolar/ MMBTU. ShaleGaz etkisi. Ref. IndexMundi Natural Gas, Natural Gas spot price at the Henry Hub terminal in Louisiana, US Dollars per Million Metric British Thermal Unit

2016 itibariyle Türkiye doğalgazda %98, petrolde %92 oranında dışarıya bağımlıdır. Cari açığının en önemli nedeni enerji açığı, yani ithal doğalgaz ve ithal kömürdür.

ABD'de yapılan yeni yasal düzenlemelerle Hidrolik Çatlatma yönteminin önü açıldı. ABD Kayaç Gazı üretimi 2005 yılında 14 Milyar Nm3 iken, 2011 yılında 241 Milyar Nm3 oldu. 2010 yılında dünyada açılan 15.467 kuyunun 15.240’ının ABD’de açıldı.

Kayaç Gazı üretimi için önce 3000-3500 metre derinlikte kuyu kazılıyor, sonra 1000-1500 metreye kadar yatay sondaj yapılıyor. Yatay sondaj boyunca kimyasal sıvı ve kum basılıyor, sonra 20-30 ayrı noktada yeraltı katman çatlatma yapılıyor, her bir çatlatmada 40-50 metrelik yeraltı katmanı çatlatılıyor, sonra ortaya çıkan Kayaç Gazı bu çatlaklardan kuyuya toplanıyor.

Suya/ Sıvıya katılan kum, oluşturulan çatlakları açık tutuyor. Yaklaşık 500 metre aralıklarla Kayaç Gazı üretim kuyuları açılabiliyor. Her bir Kayaç Gazı üretim sondaj kuyusunun yaklaşık ABD için geçerli bütçe fiyatının 200-500 bin ABD$ arasında olduğu tahmin ediliyor.

Kayaç Gazı (Shale Gas) üretim teknolojisinin çevre risklerini de bilelim:

Yüksek basınçtan dolayı mahallî küçük depremler oluşturabilir, büyüklerini tetikleyebilir. Sığ derinliklerde yapılacak çatlatmalarda kimyasalların içme suyuna karışma riski vardır. Yeraltına basılan- enjekte edilen suyun % 25-75 miktarı yüzeye geri dönüyor. Geri dönen bu kirli suyun yüzey içme- evsel kullanım sularına karışması tehlikesi vardır, ciddi kontroller yapılmazsa bu geri dönüş kirli sular çevre kirliliğine sebep olabilir.

ABD’nin Kayaç Gazı (Shale Gas) üretimi ile sağlayacağı fazla doğal gaz ile dünya gaz fiyatlarını etkileyebilir, ancak kısa vadede fiyatların çok düşeceğini beklemiyoruz. Çünkü ABD içinde kömür santralleri yerine gaz santrallerine yönelim başladı. Kömür santralleri kapanıyor, Kayaç Gazı fazlasını kullanacak daha fazla kombine çevrim santralleri devreye giriyor. Dışarı ihraç edecek gaz sınırlı. ABD içinde açılacak yeni kuyular için kuyu başı ortalama maliyetleri yükseldi. Artık 7 ABD$/MMBTU üzerinde ortalama üretim maliyetli yeni kuyuların ekonomik olma özellikleri yok.

Türkiye’de Shale Gas var mı? Var olduğunu tahmin ediyoruz, ancak net bilmiyoruz. Henüz ciddi sayıda güvenilir sonuçlar verecek sondaj yapmadık. Varsa bile çıkarılması ve piyasalarda kullanıma sunulması herhalde en az 8-10 yıl zaman alacak. Kayaç Gazının üretim kuyusundan pazara ulaşabilmesi için doğalgaz iletiminde ciddi yatırımlara ihtiyaç var. Bizim tahminimiz, bizim ürettiğimiz gaz 300 ABD$ /1000 m3’den az olmayacak bir fiyatla tüketiciye ulaşabilecek.

Yurdumuzda arama-üretim teknolojilerinin, sondaj kuleleri imalatının geliştirilmesi, ARGE çalışmalarının artırılması, İstanbul Tuzla, İzmir Aliağa, Antalya, Mersin gibi yerlerde denizaşırı (off-shore) aramalarına yönelik platform üretebilecek organize tersane bölgelerinin kurulması gerek,- derim.

Donald Trump'ın ABD Başkanlığı döneminde, yani önümüzdeki 4-8 yıl içinde Kayaç Gazının üretim miktarının artması, gaz fiyatının düşmesi, kombine çevrim santrallerine dönüşü ve daha çok kullanım bekleniyor. Öncelikle ABD'de ve sonra göreceli olarak fiyat düşen diğer ülkelerde kömürden doğalgaza geçiş olacak. Kömür, uluslararası piyasalarda daha ucuza daha çok satılacak. Karbon salınımı ve su buharı sera etkisi artacak. Yenilenebilir enerji yatırımları maalesef azalacak. Sonunda küresel ısınma artacak. Dikkat etmezsek bizim cari açık da artacak, bilesiniz, Slm ve saygılar

---

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

PRİNKİPO, 06 ARALIK 2016