Linux/Unix Sistemlerde Disk Yönetimi ve Temel Komutlar

Linux ve Unix sistemlerde disk yönetimi, sistem yöneticilerinin en temel görevlerinden biridir. Bu makalede, disk yönetiminde kullanılan temel komutları ve kullanım amaçlarını detaylı olarak inceleyeceğiz.

1. Disk Bilgisi ve İzleme

df -h # Disk kullanım durumu

du -h # Dizin boyutları

fdisk -l # Disk listesi

lsblk # Blok cihazları listesi

2. Disk Bölümlendirme

fdisk /dev/sda # Klasik bölümlendirme aracı

parted # Modern bölümlendirme aracı

gparted # Grafiksel bölümlendirme aracı

3. Dosya Sistemi İşlemleri

mkfs.ext4 # EXT4 dosya sistemi oluşturma

mkfs.xfs # XFS dosya sistemi oluşturma

mount # Disk bağlama

umount # Disk ayırma

LVM (Logical Volume Management)

1. Temel LVM Komutları

pvcreate        # Fiziksel hacim oluşturma
vgcreate        # Hacim grubu oluşturma
lvcreate        # Mantıksal hacim oluşturma        

2. LVM İzleme

pvs             # Fiziksel hacimleri listele
vgs             # Hacim gruplarını listele
lvs             # Mantıksal hacimleri listele        

Disk Performans Yönetimi

1. Performans İzleme

iostat          # I/O istatistikleri
iotop           # I/O kullanım monitörü
vmstat          # Sistem performans monitörü        

2. Disk Sağlığı

smartctl        # SMART disk bilgisi
badblocks       # Kötü sektör kontrolü
fsck            # Dosya sistemi kontrolü        

Disk Yedekleme ve Kurtarma

1. Yedekleme Komutları

dd              # Disk kopyalama
tar             # Arşivleme
rsync           # Dosya senkronizasyonu        

2. Kurtarma Araçları

testdisk        # Disk kurtarma
photorec        # Dosya kurtarma
ddrescue        # Hasarlı disk kurtarma        

1. Disk Kullanımını İzleme Komutları

df (Disk Free)        

df komutu, dosya sistemlerinin kullanım durumunu gösterir.

- df -h: İnsan tarafından okunabilir formatta (GB, MB) gösterir

- df -i: İnode kullanımını gösterir

- df -T: Dosya sistemi türünü gösterir

- df -l: Sadece yerel dosya sistemlerini gösterir

du (Disk Usage)        

du komutu, dizinlerin ve dosyaların disk kullanımını gösterir.

- du -h: İnsan tarafından okunabilir formatta gösterir

- du -s: Sadece toplam boyutu gösterir

- du -a: Tüm dosyaları gösterir

- du -c: Toplam boyutu en sonda gösterir

2. Disk Bölümlendirme Komutları

fdisk        

Klasik disk bölümlendirme aracı:

- fdisk -l: Tüm diskleri ve bölümlerini listeler

- fdisk /dev/sda: Belirtilen diski bölümlendirme için açar

parted        

Modern disk bölümlendirme aracı:

- parted -l: Tüm diskleri ve bölümlerini listeler

- parted /dev/sda print: Belirli bir diskin bölümlerini gösterir

- parted /dev/sda mkpart: Yeni bölüm oluşturur

gparted        

Grafiksel disk bölümlendirme aracı:

- gparted: Grafiksel arayüzü başlatır

3. Dosya Sistemi Yönetimi

### mkfs (Make Filesystem)

Dosya sistemi oluşturma:

- mkfs.ext4 /dev/sda1: ext4 dosya sistemi oluşturur

- mkfs.xfs /dev/sda2: XFS dosya sistemi oluşturur

- mkfs.btrfs /dev/sda3: BTRFS dosya sistemi oluşturur

mount/umount        

Disk bölümlerini bağlama ve ayırma:

- mount /dev/sda1 /mnt: Diski bağlar

- umount /mnt: Diski ayırır

- mount -a: fstab dosyasındaki tüm diskleri bağlar

4. Disk Sağlığı ve Performans

 smartctl        

Disk sağlığını kontrol etme:

- smartctl -a /dev/sda: Detaylı disk bilgilerini gösterir

- smartctl -H /dev/sda: Disk sağlık durumunu gösterir

iostat        

Disk I/O istatistikleri:

- iostat -x 1: Her saniye disk performans metriklerini gösterir

- iostat -m: MB cinsinden istatistikleri gösterir

fio        

Disk performans testi:

- fio --filename=/dev/sda --direct=1 --rw=randread: Rastgele okuma testi

- fio --filename=/dev/sda --direct=1 --rw=randwrite: Rastgele yazma testi

## 5. Disk Sorunları ve Çözümleri

### fsck (Filesystem Check)

Dosya sistemi kontrolü ve onarımı:

- fsck /dev/sda1: Dosya sistemini kontrol eder

- fsck -f /dev/sda1: Zorla kontrol yapar

- fsck -y /dev/sda1: Tüm soruları otomatik "evet" yanıtlar

badblocks        

Bozuk sektör kontrolü:

- badblocks -v /dev/sda1: Bozuk sektörleri kontrol eder

- badblocks -w /dev/sda1: Yazma testi ile kontrol eder (destructive)

## 6. LVM (Logical Volume Management)

 pvs/vgs/lvs        

LVM bileşenlerini listeleme:

- pvs: Fiziksel volumeleri gösterir

- vgs: Volume gruplarını gösterir

- lvs: Logical volumeleri gösterir

pvcreate/vgcreate/lvcreate        

LVM bileşenleri oluşturma:

- pvcreate /dev/sda1: Fiziksel volume oluşturur

- vgcreate vg0 /dev/sda1: Volume grup oluşturur

- lvcreate -L 10G vg0: 10GB logical volume oluşturur

## En İyi Uygulamalar

1. Düzenli İzleme: Disk kullanımını düzenli olarak izleyin

2. Yedekleme: Önemli disk işlemlerinden önce mutlaka yedek alın

3. Performans Optimizasyonu: Disk I/O performansını düzenli kontrol edin

4. Otomatik Kontroller: Disk sağlığı kontrollerini otomatikleştirin

5. Dokümantasyon: Disk yapılandırmalarını dokümante edin

## Sonuç

Linux/Unix sistemlerde disk yönetimi, sistem kararlılığı ve performansı için kritik öneme sahiptir. Bu komutları ve araçları etkin kullanmak, sistem yöneticilerine sorunları hızlı tespit etme ve çözme imkanı sağlar. Düzenli disk kontrolü ve bakımı, sistem güvenilirliğini artırır ve veri kayıplarını önler.