Ukrayna

Ukrayna Україна (Ukraynaca)
Bayrak Arma
Millî marş Ukraynaca: Державний Гімн України Derjavnyi Himn Ukrainy "Ukrayna Henüz Ölmedi"
Ukrayna konumu (yeşil) Rusya'nın 2022 işgalinin başlangıcında Ukrayna'nın Rus işgali altındaki toprakları (açık yeşil)
Başkent ve en büyük şehir	Kiev
Resmî dil(ler)	Ukraynaca
Tanınan bölgesel dil(ler)	18 dil Almanca Beyaz Rusça Bulgarca Çingenece Ermenice Gagavuzca Karayca Kırım Tatarcası Kırımçakça Lehçe Macarca Moldovaca Rumence  Rusça Rusince Slovakça Yidiş Yunanca Azerice
Etnik gruplar (2001)	%77,8 Ukraynalılar %17,3 Ruslar %0,4 Kırım Tatarları %4,5 diğer/belirtilmemiş
Demonim	Ukraynalı
Hükûmet	Yarı başkanlık sistemli üniter anayasal cumhuriyet
• Devlet Başkanı Volodimir Zelenski • Başbakan Denis Şmihal
Yasama organı	Verkhovna Rada
Kuruluş
• Kiev Knezliği 879 • Galiçya-Volhinya Krallığı 1199 • Kazak Hetmanlığı 18 Ağustos 1649 • Ukrayna Halk Cumhuriyeti 10 Haziran 1917 • Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 10 Mart 1919 • Soyvetler Birliği'nden bağımsızlık 24 Ağustos 1991 • Mevcut anayasa 28 Haziran 1996
• Rusya'nın Kırım'ı ilhakı 18 Mart 2014 • Rusya'nın Ukrayna'yı işgali 24 Şubat 2022
Yüzölçümü
• Toplam	603.549 km2 (46.)
• Su (%)	7
Nüfus
• 2022 sayımı	41.167.336 (Kırım hariç) (36.)
• Yoğunluk	73,8/km2 (115.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	576.106 milyar $ (40.)
• Kişi başına	13.943 $ (86.)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	164.593 milyar $ (55.)
• Kişi başına	3.984 $ (110.)
Gini (2019)	26.6 düşük
İGE (2019)	0.779 yüksek · 74.
Para birimi	Hrivna (UAH)
Zaman dilimi	UTC+2 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+3 (DAYS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+380
ISO 3166 kodu	UKR
İnternet alan adı	.ua .укр
Resmî site ukraine.ua
1 Aralıkta bir bağımsızlık referandumu yapıldı, ardından 26 Aralık'ta Ukrayna'nın bağımsızlığı tamamlandı. Şimdiki anayasa 28 Haziran 1996'da kabul edildi.

Ukrayna (Ukraynaca: Україна, romanize: Ukraïna; Ukraynaca telaffuz: [ʊkrɐˈjinɐ]), Doğu Avrupa'da bir ülkedir. 603.549 km² yüzölçümüyle tamamı Avrupa'da olan en büyük ülkedir. Doğuda ve kuzeydoğuda Rusya, kuzeyde Belarus, batıda Polonya ve Slovakya güneybatıda Macaristan, Romanya ve Moldova'nın komşusudur. Ayrıca güneyde Karadeniz ve Azak Denizi'ne kıyısı bulunmaktadır.

Ukrayna ve çevresinde modern insanların yerleşimi, Kırım Dağları'ndaki Gravettiyen kültürünün kanıtlarıyla birlikte MÖ 32.000 yılına kadar uzanmaktadır. Orta Çağ döneminde Ukraynalı kimliğinin temelini oluşturan güçlü Kiev Knezliği'nin kurulmasıyla birlikte Doğu Slav kültürünün önemli bir merkezi haline geldi. 13. yüzyılda Kiev Knezliği'nin çeşitli prensliklere bölünmesi ve Moğol istilasının sebep olduğu yıkımın sonucu olarak bölgesel birlik çöktü ve bölge Polonya-Litvanya Birliği, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı imparatorlukları, Rusya Çarlığı gibi çeşitli güçler arasında mücadelelere sahne olmuş, yönetilmiş ve bölünmüştür. 17. ve 18. yüzyıllarda Kazak Hetmanlığı kuruldu ve zenginleşti ancak hetmanlık toprakları sonunda Polonya ve Rus İmparatorluğu arasında bölündü. Rus Devrimi'nin ardından, Ukrayna'nın kendi kaderini tayin hakkı mücadelesi doğrultusunda Ukrayna ulusal hareketi ortaya çıktı ve 23 Haziran 1917'de uluslararası alanda tanınan Ukrayna Halk Cumhuriyeti kuruldu. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Ukrayna'nın batı kısmı Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile birleşti ve tüm ülke Sovyetler Birliği'nin bir parçası oldu. Ukrayna, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991 yılında bağımsızlığını kazandı.

Bağımsızlığa müteakip Ukrayna tarafsızlığını ilan etmiştir; 1994 yılında NATO ile bir ortaklık kurarken Rusya ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleriyle sınırlı bir askeri ortaklık kurdu. 2013 yılında, Başkan Viktor Yanukoviç hükûmetinin Ukrayna-Avrupa Birliği Ortaklık Anlaşması'nı askıya almaya ve Rusya ile daha yakın ekonomik bağlar kurmaya karar vermesinin ardından, birkaç ay süren ve Yevromaydan olarak bilinen bir gösteri ve protesto dalgası başladı ve daha sonra bu gösteriler ve protestolar artarak devam ederek Yanukoviç'in devrilmesine ve yeni bir hükûmetin kurulmasına yol açan 2014 Ukrayna devrimi ile son buldu. Bu olaylar, Mart 2014'te Rusya'nın Kırım'ı ilhakının ve Nisan 2014'te Donbass Savaşı'nın arka planını oluşturdu. 1 Ocak 2016'da Ukrayna, Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Bölgesi içinde yer almak için Avrupa Birliği'ne başvuruda bulundu.

Ukrayna, İnsani Gelişme Endeksi'nde 74. sırada yer alan gelişmekte olan bir ülkedir. Moldova ile birlikte Avrupa'nın en fakir ülkesidir ve çok yüksek yoksulluk oranı ve ciddi yolsuzluktan muzdariptir. Ancak, geniş verimli tarım arazileri nedeniyle Ukrayna, dünyanın en büyük tahıl ihracatçıları arasında yer almaktadır. Aynı zamanda Rusya ve Fransa'dan sonra Avrupa'nın en büyük üçüncü ordusuna sahiptir. Ukrayna, yarı başkanlık sistemi ile kuvvetler ayrılığı ilkesine sahip üniter bir cumhuriyettir. Ülke, Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, AGİT, GUAM örgütü ve Lublin Üçgeni üyesidir ve hiçbir zaman üye olmamasına rağmen Bağımsız Devletler Topluluğu'nin kurucu devletleri arasında yer alır.

Tarihçe

Ana madde: Ukrayna tarihi

Hersonisos

Ukrayna'nın eski Slav dilinde "sınır ülkesi" anlamına geldiği düşünülmektedir. Önceden Rutenya (Rusça: Русь) olarak da adlandırılan ülke Slavlar'dan önce sırayla İskitler, Hunlar, Hazar Türkleri, Kıpçaklar, Peçenekler, Kumanlar, Oğuzlar ve Altınordu Devleti, Osmanlı Devleti tarafından kontrol edilmiştir. Ukrayna'nın başkenti Kiev 9. yüzyılın ortalarına kadar Hazar Kağanlığı'nın bir parçasıydı. Bu dönemde şehrin ismi "Sambat" idi. Hazar Kağanlığı'nın Ukrayna üzerindeki hakimiyeti MS 860'ta Viking kralı Rurik'in komutanları tarafından sona erdirildi. Bölge Vikingler'in kurduğu Kiev Knezliği'nin bir parçası oldu.

Kiev Knezliği (879-1240)

Ana maddeler: Kiev Knezliği ve Galiçya-Volhinya Krallığı

9. yüzyıldan itibaren, Ukrayna toprakları, Polyany Kiev liderliğindeki Rus topraklarının merkezi oldu. 882'de Kiev, kendisini "Rus şehirlerinin annesi" ilan eden ve Varangian Rurik hanedanının gücünü kuran Varang kralı Oleg (882-912) tarafından ele geçirildi. Prenses Olga (945-965) döneminde, oğlu Sviatoslav Ihorovych (965-972) ve torunu Volodymyr Sviatoslavych (980-1015), Rus devletinin toprakları komşu Doğu Slav, Baltık ve Finno-Ugric kabilelerini Kiev'e boyun eğerek genişletildi.

988 yılında, Volodymyr döneminde, Rutenliler, gelecek binlerce yıl için Ukrayna topraklarının medeni bağlılığını belirleyen Bizans'tan Hristiyanlığı kabul ettiler ve Avrupa monarşileri onunla hesaplaşmaya başladı. Ancak 11-13. yüzyıllarda feodal parçalanma süreci, zayıflamasına neden oldu.

Kiev Knezliği'nin gerilemesinden sonra, Ukrayna topraklarının siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi Galiçya-Volyn eyaletine taşındı.

Kiev Knezliği'nin sınırları, 1054-1132

Rostislavlar tarafından yönetilen Galiçya'daki bağımsız beylikler 1084'ten Przemyśl, Terebovlia ve Zvenigorod'daki merkezlerle ortaya çıktı. 1141'de Volodymyrko Volodarovych onları Yaroslav Osmomysl döneminde zirveye ulaşan tek bir Galiçya prensliği olarak birleştirdi. 1199'da Roma, Galiçya ve Volhynia'yı tek bir Galiçya-Volyn devletinde birleştirdi.

1245'te Moğol istilasının gerçekleştiği oğlu ve vârisi Daniel, Altın Orda bağımlılığını kabul etti; ancak Katolik Avrupa'nın bağımsızlık mücadelesinde yardımını umarak Polonya, Macaristan, Mazovya ve Cermen Düzeni ile gizli ittifaklar yaptı. Papa Masum IV'ten Rusya Kralı'nın tacı olan otokratın işaretini kabul etti.

1256 civarında, Kuremsa Moğolları'ndaki zaferlerden sonra Danylo Lviv şehrini kurdu. 1259'da, Batı'dan gelen askerî yardım eksikliği nedeniyle, kral Orda'nın üstünlüğünü yeniden tanımak zorunda kaldı. Halefi Leo I, Polonya ve Litvanya'daki Altın Orda seferlerine sürekli olarak katıldı. 1303'te Danyliv'in torunu Kral I. Yuri, Galiçya metropolünü kurmayı başardı. 1308'de devlet, Cermen Şövalyeleri ve Mazovyalı prenslerle ittifak hâlinde Altın Orda'ya karşı mücadeleye başlayan oğulları Andrew ve Aslan II'ye geçti.

Ancak, ölümünden sonra, son hükümdar II. Yuri tekrar Altın Orda'nın vassalını ilan etti. 1340 yılında suikastı, Rus tahtına hanedan hakları olan komşu Polonya ve Litvanya'yı Galiçya-Volyn mirası için bir savaş başlatmaya itti.

Yabancı devlet egemenliği

Ana maddeler: Litvanya Büyük Dükalığı, Kırım Hanlığı, Osmanlı İmparatorluğu, Polonya-Litvanya Birliği, Rus İmparatorluğu ve Lehistan Krallığı

14. yüzyılın sonunda, Ukrayna toprakları farklı eyaletlerin bir parçasıydı. Litvanya daha önce Kiev, Çernihiv ve Volhinya topraklarını fethetti. Polonya Galiçya ve Podolia'da hüküm sürdü. Ukrayna'nın güney bozkırı, 1447'de kurulan Kırım Hanlığı ve Transkarpatya - Macaristan'ın yönetimi altındaydı.

15. yüzyılın sonunda, Litvanya, Moskof ve Kırım sınırında, Zaporozhye'nin "vahşi bozkırlarında", kendilerini Kazaklar olarak adlandıran bir grup asker ortaya çıktı.

Dmytro Vyshnevetskyi, Ukrayna Kazaklarının ilk liderlerinden biri ve Zaporijya Siçin kurucusu

16. yüzyıldan itibaren Siç onların askerî merkezi oldu. Zaporijya Ordusu'nun Kazakları, Milletler Topluluğu'nun yanındaki savaşlarda yer alan ayrı bir sosyal sınıf oluşturdu. Soyluların hukuki ve sosyal baskısı nedeniyle, Kazaklar sürekli olarak en büyükleri 1591-1593'teki Kosinsky ayaklanması, 1530-1596 Nalyvayk ayaklanması, 1635'in Zhmail ayaklanması, 1635'in Fedorovich ayaklanması, 1635'in Pavlus ayaklanması ve Pavlyuk ayaklanmasıydı. 1638 yılında ostryanin ayaklanması. Kazaklar, Commonwealth'de dinî ve ulusal baskıya maruz kalan Ukrayna nüfusunun haklarını defalarca savundu.

Kazak dönemi - 16-18 yüzyıllar

Hetman Bohdan Hmelnitski, Polonya egemenliğine karşı düzenlediği 1648 ayaklanmasından sonra Ukrayna'da bağımsız Kazak Hetmanlığı'nı kurdu.

Ana maddeler: Kazak Hetmanlığı ve Zaporijya Siçi

Kendilerine Kazak adını veren bu savaşçı insanlar; Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya'sını talan ederek geçimlerini sağlıyorlardı. 1648 yılında Bohdan Khmelnytsky'nin önderliğindeki Kazaklar, Lehistan'a karşı büyük bir ayaklanma çıkardılar. Rusya'nın desteğiyle çıkarttıkları bu ayaklanmada başarılı olan Kazaklar Lehistan'dan özerklik kazanarak Zaporizya'da tarihteki ilk Ukrayna devleti olan Kazak Atamanlığı'nı kurdular. 17. yüzyılın ikinci yarısında bu bölge; Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya'sı arasında büyük çekişmelere sahne oldu ancak Lehistan ve Osmanlı Devleti'nin zayıflaması üzerine bu durumdan Rusya kârlı çıktı. 18. yüzyılın sonunda Lehistan'ın parçalanması sonucu Rusya, Ukrayna'nın büyük bir bölümüne el koydu.

1768-1774 Rus-Osmanlı Savaşı'ndan sonra Zaporijya Siçin, 1775'te Aziz Elizabeth kalesinden yürüyen Rus birlikleri tarafından yok edildi. Kazakların çoğu Kuban'a yerleştirildi, daha küçük bir grup ise Tuna Nehri'ni geçip Osmanlı topraklarında Sich'i kurdu, ta ki onlar da 19. yüzyılda Rus ordusu tarafından yok edilene kadar.

19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başı

Ana maddeler: Harkov Guberniyası ve Çernigov Guberniyası

Daha fazla bilgi: I. Dünya Savaşı'nda Ukrayna, Rus Devrimi'nden sonra Ukrayna, Ukrayna Bağımsızlık Savaşı ve Sovyet-Ukrayna Savaşı

Kiev'deki miting, 1917

1917'de Rusya'daki Şubat Devrimi monarşiyi devirdi ve Geçici Hükümet ortaya çıktı. Bu olayların yankısı, Profesör Mykhailo Hrushevsky başkanlığında; 17 Mart'ta Kiev'de Merkez Konseyi'nin kurulmasıydı. 20 Kasım'da, Rusya'daki Ekim Devrimi ardından, Ukrayna'nın temsilci organı olan Merkez Rada, özerk bir kuruluşun ilan edildiğini ilan etti. Ukrayna Merkez Konseyi Ukrayna Halk Cumhuriyeti (UPR). 29 Nisan'da, Ukrayna monarşik kuvvetlerinin darbe etkisinin bir sonucu olarak, Orta Rada hükûmetinin yerini Hetman Pavlo Skoropadsky aldı. Skoropadsky rejimi, ana müttefikleri Almanların I. Dünya Savaşı'nda teslim olduğu Kasım ayına kadar sürdü. 14 Aralık'ta Simon Petliura liderliğindeki Rehber'in ayaklanması, hetmanatı devirip Cumhuriyet'i restore etti.

Sovyet Ukrayna'sı

Ayrıca bakınız: Holodomor, Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı), Reichskommissariat Ukraine ve Ukrayna'da Holokost

Babi Yar, 1941 yılında Nazilerin Holokost kapsamında 100-150 bin kişiyi öldürdüğü mekan

I. Dünya Savaşı'ndan sonra, 1919 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet, 1922 yılında Sovyetler Birliği'ne katıldı. II. Dünya Savaşı başladıktan sonra, 22 Haziran 1941 tarihinde Alman Wehrmacht birlikleri, Sovyetler Birliği'ne girdiler. İşgal döneminde, 5-8 milyon civarında Ukraynalı yaşamını kaybetti; 500 bin civarında Yahudi, Naziler tarafından öldürüldü.

II. Dünya Savaşı sonrası

Ukrayna'nın Sovyet dönemi tarihindeki en üzücü olaylardan birisi de 26 Nisan 1986 tarihindeki Çernobil reaktör kazasıdır. Bu kazadan dolayı ortaya çıkan radyoaktif serpinti, 350.000 kişinin olay bölgesinden uzaklaştırılmasına neden oldu.

Bağımsızlık

Ana maddeler: Turuncu Devrim, Yevromaydan ve Onur Devrimi

Ayrıca bakınız: Ukrayna'nın modern tarihi, Donbass Savaşı, Rusya'nın Kırım'ı ilhakı ve 2022 Rusya'nın Ukrayna'yı işgali

8 Aralık 1991'de Belarus, Rusya ve Ukrayna ortak bir karar alarak Sovyetler Birliği'ni resmen ortadan kaldırmaya karar verdi. Bağımsız Devletler Topluluğu ilan edildi ve Ukrayna bağımsız bir ülke haline geldi.

2004 yılında, Ukrayna tartışmalı bir ülke başkanlığı seçimi yaşadı. Turuncu Devrim adı verilen protestolar sonucu seçimler yenilendi ve Viktor Yuşçenko devlet başkanı seçildi.

2014 yılının başında gerçekleşen halk ayaklanması sonucunda devlet başkanı Viktor Yanukoviç istifasını vermek zorunda kaldı. Bu iç karışıklar yüzünden ve Kırım'da yapılan referandum sonucunda Rusya Kırım'ı yasa dışı olarak ilhak etti etti. Rusya 24 Şubat 2022 tarihinde, savaş ilan etmeden Ukrayna'ya saldırıya başladı. Rusya bu girişimin bölgedeki Rusların haklarını savunmak olduğunu belirterek, Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin 51. maddesini gerekçe gösterdi.

Coğrafya

Kiev

Çernobil

Jıtomır

Lutsk

Lviv

Sivastopol

Yalta

Simferopol

Mıkolayiv

Kerç

Berdyansk

Mariupol

Donetsk

Luhansk

Zaporijya

Dnipro

Harkov

Krıvıy Rih

Kropıvnıtski

Çernihiv

Çernivtsi

Ujhorod

Odesa

Reni

İsmailiye

Dinyester

Dinyeper

Karadeniz

Azak
Denizi

KIRIM

YEDİSAN

BUCAK

VOLHİNYA

PODOYA

KIZIL RUTENYA

DONBAS

Hoverla

R U S Y A

B E L A R U S

P O L O N Y A

SLOVAKYA

MAC.

R O M E N Y A

SIRB.

Mol.

Ana madde: Ukrayna coğrafyası

603.628 km² (233.062 mi²) yüzölçümü ve 2.782 km (1.729 mi) kıyı şeridi ile Ukrayna, dünyadaki en geniş 46. ülkedir. Tamamı Avrupa'da olan en geniş ülke ve Avrupa'daki en geniş ikinci ülkedir (Rusya'nın Avrupa'daki bölümünden sonra).

Ukrayna'da coğrafi açıdan Doğu Avrupa ovasının güneybatı kısmını oluşturan ova bölgeleri (toplam alanın %95'i) hâkimdir. Ukrayna'da sıradağlar da mevcuttur. Karpatlar, deniz seviyesinden 2061 m yukarıda yer alan ve Ukrayna'nın en yüksek zirvesinin yer aldığı Hoverla Dağı'nı barındırır. Kırım Dağları'nın en yüksek zirvesi ise Roma-Koş Dağı'nda (1.545 m) bulunmaktadır.

• 
  Karpat Biyosfer Rezervi (Zakarpatya)
• 
  Azak-Sivaş Ulusal Doğa Parkı (Herson)
• 
  Ukrayna Bozkır Tabiatı Koruma Alanı (Donetsk)
• 
  Kireç Taşı Florası Tabiatı Koruma Alanı (Donetsk)
• 
  Kırım Tabiatı Koruma Alanı (Kırım)
• 
  Kaniv Tabiatı Koruma Alanı (Çerkası)

İdari bölümler

Ana madde: Ukrayna'nın idari birimleri

Ukrayna, 24 oblast (bölge), 1 özerk cumhuriyet (Kırım) ve 2 özel statülü şehirden (Kiev ve Sivastopol) oluşur.

Ukrayna'nın idari bölümleri	Oblast
Volın Rivne Jıtomır Kiev Hmelnitski Ternopil İvano-Fr. Zak. Çernivtsi Vinn. Çerkası Kirov. Mıkolayiv Poltava Çernihiv Sumı Harkov Dnipro. Odesa Zaporijya Donetsk Luhansk Lviv Herson Kırım Azak Denizi Karadeniz Rusya Belarus Polonya Romanya Moldova Kiev Sivastopol	Vinnıtsya Volın Dnipropetrovsk Donetsk Jıtomır Zakarpatya	Zaporijya İ. Frankivsk Kiev Kirovohrad Luhansk Lviv	Mikolayiv Odessa Poltava Rivne Sumı Ternopil	Harkiv Herson Hmelnitski Çerkası Çernivtsi Çernihiv
	Özerk cumhuriyet		Özel statülü şehir
	Kırım Özerk Cumhuriyeti		Kiev Sivastopol

2020 nüfus sayımına göre Ukrayna'nın en büyük 30 şehri
1.	Kiev	2.967.360		2.	Harkiv	1.443.207		3.	Odesa	1.017.699		4.	Dnipro	990.724		5.	Donetsk	908.456
6.	Zaporijya	731.922		7.	Lviv	724.314		8.	Krıvıy Rih	619.278		9.	Mikolayiv	480.080		10.	Sivastopol	449.138
11.	Mariupol	436.569		12.	Luhansk	401.297		13.	Vinnıtsya	370.707		14.	Simferopol	342.054		15.	Makiyivka	341.362
16.	Herson	286.958		17.	Çernihiv	286.899		18.	Poltava	286.649		19.	Hmelnitski	274.582		20.	Çerkası	271.459
21.	Çernivtsi	267.060		22.	Jıtomir	264.318		23.	Sumı	262.119		24.	Rivne	246.003		25.	Horlivka	242.224
26.	İvano-Frankivsk	237.686		27.	Kamyanske	231.915		28.	Kropıvnıtski	225.339		29.	Ternopil	223.462		30.	Lutsk	217.315

Politika

Volodimir Zelenski Devlet Başkanı	Denis Şmihal Başbakan

Ukrayna 1991 yılında Sovyetler Birliği'nden ayrıldıktan sonra ekonomik ve siyasal açıdan ciddi problemler yaşadı. İktidarlar için en önemli sorun politik yakınlıkta Rusya ya da Avrupa Birliği arasında tercih yapmaktı. Zira halkın seçimdeki tercihi bu politik duruşa göre şekilleniyordu. Ancak Rusya yanlısı partiler ile Avrupa Birliği yanlısı partilerin toplamda hemen hemen eşit oya ulaşması istikrarlı bir siyasi yapının oluşmasını engelledi.

1994 yılında yapılan ilk çok partili seçimde Komünist Parti %13,6 oy oranıyla galip gelirken, ona en yakın parti %5 oyla Demokratik Blok oldu. Buna karşın Bağımsız adaylar mecliste egemen duruma geldiler.

1998 seçimlerinde ise yine Komünist Parti %24,7 oyla birinci oldu ve Rusya ile birliği savunan diğer partilerle birlikte mecliste hakim konuma geldi. Ancak bu partiler 2004 yılında batı yanlılarının Turuncu Darbesi ile uğraşmak zorunda kaldılar. Bu darbeyle iktidara gelen AB ve batı yanlısı partiler ise 2012 seçimlerinde oy kaybederek iktidarı yine Rusya taraftarlarına bırakmak zorunda kaldılar. Bu istikrarsız ortamda iktidardaki Bölgeler Partisi'nin Avrupa Birliği ile müzakereleri askıya alması ülkede yeni bir siyasi kriz yarattı. Kasım 2013 - Şubat 2014 yıllarında AB yanlılarının toplu ayaklanması sonucunda Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç istifa etti ve Rusya'ya kaçtı. Bu gelişmeler de ülkenin fiilî olarak ikiye bölünmesine sebep oldu. Kırım yasal olmayan bir referandumla Rusya'ya katılma kararı alırken, doğuda Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti adıyla iki Rus destekli kukla devlet kuruldu.

Politik sistem

Ukrayna, üniter bir demokratik parlamenter başkanlık cumhuriyeti ve çok partili bir siyasi sisteme sahip. Ukrayna'da aşağıdaki devlet iktidar kurumları faaliyet göstermektedir: Devlet Başkanı, yasama organı, yürütme ve yargı. Yürütme organını Bakanlar Kurulu, merkezî yürütme organları ve yerel yürütme organları temsil eder. Meclise, parlamentoya Ukrayna Verkhovna Radası denir. Yargı, Ukrayna Anayasa Mahkemesi ve genel yargı mahkemeleri tarafından temsil edilmektedir - çeşitli davaların genel ve ihtisas mahkemeleri sistemi.

Yasama organı

Ukrayna Yüksek Şurası

Ukrayna Anayasası'nın 75. maddesine göre, Parlamento - Ukrayna'nın Verkhovna Radası - Ukrayna'daki tek yasama organıdır. Ukrayna'nın Verkhovna Radası'nın anayasal bileşimi, evrensel, eşit ve doğrudan oy hakkı temelinde 5 yıl boyunca gizli oyla seçilen 450 milletvekilinden oluşuyor. Halkın milletvekillerinin yetkileri Ukrayna Anayasası ve kanunlarıyla belirlenir.

Ukrayna Cumhurbaşkanı

Ukrayna Anayasası'nın 102. maddesine göre, Ukrayna Cumhurbaşkanı devlet başkanı, devlet egemenliği, Ukrayna'nın toprak bütünlüğü, Ukrayna Anayasası'na uyulması, insan ve sivil haklar ve özgürlüklerin garantisidir. Ukrayna Anayasası ve Ukrayna yasalarına dayanarak ve bunlara göre, Cumhurbaşkanı Ukrayna topraklarını bağlayıcı kararlar ve emirler çıkarır. 2019 Ukrayna başkanlık seçimi sonucunda Volodımır Zelenskyi, 20 Mayıs 2019'dan beri Ukrayna'nın mevcut devlet başkanıdır.

Silahlı kuvvetler

Henadii Lachkov, Çok Uluslu Kuvvet– Irak'taki Ukrayna birliğinin komutanı, ülkesinin bayrağını öpüyor

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Ukrayna, topraklarında dünyanın üçüncü büyük nükleer silah cephaneliği ile donatılmış 780.000 kişilik bir askerî gücü devraldı. Mayıs 1992'de Ukrayna, ülkenin tüm nükleer silahları elden çıkarmak için Rusya'ya vermeyi ve Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması'na nükleer silahı olmayan bir ülke olarak katılmayı kabul ettiği Lizbon Protokolü'nü imzaladı. Ukrayna anlaşmayı 1994'te onayladı ve 1996'da ülke nükleer silahlardan arındı.

Ukrayna, konvansiyonel silahların azaltılmasına yönelik tutarlı adımlar attı. Tankların, topların ve zırhlı araçların azaltılması çağrısında bulunan Avrupa'da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması'nı imzaladı (ordu kuvvetleri 300.000'e indirildi). Ülke, mevcut conscript temelli orduyu profesyonel gönüllü askeri’ye dönüştürmeyi planlamaktadır.

Ukrayna firkateyni Hetman Sahaydachniy (U130)

Ukrayna, barışı koruma operasyonlarında giderek daha büyük bir rol oynamaktadır. 3 Ocak 2014 Cuma günü, Ukraynalı fırkateyn Hetman Sagaidachniy Avrupa Birliği'nin korsanlıkla mücadelesine Atalanta Operasyonu’na katıldı ve iki ay Somali kıyılarındaki AB Deniz Kuvvetleri'nin bir parçası oldu. Ukrayna birlikleri Ukrayna-Polonya Taburu'nun bir parçası olarak Kosova'da konuşlandı.

BM Geçici Kuvveti'nin bir parçası olarak Lübnan'da bir Ukrayna birimi görevlendirildi. Sierra Leone'de konuşlandırılmış bir bakım ve eğitim taburu da vardı. 2003-05'te Polonya komutası altındaki Irak'taki Çokuluslu gücün bir parçası olarak Ukraynalı bir birlik konuşlandırıldı. Dünya‘da toplam Ukrayna silahlı kuvvetlerinin konuşlandırılması 562 askerdir.

A.B.D. askeri kuvvetleri dahil diğer devletlerin askeri birimleri, Ukrayna’da düzenli olarak Ukrayna kuvvetleriyle birlikte uluslararası askeri tatbikatlara katılırlar.

Bağımsızlığın ardından Ukrayna kendisini tarafsız bir devlet ilan etti. Ülkenin Rusya Federasyonu, diğer BDT ülkeleri ile sınırlı bir askeri ortaklığı ve 1994'ten beri NATO ile ortaklığı vardır. 2000'lerde hükûmet NATO'ya meyletti ve ittifakla daha derin bir işbirliği 2002'de imzalanan NATO-Ukrayna Eylem Planı tarafından belirlendi. Daha sonra NATO'ya katılma sorununun gelecekte bir noktada ulusal bir referandumla yanıtlanması gerektiği konusunda anlaşmaya varıldı. Kısa süre önce görevden alınan Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç, Ukrayna ve NATO arasındaki mevcut işbirliği düzeyini yeterli gördü ve Ukrayna'nın NATO'ya katılmasına karşıydı. 2008 Bükreş zirvesi sırasında NATO, Ukrayna'nın katılım kriterlerini karşıladığı zaman sonunda NATO üyesi olacağını açıkladı.

Ekonomi

Ana madde: Ukrayna ekonomisi

Tüm SSCB devletlerinde olduğu gibi Ukrayna'da da ekonomi ve üretimin bütün sektörleri başta Rusya olmak üzere diğer Sovyet cumhuriyetlerine bağlıydı. 1991'de SSCB dağıldıktan sonra Ukrayna'da birçok fabrika ve işletme kalmıştı ancak yeni kurulan ülkeler derin ekonomik ve siyasal krizler yaşamakta oldukları için Sovyetler zamanındaki ilişkiler kesilmişti; bu nedenle işletmeler, fabrikalar çalışamıyordu. Yeni piyasa koşullarında ekonominin yeniden yaşama dönüştürülmesi ve canlandırılması yıllar aldı. Haksız özelleştirme sonucu SSCB'den kalan fabrikaların çoğu yeni oligarşinin temsilcilerine neredeyse bedava satılmıştı.

Grivna, 1996 tarihinden beri Ukrayna'nın para birimidir.

Şimdi Ukrayna'nın ekonomisi canlanmış durumda, çok iyi çalışmaktadır. Ukrayna'da maden kömürü rezervleri çoktur ancak yeni teknolojilerin yetersizliği nedeniyle maden kömürü çıkarımı pek gelişmiş değildir ve ocaklarda sık sık gaz patlamaları meydana gelmektedir. Başlıca ihracatlar, maden kömürü; büyük çaplı borular ve hurda demirdir. Ukrayna'nın tarımı gelişmiştir ancak AB ve WTI (DTÖ) engelleri yüzünden Ukrayna tarım ürünlerini fazla ihraç edememektedir. Doğal gaz konusunda Ukrayna, tüm Avrupa gibi Rusya'ya bağlıdır; petrol konusunda da Rusya'ya ve Asya ülkelerine bağımlılık söz konusudur. Ukrayna'da sıradan yurttaşların yaşam düzeyi orta; yoksul sayılabilen insanların sayısı, tüm nüfusun %0,7'si civarındadır. Aynı zamanda iktidarda bulunanlar (oligarşi) çok zenginlerdir. 2007-2008 başında enflasyon oranları yükselmiştir (2007 - %17; Ocak 2008 - %2,9). Ukrayna'nın gelişmişlik oranı %87,3'tür. Son yıllarda sanayileşme ve teknoloji büyük bir artış göstermiştir. Sonuç olarak Ukrayna, Doğu Avrupa'nın 2. gelişmiş ülkesidir.

2016’da, 2010’dan bu yana ilk kez ekonomi %2’den fazla büyüdü. Dünya Bankası‘nın açıklamasına göre, büyüme 2017’de %2, 2018’de %3,5 olarak öngörülüyor.

Demografi

Ayrıca bakınız: Ukrayna'da konuşulan diller

Etnik gruplar

Etnik grup	2001 nüfusu (bin)	2001 nüfusu (%)	1989 nüfusu (%)
Ukraynalılar	37.541,7	77,8	72,7
Ruslar	8.334,1	17,3	22,1
Beyaz Ruslar	275,8	0,6	0,9
Moldovalılar	258,6	0,5	0,6
Kırım Tatarları	248,2	0,5	0
Bulgarlar	204,6	0,4	0,5
Macarlar	156,6	0,3	0,4
Rumenler	151,0	0,3	0,3
Lehler	144,1	0,3	0,4
Yahudiler	103,6	0,2	0,9
Ermeniler	99,9	0,2	0,1
Yunanlar	91,5	0,2	0,2
Tatarlar (Kazan Tatarları)	73,3	0,2	0,2
Çingeneler	47,6	0,1	0,1
Azeriler	45,2	0,1	0
Gürcüler	34,2	0,1	0
Almanlar	33,3	0,1	0,1
Gagavuzlar	31,9	0,1	0,1
Diğer	177,1	0,4	0,4

Ukraynalıların Ukrayna içindeki yaşam alanı

Eski zamanlarda Ukrayna'ya Rutenya da denmiştir. Bilimsel açıdan kabul edilen, en yaygın görüş; Ukraynalıların, Rusların ve Belarusların (Beyaz Rusların), tahminen 14-16. yüzyıllarda Doğu Slav kavimlerinden kaynaklanmış olmaları şeklindedir. Öte yandan, Sovyet kaynakları ve günümüz Rusya Federasyonu'nda kabul edilen kaynaklar, Ukraynalıların ve Belarusların Ruslardan geldiklerini söyler ancak 8-9. yüzyıllarda kurulan, merkezi çağdaş Ukrayna'nın başkenti Kiev'de bulunan ve sonradan Kiev Rus Devleti adı verilen devlette eski Slav kavimlerinin temsilcilerinin yaşadıkları bir gerçektir ve mevcut vakayinamelerde ulus olarak Rus, Ukraynalı adı geçmemektedir.

Bu konuda, günümüz Ukrayna'sında yaygın kaynaklar aslında Rusların Ukraynalılardan kaynaklandığını iddia eder. Yaklaşık 14. yüzyıla kadar varlığını sürdüren eski Kiev Rus Devleti'nde yaşayan ulus, Ukraynalılarmış; Moğollar geldikten sonra Ukraynalıların çoğu, Kiev'i terk edip kuzeye doğru göç etmeye başlamış ve sonra, yeni bir devletin başkenti olacak Moskova adlı bir kenti kurmuş. Yeni devletin adı, Moskova Rus Devleti; sonra Rus Çarlığı, sonra da Rus İmparatorluğudur yani bu görüşe göre, günümüzde Moskova'da ve etrafında yaşayan ulus, Kiev'den gelen Ukrayna kökenli ulusmuş; Kiev'de ve Ukrayna'da günümüzde yaşamakta olan ulus ise Ukraynalı ve Moğol-Tatar karışımıymış, diye bir görüş de yaygındır. Ruslar, SSCB zamanında Ukraynalılara yoğun bir şekilde baskı yapmışlar; onlara Rus kültür ve dilini yoğun bir şekilde aşılamışlardır. Öyle ki, Ukraynalıların ayrı bir ulus olduğunu düşünenler hapse atılmış; baskı altına alınmıştır. Yoğun baskılar sonucu Ukraynalılar, ayrı bir ulus olduklarını ayrı bir dil konuştuklarını yıllarca kimseye anlatamamışlardır. Bağımsızlıktan sonra Ukrayna dili resmî dil olmuş, okullarda ve günlük yaşamda Ukrayna dili yoğun bir şekilde kullanılmaya başlamıştır.

Urumlar

Ana madde: Urumlar

Urumlar (Urumca урумлар Urumlar), daha çok Ukrayna'da Mariupol'da, daha az olarak da Gürcistan'da Parmaksız (Tsalka), Rusya, Kazakistan ve Yunanistan'da yaşayan Rum Ortodoks Türk halkı. “Kırım’ın 1779-80 yıllarında, Rus Çarlığı’nın Hristiyan Osmanlı tebaası politikaları gereği, II. Yekaterina’nın iradesi ile Kırım’dan tehcir edilmişlerdir. Ukrayna hükûmeti hem Urumların hem de Rumeylerin azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır. Adları olan Urum kelimesi ses türemesi yoluyla Rum kelimesinden türetilmiştir. Bu ön türeme Urum < Rum örneğine benzer biçimde Urus < Rus örneği verilebilir. Kuzey Kafkasya'da Çerkesçe konuşan Urımlar (Çerkes Rumları) ile karıştırmamak gerekir.

Resmî kayıtlarda Yunan olarak adlandırılan Urumlar, kendilerini asla Yunan olarak görmemekte ve Yunanlardan dinî inançları hariç tamamen farklı olduklarını açıkça vurgulamaktadırlar. Türk dilli Urumlar ile Yunan dilli Rumeyler birbirine karıştırılmakta ve her ikisi birlikte Greko-Tatarlar (ya da Azakönü Grekleri Греки Приазов'я) adıyla da anılmaktadırlar. Bugün Greko-Tatarların nüfusu yaklaşık olarak 120 ile 130 bin civarında olup, bunların % 60-65'i Urum, geriye kalanları ise Rumey'dir. Urum ve Rumeylerin 2001 yılındaki nüfusları ayırt etmeksizin birlikte 77,5 bin kişidir. Kırımda yaşarlarken eskiden Rumeylere Tat, Urumlara ise Bazaryane adı da verilmiştir. Urumlar arasında Tat balası, Urum belası («Rum çocuğu, Urum belâsıdır») atasözü kullanılır.

Aile yapısı, gelenekleri ve geleneksel uygulamaları Anadolu ve çevresinde yaşayan diğer Türk halklarıyla benzerlik gösterir. Düğünlerdeki oyunlar Kırım Tatar Türklerinin oyunları gibidir.

Kırım Tatarları

Ana madde: Kırım Tatarları

Kırım Tatarları

Ukrayna'daki Türkî halkların oranını gösteren bir harita.

Kırım Tatarları,anayurtları Karadeniz'in kuzeyindeki Kırım Yarımadası olan ulustur. Ukrayna'nın ana Müslüman unsurunu teşkil ederler. Yoğun olarak Kırım, Özbekistan, Tuna Irmağı'nın Karadeniz'e döküldüğü bölge (Romanya ve Bulgaristan) ve Türkiye'de yaşarlar. Türkiye'de 2 milyondan fazla kişinin Kırım-Tatar kökenli olduğu tahmin edilmektedir.

Kırım Tatarları, II. Dünya Savaşında Ruslar tarafından Almanlarla iş birliği yaptıkları gerekçesiyle Kırım'dan Sibirya'ya ve Orta Asya'ya sürülmüşlerdir. Bu sürgünler esnasında binlerce Kırım Tatarı trenlerle Sibirya'ya giderken soğuk ve açlıktan yollarda ölmüştür; daha sonra Kırım'a dönmelerine izin verilmiştir. Bugün, Kırım Tatarları Kırım nüfusunun yaklaşık %13 kadarını meydana getirmektedirler ve zaman içinde sürgündeki Tatarlar da geri dönerek yoğunluğu artırmaktadırlar.

Din

Ukrayna Ortodoks Kilisesi

Ukrayna, kilisenin devletten ve okuldan ayrıldığı laik bir devlettir. Ukrayna Anayasası, vicdan ve din özgürlüğünü garanti eder. Ukrayna'da baskın din Hristiyanlıktır. Ortodoks Hristiyanlık, ülkede başlıca Ukrayna Ortodoks Kilisesi ve Ukrayna Ortodoks Kilisesi (Moskova Patrikhanesi) tarafından temsil edilmektedir.

Takipçi sayısı açısından ikinci sırada, pratikte Ortodoksluğun ayin ve manevi geleneklerine benzeyen; ancak Papa ile tam komünyon içerisinde bulunan Ukrayna Yunan Katolik Kilisesi vardır. Protestan Hristiyanlar nüfusun yaklaşık %2'sini oluşturmaktadır. Ukrayna bağımsızlığının başlamasından bu yana sayıları önemli ölçüde artmıştır.

Hristiyanlıktan sonra ikinci büyük din İslam'dır. Ukrayna'da yaklaşık yarım milyon Müslüman yaşamakta olup, bunların yarısından fazlası Kırım Tatarlarıdır.

Kültür

Ana madde: Ukrayna kültürü

Ayrıca bakınız: Ukrayna'daki müzeler listesi ve Vışıvanka

Geleneksel Ukrayna Paskalya yumurtaları (pysanky) koleksiyonu. Pysanky üzerindeki motifler, eski Slav kültüründen gelmektedir.

Ruşnik, Ukrayna nakşı

Ukrayna gelenekleri, ülkedeki baskın din olan Ortodoks Hristiyanlık'tan büyük ölçüde etkilenmiştir. Cinsiyet rolleri de daha geleneksel olma eğilimindedir ve büyükanne ve büyükbabalar çocuk yetiştirmede Batı'dakinden daha büyük bir rol oynar. Ukrayna kültürü, doğu ve batı komşularından da etkilenmiştir bu kültürel etki Ukrayna mimarisi, müziği ve sanatına yansımıştır.

Komünist dönem, Ukrayna'nın sanat ve edebiyatı üzerinde oldukça güçlü bir etkiye sahipti. 1932'de Stalin, "Edebiyat ve Sanat Örgütlerinin Yeniden İnşası Üzerine" adlı bir kararname yayınlayarak Sovyetler Birliği'nde sosyalist gerçekçi devlet politikasını benimsedi. Bu, yaratıcılığı büyük ölçüde baskı altına aldı. 1980'lerde glasnost (açıklık) ilan edildi ve Sovyet sanatçıları ve yazarları yeniden kendilerini istedikleri gibi ifade etmekte özgür oldular.

Pysanky olarak bilinen Paskalya yumurtası geleneğinin Ukrayna'da köklü bir geçmişi vardır. Bu yumurtalar üzerine bir desen oluşturmak için mumla çizimler yapılır; daha sonra yumurtalara hoş renklerini vermek için boya sürülür, boya yumurtanın daha önce mumla kaplanmış kısımlarını etkilemez. Yumurtanın tamamı boyandıktan sonra mum kaplı kısmı çıkarılır ve yumurtanın üzerinde sadece renkli desen süslemesi kalır. Bu gelenek binlerce yıllıktır ve Hristiyanlığın Ukrayna'ya yayılmasından önceki geçmiş dönemlere uzanmaktadır. Karpat Dağları'nın etekleri yakınındaki Kolomyia şehrinde 2000 yılında Pysanka Müzesi inşa edildi. Müze daha sonra 2007 yılında Ukrayna'nın Yedi Harikası'nın bir parçası olarak aday gösterildi ve modern Ukrayna anıtı olarak kabul edildi.

Kaynakça

Kullanılan Kaynaklar

• Magocsi, Paul R. (2010). A history of Ukraine: The land and its peoples (2. bas.). Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-1442610217. 
• Plokhy, Serhii (2017). The gates of Europe: A history of Ukraine. New York: Basic Books. ISBN 978-0465094868. 

Dış bağlantılar

• "Ukrayna". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
• ABD Dışişleri Bakanlığında Ukrayna 8 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. verileri
• Curlie'de Ukrayna (DMOZ tabanlı)
• BBC News'da Ukrayna 8 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Wikimedia Atlas'da Ukraine

Hükûmet

• Ukrayna Cumhurbaşkanlığı9 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ukrayna Hükûmet Portali 7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ukrayna Parlamentosu29 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.