tosh

Oʻzbekcha (uz)

tosh I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tosh

Etimologiyasi

TOSH 'qattiq togʻ jism'. ◆ Suv ketar — tosh qolar, oʻsma ketar - qosh qolar. „Maqol“ Qadimgi turkiy tilda qam shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli ta:sh tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, III, 168); oʻsha davrlardayoq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 427; Devon, III, 166; DS, 539), oʻzbek tilida bu unli â unlisiga almashgan: ta:sh > tash > tâga.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yaxlit massa yoki boʻlak-boʻlak holda uchraydigan, suv kor qilmaydigan, qattiq, moʻrt togʻ jinslarining umumiy nomi. ◆ Oq tosh. Ohak tosh. Marmar tosh. Chaqmoq tosh. Xarsang tosh. Qayroq moui. Ioʻlga tosh yotqizmoq. Togʻning koʻrki — moui bilan, Odamning koʻrki — bosh bilan. Maqol. ◆ Suv ketaru tosh qolar — oʻsma ketar, qosh qolar. Maqol. ◆ yash Suvonjon tosh terib, inning ogʻzini toʻldirdi. Ustidan tuproq bosib, ketmon bilan yaxshilab shibbaladi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Yoshlik chogʻimda men bir hikoya eshitgan edim: Xon bir begunoh odamni gʻazabiga olib, toshboʻron qildiribdi, "Tosh otmagan odam qolmasin", deb oʻzi tepasida turibdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Bagʻri (yoki qalbi, yuragi) tosh Oʻta be-mehr, achinish, kuyinish his-tuygʻusi yoʻq. ◆ Hayosiz inson bagʻri tosh boʻladi.. "Mushtum" . ◆ Zaʼfaron boʻldi yuzlar.. Xonlar qalbi tosh boʻlgan. Yo. Mirzo . Boshi toshdan Oʻta chidam-bardoshli. ◆ Bandasining boshi toshdan, ha, u hammasiga chidaydi — majbur-da. E. Aʼzamov, „Javob“ . Boshida tosh (yoki danak, yongʻoq) chaqmoq q. bosh. -Ofarin! — ◆ kinoyali tovush bilan qichqirdi Ahmad Husayn. — Kishining boshida tosh chaqib, yana shafqat haqida soʻz sotishga naqadar mohirsiz! Oybek, „Nur qi-dirib“ . Boshing toshdan boʻlsin Chidam-bardoshli boʻlish, oʻlim-yitim bilmaslik haqidagi istak, duoni bildiradi. ◆ -Hamma-lari biram sipo, biram salobatli odamlar ekan.. hay, ishqilibboshlaring toshdan boʻlsin, qoʻsha qaringlar! — dedilar. P. Tursun, „Oʻqi-tuvchi“ . Tosh qotmoq 1) his-sezgisiz holatda boʻlmoq. ◆ Ayolning tosh qotgan koʻzlarini qaygʻu teshdi. Yuzlaridan tomchilar yumaladi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ . ◆ Koʻzlarini roʻparadagi gujumning yashil butoqlariga tikib, chuqur, qizil yopqichli kursida tosh qotgan. S. Siyoyev, „Yorugʻlik; 2) qattiq uyquga ketmoq“ . ◆ Tosh qotgancha tush koʻrmish, Tushda qiziq "ish" koʻrmish. "Mushtum" . Toshingni ter Ishingni qil; yurishingni qil; joʻnab qol.

2 Shunday togʻ jinslarining ziynat buyumlari yasash yoki ularni bezatish uchun ishlatiladigan navlarining umumiy nomi. ◆ Qabr toshi. Marmar tosh. Oltin, kumush — ◆ tosh emish; arpa, bugʻdoy — osh emish. Maqol. m ◆ [Doroning] Qoʻlidagi uzun aso dastasiga qadalgan qimmatbaho toshlar qorongʻi ke-chadagi yulduzlardek porlar edi. M. Osim, „Shiroq“ . [ ◆ Olimxon] Barmoqlariga toshi yi-rik uzuklar taqadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Yon tomondagi toshga.. "Maʼrifatxon, jannat makon" deb yozilgan va hijriy bilan 1335 deb tarix qoʻyilgan edi, A. Qahhor, „Xotinlar“ .

3 Baʼzi soʻzlar bilan qoʻllanib, shu soʻz-lar anglatgan narsaning tosh kabi yogʻiluvchi (otiluvchi) narsa sifatida bildiradi. ◆ Ular Abdurasul ustiga laʼnat toshini yogʻdirib, uning shaʼniga yolgʻonlarni toʻqir edilar. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . -Niyatingiz tezroq men-dan qutulish, ortiqchalik qilayotganimni sezib turibman, — ◆ deb taʼna toshi otgani-otgan. J. Abdullaxonov, „Xonadon“ .

4 koʻchma Juda qattiq; toshdek (qattiq). ◆ [Kampir:] Hah, shumtakalar, ogʻizlaringda erib ketadigan suzma qurutni bersam, ol-maysizlar, shu tosh qurutni talashasizlar. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

5 Narsalarning vaznini oʻlchash, tortish uchun belgilangan, turli shakl va ogʻir-likdagi yuk, qadoq tosh. ◆ Tarozi pallasiga tosh qoʻymoq. Bir kiloli tosh. a ◆ Sharo-fat.. bu kecha shu yerda qolib, Sidiqjonni bu yerga bogʻlagan, uning dimogʻini shishirgan narsani yaxshilab bilmoqchi va shunga qarab tosh qoʻymoqchi boʻldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

6 Ogʻirlik, vazn. ◆ Olingan mol toshidan kam keldi. yat Shu shanbadan qoldirmay toʻy-ni boshlaylik; semiz qoʻy, yotsirab, yana ikki kun ovqat yemasa, toshini yoʻqotadi, ozib qoladi.. S. Abdulla, „Soyalar“ .

Tosh bosmoq 1) maʼlum (moʻljaldagi) ogʻir-likka ega yoki ega emaslikni bildiradi. ◆ -Hali siz aytganingizdek, — dedi Oliyaxon, — pillasi ham tosh bosmaydi. N. Safarov, „Oliyaxon Sultonova; 2) salmoq-salobatga ega boʻlmoq“ . ◆ Keling, soʻzlaringizni taroziga so-laylik, puchmi yoki tosh bosadimi, darrov maʼlum boʻladi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

7 tib. Kasallik tufayli baʼzi aʼzolar-da yuzaga keladigan qattiq modda. ◆ Buyrak toshi. Toshni oldirmoq.

8 Tosh (erkaklar va xotin-qizlar ismi).

tosh II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tosh

Etimologiyasi

tar. Sakkiz chaqirimga yaqin (taxminan 6 kilometr) uzunlik oʻlchov bir-ligi. Bir tosh yoʻl. Ahmoqqa Kuva [Toʻytepa

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ bir tosh. Maqol . ◆ tm Kun ogʻib bormoqda. Yarim toshdan moʻlroq yoʻl yurildi hamki, bekat koʻrinmaydi. H. Nuʼmon va A . Sho-rahmedov, Ota. ◆ Kosonda ikki xumdon bor.. bu yer bilan xumdonlar orasi uch tosh kelib qoladi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

Antonimlari

ТОШ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

tosh (koʻplik toshlar)

Tillarda

Tillar

• Afrikaanscha: klip
• Albancha: guri
• Arabcha: حجر
• Armancha: քար
• Ozarbayjoncha: daş
• Baskcha: harria
• Bosniyacha: kamen
• Beloruscha: камень (kameny)
• Bengalicha: পাথর
• Bolgarcha: камък (kamyk)
• Datcha: sten
• Estoncha: kivi
• Fijiycha: vatu
• Fransuzcha: pierre
• Inglizcha: stone
• Ispancha: piedra
• Italyancha: pietra
• Gruzincha: ქვის
• Telugucha: ಕಲ್ಲು
• Koreyscha: 돌 (dol)
• Litvacha: akmuo
• Malagasiycha: fehizoro, fiafia, vato
• Mojarcha: kő
• Olmoncha: Stein
• Niderlandcha: steen
• Norvegcha (bokmål): stein
• Polyakcha: kamień
• Portugalcha: pedra
• Qozoqcha: тас (tas)
• Rumincha: piatră
• Ruscha: камень (kamen')
• Slovatscha: kameň
• Somaliycha: dhagax
• Tamilcha: கல் (kal)
• Turkcha: taş
• Uygʻurcha: تاش (tash / таш)
• Valliycha: carreg
• Xitoycha: 石 (shí)
• Yoqutcha: таас
• Yunoncha: πέτρα (pétra)

Ruscha _ru

tosh I
1 камень; // каменный; ◆ mayda tosh (lar) мелкие камни; гравий; ◆ xarsang tosh булыжник; ◆ chaqmoq tosh кремень; ◆ marmar tosh 1) мрамор; 2) надгробный камень; ◆ tosh paxta разг. асбест; ◆ suv ketar, tosh qolar, oʻsma ketar, qosh qolar посл. вода утечёт, останутся камни, усма (см. oʻsma) отойдёт, останутся брови; ◆ qimmatbaho toshlar драгоценные камни; ◆ jigardagi toshlar камни в печени; ◆ tosh jinslari каменные породы; ◆ tosh yoʻl мощёная дорога, булыжная мостовая, ◆ yullarga tosh termoq мостить дороги; ◆ tosh koni каменоломня; ◆ tosh yoʻnuvchi каменотёс; гранильщик; ◆ tosh teruvchi каменщик; ◆ tosh qalam грифель; ◆ tosh taxta грифельная доска; ◆ tosh oyna 1) бемское стекло; 2) зеркало из бемского стекла;◆ tosh choy кирпичный чай;
2 гиря; гири; ◆ soatning toshini koʻtarib qoʻy подтяни гирю часов; ◆ bir kilogrammlik tosh килограммовая гиря; ◆ qadoq tosh 1) фунтовая гиря; 2) гиря весов (вообще);
3 вес, тяжесть; ◆ toshi ogʻir polvon борец тяжёлого веса; ◆ toshidan kam keldi (товар) оказался легче весом;
4 перен. что-л. твёрдое, жёсткое, чёрствое; ◆ tosh qurt очень твёрдый курт (см. qurt II); ◆ tosh nok сорт груши; ◆ tosh qotmoq 1) затвердеть как камень, окаменеть; 2) спать крепким сном;
5 перен. о чем-л. тяжёлом, гнетущем; ◆ yurakdagi tosh камень на груди;
6 перен. о безжалостном, бессердечном человеке:◆ bagʻri tosh odam бессердечный человек;
7 Таш (имя собств. мужское и женское); ◆ 

• birovning orqasidan tosh otmoq 1) бросать камни вслед уходящему (чьё возвращение нежелательно); 2) поносить кого-либо за глаза; ◆ tosh ingni ter  ! (букв. собирай, подбирай свой камушки!) иди своей дорогой!; ◆ kerakli toshning ogʻirligi yoʻq посл. (букв. у нужного камня нет тяжести) своя ноша не тянет; запас карман не рвет; ◆ samovar tosh bogʻladimi?! что так долго не кипит самовар; ◆ tosh bosma литография; ◆ tosh bosmada bosmoq литографировать; ◆ ogʻzinga tosh tipun тебе на язык.
  

tosh II
ист. мера длины (соответствующая примерно 8 верстам).