DİJİTAL DÜNYADA OYUNUN KURALLARI DEĞİŞİYOR: DİJİTAL HİZMETLER YASASI

Dijital Hizmetler Yasası’nın hayata geçmesiyle birlikte dijital dünyada yeni bir döneme giriliyor ve dijital alandaki etkileşimler yeniden şekilleniyor. Birçok kişi için 25 Ağustos 2023, takvimdeki sıradan bir tarihten ibaret olabilir; fakat aralarında Google, Apple, Meta ve Amazon gibi teknoloji devlerinin bulunduğu büyük teknoloji (Big Tech) şirketleri için yeni yükümlülüklerin başlangıcını ifade ediyor. Peki bu yasa, bireylerin ve şirketlerin dijital senaryosunu nasıl yeniden yazacak, haydi görelim.

Dijital Hizmetler Yasası Nedir?

16 Aralık 2020 tarihinde Avrupa Komisyonu (Komisyon), Avrupa Birliği’nde (AB) dijital hizmetlerin yönetişimine ilişkin iki öneri yayımladı ve bu çerçevede “Avrupa’nın Dijital Geleceğini Şekillendirmek” kapsamında önerilen planları sundu. Bahse konu yasa paketi iki düzenleme önerisi içermekte idi: “Dijital Hizmetler Yasası”(Digital Services Act/DSA) ve “Dijital Pazarlar Yasası”(Digital Markets Act/DMA). Komisyon, bu yasa tekliflerinin (1) dijital hizmetlerden yararlanan tüm kullanıcıların temel haklarının korunduğu daha güvenli bir dijital alan yaratılması ve (2) Hem Avrupa Tek Pazarında hem de küresel olarak inovasyonu, büyümeyi ve rekabetçiliği teşvik etmek için eşit şartlar oluşturulması olmak üzere temelde iki hedefe yöneldiğini ifade etti.

Dijital hizmetler denildiğinde, basit internet sitelerinden internet altyapı hizmetlerine ve çevrim içi platformlara kadar geniş bir çevrim içi hizmet kategorisi akla gelmelidir. Bu çerçevede Dijital Hizmetler Yasası ile getirilen düzenlemeler de öncelikle çevrim içi pazar yerleri, sosyal ağlar, içerik paylaşım platformları, uygulama mağazaları ve çevrim içi seyahat ile konaklama platformları gibi çevrim içi aracıları ve platformları ilgilendirmektedir.

Dijital Hizmetler Yasası Neler Getiriyor?

Genel olarak bakıldığında “çevrim dışı ortamda yasa dışı olanın, çevrim içi ortamda da yasa dışı olması gerektiği” ilkesi temel alınarak hazırlandığı belirtilen Dijital Hizmetler Yasası, yasa dışı içeriğin yayılması, çevrim içi dezenformasyon ve diğer toplumsal riskler ile mücadele edilmesi konusunda dijital hizmet sağlayıcılarına açık yükümlülükler getirmekte ve diğer yandan çevrim içi ortamda kullanıcıların güvenliğinin sağlanmasını, temel hakların ön planda tutulmasını ve adil/açık bir platform oluşturulmasını amaçlamaktadır.

Bu çerçevede Dijital Hizmetler Yasası ile platformlar için gündeme getirilen yükümlülükler ve bireylere tanınan haklardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Çevrim içi pazar yerlerinin, ticari kullanıcılarını tanımlaması ve kimin bir ürünü sattığı veya o ürüne ilişkin hizmet sunumu gerçekleştirdiğini netleştirmesine bağlı olarak çevrim içi alışveriş yapan bireyler, sahte ve tehlikeli ürünler gibi yasa dışı ürünlerden korunacaklardır.
• Kullanıcılar, içeriklerinin platformlar tarafından kaldırılması konusunda bilgilendirilecek ve buna itiraz edebileceklerdir.
• Kullanıcılar kendi ülkelerindeki uyuşmazlık çözüm mekanizmalarına erişebileceklerdir.
• Aracı hizmet sağlayıcılarının Dijital Hizmetler Yasası’nı ihlal etmeleri nedeniyle uğranılan zarar veya kayıplar için kullanıcılar tazminat talep edebileceklerdir.
• Platformların nasıl çalıştığını ve çevrim içi risklerin nasıl geliştiğini incelemek amacıyla araştırmacılar platform verilerine erişebileceklerdir.
• Kullanıcılar, çevrim içi ortamda karşılaştıkları reklamların kendilerini özellikle hedefleyip hedeflemediği ve neden hedeflendikleri de dâhil olmak üzere bu konuda daha fazla bilgi alabilecekler ve bu sayede platformların reklamcılık faaliyetlerinde daha fazla şeffaflık ile hesap verebilirlik sağlanacaktır.
• Platformlar, reşit olmayanlara yönelik davranışsal hedefli reklam sunamayacaklardır ve kullanıcıların etnik kökeni, siyasi görüşü veya cinsel yönelimleri gibi özel nitelikli kişisel verileri temel alınarak oluşturulan profillerine dayalı reklamlar gösterilemeyecektir.
• İfade özgürlüğü ve kişisel verilerin korunması da dâhil olmak üzere, platformlarda bireylerin temel haklarına saygı gösterilecek ve çevrim içi yasa dışı içeriklere karşı platformlar hızlı bir şekilde tepki vereceklerdir.
• Kullanıcıların tercihlerini manipüle etmeyi amaçlayan “karanlık desen/kalıplar” (dark patterns) ile yanıltıcı uygulamalar yasaklanacaktır.

Ayrıca, aylık 45 milyon veya daha fazla (nüfusun %10’u) aktif kullanıcısı olan “çok büyük çevrim içi platformlar” (VLOP) ile “çok büyük çevrim içi arama motorları” (VLOSE), yasa dışı içeriğin yayılması ve önemli toplumsal zararlar ortaya çıkması açısından taşıdıkları riskler nedeniyle, Komisyon tarafından belirlenen daha katı yükümlülüklere tabi olacaklardır. Bu yükümlülükler arasında;

• Sistemik risklerin önlenmesi (yasa dışı içeriğin yayılması, küçüklerin zarar görmesi, temel haklar-seçim süreçleri ve cinsiyete yönelik siber şiddet veya ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkiler ortaya çıkması gibi),
• Yıllık risk değerlendirmesi yapılması,
• Hizmetlerin tasarımı ve kullanımından kaynaklanan risklerin azaltılmasına yönelik önlemler alınması,
• Bağımsız dış denetimlere tabi olunması,
• Profillemeye dayalı öneriler gösterilmemesi seçeneğinin kullanıcılara sunulması ve kriterlerin kullanıcılar tarafından değiştirilebilmesi,
• Platformdaki veriler ile kullanılan algoritmalara yetkililerin ve kıdemli araştırmacıların erişimlerinin kolaylaştırılması ile bağımsız denetçilerin ve kıdemli araştırmacıların raporları üzerinden bireylerin bu platformların faaliyetlerini inceleyebilmeleri gibi hususlar bulunmaktadır.

Dijital Hizmetler Yasası Ne Zaman Uygulanmaya Başlayacak?

AB genelinde doğrudan uygulanabilir bir düzenleme olan Dijital Hizmetler Yasasına ilişkin olarak Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyinin 23 Nisan 2022 tarihinde yeni kurallar üzerinde siyasi anlaşmaya varmalarının ardından bahse konu düzenleme 27 Ekim 2022 tarihinde AB Resmî Gazetesi’nde yayımlanmıştır. Dijital Hizmetler Yasası, AB Resmî Gazetesi’nde yayımını izleyen yirminci gün olan 16 Kasım 2022 tarihinde yürürlüğe girmiş ve bazı hükümleri bu tarihten itibaren geçerlilik kazanmış olmakla birlikte Yasa’nın 93. maddesinde, düzenlemenin tamamıyla 17 Şubat 2024 tarihinden itibaren AB genelinde doğrudan geçerliliğe sahip olacağı hükme bağlanmıştır.

Bununla birlikte, sistemik yükümlülükler açısından doğrudan Komisyon tarafından denetlenen çok büyük çevrim içi platformlar ile çok büyük çevrim içi arama motorları için yeni kuralların daha erken devreye gireceği açıklanmış, bu çerçevede tüm çevrim içi platformların 17 Şubat 2023 tarihine kadar aylık aktif kullanıcı sayısına ilişkin bilgi yayımlamaları ile bu bilgileri Komisyona iletmeleri zorunlu kılınmış ve Komisyon tarafından gerekli belirlemelerin yapılmasının ardından Dijital Hizmetler Yasası’na uyum sağlamalarına yönelik olarak çok büyük çevrim içi platformlar ile çok büyük çevrim içi arama motorlarının sağlayıcılarına dört aylık bir süre tanınacağı duyurulmuştur.

Bu doğrultuda 25 Nisan 2023 tarihinde Komisyon, Dijital Hizmetler Yasası kapsamında aylık en az 45 milyon aktif kullanıcıya ulaşan on yedi adet çok büyük çevrim içi platform ile iki adet çok büyük çevrim içi arama motorunu belirlemiş ve bu Şirketlerin dört ay içerisinde Dijital Hizmetler Yasası’na uyum sağlamaları gerekeceği açıklanmıştır.

Komisyon tarafından yapılan belirlemeye göre;

 Çok Büyük Çevrim İçi Platformlar

• Alibaba AliExpress
• Amazon Store
• Apple AppStore
• Booking.com
• Facebook
• Google Play
• Google Maps
• Google Shopping
• Instagram
• LinkedIn
• Pinterest
• Snapchat
• TikTok
• Twitter
• Wikipedia
• YouTube
• Zalando

Çok Büyük Çevrim İçi Arama Motorları

- Bing

- Google Search

* Amazon ve Zalando’nun listeye dâhil edilme konusunda itirazları bulunmaktadır.

Komisyon tarafından belirlenen bu listede yer alan platformlara tanınan dört aylık süre 25.08.2023 tarihi itibarıyla sona ermiş bulunmakla birlikte bahse konu platformların her birinin kullanıcı sayılarının en az altı ayda bir güncellenmesinin isteneceğinin ve bir platformun tüm yıl boyunca aylık 45 milyondan az kullanıcıya sahip olması durumunda bu listeden kaldırılacağının da belirtilmesi gerekmektedir.

Çok Büyük Çevrim İçi Platformlar Dijital Hizmetler Yasası'na Uyum Sağlamak için Neler Yaptılar?

Komisyon tarafından belirlenen listede yer alan Şirketlerin çoğu, Dijital Hizmetler Yasası’na uyum sağlamak için çeşitli faaliyetlerde bulunmuş olmakla birlikte bunlar arasında ön plana çıkanlar şu şekilde belirtilebilir:

• Google: Şirket tarafından sunulan hizmetler kapsamında yer alan birtakım uygulamaların (18 yaş altı bireylere kişiselleştirilmiş reklam gösterilmemesi, videolarının kaldırılması ve kısıtlamalara itiraz etme hakkı da dâhil olmak üzere YouTube içerik oluşturucularına tanınan haklar vb.) Dijital Hizmetler Yasası tarafından öngörülen bazı politikalara hâlihazırda uygun olduğunu belirten Google, düzenleme ile getirilen diğer yükümlülükleri karşılamak için “Reklam Şeffaflık Merkezi”nin genişletileceği, Google Search/YouTube/GoogleMaps/Google Play/Google Shopping’in nasıl çalıştığı hakkında daha fazla bilgi edinmek ve AB’deki sistemik içerik risklerinin anlaşılmasına ilişkin araştırma yürütmek isteyen kişilere sağlanacak olan veri erişiminin artırılacağı, raporlama ve itiraz süreçlerinin güncelleneceği, Şirket politikaları hakkında daha fazla bilgi edinilmesini sağlamak üzere yeni bir “Şeffaflık Merkezi”nin kullanıma sunulacağı ve yasa dışı içerik yayma ya da temel haklara, kamu sağlığına veya sivil söylemlere yönelik risklerin analiz edileceği yönünde taahhütlerde bulundu.

• Meta: Facebook ve Instagram’ın ana şirketi Meta’nın, platformlarında gösterilen reklamları derleyen “Reklam Kütüphanesi”ni genişletmeye çalıştığı, bu çerçevede yakında Şirket’in AB’deki kullanıcıları hedefleyen tüm reklamları görüntülemeye/arşivlemeye başlayacağı ve bunun hedefleme için kullanılan parametrelerin yanı sıra reklamın kime gösterildiğini de içereceği duyuruldu. Diğer yandan geçtiğimiz dönemlerde, platformlarında şeffaflığın sağlanmasına yönelik çabanın bir parçası olarak Şirket algoritmasının Facebook ve Instagram’da nasıl çalıştığına dair bir rapor yayımlanmış ve “kişiselleştirme motoru”na tabi olmaksızın Avrupalı kullanıcıların hem Facebook hem de Instagram’daki Reels, Stories ve Search bölümlerinde yalnızca takip ettikleri kişilerin içeriklerini kronolojik olarak görüntülemelerine olanak tanınacağı gibi yenilikler açıklanmıştı.

• TikTok: Dijital Hizmetler Yasası kapsamındaki taahhütlerin yerine getirilmesine ilişkin olarak geçtiğimiz ayın başında güncelleme paylaşan Şirket; yasa dışı içeriğin bildirilmesine yönelik yeni ve kolaylaştırılmış bir yol planlanmakta olduğunu, bu çerçevede bireylerin nefret söylemi/taciz/mali suçlar gibi kategoriler listesinden seçim yapabileceğini ve kişilerin her bir kategoriyi daha iyi anlamalarına yardımcı olacak bir rehber sunulacağını, platformdaki içeriklerin denetlenmesine yönelik şeffaflığın artırılacağını, platformun öneri sistemine ilişkin şeffaflık sağlanacağını, kullanıcıların kişiselleştirilmiş önerileri kapatmalarına izin verileceğini ve platformdaki içeriklerin keşfedilmesine yönelik başka bir yol sunulacağını ve 13-17 yaş arasındaki kullanıcılara kişiselleştirilmiş reklamlar gösterilmeyeceğini duyurdu.

Dijital Hizmetler Yasası ile Getirilen Yükümlülüklere Uyulmazsa Ne Olur?

Ulusal ve AB düzeyinde iş birliğinden oluşan yeni bir mekanizma, Dijital Hizmetler Yasası ile öngörülen düzenlemelere çevrim içi aracıların nasıl uyum sağlayacağını denetleyecek ve her üye devletin, kendi devletinde yerleşik aracı hizmetlerinin denetlenmesinden ve/veya sektörel düzenleyici otoritelerle koordinasyon sağlanmasından sorumlu olacak bağımsız bir “Dijital Hizmetler Koordinatörü” ataması gerekecektir.

Buna ek olarak her üye devlet, düzenlemede belirtilen gerekliliklere uygun olarak kendi ulusal yasalarında cezaları açıkça belirleyecek ve bu cezaların, ihlalin niteliği ve ciddiyeti ile orantılı ve düzenlemeye uyum sağlamak için caydırıcı olmasını sağlayacaktır.

Diğer yandan, Dijital Hizmetler Yasası’nda öngörülen düzenlemelere uymayan çevrim içi platformların, küresel cirolarının %6’sına varan cezalarla karşılaşma olasılıkları bulunmakla birlikte Yasa’nın uygulama mekanizmasının yalnızca para cezaları ile sınırlı olmadığının da belirtilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede Dijital Hizmetler Koordinatörü ve Komisyon, çok ciddi zararların giderilmesi için gerektiğinde derhal harekete geçme yetkisine sahip olacak ve platformlar bu sorunların nasıl çözüleceğine dair taahhütler sunabileceklerdir. Önemli yükümlülüklerini sürekli şekilde yerine getirmeyi reddeden ve buna bağlı olarak bireylerin hayatını ve güvenliğini tehlikeye atan platformlar söz konusu olduğunda ise ilgili tüm tarafların katılımının ardından son çare olarak platformların hizmetlerinin geçici olarak durdurulması da mahkemeden talep edilebilecektir.