Türkiye Ekonomisi: Nerede? Nereye yönlenebilir?
Bu yazımda Türkiye ekonomisi ile ilgili genel başlıkları ele aldım. Bunlar G20, dış şoklar, sonuç, reçete ve önerilerden oluşmaktadır.
Dünyada yaşanan 2001 krizinden sonra üretimde Türkiye’de düşüş yaşanıyor. Döviz cinsinden keskin değer düşüşleri oluyor. Buna “currency smash” diyebiliriz. Ayrıca, yatırım pozisyonu düşük olduğu için döviz cinsinden borç giderek artıyor.
“Tasarruf oranı düşük fakat döviz cinsinden borç yüksek”
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ‘nin rezervleri sınırlı fakat borçlar bir şekilde giderilmeye çalışılıyor. Ayrıca, TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI’NDA DÖVİZ REZERVİ YÖNETİMİ adlı Ağustos 2005 yayınlanan raporda şöyle bir ifade mevcut:
“Türk Savunma Fonu Portföyü, 29 Temmuz 2005 tarihi itibarı ile USD 333 milyon tutarında olup toplam döviz rezervinin yaklaşık % 0,7’lik kısmını oluşturmaktadır. Dolayısıyla, altın dahil toplam döviz rezervimizin % 99,3’ü kullanılabilir rezerv niteliğinde olup her an kullanıma hazırdır.”
Gene aynı raporda, dış borçla beraber kredi mevduat olayı artıyor. Fakat Türkiye’de son iki çeyrektir inşaat yatırımı yapılıyor.
G20
G20'de en sonrada Brezilya'nın yer aldığı sıralamada, Türkiye, Brezilya'nın bir tık üzerinde yer alıyor. G20'ye göre, tasarruf olarak olması gerekenden yaklaşık %10 nun aşağısında, buda Türkiye'nin borçlu kalmasına neden oluyor. Ayrıca banka dışı şirketlerin döviz cinsinde borcu artıyor da artıyor.
“Emniyet kemeri bağlı değilse kafayı cama vuruyorsun”
Ekonomide bu olaylar milli gelir düşüşü olarak yorumlanıyor.
DIŞ ŞOKLAR
Dış şoklara hazırlıklı olmak lazım çünkü mutlaka oluyor. Bundan kaçış yok!
1) Kur ve Faiz Sıçramaları
2) Yüksek Enflasyon
Bunun nedeni yurt dışına borçlanma artıyor ve ayrıca da bankalar da borçlanıyor.
3) Cari açık ve Finansman
Üretim gücümüz düşük olduğu için finansman yetmiyor yada yenisini bulamıyoruz. Fakat, bulduğumuzda da kısa vadede yatırım oluyor. Maalesef, en son olarak rezervden kullanmak zorunda kalıyoruz.
4) İşsizlik
TÜİK verilerine baktığımızda şuan da işsizlik oranı %10 seviyelerinde. İşsizlik şuan için biraz daha düşüş gösterdi fakat 2001 krizinden öncesine bakarsak hala yüksek. Bunun nedeni Türkiye’deki kadınların iş gücüne katılmamasından dolayı.
“Türkiye’de kadınların iş gücüne katılım oranı düşük olduğu için işsizlik oranı bir türlü düşmüyor”
Kendimizi Avrupa ile kıyaslarsak, genel katılım oranı Avrupada %60 seviyelerinde iken, Türkiye’de 50% dir.
5) Enflasyon
6) Gelir dağılımı
SONUÇ
Kısa Vadede Neler Yapılabilir
Genel olarak Türkiye'nin ekonomik tablosuna baktığımızda önemli kırılganlıklar var. Bu kırılganlıklara karşı son yıllarda 2 önemli adım atıldı.
- Özel tasarrufları arttırmak üzere bir sistem hayata geçirildi.
- Döviz kazancı olmayan şirketlerin döviz cinsinden borçlanmalarını engellemek üzere bir karar alındı.
Ancak özelikle ikinci kararın devamı gelmedi. İkinci aşamada büyük döviz borçlularına ilişkin düzenleme yapılmadı. İlk aşamada yapılan düzenlemenin ise geçiş döneminin sorunlarını yeterince dikkate almadığı iddialar var.
Son 4-5 yılda yılda önemli kur ve faiz sıçramaları yaşadık. Bunların ilki FED başkanı Bernanke’nin konuşmasından sonra yaşandı.
“İleride sıkışmaya başlayacağız. - Ben Bernanke ”
Türkiye “kırılgan beşli” ülke grubunda gösterildi. O zamandan beri kırılgan ülke sayısı değişti ama Türkiye hep bu grupta gösterildi.
Türkiye'nin sorunu bir diğer sorunu da yakınsama problemidir. Türkiye üst orta gelir grubunda yer alıyor. Ayrıca, orta gelir tuzağı da mevcut, yani bu da orta gelirden çıkamama problemi oluşturuyor.
Son olarak, net sermaye girişimlerinin ve doğrudan yatırımların azalması, yüksek kredi mevduatı oranı, ve özel kesimin artan dış borcu bir diğer sonuçları olarak gösterilebilir.
Peki Orta Vadede Neler Yapılabilir ?
1) Yakınsama Yok
Yakınsama olmadığı için bir türlü zengin ülke sıralamasına gelemiyoruz. Aşağı yukarı 50 yıldır aynı seviyelerdeyiz buda 1980’lere tekabül eder. Gelir dağılımında iyi ilerleme ve gelişme kaydedemedik fakat bunun aksine Güney Kore çok yüksek bir çıkış yapmıştır eğitim ve girişimciliğe önem vererek.
2) Orta Gelir Tuzağı
Bana sorarsanız orta gelir tuzağından eğitime ve teknolojiye yatırım yaparak çıkabiliriz. Ama yatırım düzeyimiz çok yüksek olmalı.
Eğitim kalitesi açısından bakarsak, Türkiye'de eğitim ile Finlandiya ile aynı değil. OECD PISA 2015 sonuçlarına göre çok gerideyiz. 72 ülkeden 50. sıradayız.
“Bu eğitim sistemi ile başarılı olup dünya ile yarışamıyoruz.”
“Türkiye’de ki bir yıl ile Finlandiya'daki bir yıl aynı değil”
Bence Türkiye eğitim sisteminde yetişen tüm çocukların hemen hemen hepsi yüksek teknoloji üretmeye odaklı ve girişimci olma yolunda gitmeliler aksi halde orta gelir tuzağına takılı kalacaklar. Bununla ilgili olarak Tayvan eğitim sistemini ve vizyonunu inceleyebilirsiniz.
Genel olarak gelişmiş ülke standartlarına ulaşma hedefimiz olmalı orta gelir tuzağından çıkmak için.
REÇETE
Sonuçları söyledikten sonra reçete çıkarmadan olmaz
Ekonomi dışında yapılması gerekenler:
- Hukuk sistemi daha iyi hale getirilmeli
- İstikrara yönelik ekonomik adımlar atılmalı
- Yapısal anlamda ekonomik adımlar atılmalı
- Tasarruf adımları atılmalı
- İhale kanunu
- Eğitim daha kaliteli hale getirilmeli
Eğitime tekrardan bahsetmek istiyorum. Şuandaki sistem bence kalitesiz öğrenci yetiştiriyor.
Sabun kalıbından insan çıkarmaya çalışıyor diyebiliriz.
"Bu eğitim sisteminde filden ağaca tırmanması bekleniyor"
Son olarak, eğitim fakültelerinin kalitesi arttırılması lazım. Çok sayıda yurt dışına doktora öğrencisi gönderilmesi lazım ve daha sonra bu öğrenciler Türkiye’ye geri dönmeliler.
ÖNERİLER
Yukarıda bahsettiğim TCMB Rezervlerle ilgili makaleye BURADAN ulaşabilirsiniz.
Son olarak Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek’in döviz açıklaması videosunu izleyebilirsiniz.
Teşekkürler buraya kadar okuduğunuz için. Umarım beğenmişsinizdir. Eğer bir görüş belirtmek isterseniz aşağıya yazabilirsiniz.
İlgilenebileceğinizi düşündüğüm diğer ekonomi yazılarım:
- Türkiye’de İstikrarsızlık, Verimlilik ve Büyüme
- KKTC’nin Dış Ekonomik İlişkileri ve İthalat İhracat Durumu
- Instability, Productivity and Growth in Turkey