Hollanda

Karayipler'de toprakları bulunan Kuzeybatı Avrupa'da bir ülke

Hollanda (Felemenkçe: Nederland); toprakları Batı Avrupa'da ve kısmen de Karayipler'de bulunan bir ülkedir.[13] Hollanda Krallığı'nı meydana getiren dört ülkeden en büyüğüdür.[13] Hollanda, doğuda Almanya, güneyde Belçika ve kuzeybatıda Kuzey Denizi ile komşudur. Hollanda, Avrupa kıtasında on iki eyaletten ve Karayipler'de Bonaire, Sint Eustatius ve Saba adaları olmak üzere üç özel belediyeden oluşur.[13]

Hollanda
Nederland (Felemenkçe)
2 bölgesel dilde[a]
Motto
Je maintiendrai (Fransızca)
("Koruyacağım")
Marş: Wilhelmus (Felemenkçe)
 Hollanda konumu (yeşil)
Egemen devletHollanda Krallığı
Bağımsızlık öncesiİspanya Hollandası
Feragat Yasası26 Temmuz 1581
Münster Barışı30 Ocak 1648
Hollanda Birleşik Krallığı16 Mart 1815
Kurtuluş Günü5 Mayıs 1945
Krallık Tüzüğü15 Aralık 1954
Karayipler'de yeniden yapılanma10 Ekim 2010
Başkent
ve en büyük şehir
Amsterdam[b]
52°22′K 4°53′D / 52.367°K 4.883°D / 52.367; 4.883
Hükûmet ikametgahıLahey[b]
Resmî dilFelemenkçe
Tanınan diller
Etnik gruplar
(2022)
Din
(2023)[4]
Demonim(ler)Hollandalı
YönetimÜniter parlamenter anayasal monarşi
• Kral
Willem-Alexander
• Başbakan
Dick Schoof
YasamaGenel Meclis
Senato
Temsilciler Meclisi
Avrupa Parlamentosu
31 sandalye
Yüzölçümü
• Toplam
41.865[5][e] (134.)
• Su (%)
18,41[6]
En yüksek rakım887 m (2.910 ft)
Nüfus
• 2025 tahminî
18.283.500[7] (69.)
• 2011 sayım
16.655.799[8]
• Yoğunluk
(33.)
GSYİH (SAGP)2024 tahminî
• Toplam
artış $1,460 trilyon[9] (28.)
• Kişi başına
artış $81.494[9] (11.)
GSYİH (nominal)2024 tahminî
• Toplam
artış $1,218 trilyon[9] (17.)
• Kişi başına
artış $67.984[9] (11.)
Gini (2021) 26.4[10]
düşük
İGE (2022)Sabit 0.946[11]
çok yüksek · 10.
Para birimi
  • Euro (€) (EUR)
  • Amerika Birleşik Devletleri doları (US$) (USD)[f]
Zaman dilimi[g]
 • Yaz (YSU)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+31, +599[h]
İnternet alan adı.nl, .bq[i]
Avrupa'nın en büyük limanı, Rotterdam'daki Europort'tan bir görüntü.
1997 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edilen Hollanda'daki yel değirmenlerine ait bir görüntü.
Hollanda'nın Drenthe eyaletinde bulunan Uluslararası Ahşap Ayakkabı Müzesi'nde sergilenen dünyaca ünlü "klompen"e ait bir görüntü.
Den Haag'daki Binnenhof, Hollanda'nın siyasi merkezidir.
Aralık 2023 itibarıyla Hollanda Parlamentosu.
UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan D.F. Wouda Buharlı Pompa İstasyonu'ndan bir görüntü.

Hollanda meşruti monarşi ile yönetilen bir Avrupa ülkesidir. Hollanda nüfus yoğunluğu fazla olan bir ülkedir. 10 Şubat 2025 itibarıyla Hollanda'nın nüfusu 18.052.037'dir.[14] Ülke topraklarının çoğunluğu deniz seviyesinin altındadır. Hollanda Avrupa Birliği, NATO ve OECD üyesidir. Hollanda aynı zamanda Schengen Bölgesi ve Benelüks topluluğunun bir parçasıdır. Belçika ve Lüksemburg ile birlikte Benelüks ülkelerini oluşturan 3 ülkeden biridir. Ayrıca Kyoto Sözleşmesi'ni imzalamıştır. Ülke Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne, Uluslararası Adalet Divanı'na, Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne ve Europol'e ev sahipliği yapmaktadır.

Ülke özellikle peynirleri, yel değirmenleri, bisikletleri, laleleri, Holştayn adı verilen inekleri ve sosyal hakları ile tanınır. Hollanda'da eşcinsel evlilik yasaldır.

Ülke adı

değiştir
 
Asıl Hollanda

Hollanda ismi, Birleşik Hollanda Krallığı'nın en önemli eyaleti olan ve ülkenin kuzeybatı kısmında bulunan Hollanda Eyaleti'nden gelmektedir. Kısaca Hollanda olarak adlandırılmaktadır. 19. yüzyılın ikinci yarısından beri bu eyalet iki ayrı eyalete bölünmüştür: Kuzey Hollanda (Başkent: Haarlem) ve Güney Hollanda (Başkent Lahey: Den Haag). Felemenkçe'de "Hollanda" ifadesi sadece bu iki eyalet için kullanılır.

Hollanda'nın dışındaki ülkelerde Hollandalılar genellikle "Hollandalı" olarak adlandırılırlar ve Hollanda turizm endüstrisi ve diğer endüstriler de ülkelerini "Hollanda" olarak pazarlamaktadırlar (hem İngilizcede hem de Almancada). Hollanda ismi, ülkenin aynı adı taşıyan bir eyaletinden geldiği için, bu eyaletten gelmeyen Hollandalılar, ismini veren bölgeyi genellikle sevmemektedirler. Bu nedenle, 'Nederland' için 'Hollanda' adı ve 'Nederlander' için de 'Hollandalı' terimine belli bir antipati beslemektedirler.

İngilizce "Dutch" adı, "duutsc" gibi Orta Hollanda biçimlerinden ortaya çıkmıştır. "Duutcs" ve "dietsc" gibi Orta Hollanda biçimleri halk arasında konuşulan lehçelerin adlarıdır ve bu lehçelerin, yönetimin, bilimin ve kilisenin dili olan Latinceden ayırt edilmesine yaramıştır. "Dutch" ve "duutsc" biçimleri Almanca bir kelime olan "deutsch" ile bağlantılıdır ve aynı kökenden gelir. Fransızlar ise bu bölgeyi Pays-Bas yani 'alçak ülke' olarak tanımlarlar.

Tarihçe

değiştir

Hollanda'da yerleşimin tarihi, Hollanda yeraltı yapısının oluşumuyla yakından bağlantılıdır. Holosen döneminde Scheldt, Ren, Maas ve Ems nehirlerinin taşkın geçmişi nedeniyle çevre sadece değişmedi, aynı zamanda yerleşim, özellikle son 1000 yılda polderler ve setlerle günümüz Hollanda manzarası üzerinde büyük bir etkiye sahip oldu.

Zorla bir araya getirilen bu topluluk, Hollanda ticaretinin daha sonraki başarısına katkıda bulunan bir yönetim ve zihniyet sistemi oluşturmuş, bunda coğrafi olarak deniz ve su yollarına yakın olmanın da büyük etkisi olmuştur. Hollanda eyaletleri tarih boyunca bazen işbirliği yaparak, bazen de rekabet ederek çeşitli karşılıklı ilişkilere sahip olmuştur. Önemli dönüm noktaları, büyük bir refah dönemini izleyen bağımsızlık ilanıyla başlayan İsyan, uzun bir gerileme dönemi ve Cumhuriyet'in sonunu getiren 1795'teki Fransız işgaliydi.

Utrecht Birliği'ne bağlı Kuzey Hollanda eyaletleri (Güney Hollanda, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Groningen ve Friesland) 26 Temmuz 1581'de İspanya kralı II. Felipe'den bağımsızlıklarını ilan ettiler. 1648'de imzalanan Vestfalya Antlaşması'nda Hollanda vilayetlerinin bağımsızlığı tanındı. Bu, daha sonra kurulacak olan Hollanda'nın bulunduğu bölgeye karşılık geliyordu. Ancak, bu bölgenin güneyinde kalan bölgeler, Flandre dahil olmak üzere, krallıkta kaldı; daha sonra bu bölgede Belçika bağımsızlığını kazandı. Bu tarihten sonra Kuzey Hollandalılar ve Güney Hollandalılar olmak üzere iki toplumdan bahsedilmeye başlandı.

Viyana Kongresi, Hollanda Krallığı'nı kısa bir süreliğine kuzey ve güney olarak birleştirdi. Ancak, 1830'da güneydeki Hollandalılar (Felemenkliler), Belçika adı altında bağımsızlıklarını ilan etmişti. ('Belgica' eski bir Roma eyaletinin adıdır ve Rönesans döneminde, kuzey dahil, Hollanda'nın Latince ismi olarak kullanılmıştır.

Hollanda, I. Dünya Savaşı'nda tarafsız kalırken, II. Dünya Savaşı'nda Alman işgaline uğradı. 10 Mayıs 1940'ta Nazi Almanyası Belçika ve Hollanda'yı, 1942'de ise Japonya Hollanda'nın bir sömürgesi olan Endonezya'yı işgal etti. Savaş bittikten sonra Endonezya bağımsızlığını ilan etti.

İspanyol Hollandası (1384-1581)

değiştir

On dördüncü yüzyıl Avrupa için birçok bakımdan krizlerin yaşandığı bir dönemdi; bunların arasında Kara Ölüm (1347-1351) ve Yüz Yıl Savaşları da vardı. Ekonomik açıdan ise 1475'lere kadar süren genel bir durgunluk bile yaşandı. Ancak Hollanda için aynı durum geçerli değildi, daha çok ekonomik bir genişleme söz konusuydu.

Lordların yayılmacı dürtüleri karşılıklı birçok savaşta dile getirildi, ancak esas olarak evlilik politikası, Aşağı Ülkeler'in büyük bölümlerinin -çoğu zaman tesadüf eseri- yabancı kraliyet hanedanlarının kontrolü altına girmesini sağladı. Evlilik politikasının başarısı özellikle Burgonya Dükleri arasında belirgindi. 1384-1428 yılları arasında Karolenj döneminden bu yana ilk kez kuzeydeki birçok bölgeyi ve güneydeki hemen hemen tüm bölgeleri birleştirmeyi başardılar.

Ekonomik açıdan güçlü olan Hollanda, daha sonra Habsburglar için de önemli bir yer tuttu. İmparator V. Şarlken (1515-1555) döneminde bölge İspanyol imparatorluğunun bir parçası oldu. Ağırlık merkezi büyük ölçüde İspanya'ya kaydı, Hollanda'nın yönetimi ise bir valiye bırakıldı. Hollanda'nın Habsburg İmparatorluğu'nun bir parçası olması, bu bölgelerin aynı zamanda Fransa ile Habsburglar arasında uzun süren İtalyan Savaşları'na da dahil olması anlamına geliyordu. V. Şarlken'in İspanya Kralı olmasının ardından Fransa, büyük ölçüde Habsburg Hanedanı tarafından kuşatılmış halde buldu kendini. İtalyan Savaşları 1559'a kadar Avrupa siyasetine egemen oldu ve Fransız-Habsburg rekabeti iki yüzyıl daha devam etti. Bu dönemde XVII. Eyaletler büyük ölçüde bağımsız bir birim haline getirildi.

Uzun zamandır Roma Katolik Kilisesi'ne eleştirel yaklaşan bu bölgede, yüzyılın ortalarından itibaren Protestan Reformu başladı. 15. yüzyılın sonlarından itibaren ekonomik ve demografik açıdan güçlü bir büyüme yaşandı. Ancak yüksek vergiler ve ticaret ablukaları ile sonuçlanan savaşlar, halk üzerinde ağır bir yük oluşturdu. Bu kez Reform ve özellikle onunla birlikte gelen ağır zulüm, yeni bir etken daha ekledi. Bu patlayıcı karışım, Seksen Yıl Savaşları olarak da bilinen İsyana yol açacaktı. 1567-1568'deki ilk ayaklanma yine bastırılabildi, ancak sert politikalar yine büyük direnişe yol açtı. 1 Nisan 1572'de Geuzen, Den Briel'i almayı başardı ve ikinci ayaklanma başladı.

26 Temmuz 1581'de Hollanda Eyalet Meclisi, 22 Temmuz'da hazırlanan Fesih Yasası'nı imzaladı. Bu kararla II. Filip, Hollanda Lordluğu'ndan feragat etti. Hollanda'nın bağımsızlık bildirgesi olarak görülebilir.[15] Bu yasa, 1579'daki Utrecht Birliği'nin ardından yürürlüğe girdi. 1585'teki Anvers'in düşüşü ise Hollanda'nın kuzeyi ve güneyi arasındaki askeri ayrımı kesinleştirdi. Uygun bir alternatif yöneticinin bulunmaması nedeniyle 1588'de Cumhuriyet ilan edildi.

İspanyol Hollandası
14. yüzyılın sonlarında Alçak Ülkeler
Sessiz William, Oranj Prensi, Hollanda isyanı'nın lideri, Adriaen Thomasz Key

Hollanda cumhuriyeti (1581-1795)

değiştir

İspanya'nın emperyal genişlemesinin de yardımıyla cumhuriyet yeniden fethedilmekten kurtuldu. Aslında ekonomik merkezin Akdeniz'den Batı Avrupa'ya kaymasından azami ölçüde yararlandı. Daha önce güney eyaletlerinin gölgesinde kalan Kuzey Hollanda'da, Anvers'in düşmesi ve abluka altına alınmasının ardından Amsterdam Avrupa'nın ticaret merkezi haline gelirken, Hollanda Avrupa'nın nakliye sektörüne hakim oldu. Esas kâr, özellikle ana ticaret olan Baltık Denizi üzerindeki Avrupa ticaretinden elde edilse de, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (VOC) de hissedarları için büyük kârlar elde etmeyi başardı. Böylece elde edilen refah, yerel halka karşı korkuları da beraberinde getirdi. Örneğin 1621 yılında Jan Pieterszoon Coen, Banda Adaları'nın neredeyse tüm sakinlerini öldürttü.

Bunu izleyen Altın Çağ, Hollanda'da daha önce ve daha sonra hiç olmadığı kadar büyük siyasi, kültürel ve ekonomik öneme sahip bir dönemdi. Bu dönemin en parlak dönemini özellikle eski Hollandalı resim ustaları belirlemiştir. Ancak bu dönemde daha sonraki Hollanda kolonileri de kurulmuş ve Portekizlilerden bir dizi fetihten sonra Cumhuriyet, Atlantik ötesi köle ticaretinde de pay sahibi olmuştur. On yedinci yüzyılda, Afrikalı kölelerin ticaret yolları büyük ölçüde Gana'daki Elmina (Altın Sahili) üzerinden Surinam, Brezilya ve Karayip adalarına uzanıyordu. Elmina 1637'de, Axim 1642'de fethedildi. 1641'de Pieter Cornelisz önderliğinde. Jol ayrıca Angola'yı da fethetti. 550.000'den fazla insanın Hollanda gemileriyle köle olarak Amerika'ya getirildiği tahmin ediliyor.[kaynak?] Bu yolculuklar genellikle kötü koşullar altında gerçekleşiyordu ve insanlar yol boyunca ölüyordu. Kişisel zorlukların yanı sıra, bunun Afrika toplumları üzerinde yıkıcı etkileri de oldu. Doğrudan karlılık tahminleri farklılık göstermektedir, ancak kölelik olmasaydı Amerika'nın sömürgeleştirilmesi çok farklı olurdu. Asyalı kölelerin ticareti de yaygın olarak yapılıyordu. Köle, Altın Çağ'da Hollanda sömürge imparatorluğunun ekonomisinde işgücü olarak vazgeçilmezdi; On yedinci yüzyılın ikinci yarısında, Batavia sakinlerinin yarısı özgür olmayan insanlardan oluşuyordu.[16]

Hollanda, ekonomik üstünlüğü sayesinde Eyaletler Meclisi'ne hâkim olabilmiştir. Hollanda ile Orange'ın çıkarları uyuşmadığı anda hükümet tamamen felç olabilir. Hükümet Protestan olmasına rağmen vicdan özgürlüğü vardı, ancak ibadet özgürlüğü yoktu. Hoşgörü Avrupa'nın diğer yerlerine kıyasla çok daha fazlaydı ama bu, dogmatik İspanya'nın deneyimlediği türden bir göçü önleyen fırsatçı bir tercihti. Burjuvazi egemen sınıf haline geldi, soyluların ve daha önceleri din adamlarının etkisi azaldı. Naipler siyasi iklimi kontrol etmeye başladılar.

1648 yılında İspanya ile savaş, stad sahibi II. Wilhelm'in isteklerine rağmen sona erdi. İktidarı ele geçirme girişimleri, 1650'deki beklenmedik ölümünün ardından ilk stad sahibi olmayan dönemin başlamasıyla sonuçlandı. Bu dönem içeride Gerçek Özgürlük, dışarıda ise ticaret savaşlarıyla karakterize edildi.

Büyük ölçekli mekanik enerji üretimi ilk olarak rüzgâr ve su değirmenleriyle gerçekleşti. Altın Çağ'da Birleşik Eyaletler'in refahına önemli bir katkı turba tarafından yapılmıştır. Tüm bunlar, ancak Büyük Britanya Krallığı'ndaki Sanayi Devrimi'nin aşabildiği bir proto-endüstrileşmeyi mümkün kıldı. Bu arada İngiltere ve Fransa, iç sorunlarından kurtulmuş, ticaret ve nakliye işlerinden paylarını talep ediyorlardı. Daha sonra gerçekleşen Birinci İngiliz Savaşı Cumhuriyet tarafından kaybedildi. İkinci İngiliz Savaşı ikna edici bir şekilde kazanılmış ve Hollanda filosu üstünlük sağlamış olsa da, Cumhuriyet'in büyük güçleri birbirine karşı kullanmayı başaramaması durumunda başının derde gireceği giderek daha da belirginleşti. Bu durum Felaket Yılı'nda açıkça görüldü. Yabancı birlikler şaşırtıcı bir hızla Su Hattı'na doğru ilerlerken, De Witt kardeşler Lahey'de linç edildiler ve bunun üzerine III. William stadtholder olarak atandı.

Kriz, Turuncuların üstünlük sağlamasını sağladı. III.William döneminde bu vahim durum aşıldı ve Michiel de Ruyter 1673 yılında Fransa ve İngiltere'nin birleşik deniz kuvvetlerini yendi. Bundan sonra III.William, XIV. Louis'in yayılmacılığına karşı bir Avrupa koalisyonu oluşturmaya odaklanmaya devam etti. 1688 yılında, III. William'ın büyük bir orduyla İngiliz topraklarına giriştiği ve kayınpederi İngiltere Kralı II. James'i devirdiği cesur bir istila girişiminin ardından Muhteşem Devrim gerçekleşti. III.William da İngiltere'de iktidara geldiğinde Fransız hegemonyasına karşı mücadeleye daha fazla odaklanabildi. Dokuz Yıl Savaşları (1688-1697) sırasında ve 1701'deki ölümüne kadar İspanya Veraset Savaşları'nda (1701-1713) Fransa karşıtı koalisyonlarda önemli rol oynadı.

Cumhuriyet, siyasi ve askeri açıdan, ikinci stad sahibi olmayan dönemde ikinci sırada yer aldı. Ekonomik açıdan, Fransa ile kırk yıl süren savaştan sonra, muazzam ulusal borç önemli bir rol oynamış ve özellikle İspanya Veraset Savaşları'ndan sonra Cumhuriyet'in gücünün ötesinde çalıştığı ve Büyük Britanya'ya bağımlı hale geldiği ortaya çıkmıştır. Yedi Eyalet, gece bekçisi devleti haline geldi. Ülkenin yönetimi daha önceleri demokratik olmasa da halkın nüfuzunu koruyabildiği bir dönemdeyken, artık giderek içine kapanan bir egemen sınıfın elindeydi. Uzun süre uluslararası politika, Fransa-İngiliz çatışmaları üzerine kuruluydu; ancak Yedi Yıl Savaşı'ndan sonra Avrupa'da yeni bir güç dengesi oluşmuştu; bu da artık işe yaramıyordu ve Cumhuriyet giderek büyük güçlerin insafına kalıyordu.

Güney Denizi Balonu'nun sona ermesiyle İngiltere'de ve John Law'ın Mississippi Şirketi'nin sona ermesiyle Fransa'da bir patlama yaşandı. Rotterdam borsasında da sert düşüşler yaşandı ancak bu düşüş, Londra ve Paris'te çok sayıda aksiyon yatırımcısının rüzgar ticareti nedeniyle önemli kayıplar yaşadığı kadar şiddetli olmadı. Amsterdam'da Kalverstraat'taki İngiliz kahvehanesine baskın düzenlendi. Belediye başkanları, aracıların balon ve rüzgar ticaretinde artık işlem yapmasını yasakladı.

Dördüncü İngiliz-Hollanda Savaşı (1780-1784) neredeyse bir asırlık ittifakı sona erdirdi. Savaş Cumhuriyet için felaketle sonuçlandı ve yurtseverler arasında iç hoşnutsuzluk 1786 ve 1787'de tırmandı. Yerel düzeyde bir devrim şekillenmeye başladı, ancak Prusya'nın işgali Turuncu Restorasyon'a yol açtı. Birçok vatansever Fransa'ya kaçtı ve burada Fransız Devrimi'nde önemli rol oynadı. Batavya Devrimi sırasında Cumhuriyet'e geri döneceklerdi.

Coğrafya

değiştir
 
Hollanda'nın uydu görüntüsü (Mart 2000)

Ülke üç büyük nehir tarafından iki ana bölgeye bölünür. Bu nehirler Ren ve onun ana kolları olan Waal ile Meuse nehirleridir. Bu nehirler tarihte derebeylikler arasındaki sınırı oluşturduğundan birtakım kültürel farklılıklara yol açmıştır.

Hollanda'nın güneybatısı bir nehir deltasıdır ve Scheldt Nehri'nin iki kolu buradan denize dökülür. Ren Nehri'nin sadece bir kolu olan IJssel Nehri kuzeydoğuya doğru akar ve IJsselmeer'e dökülür. Bu nehir de dil açısından bir bölünme yaratır, nehrin doğusunda yaşayanlar Hollanda Aşağı Saksoncası ağzını konuşurlar.[17]

Ülkenin toprakları Kuvaterner döneminde oluşmuştur. Toprakları genelde alüvyon, buzultaş, çökeller ve kilden oluşur.[18]

Hollanda'nın büyük bölümü deniz seviyesinin altında yer alır. Ülkenin Avrupa topraklarındaki en yüksek noktası 322 metre yüksekliğindeki Vaalserberg tepesidir. 1287 yılında meydana gelen St. Lucia Seli ülkede 50 bin kişinin hayatını kaybetmesine sebep oldu ve bu özelliğiyle tarihteki en ölümcül sellerden biridir.[19] Hollanda'daki son büyük sel 1953 yılında meydana geldi, selde Hollanda'nın tarım yapılan topraklarının %9'u sular altında kaldı, ülkede 1.836 kişi öldü.[20][21]

Ülkede denizden kazanılan çok miktarda toprak mevcuttur. 1930'larda yapılan Zuiderzeewerken çalışmasında, denizden yaklaşık 2.500 kilometrekare toprak kazanıldı.[22][23] Denizden kazanılan arazilere polder adı verilmektedir.[18]

Hollanda çok güçlü bir ekonomiye sahiptir ve yüzyıllardır Avrupa ekonomisinde özel bir rol oynamıştır. 16. yüzyıldan beri gemicilik, balıkçılık, ticaret ve bankacılık Hollanda ekonomisinin en önemli sektörleri olmuştur. Hollanda, dünyanın en fazla ihracat yapan ilk on ülkesinden biridir.[24]

Hollanda 2023 itibarıyla SAGP bazında dünyadaki 27. büyük ekonomiye sahiptir ve kişi başına düşen $60.461 ile dünyanın 11. zengin ülkesidir.[25] 1997-2000 yılları arasında yıllık büyüme Avrupa ortalamasının oldukça üstünde olan %4 civarında seyretti. 2001-2005 yılları arasında büyüme tüm dünyayla birlikte yavaşlasa da 2007'nin üçüncü çeyreğinde yeniden %4.1'e çıktı. Eurostat'a göre Hollanda'da işsizlik oranı Ekim 2011 itibarı ile %4.8'dir ve bu Avrupa Birliği ülkeleri arasındaki en düşük orandır.[26]

Resmi dil, sakinlerin büyük çoğunluğu tarafından konuşulan Felemenkçe'dir. Hollanda'da en çok konuşulan lehçe Hollandaca lehçesidir.[27] Flemenkçe'nin yanı sıra, Batı Frizce, kuzeydeki Frizya eyaletinde (Batı Frizcesinde Fryslân ) ikinci bir resmi dil olarak kabul edilmektedir.[28] Krallığın Avrupa kısmında diğer iki bölgesel dil, Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması kapsamında tanınmaktadır.[29]

Bu tanınan bölgesel dillerin ilki Aşağı Saksonca'dır (Flemenkçe Nedersaksisch). Aşağı Saksonya, Twente bölgesindeki Tweants ve Drenthe eyaletindeki Drents gibi Hollanda'nın kuzey ve doğusunda konuşulan Aşağı Almanca dilinin birkaç lehçesinden oluşur.

İngilizce, Saba ve Sint Eustatius'un özel belediyelerinde resmi bir statüye sahiptir. Bu adalarda yaygın olarak konuşulur. Papiamento, Bonaire özel belediyesinde resmi bir statüye sahiptir. Yidiş ve Çingenece 1996 yılında Hollanda'da bölgesel olmayan diller olarak kabul edildi.

Hollanda eğitim yasalarında resmiyet kazanmış bir yabancı dil öğrenme geleneğine sahiptir. Toplam nüfusun yaklaşık %90'ı İngilizce, %70'i Almanca ve %29'u Fransızca konuşabildiklerini belirtmektedir.[30] İngilizce, tüm ortaokullarda zorunlu bir derstir. Çoğu alt düzey ortaokul eğitiminde ilk iki yıl boyunca ek bir modern yabancı dil zorunludur.[31][32]

2023 yılında Hollanda İstatistikleri, toplam nüfusun %58'inin kendisini dinsiz olarak tanımladığını tespit etti. Hollanda'da dindar olmayanları temsil eden gruplar arasında Humanistisch Verbond bulunmaktadır. Katolikler toplam nüfusun %17'sini, Protestanlar ise %13'ünü oluşturuyordu. İslam toplam nüfusun %6'sını, diğer Hristiyan mezheplerinin ve diğer dinlerin (Yahudilik, Budizm ve Hinduizm gibi) takipçileri de kalan %6'lik kısmı oluşturuyordu.[33]

Hollanda'nın güney eyaletleri tarihsel olarak güçlü bir şekilde Katolik mezhebine mensup olmuştur ve bazı sakinler Katolik Kilisesi'ni kültürel kimliklerinin bir temeli olarak görmektedir. Hollanda'daki Protestanlık, çeşitli gelenekler içinde bir dizi kiliseden oluşur. Bunların en büyüğü, oryantasyonda Kalvinizm ve Lütercilik olan birleşik bir kilise olan Hollanda'daki Protestan Kilisesi'dir.[34]

Aralık 2014'te yapılan bir anket, Hollanda'da ilk kez ateizmin (%25) teizmden (%17) daha fazla olduğu, nüfusun geri kalanının ise agnostik (%31) veya ietsist (%27) olduğu sonucuna varmıştır.[35]

Hollanda'da eğitim 5 ila 16 yaşları arasında zorunludur. Bir çocuğun "başlangıç yeterliliği" (HAVO, VWO veya MBO 2+ derecesi) yoksa, böyle bir yeterliliğe veya seviyeye ulaşana kadar yine de derslere katılmak zorunda kalır.[36] Hollanda'daki tüm çocuklar genellikle (ortalama olarak) 4 ila 12 yaşları arasındaki ilkokula giderler. İlki isteğe bağlı olan sekiz sınıftan oluşur. Bir yetenek sınavına, sekizinci sınıf öğretmeninin tavsiyesine ve öğrencinin ebeveynlerinin veya bakıcılarının görüşüne dayanarak, orta öğretimin üç ana dalından biri için bir seçim yapılır. Belirli bir akışı tamamladıktan sonra bir öğrenci, bir sonraki akışın sondan bir önceki yılında devam edebilir.

Hollanda’daki üniversite eğitim sistemi, dünya çapında tanınan kaliteli bir eğitim sunar ve genellikle Araştırma Üniversiteleri ve Uygulamalı Bilimler Üniversiteleri olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Hollanda’daki üniversiteler, kamu ve özel olarak sınıflandırılabilir. Kamu üniversiteleri, devlet tarafından finanse edilirken, özel üniversiteler daha bağımsız bir yapıya sahiptir.

Kamu Üniversiteleri (11):

değiştir
  • Amsterdam Üniversitesi
  • Utrecht Üniversitesi
  • Leiden Üniversitesi
  • Delft Teknoloji Üniversitesi
  • Erasmus Rotterdam Üniversitesi
  • Maastricht Üniversitesi
  • Groningen Kraliyet Üniversitesi
  • Wageningen Üniversitesi
  • Twente Üniversitesi
  • Eindhoven Teknoloji Üniversitesi
  • Açık Üniversite

Özel Üniversiteler:

değiştir
  • Radboud Nijmegen Üniversitesi
  • Tilburg Üniversitesi
  • Vrije Amsterdam Üniversitesi

Bağlantılı Üye Üniversite:

değiştir
  • İnsanlık Bilimleri Üniversitesi

Ulaşım

değiştir

Hollanda yollarındaki hareketlilik 1950'lerden bu yana sürekli olarak büyümüştür ve şu anda dörtte üçü otomobille olmak üzere taşıtlar yılda 200 milyar km kat eder. Hollanda'daki tüm seyahatlerin yaklaşık yarısı arabayla, %25'i bisikletle, %20'si yürüyerek ve %5'i toplu taşıma ile yapılmaktadır.[37][38]

Karayolu taşımacılığı

değiştir

2.758 km otoyolu içeren toplam 139.295 km'lik karayolu ağı ile Hollanda, dünyanın en yoğun karayolu ağlarından birine sahiptir; yol yoğunluğu Almanya ve Fransa'dan çok daha fazladır, ancak yine de Belçika kadar yoğun değildir.[39][40]

Toplu Taşıma

değiştir

Tüm mesafenin yaklaşık %13'ü, çoğunluğu trenle olmak üzere toplu taşıma araçları ile kat edilmektedir.[41] Diğer birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi, Hollanda demiryolu ağının 3.013 km'lik güzergahı da oldukça yoğundur.[42] Ağ çoğunlukla yolcu demiryolu hizmetlerine odaklanır ve 400'den fazla istasyonla tüm büyük kasaba ve şehirleri birbirine bağlar.

Bisiklet

değiştir

Bisiklet, Hollanda'da her yerde bulunan bir ulaşım aracıdır. Hollandalıların en az 18 milyon bisiklete sahip olduğu, bu da kişi başına birden fazla bisiklete sahip olduğu ve yollardaki yaklaşık sayısı 9 milyon olan motorlu taşıt sayısının iki katı olduğu tahmin ediliyor.[43][44][45] 2013 yılında, Avrupa Bisikletçiler Federasyonu, hem Hollanda'yı hem de Danimarka'yı Avrupa'daki en bisiklet dostu ülkeler olarak sıraladı,  ancak Hollandalıların çoğu (%36) Danimarkalılardan (%23) daha fazla bisikleti en sık kullandıkları araç olarak listelediler.[46][47]

Havayolu

değiştir

Hollanda'da bulunan Amsterdam Schiphol Havalimanı Hollanda'nın en büyük havalimanı ve Avrupa'nın ise en büyük havalimanlarından biridir. 2019 yılında yolcu trafiği bakımından Avrupa'nın en işlek 3., Dünya'nın ise en işlek 12. havalimanıdır.[48] Hava taşımacılığı, tüm adaların kendi havaalanına sahip olduğu Hollanda'nın Karayipler kısmı için hayati öneme sahiptir. Buna Saba'daki dünyanın en kısa pisti de dahildir.[49]

Kültür

değiştir

Hollanda'nın tanınmış birçok ressamı vardır. Orta Çağ'da Hieronymus Bosch ve Pieter Brueghel (baba) önde gelen Hollandalı öncüler arasında gösterilebilir. Hollanda Altın Çağı boyunca, Hollanda Cumhuriyeti müreffehti ve gelişen bir sanatsal harekete tanık oldu. Bu 17. yüzyıl dönemini kapsayan Hollandalı Ustalar; Rembrandt, Johannes Vermeer, Jan Steen ve Jacob van Ruisdael'i içeriyordu. 19. ve 20. yüzyılın ünlü Hollandalı ressamları arasında Vincent van Gogh ve Piet Mondrian vardır.

Hollanda'daki 16,8 milyon kişinin yaklaşık 4,5 milyonu ülkedeki 35.000 spor kulübünden birine kayıtlıdır. 15 ile 75 yaş arasındaki nüfusun yaklaşık üçte ikisi haftalık olarak spor yapıyor.[50] Futbol Hollanda'da en popüler takım sporudur ve onu çim hokeyi ve voleybol izlemektedir.[51] Hollanda'nın en başarılı futbol kulüpleri Ajax, Feyenoord, PSV Eindhoven ve AZ Alkmaar olup en üst seviye futbol ligine Eredivisie denir. Ajax kazandığı birçok kupayla dünyanın en başarılı takımlarından birisi olup Uluslararası Futbol Tarihi ve İstatistikleri Federasyonu'na göre 20. yüzyılın en başarılı yedinci kulübüdür.[52]

Hollanda millî futbol takımı 1974, 1978 ve 2010 Dünya Kupası'nda ikinci oldu ve 1988 Avrupa Şampiyonası'nı kazandı. Sports Illustrated'in tüm zamanların en büyük 50 futbolcusu arasında gösterilen Johan Cruyff (#5), Marco van Basten (#19), Ruud Gullit (#25) ve Johan Neeskens (#36) Hollandalıdır.[53]

Hollanda'nın futbol dışında dünya çapında büyük başarılar elde ettiği diğer branşlar, hız pateni (sürat pateni), hokey, atletizm ve bisiklet yarışlarıdır.

İdari birimler

değiştir

Hollanda 12 il (Provincie) ile 3 denizaşırı kamu yönetiminden (openbare lichamen) oluşur.[13]

Bayrak İl Merkez En büyük şehir Toplam alan![13] style="width:60px;"| Land area Nüfus
(2019)
Nüfus yoğunluğu
  Drenthe Assen Emmen 2.680 km2 (1.030 sq mi) 2.634 km2 (1.017 sq mi) 493.449 188/km2 (490/sq mi)
  Flevoland Lelystad Almere 2.413 km2 (932 sq mi) 1.413 km2 (546 sq mi) 422.202 299/km2 (770/sq mi)
  Frizya Leeuwarden 5.749 km2 (2.220 sq mi) 3.324 km2 (1.283 sq mi) 649.988 196/km2 (510/sq mi)
  Gelderland Arnhem Nijmegen 5.136 km2 (1.983 sq mi) 4.967 km2 (1.918 sq mi) 2.084.478 420/km2 (1.100/sq mi)
  Groningen Groningen 2.960 km2 (1.140 sq mi) 2.325 km2 (898 sq mi) 585.881 252/km2 (650/sq mi)
  Limburg Maastricht 2.210 km2 (850 sq mi) 2.148 km2 (829 sq mi) 1.118.223 521/km2 (1.350/sq mi)
  Kuzey Brabant 's-Hertogenbosch Eindhoven 5.082 km2 (1.962 sq mi) 4.908 km2 (1.895 sq mi) 2.562.566 523/km2 (1.350/sq mi)
  Kuzey Hollanda Haarlem Amsterdam 4.092 km2 (1.580 sq mi) 2.662 km2 (1.028 sq mi) 2.877.909 1.082/km2 (2.800/sq mi)
  Overijssel Zwolle Enschede 3.421 km2 (1.321 sq mi) 3.323 km2 (1.283 sq mi) 1.162.215 350/km2 (910/sq mi)
  Güney Hollanda Lahey Rotterdam 3.419 km2 (1.320 sq mi) 2.814 km2 (1.086 sq mi) 3.705.625 1.317/km2 (3.410/sq mi)
  Utrecht Utrecht 1.449 km2 (559 sq mi) 1.380 km2 (530 sq mi) 1.353.596 981/km2 (2.540/sq mi)
  Zeeland Middelburg 2.934 km2 (1.133 sq mi) 1.783 km2 (688 sq mi) 383.689 216/km2 (560/sq mi)
Toplam Amsterdam 41.545 km2 (16.041 sq mi) 33.481 km2 (12.927 sq mi) 17.399.821 521/km2 (1.350/sq mi)
  1. ^ a b Felemenkçe dışında İngilizce Saba ve Sint Eustatius özel belediyelerinde, Papiamentu Bonaire özel belediyesinde ve Batı Frizce Frizya ilinde resmi dildir.[1]
  2. ^ a b Amsterdam anayasal başkenttir, hükûmet ve kraliyet ailesi ise Lahey'de oturmaktadır.
  3. ^ Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması'nı 1996 yılında onaylayan Hollanda hükümeti, Hollanda Aşağı Saksoncası, Limburgca, Sinte Romani ve Yidiş dillerini bölgesel veya bölgesel olmayan azınlık dilleri olarak tanımaktadır.[1] 1 Temmuz 2021 tarihinde, Hollanda İşaret Dili tanınan dil statüsünü almıştır.[2]
  4. ^ Hollanda'da doğmuş ve ebeveynleri Hollanda'da doğmuş olan sakinleri içerir.
  5. ^ Hollanda'nın denizaşırı topraklarıyla birlikte yüzölçümü. Metropolitan Hollanda 41.543 kilometrekaredir
  6. ^ Euro, Hollanda'nın Avrupa kısmında kullanılır ve 2002 yılında Hollanda guldeninin yerini almıştır. Amerika Birleşik Devletleri doları Karayip Hollandası'nda kullanılır ve 2011 yılında Hollanda Antiller guldeninin yerini almıştır.[12]
  7. ^ Avrupa Hollandası'nda OAS ve OAYS, Karayip Hollandası'nda ise AZD kullanılır.
  8. ^ +599, günümüzde feshedilmiş olan Hollanda Antilleri için belirlenen ülke koduydu. Karayip Hollandası hâlâ +599 7 (Bonaire için), +599 3 (Sint Eustatius için) ve +599 4 (Saba için) kullanmaktadır.
  9. ^ .nl Hollanda için ortak internet üst düzey alan adıdır. Diğer Avrupa Birliği üye ülkeleri ile paylaşıldığı için .eu alan adı da kullanılır. .bq Karayip Hollandası için belirlenmiş ancak kullanımda değildir.

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Welke erkende talen heeft Nederland?" (Felemenkçe). Rijksoverheid. 11 Ocak 2016. 27 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2017. 
  2. ^ "Besluit van 24 juni 2021 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet erkenning Nederlandse Gebarentaal" (PDF). Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden. 2021. ISSN 0920-2064. 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Temmuz 2021. 
  3. ^ "How many residents have origins outside the Netherlands". opendata.cbs.nl. March 2023. 21 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2023. 
  4. ^ "Religieuze betrokkenheid; persoonskenmerken". CBS (İngilizce ve Felemenkçe). 29 Mart 2024. 8 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2024. 
  5. ^ "Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? – Rijksoverheid.nl". 19 Mayıs 2015. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2024. 
  6. ^ "The World Factbook – Netherlands". Central Intelligence Agency. 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021. 
  7. ^ "Bevolkingsteller" (Felemenkçe). Statistics Netherlands. 23 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021. 
  8. ^ "Dutch Census 2011 Analysis and Methodology" (PDF). Statistics Netherlands. 19 Kasım 2014. s. 9. 21 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021. 
  9. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Netherlands)". www.imf.org. International Monetary Fund. 22 Ekim 2024. Erişim tarihi: 22 Ekim 2024. 
  10. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023. 
  11. ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 13 Mart 2024. s. 288. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mart 2024. 
  12. ^ "Wet geldstelsel BES". Dutch government. 30 Eylül 2010. 17 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014. 
  13. ^ a b c d e Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  14. ^ Statistiek, Centraal Bureau voor de. "Bevolkingsteller". Centraal Bureau voor de Statistiek (Felemenkçe). 23 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2025. 
  15. ^ "Geboorte van Nederland". NEMOKennislink (Felemenkçe). 30 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2025. 
  16. ^ "VOC-Kenniscentrum - Thema's". voc-kenniscentrum.nl. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2025. 
  17. ^ Welschen, Ad: Course Dutch Society and Culture, International School for Humanities and Social Studies ISHSS, Universiteit van Amsterdam, 2000-2005.
  18. ^ a b "Hollanda - Coğrafya". Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. 10. Milliyet Gazetesi Yayınları. 1986. ss. 5355-6. 
  19. ^ Zuiderzee floods (Netherlands history) 11 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Britannica Online Encyclopedia.
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2011. 
  21. ^ Waterstaat, Ministerie van Infrastructuur en. "Watersnoodramp 1953". www.rijkswaterstaat.nl (Felemenkçe). 15 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2025. 
  22. ^ "Kerngegevens gemeente Wieringermeer". www.sdu.nl. 6 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2008. 
  23. ^ "Kerngegevens procincie Flevoland". www.sdu.nl. 26 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2008. 
  24. ^ "Anasayfa - İstanbul Hazır Giyim Ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği | İHKİB" (PDF). www.ihkib.org.tr. Erişim tarihi: 8 Şubat 2025. 
  25. ^ "Uluslararası Para Fonu 2023 GYSİH Tahminleri". Dünya Ekonomi Tahmini. Uluslararası Para Fonu. 10 Ekim 2023. 
  26. ^ Harmonised unemployment rate by gender - total 26 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Eurostat) Erişim tarihi: 26 Kasım 2011.
  27. ^ "Hoeveel dialecten heeft het Nederlands?". Taalcanon (Felemenkçe). 4 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  28. ^ "Talen in Nederland – Erkende talen". 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  29. ^ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". web.archive.org. 23 Aralık 2018. 23 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  30. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 28 Ocak 2007. 28 Ocak 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  31. ^ "Wat is het aanbod aan vreemde talen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs (vo)? | Rijksoverheid.nl". web.archive.org. 29 Nisan 2011. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  32. ^ "Rooster voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2009". www.examenblad.nl (Felemenkçe). 22 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2024. 
  34. ^ "CBS Statline". opendata.cbs.nl (Felemenkçe). 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  35. ^ "DPG Media Privacy Gate". myprivacy.dpgmedia.nl. 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  36. ^ Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (1 Şubat 2017). "Leerplicht en kwalificatieplicht - Leerplicht - Rijksoverheid.nl". www.rijksoverheid.nl (Felemenkçe). 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  37. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 15 Nisan 2010. 15 Nisan 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  38. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 17 Ocak 2013. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  39. ^ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". web.archive.org. 26 Aralık 2018. 5 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  40. ^ "Arşivlenmiş kopya". data.worldbank.org. 18 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  41. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 17 Ocak 2013. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  42. ^ "CIA - The World Factbook -- Field Listing - Railways". web.archive.org. 13 Mayıs 2009. 13 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  43. ^ "Features | Hollandtrade". web.archive.org. 24 Eylül 2015. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  44. ^ Wedia. "Cycling in the Netherlands". IamExpat (İngilizce). 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  45. ^ "CBS Statline". opendata.cbs.nl (Felemenkçe). 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  46. ^ "European Cyclists' Federation – The first EU wide ECF Cycling Barometer launched". web.archive.org. 14 Temmuz 2014. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  47. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 8 Eylül 2015. 8 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  48. ^ "2019 Annual Airport Traffic Report" (PDF). 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  49. ^ pablo (25 Şubat 2018). "▷ SABA Island Airport 【 Code SAB - Runway Length - Landing Where is 】". Saba Island Guide (İngilizce). 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  50. ^ "SPORT IN NEDERLAND". web.archive.org. 25 Eylül 2008. 25 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  51. ^ "De NOC*NSF Sport & Sportnieuws Site". archive.ph. 12 Ağustos 2007. 22 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  52. ^ "IFFHS". archive.ph. 24 Mayıs 2012. 24 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2025. 
  53. ^ Min, 90. "The 50 Greatest Footballers of All Time". Sports Illustrated (İngilizce). 4 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  翻译: