Alessandro Volta

Dr Alessandro Volta

Dr Alessandro Giuseppe Antonio Anastasio Groof vo Volta (* 18. Februar 1745 z Como; † 5. Merz 1827 z Como), isch en italiänische Füüsiker gsi. Er gältet as dr Erfinder vo dr Batterii und as äine vo de Begründer vo dr Elektrizidäätsleer.

Si Lääbe und Wärk

Dr Volta isch as Soon von ere woolhabende Familie z Como im dennzumol habsburgische Norditalie as äins vo nüün Chinder uf d Wält choo. Vo dene si fümf Briester worde, wie au e baar vo sine Unggle. Dr Vater sälber isch e langi Zit e Nowize bi de Jesuite gsi. Im Volta sini Eltere, dr Filippo Volta und d Maria Maddalena dei Conti Inzaghi, häi aber en anderi Laufbaan für en Alessandro vorgsee und häi en vo 1758 bis 1760 uf e Jesuiteschuel gschiggt as e Vorberäitig uf e Karriere as Jurist. Er het eläi Büecher über Elektrizidäät (Pieter van Musschenbroek, Jean-Antoine Nollet, Giambatista Beccaria) studiert und mit füerende Gleerte korrespondiert. Dr Turiner Füsik-Brofässer Beccaria het em dr Root gee, er söll sich uf die experimentelli Aarbet konzentriere. 1769 het er sini ersti füsikalischi Aarbet veröffentligt, won er din d Autoridääte kritisiert het. 1775 het er dr Elektrophor erfunde, wo mä mit em dur Influänz statischi Elektrizidäät het chönne erzüüge und dransportiere. Dä isch bald in ganz Öiropa brucht worde und het dr Volta berüemt gmacht. 1774 isch er zum Superintendänt und Diräkter vo de staatlige Schuele z Como ernennt worde. Scho 1775 isch er Brofässer für Experimentalfüsik an dr Schuel z Como worde. 1776 het er in de Gasblootere, wo us de Sümpf am Lago Maggiore ufgstiige si, Methan entdeggt und het aagfange, mit em brennbare Gaas z experimentiere. Er het d Volta-Pistole erfunde, wo en elektrische Funke in ere Fläsche d Verbrennig uslöst, also en Art Gasfüürzüüg). Er het Lampe konstruiert, wo immer brennt häi und het sini Volta-Pistole as Mässgräät verwändet, zum dr Suurstoffghalt vo Gaas z mässe (Eudiometer).

1777 het er e Räis in d Schwiz gmacht und dört u. a. dr Voltaire aadroffe. 1778 isch er Brofässer für Füsik an dr Uniwersidäät Pavia worde.

Dört het er e („Strauhalm“-) Elektroskop erfunde zum ganz chliini Mänge vo Elektrizidäät z mässe (1783), het en äigeni Spannigsäihäit iigfüert (s Wort „Spannig“ stammt au vo iim), zum d Mässige chönne kwantifiziere, und het uusegfunde, ass d Ladig, wo uf e Kondensator brocht wird und si Spannig broporzional zuenander si

1792 het er vo de Frosch-Experimänt vom aageene Anatom Luigi Galvani ghöört, wo dä uf animalischi Elektrizidäät zruggfüert het. Dr Volta het aber verstande, ass d Ursach für s Zucke vo de Muskle üsseri Spannige si (wie Kontaktelektrizidäät, wenn mit verschiidene Metall experimentiert worde isch). Dr Händel um e Galvanismus het d Wüsseschaftler in Öiropa in zwäi Laager däilt. Dr Galvani het glaubt, ass dr Frosch en Art Leidener Fläsche sig, also e Kondensator, für Volta hingege isch er en Art Detekter gsi. Hüte isch s immer no wichdig, ass dr Volta dank sine langjöörige Undersuechige zur Kontaktelektrizidäät schliesslig si baanbrächendi Erfindig vo dr Batterii gmacht het, dr Voltaschi Süüle, won er um 1800 konstruiert het. Das isch die ersti Batterii gsi, wo funkzioniert het. Si het us meerere Elimänt bestande, wo ufenander gläit worde si. Jedes Elimänt het us ere Chupferblatte und ere Zinkblatte zämmegsetzt gsi, wo zwüschene e Stück Duech gläägen isch, won er mit Salzwasser gnesst het; spööter het er anstatt vo Salzwasser Süüri brucht. Er het si Erfindig im ene berüemte Brief an dr Sir Joseph Banks vo dr Royal Society beschriibe. Erst die Erfindig het s mööglig gmacht, die magnetische Äigeschafte vo elektrische Ström z erforsche und Elektrizidäät in dr Chemii im Joorhundert druf z verwände.

1791 het en d Londoner Royal Society zum Mitgliid gmacht und iim 1794 iiri Copley-Madallie gee. 1792 het er si zwäiti Räis ins Usland gmacht und u. a. dr Pierre Simon Laplace, dr Antoine Laurent de Lavoisier z Bariis bsuecht und dr Georg Christoph Lichtenberg z Göttinge. 1801 isch er uf Bariis gange, won er am 7. Novämber im Napoleon Bonaparte si Batterii vorgfüert het.

Dr Allessandro Volta zäigt im Napoleon Bonaparte si Batterii, (1801).

1802 het er vom Institut de France d Eeremedallie in Gold überchoo und vo Napoleon e Bangsion. Wo dr Napoleon Italie eroberet het, het er dr Volta, wo sich denn äigentlig scho het welle zur Rue setze, 1809 zum Senator ernennt und het en 1810 zum Groof gmacht. Won er d Batterii erfunde gha het, het sich dr Volta immer mee us dr Forschig und Leer zruggzooge. Won er 1813 zum Dekan vo dr filosofische Fakultäät gmacht worde isch, isch denn doch no bliibe, bis dass er 1819 ändgültig emeritiert het. Er het sich denn uf sis Landhuus z Camnago in dr Nööchi vo Como zruggzooge. Er isch z Camnago begrabe. 1863 het dä Ortsdäil vo Como si Naame zu Camnago Volta gänderet. Dört cha mä au sini Instrumänt im Museum Tempio Voltiano go bschaue.

Si Brivaatlääbe

Dr Volta het vili Joor mit dr Sängere Marianna Paris zämmegläbt. 1794 het er die woolhabendi Teresa Peregrini ghürootet und mit ere zwäi Buebe gha.

Eerige

Im Volta sinere Karriere het s nit gschadet, ass d Herrschaftsverheltniss sich immer wider veränderet häi, er het d Gunst vo de Habsburger wie vom Napoleon gnosse. Im 19. Joorhundert isch er mit dr höggste Uszäichnig geert worde, wo e Füsiker cha überchoo: Zu sine Eere het mä dr Maassäihait für die elektrischi Spannig internazional dr Naame Volt gee, wie s zerst 1861 vom ene Komitee vo dr British Association for the Advancement of Science vorgschlaage worde isch.

1964 het mä dr Mondkrater Volta noch iim benennt.

S Dänggmol für en Alessandro Volta z Como. Es zäigt in mit dr Voltasche Süüle.

Schrifte

• F. Massardi (Herausgeber): Alessandro Volta. Epistolario, 5 Bänd, Bologna, Zanichelli, 1949–1955 (Brief)
• Alessandro Volta Le Opere, Mailand, 7 Bänd, Hoepli, 1918 (Reprint: Johnson, New York 1968)
• Aloisius Galvani: Abhandlung über die Kräfte der Electricität bei der Muskelbewegung (Comm. Bonon. Sc. et Art. Inst. et Acad. T. 7; 1791, Originaltitel: De viribus electricitatis in motu musculari commentarius), uusegee vom A. J. von Oettingen, 2. Ufl., Repr. vo dr Usg. Leipzig, Engelmann, 1894 und 1900. Dütsch, Thun / Frankfurt am Main 1996, ISBN 3-8171-3052-X (au din: Alessandro Volta: Untersuchungen über den Galvanismus (1796 - 1800), früener as: Ostwalds Klassiker der exakten Wissenschaften ; Bd. 52 und 118).

S Ditelblatt vo dr erste Veröffentligung vo de Philosophical Transactions vom Alessandro Volta

Litratuur

• Emilio Segrè: Die großen Physiker und ihre Entdeckungen, Band 1, Serie Piper
• Giuliano Pancaldi: Volta: Science and Culture in the age of enlightment, Princeton University Press 2005
• Marcello Pera: The ambigious frog: the Galvano-Volta controversy on animal electricity, Princeton University Press 1992
• John Heilbron: Alessandro Volta, Dictionary of Scientific Biography
• John Heilbron: Electricity in the 17. and 18. century, University of California Press 1979, Dover 1999
• Kurt Jäger, Friedrich Heilbronner: Lexikon der Elektrotechniker. 2. Auflage. VDE-Verlag, 2010, ISBN 978-3-8007-2903-6 (Inhaltsverzeichnis, 125 KB [PDF]).  Inhaltsverzeichnis, 125 KB (Memento vom 7. Februar 2016 im Internet Archive)
• Wilhelm von Zahn: Ueber die Volta'schen Fundamentalversuche. In: Sitzungsberichte der Naturforschenden Gesellschaft zu Leipzig 6 (1875), S. 59 f.
• Geoffrey Sutton The politics of science in early Napoleonic France: the case of the voltaic pile, Historical studies in the physical sciences, Band 11, 1981, S. 329-366

Weblingg

 Commons: Alessandro Giuseppe Antonio Anastasio Volta – Album mit Multimediadateie

• Wärkusgoob (Ditigalisat, italiänisch)
• Biografii vo dr Uniwersidäät Pavia, änglisch
• Museum Tempio Voltiano (Alessandro Volta Museum)
• Digitalisierti Wärk vom Volta - SICD vo de Uniwersidääte vo Strossburg