Πολωνική γλώσσα

Πολωνική γλώσσα
język polski και polszczyzna
Ταξινόμηση	Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες Σλαβικές γλώσσες Δυτικές Σλαβικές γλώσσες Λεχιτικές
Σύστημα γραφής	λατινική γραφή
Κατάσταση
Επίσημη γλώσσα	Πολωνία Ευρωπαϊκή Ένωση
Αναγνωρισμένη μειονοτική γλώσσα	Τσεχία  Σλοβακία  Ουγγαρία  Λευκορωσία  Ουκρανία
Ρυθμιστής	Συμβούλιο της Πολωνικής Γλώσσας
ISO 639-1	pl
ISO 639-2	pol
ISO 639-3	pol
SIL	PQL

Τα πολωνικά (polski, język polski, polszczyzna) είναι η επίσημη γλώσσα της Πολωνίας. Τα Πολωνικά είναι ο βασικός εκπρόσωπος του Λεχιτικού κλάδου των Δυτικών Σλαβικών γλωσσών. Έχουν την καταγωγή τους στις περιοχές της σημερινής Πολωνίας από διάφορες τοπικές Δυτικές Σλαβικές διαλέκτους.

Δια μέσου της ιστορίας, τα Πολωνικά έχουν λάβει καθεστώς κοινής γλώσσας (λίνγκουα φράνκα) σε μεγάλες περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κυρίως λόγω της πολιτικής, επιστημονικής, πολιτιστικής και στρατιωτικής επίδρασης της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Αν και πλέον δεν είναι τόσο δημοφιλή εξαιτίας κυρίως της επίδρασης της Ρωσικής γλώσσας, η οποία άρχισε να την υποκαθιστά ως λίνγκουα φράνκα από τον 19ο αιώνα και έπειτα, μερικές φορές ομιλείται ακόμη ή τουλάχιστον είναι κατανοητή στις δυτικές συνοριακές περιοχές με την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και τη Λιθουανία ως δεύτερη γλώσσα.

Ιστορία

Τα πολωνικά έχουν επηρεαστεί από την επαφή τους με ξένες γλώσσες (κυρίως τις: Λατινική γλώσσα, Ελληνική γλώσσα, Τσεχική γλώσσα, Γαλλική γλώσσα, Γερμανική γλώσσα, Ιταλική γλώσσα, Παλαιά Λευκορωσική γλώσσα και Ρωσική γλώσσα, ενώ πρόσφατα έχουν υποστεί εικονικό βομβαρδισμό από Αγγλικά, ιδιαίτερα Αμερικανικά Αγγλικά γλωσσικά στοιχεία).

Από το 1945, ως αποτέλεσμα της μαζικής εκπαίδευσης και των μαζικών μεταναστεύσεων, τα πρότυπα Πολωνικά έχουν γίνει πολύ περισσότερο ομογενή, αν και τοπικές διάλεκτοι ανθίστανται, ιδιαίτερα στις νότιες και νοτιο-δυτικές λοφώδεις περιοχές, που συνορεύουν με της Δημοκρατίες της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Στις δυτικές και βόρειες περιοχές, η παλαιότερη γενιά μιλεί μία διάλεκτο Πολωνικών χαρακτηριστική των παλαιότερων ανατολικών επαρχιών.

Επιδράσεις ξένων γλωσσών

Η πολωνική γλώσσα προέρχεται κατά κύριο λόγο από σλαβικές διαλέκτους. Σιγά-σιγά άρχισε να επηρεάζεται και από άλλες γλώσσες. Τα παλαιότερα δάνεια είναι ιρανικά και γοτθικά. Κατά το Μεσαίωνα ήρθε ένα κύμα δανείων από τα τσεχικά και τα λατινικά, κυρίως λέξεων σχετικών με τη θρησκεία και τα έθιμα, και από τα γερμανικά, κυρίως λέξεων σχετικών με την οικονομία, τη διοίκηση και το κτίσιμο. Τον 16ο αιώνα υπάρχουν συχνές επιρροές από τα Ιταλικά και τα Γαλλικά. Παράλληλα υπήρξε και εισροή δανείων από την ελληνική γλώσσα, συνήθως υπό την εκλατινισμένη μορφή των λέξεων. Τον 19ο αιώνα παρατηρείται εισαγωγή τεχνολογικών, γραφειοκρατικών και πολιτικών όρων από τις χώρες που διαμέλισαν την Πολωνία (Γερμανία, Ρωσία). Τον 20ό αιώνα παρατηρείται εισαγωγή λέξεων από τα αγγλικά, ειδικά στην τεχνολογία και την επιστήμη.

Ταξινόμηση

Η Πολωνική γλώσσα είναι η πιο ευρέως ομιλουμένη από την υποκατηγορία των Λεχιτικών γλωσσών των Σλαβικών γλωσσών που περιλαμβάνει τα Κασουβικά (τη μόνη επιζώσα διάλεκτο της Πομερανικής γλώσσας) και της εκλιπούσας Πολαβικής γλώσσας. Οι τρεις γλώσσες μαζί με τα Άνω και Κάτω Σορβικά, τα Τσεχικά και τα Σλοβακικά, ανήκουν στον Δυτικό κλάδο των Σλαβικών γλωσσών.

Γεωγραφική κατανομή

Τα Πολωνικά ομιλούνται βασικά στην Πολωνία. Μάλιστα, η Πολωνία είναι μία από τις πιο ομοιογενείς Ευρωπαϊκές χώρες ως προς τη μητρική γλώσσα, αφού περίπου το 97% των Πολωνών κατοίκων δηλώνουν την Πολωνική ως τη μητρική τους γλώσσα. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι πρώην Πολωνικές περιοχές που προσαρτήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση κατείχαν μεγάλο ποσό Πολωνικού πληθυσμού που δεν ήταν πρόθυμος ή δεν είχε τη δυνατότητα να μεταναστεύσει στη μετά το 1945 Πολωνία και ακόμη και σήμερα Πολωνικής εθνικότητας κάτοικοι στη Λιθουανία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία αποτελούν μεγάλες μειονότητες. Στη Λιθουανία το 9% του πληθυσμού δήλωσαν την Πολωνική ως τη μητρική τους γλώσσα. Είναι κατά πολύ η πιο εκτεταμένα χρησιμοποιούμενη μειονοτική γλώσσα στην περιφέρεια του Βίλνιους (Vilniaus Apskritis) (26% του πληθυσμού σύμφωνα με την απογραφή του 2001), αλλά είναι επίσης παρούσα και σε άλλες περιφέρειες. Στην Ουκρανία, τα πολωνικά χρησιμοποιούνται περισσότερο στις περιοχές του Λβουφ και Ουούτσκ. Η δυτική Λευκορωσία έχει μια σημαντική Πολωνική μειονότητα, ιδιαίτερα στις περιοχές του Μπζεστς και του Χρόντνο.

Υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός Πολωνόφωνων ομιλητών στην Αυστραλία, Αυστρία, Αργεντινή, Αζερμπαϊτζάν, Βραζιλία, Καναδά, Τσεχία, Εσθονία, Φινλανδία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισραήλ, Καζακστάν, Λετονία, Ισπανία, Νέα Ζηλανδία, Ρουμανία, Ρωσία, Σλοβακία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ.

Στις ΗΠΑ ο αριθμός των ανθρώπων με Πολωνική καταγωγή είναι πάνω από 9 εκατομμύρια, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς δεν χρησιμοποιούν Πολωνικά στις καθημερινές επικοινωνίες.

Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Απογραφή του 2000, 667.414 Αμερικανοί άνω των 5 χρονών δήλωσαν πως μιλούν Πολωνικά στο σπίτι, γεγονός που τους καθιστά περίπου το 1,4% των ανθρώπων που μιλάνε γλώσσες πέρα από τα Αγγλικά ή το 0,25% του πληθυσμού των ΗΠΑ.

Αλφάβητο

Πολωνικό αλφάβητο (τα γκρίζα γράμματα χρησιμοποιούνται μόνο σε δάνεια)

Το πολωνικό αλφάβητο βασίζεται στο λατινικό.

• A Ą B C Ć D E Ę F G H I J K L Ł M N Ń O Ó P R S Ś T U W Y Z Ź Ż

Λείπουν τα Q, V και X τα οποία δεν χρησιμοποιούνται στην Πολωνική προφορικά αλλά χρησιμοποιούνται στη γραφή γνωστών ξένων λέξεων που τα περιέχουν στη γλώσσα προέλευσης.

Το Συμβούλιο της Πολωνικής Γλώσσας που δημιουργήθηκε το 1996 καθόρισε ότι πρέπει όλες οι λέξεις να χρησιμοποιούν γράμματα μόνο από το επίσημο αλφάβητο με την προσθήκη των 3 λατινικών γραμμάτων Q, V και X για χρήση σε δάνεια από άλλες γλώσσες.

Μέχρι τον 17ο αιώνα χρησιμοποιούνταν η Γοτθική γραφή.

Κωδικοποίηση

Γράμματα

Κεφαλαία	Ą	Ć	Ę	Ł	Ń	Ó	Ś	Ź	Ż
HTML	Ą	Ć	Ę	Ł	Ń	Ó Ó	Ś	Ź	Ż
Unicode	U+0104	U+0106	U+0118	U+0141	U+0143	U+00D3	U+015A	U+0179	U+017B
Αποτέλεσμα	Ą	Ć	Ę	Ł	Ń	Ó Ó	Ś	Ź	Ż
πεζά (μικρά)	ą	ć	ę	ł	ń	ó	ś	ź	ż
HTML	ą	ć	ę	ł	ń	ó ó	ś	ź	ż
Unicode	U+0105	U+0107	U+0119	U+0142	U+0144	U+00F3	U+015B	U+017A	U+017C
Αποτέλεσμα	ą	ć	ę	ł	ń	ó ó	ś	ź	ż

Προφορά

Οι πολωνικές λέξεις τονίζονται κυρίως στην παραλήγουσα. Το i συνοδευόμενο από άλλο φωνήεν δεν θεωρείται ως ξεχωριστή συλλαβή. Δεν υπάρχει διαφοροποίηση σε μακρά και βραχέα, και ο τονισμός είναι δυναμικός (και όχι μουσικός, εκτός από λόγους έκφρασης). Όλα τα ηχηρά σύμφωνα μετατρέπονται σε άηχα αν βρίσκονται στο τέλος μιας λέξης, όπως στις περισσότερες σλαβικές γλώσσες.

Προφέρονται όλα τα γράμματα σύμφωνα με τον ακόλουθο κατάλογο (εξαιρουμένων των γνωστών ξένων λέξεων ή κυρίων ονομάτων με λατινική γραφή). Όπου αναφέρεται ένα σύμφωνο ως παχύ σημαίνει πως είναι ανακεκαμμένο, ενώ ως ψιλό σημειώνεται ένα φατνοουρανικό.

Κεφαλαίο	Πεζό	Προφορά ΔΦΑ	Προφορά	Παρατηρήσεις
A	a	/a/	α
Ą	ą	/ɔ̃/	γαλλικά bon	Προφέρεται ως [ɔ] πριν τα l και ł. Προφέρεται ως [ɔ] + ρινικό σύμφωνο [n, m, ŋ, ɲ] πριν από στιγμιαία ή προστριβόμενα σύμφωνα. Δεν αλλάζει η προφορά πριν από τριβόμενα σύμφωνα.
B	b	/b/	μπ
C	c	/ts/	τσ
Ć	ć	/tɕ/	ψιλό τσ
D	d	/d/	ντ
E	e	/ɛ/	ε
Ę	ę	/ɛ̃/	γαλλικά pain	Προφέρεται ως [ɛ] πριν τα l και ł. Προφέρεται ως [ɛ] + ρινικό σύμφωνο [n, m, ŋ, ɲ] πριν από στιγμιαία ή προστριβόμμενα σύμφωνα. Δεν αλλάζει η προφορά πριν από τριβόμενα σύμφωνα.
F	f	/f/	φ
G	g	/ɡ/	γκ
H	h	/x/	χ
I	i	/i/	ι
J	j	/j/	γιορτή
K	k	/k/	κ
L	l	/l/	λ
Ł	ł	/w/	αγγλικά water
M	m	/m/	μ
N	n	/n/	ν
Ń	ń	/ɲ/	νιάτα
O	o	/ɔ/	ο
Ó	ó	/u/	ου	Ίδια προφορά με u
P	p	/p/	π
Q	q			Μόνο σε δάνεια
R	r	/r/	ρ
S	s	/s/	σ
Ś	ś	/ɕ/	ψιλό σ
T	t	/t/	τ
U	u	/u/	ου
V	v			Μόνο σε δάνεια
W	w	/v/	β
X	x			Μόνο σε δάνεια
Y	y	/ɨ/	μεταξύ ι και ε
Z	z	/z/	ζ
Ź	ź	/ʑ/	ψιλό ζ
Ż	ż	/ʐ/	παχύ ζ

Τα ακόλουθα συμπλέγματα γραμμάτων χρησιμοποιούνται για να αποτυπώσουν έναν μόνον ήχο:

Σύμπλεγμα	Προφορά ΔΦΑ	Προφορά	Παρατηρήσεις
ch	/x/	χ	Ίδια προφορά με h
cz	/tʂ/	παχύ τσ
dz	/dz/	τζ
dź	/dʑ/	ψιλό τζ
dż	/dʐ/	παχύ τζ
rz	/ʐ/	παχύ ζ	Ίδια προφορά με ż
sz	/ʂ/	παχύ σ

Τέλος, αν ένα σύμφωνο ακολουθείται από i τότε προφέρεται σαν το αντίστοιχο (φατνο)ουρανικό σύμφωνο. Για παράδειγμα, /ts/ + /i/ = /tɕ/.

Σύμπλεγμα	Προφορά ΔΦΑ	Προφορά	Παρατηρήσεις
ci	/tɕ/	ψιλό τσ	Ίδια προφορά με ć
dzi	/dʑ/	ψιλό τζ	Ίδια προφορά με dź
gi	/ɡʲ/	γκιώνης
(c)hi	/xʲ/	χιόνι
ki	/kʲ/	κιάλια
ni	/ɲ/	νιάτα	Ίδια προφορά με ń
si	/ɕ/	ψιλό σ	Ίδια προφορά με ś
zi	/ʑ/	ψιλό ζ	Ίδια προφορά με ź

Γραμματική

Έχει τα περισσότερα μέρη του λόγου (ονόματα ουσιαστικά και επίθετα, ρήματα κλπ) αντίστοιχα με την ελληνική γλώσσα.

Δεν έχει άρθρα.

Έχει επτά πτώσεις:

• mianownik (ονομαστική)
• dopełniacz (γενική)
• celownik (δοτική)
• biernik (αιτιατική)
• narzędnik (οργανική)
• miejscownik (τοπική ή προθετική)
• wołacz (κλητική)

Έχει σε πλήρη χρήση το απαρέμφατο.

Ιδιαιτερότητες

Στην Πολωνική γλώσσα στον ενικό υπάρχουν τρία γένη, όπως και στα ελληνικά, αλλά στον πληθυντικό μόνο δύο:

• Αρρενο-προσωπικό (męskoosobowy): Περιλαμβάνει όλες τις λέξεις γένους αρσενικού, που αναφέρονται σε άτομα (δικηγόρος κλπ)
• Μη αρρενο-προσωπικό (niemęskoosobowy/żeńskorzeczowy): Περιλαμβάνει τα υπόλοιπα (αίλουρος, γάτα, ποντίκι, υπηρέτρια, κλπ)

Η διαφοροποίηση αυτή ακολουθείται και στα επίθετα (τα οποία συμφωνούν με το ουσιαστικό, στο οποίο αντιστοιχούν) και στα ρήματα. Ο αρρενο-προσωπικός όρος χρησιμοποιείται, όποτε υπάρχουν αρρενο-προσωπικά άτομα:

• drodzy - αγαπητοί (αν υπάρχει έστω και ένας αρσενικός)
• drogie - αγαπητοί-ες-α (αν δεν υπάρχει αρρενο-προσωπικό άτομο)

Άλλη διαφοροποίηση υπάρχει και στο σχηματισμό των ρημάτων, όπου διαφοροποιείται η αρσενική με τη θηλυκή κατάληξη κυρίως σε παρελθόντες χρόνους:

• czytałem - διάβασα (όταν το αναφέρει άνδρας)
• czytałam - διάβασα (όταν το αναφέρει γυναίκα)
• czytaliśmy - διαβάσαμε (όταν περιλαμβάνεται ένας τουλάχιστον άνδρας)
• czytałyśmy - διαβάσαμε (όταν δεν περιλαμβάνεται κανένας άνδρας - μόνο γυναίκες ή/και θηλυκά παιδιά)

Διαφοροποίηση υπάρχει και στη χρήση των αριθμημένων αντικειμένων. Γενικά συντάσσονται με γενική εκτός, αν ο αριθμός καταλήγει σε δύο, τρία ή τέσσερα (μη συμπεριλαμβανομένων των δώδεκα, δεκατρία και δεκατέσσερα και των αρρενο-προσωπικών). Όταν συντάσσονται με γενική, χρησιμοποιούνται ως ένα ενιαίο αντικείμενο και εφόσον είναι υποκείμενο της πρότασης συντάσσονται με ενικό:

• pięćdziesiąt osób przyjechało wczoraj - πενήντα άτομα ήρθαν χθες (κατά λέξη: πενήντα ατόμων ήρθε χτες)
• pięćdziesiąt dwa lwy przyjechały wczoraj - πενήντα δύο λιοντάρια ήρθαν χθες
• pięćdziesiąt pięć lwów przyjechało wczoraj - πενήντα πέντε λιοντάρια ήρθαν χθες (κατά λέξη: πενήντα πέντε λιονταριών ήρθε χτες)

Παραδείγματα κλίσης ρημάτων

-	Być (είμαι)	Jechać (οδηγώ-οχούμαι)	Pisać (γράφω)
εγώ	(ja) jestem	(ja) jadę	(ja) piszę
εσύ	(ty) jesteś	(ty) jedziesz	(ty) piszesz
αυτός/αυτή/αυτό	on/ona/ono jest	on/ona/ono jedzie	on/ona/ono pisze
εμείς	(my) jesteśmy	(my) jedziemy	(my) piszemy
εσείς	(wy) jesteście	(wy) jedziecie	(wy) piszecie
αυτοί	(oni/one) są	(oni/one) jadą	(oni/one) piszą

Λεξικό

• Ενικός:
  • ja - εγώ
  • ty - εσύ
  • on - αυτός
  • ona - αυτή
  • ono - αυτό

• Πληθυντικός:
  • my - εμείς
  • wy - εσείς
  • oni - αυτοί (μόνο για άντρες)
  • one - αυτές/ά (για γυναίκες, παιδιά ή πράγματα)

• kot - γάτα
• pies - σκύλος
• krowa - αγελάδα
• świnia - γουρούνι
• mucha - μύγα
• osa - σφήκα
• pszczoła - μέλισσα

• drzewo - δέντρο
• kwiat - λουλούδι

• Grecja - Ελλάδα
• Irlandia - Ιρλανδία
• Wielka Brytania - Μεγάλη Βρετανία
• Niemcy - Γερμανία
• Włochy - Ιταλία
• Japonia - Ιαπωνία
• Stany Zjednoczone Ameryki - Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
• Francja - Γαλλία
• Hiszpania - Ισπανία
• Wenezuela - Βενεζουέλα

• Polska - Πολωνία
• Polak - Πολωνός
• Polka - Πολωνή
• polski - Πολωνικό

Μερικές προτάσεις στα Πολωνικά:

• Konstantynopolitańczykowianeczkówna - μια νεαρή, ελεύθερη, γυναίκα κάτοικος της Κωνσταντινούπολης (η μεγαλύτερη Πολωνική λέξη)
• W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie - Το σκαθάρι τραγουδά στο γρασίδι στο Szczebrzeszyn
• Być albo nie być; oto jest pytanie - να ζει κανείς ή να μη ζει; Ιδού η απορία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Συμβούλιο της Πολωνικής Γλώσσας (Πολωνικά, Αγγλικά, Γερμανικά και πληροφοριακό αρχείο σε μορφή pdf σε όλες τις γλώσσες της ΕΚ)
• Learn Polish online Πολωνικά για αρχάριους και ταξιδιώτες
• Πολωνικά μαθήματα λεξιλογίου Αρχειοθετήθηκε 2007-03-27 στο Wayback Machine.